Στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γιασένοβατς

Στρατόπεδο συγκέντρωσης Γιασένοβατς
Το Stone Flower (Πέτρινο Λουλούδι), ένα μνημείο για τα θύματα του Γιασένοβατς στην Κροατία
Συντεταγμένες	45°16′54″N 16°56′06″E
Τύπος	Στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης
Χώρα	Κροατία
Πόλη	Γιασένοβατς
Διαχειριστές	Ούστασι
Αρχική χρήση	Στρατόπεδο
Περίοδος λειτουργίας	Αύγουστος 1941 – Ιανουάριος 1945
Τρόφιμοι	Κυρίως Σέρβοι, Εβραίοι και Ρομά. Επίσης μερικοί Κροάτες και Βόσνιοι Μουσουλμάνοι αντιφρονούντες
Αριθμός νεκρών	Περίπου 100.000, αποτελούμενοι από Σέρβους (μεταξύ 45 και 52 χιλιάδων), Ρομά (μεταξύ 15 και 20 χιλιάδων), Εβραίους (μεταξύ 12 και 20 χιλιάδων), Κροατών και Βόσνιων Μουσουλμάνων (μεταξύ 5 και 12 χιλιάδων).
Απελευθερώθηκε από	Γιουγκοσλάβους αντάρτες
Ιστότοπος	www.jusp-jasenovac.hr

Το στρατόπεδο συγκέντρωσης Γιασένοβατς (Σερβο-Κροατικά: Logor Jasenovac) ήταν ένα στρατόπεδο εξόντωσης το οποίο ιδρύθηκε στην κροατική επαρχία της Σλαβονίας από το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας (NDH) κατά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το στρατόπεδο κατασκευάστηκε και διοικούνταν από το καθεστώς Ουστάσι και όχι από τους Ναζί. Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ευρώπης ενώ έχει αναφερθεί ως «Το Άουσβιτς των Βαλκανίων» και «Το Γιουγκοσλαβικό Άουσβιτς».

Ίδρυση

Ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1941 σε μια βαλτώδη περιοχή, στη συμβολή των ποταμών Σάβος και Ούνα, κοντά στο χωριό Γιασένοβατς και αποξηλώθηκε τον Απρίλιο του 1945. Ήταν περιβόητο για τις «βαρβαρικές πράξεις και το μεγάλο αριθμό θυμάτων».

Στο Γιασένοβατς, η πλειοψηφία των θυμάτων ήταν Σέρβοι, άλλοι ήταν Εβραίοι, Ρομά και κάποιοι πολιτικοί αντιφρονούντες. Το Γιασένοβατς ήταν ένα σύμπλεγμα 5 υπο-στρατοπέδων, συνολικής έκτασης 210 τετραγωνικών χιλιομέτρων (81 τετραγωνικά μίλια) και στις 2 όχθες των 2 ποταμών. Το μεγαλύτερο στρατόπεδο ήταν το «Brickworks» στο Γιασένοβατς, περίπου 100 χιλιόμετρα (62 μίλια) νοτιοανατολικά του Ζάγκρεμπ. Το συγκρότημα συμπεριλάμβανε το υπο-στρατόπεδο Στάρα Γκράντισκα, τις περιοχές εκτέλεσης κατά μήκος του ποταμού Σάβου στο χωριό Ντόνια Γκράντινα, 5 εργατικές φάρμες και το στρατόπεδο Ούστιτσα των Ρομά.

Κατά τη διάρκεια και από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, υπάρχουν διαφωνίες σχετικά με τον αριθμό των ανθρώπων που σκοτώθηκαν στο σύμπλεγμα στρατοπέδων συγκέντρωσης του Γιασένοβατς κατά τη διάρκεια των περισσότερων από 3.5 ετών λειτουργίας του. Μετά τον πόλεμο, η επικρατέστερη άποψη ήταν τα 700.000 θύματα ενώ μερικές εκτιμήσεις έφταναν τα 1.4 εκατομμύρια.

Οι Αρχές της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας διεξήγαγαν έρευνα πληθυσμού το 1964 η οποία έδειξε πως θανατώθηκαν 59.188 άνθρωποι αλλά τα αποτελέσματα δεν δημοσιεύτηκαν μέχρι το 1989.

