Παραίσθηση

Η παραίσθηση είναι η αισθητηριακή ικανότητα αντίληψης ενός υπαρκτού ερεθίσματος από τον ανθρώπινο εγκέφαλο, το οποίο, ανάλογα με τον τρόπο που οργανώνεται, ερμηνεύεται και γίνεται αντιληπτό από αυτόν, φαίνεται να μην είναι πραγματικό. Το αποτέλεσμα των παραισθήσεων ξεκινάει από το ερέθισμα στο νευρωνικό τόξο του εγκεφάλου και καταλήγει στο βίωμα, μετά από διάφορα στάδια επεξεργασίας σε διάφορα μέρη του εγκεφάλου.

Ο τρόπος με τον οποίο ο εγκέφαλος ερμηνεύει τα σήματα που λαμβάνει από κάθε αισθητηριακό υποδοχέα, δηλαδή, κάθε ένα από τα ειδικά κύτταρα που ανιχνεύουν το φως, τον ήχο, τη θερμοκρασία, την οσμή, τη γεύση, τον πόνο, την πίεση, την ισορροπία κλπ., και τα κάνουν χρήσιμα, ονομάζεται αντίληψη. Μερικές φορές, η ερμηνεία αυτής της αντίληψης είναι λανθασμένη. Αυτού του είδους οι παρερμηνείες ονομάζονται παραισθήσεις. Άρα, με άλλα λόγια, μια παραίσθηση είναι η φαινομενική αντίληψη για κάτι που δεν αντιστοιχεί σε αυτό που υπάρχει στον πραγματικό κόσμο.

Στα ελληνικά, η λέξη παραισθήσεις χρησιμοποιείται και για τις ψευδαισθήσεις, που είναι η αντίληψη χωρίς όμως πραγματικό ερέθισμα.

Είδη-μορφές παραισθήσεων

• οπτική
• ακουστική
• απτική
• γευστική
• οσφρητική

Οπτική

Οπτική ψευδαίσθηση: Το πλακάκι του Α έχει το ίδιο χρώμα με το πλακάκι του Β.

Οι οπτικές παραισθήσεις ή αλλιώς οφθαλμαπάτες είναι οι πιο γνωστές και κατανοητές. Δίνουμε έμφαση στις οπτικές ψευδαισθήσεις, διότι η όραση συχνά κυριαρχεί στις άλλες αισθήσεις. Ένα παράδειγμα οπτικών ψευδαισθήσεων είναι ο εγγαστρίμυθος.

Μια οπτική ψευδαίσθηση χαρακτηρίζεται από οπτικά αντιληπτές εικόνες που είναι παραπλανητικές. Αυτό συμβαίνει καθώς οι πληροφορίες που συλλέγονται από το μάτι, επεξεργάζονται από τον εγκέφαλο για να δώσουν σε εμάς τους ανθρώπους μια αντίληψη που δεν είναι αντίστοιχη με τo πραγματικό ερέθισμα.

Ακουστική

Οι ακουστικές παραισθήσεις είναι παραισθήσεις που οφείλονται στην ακοή. Προκαλούνται όταν ο ακροατής ακούει ήχους που δεν αντιστοιχούν στις παλμικές δονήσεις που δημιουργούνται από το σώμα που τίθεται σε κίνηση, σε κραδασμό και στέλνει τον ήχο.

Παράδειγμα ακουστικής ψευδαίσθησης είναι ο τόνος shepard.

Απτική

Απτική είναι η παραίσθηση που γίνεται αντιληπτή διαμέσου των αισθήσεων της αφής / επαφής και προκαλείται από διάφορους τύπους πίεσης στο δέρμα ή σε άλλα όργανα.

Συχνά εμφανίσιμο παράδειγμα απτικής ψευδαίσθησης είναι η μυρμηκίαση, δηλαδή ένας ερεθισμός του δέρματος που οδηγεί σε ένα ενοχλητικό αίσθημα στο δέρμα που προκαλεί φαγούρα-αίσθημα κνησμού και μουδιάσματος (μικρά συνεχή τσιμπήματα), σαν να περπατούν πάνω στο δέρμα μυρμήγκια.

Γευστική

Οι παραισθήσεις μπορούν να συμβούν και με τις άλλες αισθήσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εμπλέκονται στην αντίληψη των τροφίμων. Ένα είδος αυτής της ψευδαίσθησης είναι η αντίληψη της γεύσης χωρίς ερέθισμα.

