Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση

	‎Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση
	Λαϊκή δημοκρατία
	; Σημαία
	Σύνθημα; Ψυχή Βαθιά
	Ύμνος; Ύμνος του ΔΣΕ
Πρωτεύουσα	Γράμμος (de facto)
Θρησκεία	Κοσμικισμός
Πολιτική δομή	Λαϊκή δημοκρατία
Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας
Πρωθυπουργός
Ιστορία

Ο όρος Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση (ΠΔΚ) αναφέρεται στην κυβέρνηση που δημιουργήθηκε από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας στις 23 Δεκεμβρίου του 1947. Απαρτιζόταν από ανώτερα στελέχη του κόμματος. Η ΠΔΚ εγκαταστάθηκε στους ορεινούς όγκους της βόρειας Πίνδου και ο βίος της τερματίστηκε με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου στις 30 Αυγούστου του 1949.

Το ιστορικό πλαίσιο

Με αφορμή τη «Λευκή τρομοκρατία» που ακολούθησε την Συμφωνία της Βάρκιζας, τις 3000 εκτελέσεις ή δολοφονίες μελών ή στελεχών του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, τις 100.000 εκτοπίσεις σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και φυλακές όλης της χώρας του κύριου όγκου των μαχητών του ΕΛΑΣ και των μελών του ΕΑΜ, δημιουργήθηκε στη χώρα μια ιδιότυπη κατάσταση: Το ΚΚΕ επισήμως να δίνει γραμμή για «παθητική αυτοάμυνα» στις περιπτώσεις επίθεσης παρακρατικών με δολοφονικές διαθέσεις απέναντι σε μέλη του, παρακρατικές συμμορίες μακριά από τον έλεγχο της Κυβέρνησης των Αθηνών να τρομοκρατούν τον πληθυσμό, ενώ η απόφαση ΚΚΕ και ΕΑΜ για αποχή από τις κάλπες του 1946 και η ταυτόχρονη συγκρότηση ενόπλων ομάδων από «καταδιωκόμενους αγωνιστές» στους ορεινούς όγκους της χώρας να παίρνει πλέον διαστάσεις χιονοστιβάδας.

Με την επίθεση των ομάδων αυτών στον αστυνομικό σταθμό του Λιτοχώρου Πιερίας, οριστικοποιήθηκε ιστορικά η έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου: το ΚΚΕ ανακοίνωσε τη διπλή δράση του, ένοπλη από τη μια μεριά, κάτω από το βάρος των παραβιάσεων της Συμφωνίας της Βάρκιζας και της δημοκρατικής εκτροπής της χώρας με την καθοδήγηση των Βρετανών και Αμερικάνων, ενώ ταυτόχρονα στήριζε τη «νόμιμη» δράση του ΕΑΜ και των οργανώσεών του στις πολεις και τις κωμοπόλεις.

Στα τέλη του 1946 και τους πρώτους μήνες του 1947, το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα συνέκλινε πλέον στη δυναμική στήριξη της υπόθεσης των Ελλήνων κομμουνιστών. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο πως επιλέχθηκε το συνέδριο ενός δυτικού κομμουνιστικού κόμματος, του γαλλικού, για να ανακοινωθεί επίσημα από τον αντιπρόσωπο του ΚΚΕ, Μιλτιάδη Πορφυρογένη, τον Ιούνιο του 1947, η πρόθεση δημιουργίας ξεχωριστής κυβέρνησης με δική της κρατική υπόσταση. Επρόκειτο για τμήμα του σεναρίου που σχετιζόταν με το στρατηγικό Σχέδιο «Λίμνες», που επισήμως εγκρίθηκε λίγο αργότερα, το Σεπτέμβριο του 1947. Το σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία τακτικού στρατού 50.000 - 60.000 μαχητών που θα ήταν ικανός να θέσει υπό τον έλεγχό του ευρείες περιοχές της βόρειας Ελλάδας με κέντρο τη Θεσσαλονίκη.