Ο Κροάτης ακαδημαϊκός Βλαντιμίρ Σεργιάβιτς δημοσίευσε 2 βιβλία το 1989 και το 1992 όπου «ανέλυσε λεπτομερώς τις διαθέσιμες πληροφορίες» και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι 83.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν στο Γιασένοβατς. Τα ευρήματά του κατακρίθηκαν από τον διευθυντή του Μουσείου Θυμάτων της Γενοκτονίας του Βελιγραδίου, Μίλαν Μπουλάγιτς, ο οποίος υποστήριξε τον αριθμό των 1.1 εκατομμυρίων, παρόλο που η ένστασή του αργότερα απορρίφθηκε ως μη έχουσα «ακαδημαϊκή αξία». Από τη συνταξιοδότηση του Μπουλάγιτς το 2002 και μετά, το Μουσείο σταμάτησε να υπερασπίζεται το μέγεθος των 700.000 ως 1.000.000 θυμάτων του στρατοπέδου. Το 2005, ο Ντράγκαν Τσβέτκοβιτς, ένας ερευνητής από το Μουσείο, και ένας Κροάτης συνεργάτης δημοσίευσαν ένα βιβλίο σχετικά με τις απώλειες πολέμου στο Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας το οποίο παρουσιάζει ως αριθμό θυμάτων στο Γιασένοβατς τις 100.000.

Το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ (USHMM) στην Ουάσινγκτον εκτιμά πως το καθεστώς Ουστάσι δολοφόνησε μεταξύ 77.000 και 99.000 ανθρώπους στο Γιασένοβατς στο διάστημα 1941 – 1945, οι οποίοι άνηκαν στις εξής ομάδες: «μεταξύ 45 και 52 χιλιάδες Σέρβοι, μεταξύ 12 και 20 χιλιάδες Εβραίοι, μεταξύ 15 και 20 χιλιάδες Ρομά, μεταξύ 5 και 12 χιλιάδων Κροάτες υπήκοοι και Μουσουλμάνοι, πολιτικοί και θρησκευτικοί αντίπαλοι του καθεστώτος.» Το Μνημείο για τα θύματα του Γιασένοβατς αναφέρει επίσης ένα παρόμοιο μέγεθος, μεταξύ 80 και 100 χιλιάδων θυμάτων.

Ιστορικό

Το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας (NDH) ιδρύθηκε στις 10 Απριλίου 1941, μετά την εισβολή των Δυνάμεων του Άξονα στη Γιουγκοσλαβία. Το NDH αποτελούνταν από το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Κροατίας και Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, μαζί με κάποια μέρη της σημερινής Σερβίας. Ήταν, ουσιαστικά, ένα Ιταλο-Γερμανικό προτεκτοράτο, καθώς δημιουργήθηκε χάρη στις Δυνάμεις του Άξονα οι οποίες διατηρούσαν δυνάμεις εκεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του.

Νομοθεσία του NDH

Μερικά από τα πρώτα διατάγματα που εξέδωσε ο αρχηγός του NDH, Ante Pavelic, έδειξαν την υιοθέτηση της ρατσιστικής ιδεολογίας της φασιστικής Γερμανίας. Το καθεστώς εξέδωσε αμέσως ένα διάταγμα με το οποίο απαγορεύτηκαν όλες οι δραστηριότητες των Εβραίων και κατασχέθηκαν οι περιουσίες τους. Αυτοί οι νόμοι ακολουθήθηκαν από ένα άλλο διάταγμα για την «Προστασία του Έθνους και του Κράτους» στις 17 Απριλίου του 1941, το οποίο επέβαλλε τη θανατική ποινή για το αδίκημα της προδοσίας εάν κάποιο άτομο «έβλαψε την τιμή και τα ζωτικά συμφέροντα του Κροατικού έθνους ή έθεσε σε κίνδυνο την ύπαρξη του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας». Ήταν ένας αναδρομικός νόμος, με τις συλλήψεις και τις δίκες να ξεκινούν αμέσως. Σύντομα, ακολουθήθηκε από ένα άλλο διάταγμα που απαγόρευε τη χρήση του Κυριλλικού αλφαβήτου, το οποίο ήταν κύριο κομμάτι των τελετών της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Άλλο ένα διάταγμα που αφορούσε την εθνικότητα όρισε πως μόνο πολίτες Άριας καταγωγής μπορούσαν να είναι πολίτες του NDH, και μόνο οι πολίτες του NDH προστατεύονταν από αυτό. Αυτά τα διατάγματα τα επέβαλαν όχι μόνο μέσω του δικαστικού συστήματος αλλά επίσης και μέσω νέων ειδικών δικαστηρίων και κινητών στρατοδικείων με εκτεταμένες αρμοδιότητες. Τον Ιούλιο του 1941, όταν οι υπάρχουσες φυλακές δε μπορούσαν πλέον να δεχθούν περισσότερους από τον αυξανόμενο αριθμό των νέων κρατουμένων, το καθεστώς Ουστάσι άρχισε τα έργα για αυτό που θα γινόταν το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γιασένοβατς.

