Ρωμαϊκή τέχνη

Με τον όρο ρωμαϊκή τέχνη αναφερόμαστε στο σύνολο της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην αρχαία Ρώμη, κυρίως κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ενσωματώνει στοιχεία δανεισμένα από την ετρουσκική και την ελληνική καλλιτεχνική παράδοση. Αυτό ερμηνεύεται εύκολα, αν θυμηθούμε ότι για πολύ καιρό οι Ρωμαίοι έζησαν κάτω από ετρουσκική επίδραση και ότι με την επέκτασή τους προς την κεντρική και νότια Ιταλία και Σικελία (τον 3ο αιώνα π.Χ.) ήρθαν σε άμεση γνωριμία με την ελληνική τέχνη. Είναι ακόμη γνωστό ότι από τον 2ο αιώνα π.Χ. οι Ρωμαίοι στρατηγοί όταν γύριζαν από νικηφόρες εκστρατείες στην Ανατολή, συνήθιζαν να κοσμούν το «θρίαμβο» τους με έργα ελληνικής τέχνης και ότι ο θαυμασμός των πλουσίων Ρωμαίων για την ελληνική τέχνη και η επιθυμία τους να στολίζουν τα σπίτια τους με έργα ελληνικά, τους οδήγησε στην αντιγραφή φημισμένων έργων ελληνικής τέχνης. Με τον τρόπο αυτό, οι Ρωμαίοι βοήθησαν να διατηρηθεί ζωντανή η ελληνική καλλιτεχνική παράδοση που επρόκειτο αργότερα να εξαπλωθεί ως ελληνορωμαϊκή τέχνη σε όλη τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και να παίξει ρόλο αποφασιστικό στη μελλοντική εξέλιξη της ευρωπαϊκής τέχνης.

Στην τελευταία περίοδο της δημοκρατίας, η ρωμαϊκή τέχνη διαμόρφωσε καθαρά το δικό της χαρακτήρα: τα ρωμαϊκά έργα, μολονότι φιλοτεχνούνται από Έλληνες καλλιτέχνες και έχουν τη σφραγίδα της ελληνικής επίδρασης, εμπνέονται από τις ρωμαϊκές παραδόσεις και εκφράζουν τα ρωμαϊκά ιδανικά, π.χ. την προτίμηση για το επιβλητικό οικοδόμημα και την πλούσια διακόσμηση.

Αρχιτεκτονική

To Κολοσσαίο της Ρώμης. Διακρίνεται καλύτερα το διατηρημένο τμήμα του.

Η αρχιτεκτονική είναι η τέχνη που εκφράζει περισσότερο από όλες τις άλλες το ρωμαϊκό πνεύμα. Οι Ρωμαίοι δανείστηκαν από τους Ετρούσκους την πολεοδομία, την τειχοποιία, την τοξωτή αψίδα κ.α., ενώ από την Ελλάδα πήραν το κορινθιακό κιονόκρανο συνδυασμένο με ιωνικά στοιχεία. Παράλληλα, προσέθεσαν νέα υλικά και νέες μεθόδους στην οικοδομική κατορθώνοντας έτσι να κατασκευάσουν μεγάλα οικοδομήματα, με ξεχωριστά ρωμαϊκά γνωρίσματα που συνδύαζαν το θόλο, την αψίδα και τους ελληνικούς διακοσμητικούς ρυθμούς. Ιδιαίτερα πρέπει να τονιστεί πως οι Ρωμαίοι-άνθρωποι περισσότερο πρακτικοί- προτιμούσαν τα έργα που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες του Κράτους: γέφυρες, υδραγωγεία, δρόμους και κατασκευές στερεές που να αψηφούν το χρόνο και να εκφράζουν το μεγαλείο της Ρώμης. Αργότερα βέβαια έχτιζαν και έργα που είχαν κύριο στόχο τους τη προσφορά ανέσεων και ψυχαγωγίας στο λαό, όπως θέατρα, αμφιθέατρα, ιπποδρόμους, θέρμες και βιβλιοθήκες.

Στα χρόνια της αυτοκρατορίας και λίγο νωρίτερα, η Ρώμη παρουσίασε μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα: νέες πόλεις χτίζονται, ενώ η πρωτεύουσα ανοικοδομείται και στολίζεται με αγορές, θέατρα και ναούς. Οι οικοδομές χτίζονται με τούβλα και επικαλύπτονται με πολύχρωμα μάρμαρα. Ο Αύγουστος στολίζει την αγορά (forum) με μεγαλόπρεπα κτίρια, κύρια έκφραση του αυτοκρατορικού γοήτρου. Στα χρόνια των Φλαβίων χτίζεται το Κολοσσαίο, ένα τεράστιο αμφιθέατρο. Αξιοθαύμαστο για το μέγεθος και τη μεγαλοπρέπεια του είναι το Πάνθεον, έργο των χρόνων του Αδριανού.