Την 1η Σεπτεμβρίου 1946, πραγματοποιήθηκε το δημοψήφισμα για την επάνοδο του Βασιλιά Γεωργίου Β΄. Μέσα σε κλίμα κυβερνητικών πιέσεων, υπέρ της παλινόρθωσης της μοναρχίας ψήφισε το 68,4% και εναντίον το 31,6% όσων κατάφεραν να προσέλθουν στις κάλπες, με τον κύριο όγκο των μαχητών και των στελεχών του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στις φυλακές και τα ξερονήσια.

Η επιστροφή του βασιλιά οδήγησε σε κλιμάκωση του εμφυλίου. Στις 21 Σεπτεμβρίου οι αντάρτες κατέλαβαν προσωρινά τη Δεσκάτη και στις 2 Οκτωβρίου τη Νάουσα. Στις 27 Οκτωβρίου 1946 ιδρύθηκε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας με αρχηγό το Μάρκο Βαφειάδη και εγκατέστησε το γενικό του αρχηγείο στην Τσούκα Χασίων.

Η δημιουργία της Κυβέρνησης

Στις 23 Δεκεμβρίου 1947, κι ενώ ο εμφύλιος πόλεμος είχε ξεσπάσει ένα τουλάχιστον χρόνο πριν, ανακοινώθηκε επίσημα η συγκρότηση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, απόφαση που είχε λάβει το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ μερικές βδομάδες νωρίτερα. Η ΠΔΚ αποτελούταν αποκλειστικά από ανώτατα στελέχη του ΚΚΕ και εγκαταστάθηκε στους ορεινούς όγκους της βόρειας Πίνδου. Η ανακήρυξη μιας τέτοιας κυβέρνησης ήταν αυτονόητο πως σηματοδοτούσε για το ΚΚΕ την πλήρη ρήξη, χωρίς δυνατότητα συμβιβασμού, με την αναγνωρισμένη από το εξωτερικό κυβέρνηση των Αθηνών. Στο διάστημα που ακολούθησε, ιδιαίτερα μετά το καλοκαίρι του 1948, όποιες προσπάθειες για συμβιβασμό και ανακωχή έγιναν από την ΠΔΚ προς την Κυβέρνηση Σοφούλη έπεσαν στο κένο.

Την επόμενη μέρα, στις 24 Δεκεμβρίου, ο ΔΣΕ εξαπέλυσε επίθεση για την κατάληψη της Κόνιτσας. Ένας από τους σκοπούς της επιχείρησης ήταν να καταστεί η πόλη έδρα της νέας κυβέρνησης. Η κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη αντέδρασε άμεσα και στις 27 Δεκεμβρίου εξέδωσε τον Αναγκαστικό Νόμο 509 «Περί μέτρων ασφαλείας του Κράτους, του Πολιτεύματος, του Κοινωνικού Καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών», που έθεσε εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη. Η επιχείρηση για την κατάληψη της Κόνιτσας απέτυχε οπότε η ΠΔΚ έμεινε χωρίς έδρα μετακινούμενη στους ορεινούς όγκους της βόρειας Πίνδου.

Σύνθεση της κυβέρνησης

Πρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Στρατιωτικών ορίστηκε ο Μάρκος Βαφειάδης. Στη θέση του προέδρου τον διαδέχτηκε μεταγενέστερα, το 1949, ο Νίκος Ζαχαριάδης. Η κυβερνητική δομή ήταν η εξής:

Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εσωτερικών: Γιάννης Ιωαννίδης,
Υπουργός Εξωτερικών: Πέτρος Ρούσος,
Υπουργός Δικαιοσύνης: Μιλτιάδης Πορφυρογένης,
Υπουργός Υγιεινής, Πρόνοιας και προσωρινά Παιδείας: Πέτρος Κόκκαλης,
Υπουργός Οικονομικών: Βασίλης Μπαρτζιώτας,
Υπουργός Γεωργίας: Δημήτρης Βλαντάς,
Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και προσωρινά Επισιτισμού: Λεωνίδας Στρίγκος.