Η επιρροή της Ναζιστικής Γερμανίας

Στις 10 Απριλίου 1941, ιδρύθηκε το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας, το οποίο στηριζόταν από τη Ναζιστική Γερμανία και τη φασιστική Ιταλία και υιοθέτησε παρόμοια φυλετικά και πολιτικά δόγματα. Το Γιασένοβατς συνέβαλε στην "Τελική Λύση" των Ναζί σχετικά με το "Εβραϊκό Πρόβλημα", τις δολοφονίες των Ρομά και την εξόντωση των πολιτικών αντιπάλων αλλά ο σημαντικότερος ρόλος του για την Ουστάσι ήταν ως μέσο για την καταστροφή των Σέρβων εντός του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας (NDH).

Το Γιασένοβατς βρισκόταν στη γερμανοκρατούμενη ζώνη του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας. Οι Ναζί στήριζαν τις ενέργειες της Ουστάσι κατά των Εβραίων και των Ρομά και έδειχναν τη στήριξη τους στην εσκεμμένη εξόντωση των Σέρβων. Σύντομα, οι Ναζί άρχισαν να κάνουν ξεκάθαρους τους γενοκτονικούς τους στόχους, όπως στο λόγο που έβγαλε ο Χίτλερ στον Σλάβκο Κβατέρνικ σε μια συνάντηση στις 21 Ιουλίου του 1941:

Οι Εβραίοι είναι η συμφορά της ανθρωπότητας. Εάν επιτραπεί στους Εβραίους να κάνουν αυτό που θέλουν, όπως τούς επιτρέπεται στο Σοβιετικό τους παράδεισο, τότε θα πραγματοποιήσουν τα πιο τρελά τους σχέδια. Και έτσι, η Ρωσία έγινε το κέντρο της αρρώστιας τού κόσμου...εάν για οποιοδήποτε λόγο, ένα έθνος ανεχτεί την ύπαρξη μιας και μόνο Εβραϊκής οικογένειας, αυτή η οικογένεια, σταδιακά, θα γινόταν το κέντρο ενός νέου σχεδίου. Εάν δεν υπάρχουν πια Εβραίοι στην Ευρώπη, τίποτα δε θα εμποδίσει την ενοποίηση των Ευρωπαϊκών εθνών...αυτού του είδους οι άνθρωποι δε μπορούν να ενσωματωθούν στην κοινωνική τάξη ή σε ένα οργανωμένο έθνος. Είναι παράσιτα στο σώμα μιας υγιούς κοινωνίας, που ζουν μέσω της αποβολής των ευπρεπών ανθρώπων. Δε μπορεί να περιμένει κάποιος ότι θα ενσωματωθούν σε ένα κράτος που απαιτεί τάξη και πειθαρχία. Υπάρχει μόνο ένα πράγμα που πρέπει να γίνει με αυτούς: να εξολοθρευτούν. Το κράτος έχει αυτό το δικαίωμα καθώς, από τη στιγμή που πολύτιμοι άνδρες σκοτώνονται στο μέτωπο της μάχης, δε θα ήταν τίποτα λιγότερο από εγκληματικό να χαριστεί η ζωή σε αυτούς τους μπάσταρδους. Πρέπει να αποβληθούν ή - αν δεν αποτελούν απειλή για το κοινό - να φυλακιστούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και να μην αποφυλακιστούν ποτέ.