Μεγάλη επιτυχία γνώρισε ένας νέος τύπος μνημείου, η θριαμβική αψίδα. Ορθωνόταν για την υποδοχή των θριαμβευτών και την ανάμνηση των πολεμικών θριάμβων της Ρώμης. Από τον 3ο αι. μ. Χ. κι έπειτα, εγκαταλείπονται οι ελληνικοί ρυθμοί στην αρχιτεκτονική και κάνουν την εμφάνιση τους εκείνα τα στοιχεία που θα επικρατήσουν αργότερα στη βυζαντινή τέχνη. Οι Ρωμαίοι δείχνουν προτίμηση για επιβλητικά δημόσια οικοδομήματα, όπως βασιλικές στοές, θέρμες κτλ. Τυπικά δείγματα αποτελούν οι θέρμες του Καρακάλλα και του Διοκλητιανού.

Η αρχιτεκτονική ήταν η τέχνη με την οποία ασχολήθηκαν ιδιαίτερα οι Ρωμαίοι. Ιδιαίτερα την εποχή του Αυγούστου και μετά, η εξέλιξη της ήταν μεγάλη. Εξυπηρέτησε περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη μορφή τέχνης το μεγαλείο της Ρώμης και διευκόλυνε παράλληλα την ζωή των υπηκόων της αυτοκρατορίας.

Η κατασκευή μεγάλου αριθμού έργων σε όλη την αυτοκρατορία έφερε οικονομική ανάπτυξη. Οι Αντωνίνοι αλλά και άλλοι αυτοκράτορες φρόντισαν ιδιαίτερα την κατασκευή έργων κοινής ωφέλειας στις επαρχίες, όπως γέφυρες, υδραγωγεία, αγορές, θέρμες, νυμφαία, ωδεία, βιβλιοθήκες.

Κύρια χαρακτηριστικά

Η Ρωμαϊκή αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα στοιχεία:

α) Τελειοποίηση των οικοδομικών υλικών. Ανακάλυψαν ένα μείγμα από ασβέστη, άμμο, χαλίκια ή μικρά σπασμένα κεραμίδια, ιδιαίτερα ανθεκτικό, το Ρωμαϊκό σκυρόδεμα - λατ. opus caementicium, με βασικό συστατικό την ποζολάνη. Το χρησιμοποίησαν για γέμισμα των τοίχων οι οποίοι εξωτερικά ήταν πλινθόκτιστοι ή λιθόκτιστοι. Στη συνέχεια, την επιφάνεια των τοίχων την κάλυπταν με ασβεστοκονίαμα ή με πλάκες μαρμάρου.

β) Τάση προς το μνημειακό

γ) Προτίμηση στα καμπυλόγραμμα αρχιτεκτονικά στοιχεία -αψίδα, καμάρα, σφαιρικός θόλος- σε αντίθεση με την ελληνική αρχιτεκτονική που χρησιμοποίησε τις ευθείες και σπάνια τις καμπύλες για την κατασκευή των μνημείων. Αυτή η προτίμηση διευκολύνθηκε ιδιαίτερα από τα νέα οικοδομικά υλικά που χρησιμοποίησαν, ενώ παλαιότερα τέτοιες μορφές ήταν πολύ πιο δύσκολο και κοστοβόρο να σχηματιστούν.

δ) Κυριαρχία του κορινθιακού ρυθμού. Οι Ρωμαίοι αρχιτέκτονες από τους ελληνικούς ρυθμούς χρησιμοποίησαν ιδιαίτερα τον κορινθιακό. Στους αυτοκρατορικούς χρόνους προχώρησαν στην διαμόρφωση ενός νέου τύπου κιονόκρανου. Επρόκειτο για μία σύνθετη μορφή του κορινθιακού που συνδύαζε τα παλιά στοιχεία, δηλαδή τον κάλαθο και τα φύλλα της ακάνθου, με τις έλικες του ιωνικού κιονόκρανου στο επάνω μέρος της. Παραλλαγή αυτού του τύπου ήταν η αντικατάσταση των ελίκων με φύλλα φοίνικα.

Γνωστά μνημεία

Από τα μνημεία που οικοδομήθηκαν στην Ρώμη τα σπουδαιότερα ήταν:

• Το Κολοσσαίο
• Η στήλη του Τραϊανού
• Η Ρωμαϊκή Αγορά
• Το Στάδιο Circus Maximus
• Το Πάνθεον
• Τα λουτρά του Καρακάλλα
• Ο Χρυσός Οίκος του Νέρωνα
• Το Μαυσωλείο του Αδριανού
• Η Αψίδα του Μέγα Κωνσταντίνου