Διακηρύξεις - Βίος της ΠΔΚ

Στην ιδρυτική πράξη της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ) υπογραμμιζόταν ότι αυτή συγκροτήθηκε έχοντας ως κύριους και πρωταρχικούς σκοπούς της τους παρακάτω:

«1. Να συνεχίσει και να εντείνει με όλα τα μέσα και με όλες τις δυνάμεις του λαού τον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας από το ζυγό των ξένων ιμπεριαλιστών και των οργάνων τους, για την αποκατάσταση της εθνικής ανεξαρτησίας, για την επικράτηση και τη νίκη της Δημοκρατίας στην Ελλάδα και για την κατοχύρωση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών του ελληνικού λαού.

2. Να κυβερνήσει τη χώρα πάνω σε λαϊκές και δημοκρατικές βάσεις παίρνοντας όλα τα μέτρα για την ανάπτυξη των λαϊκοδημοκρατικών θεσμών και μεταρρυθμίσεων όπως των λαϊκών συμβουλίων, της λαϊκής δικαιοσύνης, της αγροτικής μεταρρύθμισης, της λαϊκής παιδείας κλπ και για την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών του λαού στις ελεύθερες και στις απελευθερωμένες περιοχές.

3. Να επιδιώξει την πραγματοποίηση και επέκταση της συμφιλίωσης και ενότητας του λαού πάνω στη βάση της εξασφάλισης της εθνικής ανεξαρτησίας και του σεβασμού των δημοκρατικών του δικαιωμάτων και ελευθεριών, και

4. Να εκπροσωπεί τη δημοκρατική Ελλάδα στο εξωτερικό και να αποκαταστήσει φιλικές σχέσεις με όλους τους δημοκρατικούς λαούς και τις κυβερνήσεις τους».

Πέραν των σκοπών της Κυβέρνησης, αξιοσημείωτος, για το χαρακτήρα που αυτή είχε, είναι και ο όρκος που έδωσαν τα μέλη της, ο οποίος έλεγε:

«Ορκίζομαι ότι θα εκτελέσω πιστά τα καθήκοντά μου σαν μέλος της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας έχοντας σαν γνώμονα το συμφέρον της πατρίδας μου και του ελληνικού λαού. Οτι θα αγωνιστώ με αυτοθυσία για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους ξένους ιμπεριαλιστές και για τη Δημοκρατία, ότι θα υπερασπίζω παντού και πάντοτε τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του λαού και θα είμαι παραστάτης και οδηγός του λαού στον αγώνα του για τη λευτεριά και τα κυριαρχικά του δικαιώματα».

Μόλις συγκροτήθηκε σε σώμα η ΠΔΚ προχώρησε στην έκδοση διαγγέλματος προς τον ελληνικό λαό.

«Μπροστά στην εκμηδένιση της εθνικής μας ανεξαρτησίας από τον αμερικάνικο και αγγλικό ιμπεριαλισμό -έλεγε το διάγγελμα-, μπροστά στην κατάργηση της δημοκρατίας από το μοναρχοφασισμό μαζί με το ψευτοδημοκρατικό Κέντρο, τα ύψιστα συμφέροντα της Ελλάδας και του ελληνικού λαού επέβαλαν την ανάγκη του σχηματισμού μιας δημοκρατικής κυβέρνησης. Στην Αθήνα, δεν υπάρχει εθνική ελληνική κυβέρνηση. Υπάρχουν οι Τσαλδάρης και Σοφούλης, που ξεπούλησαν στους ξένους ιμπεριαλιστές και στους ντόπιους πλουτοκράτες κάθε όσιο και ιερό, την τιμή και τη ζωή του λαού, την ίδια την Ελλάδα. Αυτή η κατάπτωση στην έσχατη προδοσία, μαζί με τον αγώνα του λαού και την πολεμική επίδοση του Δημοκρατικού Στρατού της Ελλάδας δημιούργησαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για να πραγματοποιηθεί αυτό που επέβαλαν τα συμφέροντα της χώρας και που αποτελούσε πανελλήνια εθνική απαίτηση. Υπακούοντας στη φωνή της Ελλάδας, αναλάβαμε το σχηματισμό της πρώτης Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης της Ελεύθερης Ελλάδας».