Στη Διάσκεψη της Βάνζεε, η Γερμανία προσέφερε στην Κροατική κυβέρνηση μεταφορά των Εβραίων της νότια, αλλά αμφισβήτησε τη σημαντικότητα της προσφοράς καθώς "η θέσπιση της τελικής λύσης του ερωτήματος των Εβραίων δεν είναι κρίσιμη, καθώς τα βασικά σημεία του προβλήματος είχαν ήδη λυθεί από ριζοσπαστικές κινήσεις που έκαναν αυτές οι κυβερνήσεις.

Επιπλέον του ορισμού των μέσων εξουδετέρωσης, οι Ναζί συχνά κανόνιζαν τη φυλάκιση ή τη μεταφορά κρατουμένων στο Γιασένοβατς. Ο απεσταλμένος του Κάσε, Ταγματάρχης Νέχε, επισκέφτηκε το στρατόπεδο συγκέντρωσης στις 6 Φεβρουαρίου του 1942. Έπειτα, ο Κάσε ανέφερε στους ανωτέρους του:

Ο λοχαγός Λούμπουριτς, επικεφαλής του στρατοπέδου, εξήγησε τα πλάνα κατασκευής του στρατοπέδου συγκέντρωσης. Προκύπτει ότι έφτιαξε αυτά τα πλάνα όσο ήταν στην εξορία. Τα τροποποίησε αφού επισκέφθηκε ορισμένα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία.

Ο Κάσε έγραψε τα παρακάτω:

Ο Άντε Πάβελιτς ζητά από τον στρατηγό Μπάντερ να καταλάβει ότι το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γιασένοβατς δεν μπορεί να δεχθεί τους πρόσφυγες από το βουνό Κοζάρα. Συμφώνησα καθώς το στρατόπεδο πρέπει να λύσει επίσης το πρόβλημα της απέλασης των Εβραίων ανατολικά. Ο Υπουργός Τουρίνα μπορεί να απελάσει τους Εβραίους στο Γιασένοβατς.

Το Στάρα-Γκράντισκα ήταν το κύριο μέρος από το οποίο οι Εβραίοι μεταφέρονταν στο Άουσβιτς, αλλά το γράμμα του Κάσε αναφέρει συγκεκριμένα το υπο-στρατόπεδο Ciglana σε αυτό το ζήτημα. Σε όλα τα έγγραφα, ο όρος "Γιασένοβατς" σχετίζεται είτε με το σύμπλεγμα γενικά είτε, όταν αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο στρατόπεδο, στο στρατόπεδο 3, το οποίο ήταν το κύριο στρατόπεδο από το Νοέμβριο του 1941. Η εξόντωση Σέρβων στο Γιασένοβατς επισπεύσθηκε από τον Στρατηγό Πολ Μπάντερ, ο οποίος διέταξε να πηγαίνουν οι πρόσφυγες στο Γιασένοβατς. Παρόλο που το Γιασένοβατς επεκτάθηκε, οι ανώτεροι ενημερώθηκαν πως "το στρατόπεδο συγκέντρωσης και εργασίας του Γιασένοβατς δε μπορεί να συντηρήσει άπειορ αριθμό κρατουμένων". Λίγο αργότερα, οι υποψίες των Γερμανών ότι η Ουστάσι επικεντρωνόταν περισσότερο στην εξόντωση των Σέρβων παρά των Εβραίων και ότι οι Ιταλικές και Καθολικές πιέσεις απέτρεπαν την Ουστάσι από το να εξοντώνει Εβραίους ανανεώθηκαν.