Κολοσσαίο

Στα χρόνια του Νέρωνα, οι συνθήκες διαβίωσης των φτωχών είχαν επιδεινωθεί δραματικά. Έτσι, ο Βεσπασιανός που ανέλαβε την εξουσία αμέσως μετά από αυτόν, καλωσορίστηκε ως ο αυτοκράτορας που έδειχνε κατανόηση για τους πληβείους, πράγμα που εκείνος εκμεταλλεύτηκε με σύνεση. Μια από τις σωστότερες πολιτικές αποφάσεις του ήταν να επιστρέψει στο λαό την περιοχή όπου βρίσκονταν έως τότε οι ιδιωτικοί κήποι της Χρυσής Οικίας του Νέρωνα. Αυτό πραγματοποιήθηκε με την ανοικοδόμηση (72-80 μ.Χ.) μιας επιβλητικής αρένας, γνωστή ως Κολοσσαίο, στη θέση όπου προηγουμένως βρισκόταν ένα μέρος του παλατιού του Νέρωνα. Με αυτό τον τρόπο κατασκευάστηκε το Κολοσσαίο, το οποίο έχει περίμετρο 524 μ. και αποτελείται από ένα στίβο και 4 ορόφους με κερκίδες για 50.000 θεατές. Όλοι οι όροφοι επικοινωνούν με ομόκεντρες ακτινωτές στοές και με σκάλες. Επιπλέον το Κολοσσαίο είναι οικοδομημένο έτσι ώστε όλοι οι θεατές να έχουν οπτική επαφή με τον στίβο. Ακόμα, οι 76 έξοδοί του, επέτρεπαν στους θεατές να εγκαταλείπουν το κτίριο μέσα σε σύντομο χρόνο. Τέλος στο αμφιθέατρο αυτό, που υπήρξε τόπος μαρτυρίου πολυάριθμων χριστιανών, οργανώνονταν μονομαχίες, ιπποδρομίες και άλλα ανάλογα θεάματα.

Γλυπτική

Στη γλυπτική, ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι προσωπογραφίες (ανδριάντες ή προτομές) αυτοκρατόρων, στρατηγών, ιδιωτών, στις οποίες οι καλλιτέχνες προσπαθούν να αποτυπώσουν τα ατομικά χαρακτηριστικά του εικονιζόμενου. Από τον 3ο αιώνα και ύστερα, φροντίζουν περισσότερο να εκφράσουν τον ψυχικό κόσμο του ατόμου. Μια άλλη κατηγορία γλυπτών είναι τα ιστορικά ανάγλυφα που εικονίζουν ιστορικά γεγονότα, εκστρατείες, λατρευτικές τελετές και στολίζουν βωμούς, αψίδες και θριαμβικές στήλες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η στήλη του Τραϊανού στη Ρώμη. Επίσης υπήρχαν και οι σαρκοφάγοι που η χρήση του για τους πλούσιους Ρωμαίους, γενικεύεται στα χρόνια του Αδριανού, ενώ έχουν ανάγλυφη διακόσμηση με θέματα άλλοτε καθαρά διακοσμητικά κι άλλοτε συμβολικά, παρμένα από την ελληνική μυθολογία. Πηγή είναι και εδώ η ελληνική ζωγραφική και γλυπτική. Αργότερα εμφανίζονται και θέματα που τονίζουν την ανδρεία του νεκρού, όπως το κυνήγι του λιονταριού που συμβολίζει την νίκη του ανθρώπου.

Ζωγραφική

Ζευγάρι Ρωμαίων, τοιχογραφία από την Πομπηία

Η ζωγραφική χρησιμοποιήθηκε κυρίως για τη διακόσμηση εσωτερικών χώρων των πλούσιων ρωμαϊκών επαύλεων και οι γνώσεις μας για αυτήν προέρχονται από τις τοιχογραφίες των σπιτιών της Πομπηίας και των άλλων πόλεων που καταπλακώθηκαν από τη λάβα του Βεζούβιου. Τα θέματα περιλαμβάνουν σκηνές εμπνευσμένες από την ελληνική μυθολογία, από την καθημερινή ζωή, τελετές μύησης κ.α. Πρότυπο πάλι για τους Ρωμαίος καλλιτέχνες είναι η ελληνική μεγάλη ζωγραφική, που μόλις τώρα οι ανασκαφές φέρνουν στο φως (Βεργίνα). Ιδιαίτερη αξία έχουν και τα ψηφιδωτά που καλύπτουν το δάπεδο καθώς κοσμούν κόγχες ή επιφάνειες τοίχων, και σχηματίζονται με μικρές ποικιλόχρωμες ψηφίδες, γυάλινες ή πήλινες, κολλημένες πάνω σε μείγμα από ασβέστη και άμμο. Τα ρωμαϊκά αυτά ψηφιδωτά διακρίνονται για την ομορφιά και την φυσικότητα τους, όπως ο «ασάρωτος οίκος» ή «η μάχη στην Ισσό».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ελληνική και Ρωμαϊκή τέχνη - Από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης
• Ρωμαϊκή τέχνη και αρχιτεκτονική
• Artchive.com: Roman Art Αρχειοθετήθηκε 2006-06-13 στο Wayback Machine.