Το διάγγελμα ξεκαθάριζε πως: «Πρώτος και κύριος σκοπός της Προσωρινής Κυβέρνησης είναι να κινητοποιήσει όλες τις δυνάμεις του λαού για τη γρήγορη απελευθέρωση της χώρας από τους ξένους ιμπεριαλιστές και από τους ντόπιους γραικύλους, για την κατοχύρωση της εθνικής κυριαρχίας, για την υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας από κάθε ξένη ιμπεριαλιστική επιβουλή και για τη νίκη της Δημοκρατίας».

Και συνέχιζε:

«Η διακυβέρνηση των ελεύθερων περιοχών πάνω σε λαϊκοδημοκρατικές βάσεις και η παραπέρα ανάπτυξη των θεσμών των λαϊκών συμβουλίων και της λαϊκής δικαιοσύνης, που αποτελούν την πρώτη βάση για τη δημοκρατική αναδημιουργία, θα είναι ένα από τα κύρια καθήκοντά μας. Το ίδιο η εθνικοποίηση των ξένων εταιριών, των μεγάλων τραπεζών και της βαριάς βιομηχανίας. Η εφαρμογή της αγροτικής μεταρρύθμισης, η αντιμετώπιση των επισιτιστικών αναγκών του λαού. Η αναδιοργάνωση της εθνικής οικονομίας και του κρατικού μηχανισμού πάνω σε λαϊκές δημοκρατικές βάσεις. Η σταθεροποίηση της συμφιλίωσης και ενότητας του λαού πάνω στη βάση της εξασφάλισης της εθνικής ανεξαρτησίας και του σεβασμού των δημοκρατικών του δικαιωμάτων. Η αναγνώριση πλέριας ισοτιμίας στις εθνικές μειονότητες και του δικαιώματος της ελεύθερης εθνικής τους ανάπτυξης. Η δημιουργία γερού λαϊκού στρατού, στόλου και αεροπορίας, μιας ισχυρής Ελλάδας, ικανής να υπερασπίσει την εθνική της κυριαρχία, ανεξαρτησία και ακεραιότητα από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική επιβουλή, σε στενή αδελφική συνεργασία με όλους τους δημοκρατικούς λαούς της Ευρώπης»

Οι γενικές διακηρύξεις της ΠΔΚ δε διέφεραν από τις αντιλήψεις του ΕΑΜ για τη λαϊκή εξουσία. Το πρότυπο της εαμικής «Λαοκρατίας» υπήρξε πρότυπο για την ΠΔΚ. Οι καταστατικές διατάξεις για την Ελεύθερη Ελλάδα, η πράξη 1 για την οργάνωση της λαϊκής εξουσίας, η πράξη 2 για τη λαϊκή δικαιοσύνη, η πράξη 3 για τους αγρότες και την αγροτική ιδιοκτησία, η πράξη 4 για την κτηνοτροφία και τα δάση, η πράξη 5 για την εκπαίδευση ταυτίζονταν με τη γενική φιλοσοφία διακυβέρνησης του ΕΑΜ. Η μόνη σαφής πολιτική διαφοροποίηση σε σχέση με την εαμική παράδοση ήταν η πολιτική για τις μειονότητες. Η ΠΔΚ υιοθέτησε απέναντι στις μειονότητες και ειδικότερα απέναντι στους Τσάμηδες, τους Σλαβόφωνους και τους Πομάκους μια στάση προστασίας και επιθετικής προβολής των δικαιωμάτων τους. Η στάση αυτή καταγράφηκε θεσμικά με την τοποθέτηση του Σλαβομακεδόνα Σταύρου Κωτσόπουλου στη θέση του γενικού διευθυντή των Εθνικών Μειονοτήτων του υπουργείου Εσωτερικών. Η στάση αυτή σχετιζόταν φυσικά με τη σημασία αυτών των πληθυσμών στη στελέχωση του αντάρτικου.