Οσφρητική

Οσφρητικές παραισθήσεις μπορεί να προκληθούν από επιληψία (= η τάση που έχουν ορισμένα άτομα να παρουσιάζουν σπασμούς ή κρίσεις ή άλλα επεισόδια) που επηρεάζει τον οσφρητικό φλοιό. Οι οσφρητικές παραισθήσεις μπορούν, επίσης, να εμφανιστούν σε ορισμένες περιπτώσεις συνειρμικής φαντασίας. Για παράδειγμα, ενώ παρακολουθεί κάποιος μια ταινία ρομαντικής σχέσης, όπου ο άνδρας δίνει σαν δώρο τριαντάφυλλα στη γυναίκα, από τον θεατή γίνεται αισθητή η μυρωδιά των ρόδων, που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει.

Παραδείγματα - πειράματα παραισθήσεων

1. Επαφή ακροδάχτυλων με άλλα αντικείμενα. Μια από τις παλαιότερες γνωστές ψευδαισθήσεις που σχετίζονται με την επαφή, περιγράφηκε από τον Έλληνα φιλόσοφο Αριστοτέλη πριν από περισσότερα από 2.000 χρόνια. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, εάν διασχίσει κανείς δύο γειτονικά δάχτυλα και έπειτα αγγίξει ένα αντικείμενο, όπως ένα στυλό, με ταυτόχρονα σταυρωμένα τα άκρα των δακτύλων του, θα αισθανθεί σαν να αγγίζει δύο στυλό, όχι ένα.
2. Αργυρός και τραπεζομάντιλο. Μια ψευδαίσθηση που σχετίζεται με τη θερμοκρασία μπορεί να διαπιστωθεί όταν κανείς αγγίζει ένα κομμάτι αργυροχοΐας σε ένα δείπνο και στη συνέχεια αγγίζει το πανί του τραπεζιού. Φαίνεται ότι τα ασημικά είναι πιο δροσερά από το ύφασμα, ενώ στην πραγματικότητα είναι και τα δύο σε θερμοκρασία δωματίου.Αυτό οφείλεται στο ότι το μέταλλο εκπέμπει θερμότητα μακριά από το δάχτυλο πιο γρήγορα από το ύφασμα.
3. Ίλιγγος. Αυτή η περίπτωση συμβαίνει όταν ο πιλότος ενός αεροσκάφους πετά τη νύχτα ή σε ένα σύννεφο και δεν έχει οπτικά σημεία αναφοράς. Έτσι είναι πιθανό ο πιλότος να αποπροσανατολισθεί, με αποτέλεσμα να μη μπορεί να πει με απόλυτη σιγουριά εάν το αεροπλάνο κερδίζει ή χάνει υψόμετρο ή αν γυρίζει αριστερά ή δεξιά. Εξαιτίας αυτής της ψευδαίσθησης, οι πιλότοι εκπαιδεύονται να μην βασίζονται ποτέ στην αίσθηση της θέσης τους, αλλά να πορεύονται βασιζόμενοι στα όργανα του αεροσκάφους (σήμερα διευκολύνονται πολύ με ειδικά τεχνολογικά επιτεύγματα, όπως τους ραδιοεντοπιστές ή αλλιώς ραντάρ).
4. Μάγοι και μαγικά. Οι άνθρωποι, πολύ συχνά, παρακολουθούν παραστάσεις μάγων. Γνωρίζουν όμως, ότι τα κλασικά κόλπα που οι μάγοι χρησιμοποιούν είναι στην πραγματικότητα ψευδαισθήσεις; Πολλοί διάσημοι μάγοι, έχουν παραδεχτεί ότι με όλα αυτά που κάνουν, δημιουργούν απλώς ψευδαισθήσεις. Δεν κάνουν κάτι αδύνατο, αλλά απλά φαίνεται πως το καταφέρνουν.

Ψυχολογία

Μία ψευδαίσθηση μπορεί να μην εξαρτάται μόνο από τις αισθήσεις ενός ανθρώπου. Κάποιες φορές, η ψευδαίσθηση μπορεί να λειτουργήσει και ως αυταπάτη. Μία περίπτωση είναι, όταν ένας άνθρωπος θέλει, επιθυμεί κάτι πάρα πολύ και φτάνει σε σημείο να πιστεύει πως αυτό είναι πραγματικό, απλά από μεγάλη ανάγκη. Μια άλλη περίπτωση είναι να αρνείται κανείς να δει και να αποδεχτεί την αρνητική πλευρά της πραγματικότητας και να δημιουργεί στο μυαλό του έναν βολικό, για εκείνον, κόσμο- μια ψευδαίσθηση (αυτή η περίπτωση χαρακτηρίζεται ως εθελοτυφλία).

Βιβλιογραφικές πηγές

• Μουσική A΄ Γυμνασίου - Βιβλίο Μαθητή (κυκλοφορίας 2018)