Οι Ναζί επανεξέτασαν την πιθανότητα μεταφοράς Εβραίων στο Άουσβιτς, όχι μόνο επειδή ήταν ευκολότερη η εξόντωσή τους εκεί, αλλά και επειδή τα κέρδη που παράγονταν μπορούσαν να παραμείνουν σε Γερμανικά χέρια αντί να μείνουν για τους Κροάτες ή τους Ιταλούς. Aντί για αυτό, το Γιασένοβατς παρέμεινε ένα μέρος όπου οι Εβραίοι που δε μπορούσαν να απελαθούν θα πήγαιναν και θα εξοντώνονταν. Με αυτόν τον τρόπο, ενώ Εβραίοι απελαύνονταν από το Τέντζε, δύο απελάσεις γίνονταν επίσης απο το Γιασένοβατς.

Αυτό φαίνεται επίσης στην αναφορά που έστειλε ο Χανς Χελμ στον Αδόλφο Άιχμαν, στην οποία δηλώνεται ότι οι Εβραίοι θα συλλέγονται πρώτα στο Στάρα-Γράντισκα και ότι "οι Εβραίοι θα θα εργάζονται στις εγκαταστάσεις της Ουστάσι", αναφέροντας μόνο το Γιασένοβατς και το Στάρα-Γκράντισκα, "δεν θα απελαύνονται". Οι Ναζί έδειξαν ενδιαφέρον για τους Εβραίους που παρέμειναν μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, ακόμα και τον Ιούνιο του 1944, μετά την επίσκεψη μιας αντιπροσωπείας του Ερυθρού Σταυρού. Ο Κάσε έγραψε: " Ο Σμίντλιν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον προς τους Εβραίους...ο Λούμπουριτς μού είπε ότι ο Σμίντλιν τού είπε ότι οι Εβραίοι θα πρέπει να μεταχειρίζονται με τον καλύτερο τρόπο και ότι πρέπει να επιβιώσουν ότι κι αν γίνει. Ο Λούμπουριτς υποπτεύθηκε ότι ο Σμίντλιν είναι Άγγλος πράκτορας και για αυτό το λόγο εμπόδισε την οποιαδήποτε επαφή του με τους Εβραίους ".

Ο Χανς Χελμ ήταν υπεύθυνος για τη μεταφορά των Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Δικάστηκε στο Βελιγράδι, το Δεκέμβριο του 1946 μαζί με άλλα στελέχη των Ες Ες και της Γκεστάπο, και καταδικάστηκε σε θάνατο δι'απαγχονισμού μαζί με τους Όγκουστ Μάιζνερ, Βίλχελμ Φουξ, Τζόζεφ Χαν, Λούντβιχ Τέιχμαν, Ζόζεφ Έκερτ, Έρνεστ Γουάιμαν, Ράικαρντ Κάσερερ και Φρίντριχ Πόλτε.

Δημιουργία και λειτουργία

Τοποθεσία του κύριου στρατοπέδου Ciglana και άλλων στρατοπέδων.

Πλάνο του κύριου στρατοπέδου του Γιασένοβατς.

Το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γιαντόβνο ήταν το πρώτο που χρησιμοποιήθηκε για εξολοθρεύσεις απο την Ουστάσι. Το Γιαντόβνο λειτουργούσε από το Μάιο του 1941 αλλά έκλεισε τον Αύγουστο του ίδιου έτους, κάτι που συνέπεσε με τη δημιουργία του στρατοπέδου του Γιασένοβατς τον ίδιο μήνα. Τα πρώτα δύο στρατόπεδα, το Κράπτζε και το Μπροτσίτσε, έκλεισαν το Νοέμβριο του 1941.

Τρία νεότερα στρατόπεδα συνέχισαν να λειτουργούν ως το τέλος του πολέμου:

• Ciglana (Γιασένοβατς III)
• Kožara (Γιασένοβατς IV)
• Stara Gradiška (Γιασένοβατς V)