Η ίδια η ΠΔΚ, με υπόμνημά της στον ΟΗΕ, προσδιόριζε το χαρακτήρα της εξουσίας της ως «λαϊκό καθεστώς [...] Όλη η εξουσία πηγάζει από τον λαό, υπάρχει για τον λαό και ασκείται από τον λαό [...] Καμιά αυθαιρεσία δεν επιτρέπεται, όλες οι ατομικές και ομαδικές ελευθερίες είναι σεβαστές». Η ηγεσία του ΚΚΕ ήθελε να δείξει προς τα έξω πως στα όρια της εξουσίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) υπήρχε ένα κράτος δικαίου, όπου τα βασικά ατομικά και πολιτικά δικαιώματα ήταν αναγνωρισμένα και σεβαστά. Αυτό ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο για την προπαγάνδα του νέου «λαϊκού κράτους» τόσο στον ελληνικό χώρο όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Η δομή της εκτελεστικής εξουσίας αποτελούταν από μια κυβέρνηση στην κορυφή και λαϊκά συμβούλια με τοπικές αρμοδιότητες στη βάση. Η ΠΔΚ επόπτευε τη λειτουργία του λαϊκού κράτους στις περιοχές υπό τον έλεγχο του ΔΣΕ (μέχρι το 1948, εκτός των περιοχών της Β. Πίνδου, ο ΔΣΕ έλεγχε το 73% της Πελοποννήσου πλην των 38 κυρίων πολέων και κωμοπόλεων), είχε την ευθύνη της εκπαιδευτικής διαδικασίας (έκδοση βιβλίων, διορισμό δασκάλων και εκπαίδευσή τους), υπέγραφε τις διάφορες επιστολές και εκθέσεις που απευθύνονταν στο εξωτερικό ή στο εσωτερικό της χώρας και στους διεθνείς οργανισμούς και είχε την αρμοδιότητα των προαγωγών, της απονομής τιμητικών μεταλλείων και της απονομής χάριτος.

Οι Έλληνες κομμουνιστές επιδίωξαν την αναγνώριση της ΠΔΚ από τις νεοσύστατες Λαϊκές Δημοκρατίες. Παρά, όμως, τη συστηματική του προσπάθεια, το ΚΚΕ απέτυχε σε αυτόν του το στόχο. Οι διεθνείς πολιτικές συνθήκες δεν επέτρεψαν την αναγνώριση της ΠΔΚ από τις χώρες του Σοσιαλιστικού Στρατοπέδου. Από ορισμένους θεωρήθηκε ως απόδειξη της μη επαρκούς υποστήριξης του αγώνα του ΔΣΕ από τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα.

Την άνοιξη του 1949, μετά την αποπομπή του Βαφειάδη από την ηγεσία του ΔΣΕ και της ΠΔΚ, πρόεδρος της ΠΔΚ ανέλαβε ο Μήτσος Παρτσαλίδης, μέχρι την οριστική ήττα του ΔΣΕ τον Αύγουστο του 1949, οπότε και τερματίστηκε ο βίος της ΠΔΚ.

Πηγές

Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Τόμος Πρώτος, 1918-1949, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000
Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, Τόμος Πρώτος, Γιώργος Μαργαρίτης, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2001
Εφημερίδα «Εξόρμηση» - Οργανο του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, 1/1/1948
Σ. Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941 - 1974», εκδόσεις «Κ. Καπόπουλος», τόμος 3ος, σελ. 242
Αλ. Ζαούση: «Η τραγική αναμέτρηση 1945 - 1949», εκδόσεις «Ωκεανίδα», τόμος Α', σελ. 317
«Ριζοσπάστης» 28/7/1947 και «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 6ος, σελ. 440 - 443
«Ριζοσπάστης» 10-11-12 και 15 Ιούλη 1947
«Η Τρίχρονη Εποποιία του ΔΣΕ 1946 - 1949», εκδόσεις «Ριζοσπάστης» - «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 637
«Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 6ος, σελ. 251
Εφημερίδα «Εξόρμηση» - Οργανο του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, 16/12/1947
«Εφημερίδα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης», αριθ. Φύλλου 1, 28/12/1947 και «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 6ος, σελ. 452 - 454
Ολόκληρο το Διάγγελμα: «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», τόμος 6ος, σελ. 455 - 457 και «Εφημερίδα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης», αριθ. Φύλλου 1, 28/12/1947
Δ. Ζαφειρόπουλου: «Αντισυμμοριακός Αγών 1945 - 1949», Αθήναι 1956, σελ. 324