Ιεραρχία στρατοπέδου

Στην κορυφή της αλυσίδας ιεραρχίας του Γιασένοβατς ήταν ο Άντε Πάβελιτς ο οποίος υπέγραψε τους Φυλετικούς Νόμους, όμοιους με αυτούς των Ναζί και ηγήθηκε των γενοκτονιών της Ουστάσι εναντίων Εβραίων, Σέρβων και Ρομά. Ο κρατούμενος του Γιασένοβατς, Άντε Τσιλίγκα έγραψε ότι " το Γιασένοβατς ήταν η αρχική 'Βαλκανική' δημιουργία του Άντε Πάβελιτς. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Χίτλερ ήταν...μόνο η αρχή." Ο Πάβελιτς ανέθεσε την οργάνωση των μαζικών δολοφονιών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο UNS (Υπηρεσία Επίβλεψης Ουστάσι), τοποθετώντας ως επικεφαλή τον στενό του συνεργάτη, Ντίντο Κβάτερνικ. Ο Τζουζέπε Μασούτσι, γραμματέας του αντιπροσώπου του Βατικανού στο Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας, θεωρούσε τον Κβάτερνικ το χειρότερο μέλος της Ουστάσι, επισημαίνοντας πως του είπε πως οι Κροάτες Εβραίοι πραγματοποίησαν "300.000 εκτρώσεις, βιασμούς και διακορεύσεις νεαρών κοριτσιών." Καθώς ο τρόμος της Ουστάσι ενάντια στους Σέρβους και σε άλλους, του οποίου το Γιασένοβατς ήταν το απόγειο, πυροδότησε μεγαλύτερη δράση Ανταρτών, οι Γερμανοί τον Οκτώβριο του 1942 πίεσαν τον Πάβελιτς να απομακρύνει και να εξορίσει τον Ντίντο Κβάτερνικ. Ο Κβάτερνικ αργότερα κατηγόρησε τον Πάβελιτς για τα εγκλήματα της Ουστάσι, λέγοντας ότι εκείνος απλά ακολουθούσε τις εντολές του Πάβελιτς.

Το στρατόπεδο συγκέντρωσης κατασκευάστηκε, διοικούνταν και επιβλέπονταν από το Τμήμα ΙΙΙ της "Υπηρεσίας Επίβλεψης της Ουστάσι" (Ustaška nadzorna služba, UNS), μια ειδική αστυνομική ομάδατ του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας. Μεταξύ των κύριων διοικητών του Γιασένοβατς ήταν οι:

• Vjekoslav "Maks" Luburić: Μετά την επιστροφή του από την εξορία, ο Luburic, μεταξύ του Μαΐου και του Ιουνίου του 1941 διέταξε την εξόντωση εκατοντάδων Σέρβων πολιτών στη Λίκα, πυροδοτώντας έτσι τη Σερβική εξέγερση. Μετά την προαγωγή του σε Επικεφαλής του Γραφείου ΙΙΙ της Υπηρεσίας Επιτήρησης της Ουστάσι, από όπου επέβλεπε όλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας, ταξίδεψε στη Γερμανία τον Σεπτέμβριο του 1941 για να μελετήσει τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των SS, ώστε να τα χρησιμοποιήσει ως μοντέλα για το Γιασένοβατς. Ένα γερμανικό υπόμνημα περιέγραφε τον Luburic ως "μια νευρωτική, παθολογική προσωπικότητα". Μετά την επίθεση στην Kozara στην οποία οι στρατιώτες του Luburic δολοφόνησαν εκατοντάδες Σέρβους πολίτες και η Ουστάσι φυλάκισε δεκάδες χιλιάδες στο Γιασένοβατς, "υιοθέτησε" 450 εκτοπισμένα αγόρια, τα έντυσε με μαύρες στολές της Ουστάσι, ονομάζοντάς τα "μικρούς γενίτσαρους" (σύμφωνα με το Οθωμανικό σύστημα, στο οποίο μικρά αγόρια αρπάζονταν από Χριστιανικές οικογένειες στα Βαλκάνια και τοποθετούνταν στον Οθωμανικό στρατό). Το πείραμα του Luburic απέτυχε να μετατρέψει τα αγόρια σε Ουστάσι, τα περισσότερα πέθαναν στο Γιασένοβατς από υποσιτισμό και ασθένειες.

• Ljubo Miloš: Διορίστηκε διοικητής του Γιασένοβατς τον Οκτώβριο του 1941. Ο Κροόατης πολιτικός Vladko Maček, ο οποίος φυλακίστηκε από την Ουστάσι στο Γιασένοβατς, έγραψε αργότερα ότι ρώτησε τον Milos αν "φοβόταν την τιμωρία του Θεού" για τις φρικαλεότητες που διέπραξε στο Γιασένοβατς, ο Milos απάντησε "Ξέρω ότι θα καώ στην Κόλαση για αυτά που έκανα. Αλλά θα καώ για την Κροατία". Πολλοί κρατούμενοι του Γιασένοβατς κατέθεσαν για τα εγκλήματα του Milos, συμπεριλαμβανομένου του ότι παρίστανε το γιατρό και μετά έκοβε τους κρατούμενος με ένα μαχαίρι, από το λαιμό ως το στομάχι. Αφού οδήγησε τους φύλακες του Γιασένοβατς στη σφαγή και τη λεηλασία των κοντινών Σερβικών χωριών, ο Milos δικάστηκε και φυλακίστηκε μετά από Γερμανικές πιέσεις, αλλά σύντομα αποφυλακίστηκε μετά από παρέμβαση του Luburic.

• Miroslav Filipović: Ο Luburic έφερε τον Filipovic στο Γιασένοβατς, αφού οι Γερμανοί φυλάκισαν τον Filipovic για τη συμμετοχή του ως εφημέριου της Ουστάσι στη μαζική σφαγή ως και 2.300 Σέρβων πολιτών κοντά στο Banja Luka το Φεβρουάριο του 1942, συμπεριλαμβανομένης της δολοφονίας μιας ολόκληρης τάξης μαθητών σχολείου της οποίας ο Filipovic ήταν προσωπικά ο ηθικός αυτουργός καθώς έκοψε το λαιμό μιας μαθήτριας. Προήχθη σε διοικητή του Γιασένοβατς ΙΙΙ τον Μάιο του 1924 και τον Οκτώβριο του Stara Gradiska. Καθώς υπήρξε Φραγκισκανός, οι κρατούμενοι τον αποκαλούσαν "Αδελφό Σατανά" και κατέθεσαν ότι εκείνος προσωπικά δολοφόνησε πολλούς κρατούμενους, ακόμα και παιδιά. Ενώ ο Ljubo Milos κατηγορούσε τον Filipovic για τις διαταγές μαζικών εκτελέσεων, ο Filipovic με τη σειρά του κατηγορούσε τον Luburic, ο οποίος είπε ότι τον καθοδήγησε λέγοντας πως " οι Σέρβοι πρέπει να εξοντωθούν αδίστακτα ", παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως έναν απλό ακόλουθο της Ουστάσι.

Άλλα άτομα που διοικούσαν το στρατόπεδο σε διαφορετικές χρονικές περιόδους συμπεριελάμβαναν τον Ivica Maktovic, τον Ante Vrban και τον Dinko Sakic. Η διοίκηση του στρατοπέδου χρησιμοποίησε επίσης τάγματα της Ουστάσι, αστυνομικές μονάδες, μονάδες Domobrani, βοηθητικές μονάδες από Βόσνιους μουσουλμάνους, καθώς και Γερμανούς και Ούγγρους. Η Ουστάσι κρατούσε, βασάνιζε και εκτελούσε άντρες, γυναίκες και παιδιά στο Γιασένοβατς. Ο μεγαλύτερος αριθμός των θυμάτων ήταν Σέρβοι, αλλά τα θύματα περιλάμβαναν επίσης Εβραίους, Ρομά καθώς και ορισμένους αντιφρονούντες Κροάτες και Βόσνιους μουσουλμάνους (π.χ. αντάρτες ή υποστηρικτές τους, όλοι από τους οποίους χαρακτηρίστηκαν "κομμουνιστές" από την Ουστάσι).

Κατά την άφιξή τους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, οι φυλακισμένοι σημαδεύονταν με χρώματα, παρόμοια με τη χρήση των σημάτων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί: μπλε για τους Σέρβους, κόκκινο για τους κομμουνιστές (μέλη της αντίστασης που δεν ήταν Σέρβοι), ενώ οι Ρομά δεν είχαν κάποιο χρώμα. Αυτή η πρακτική εγκαταλείφθηκε αργότερα. Τα περισσότερα θύματα δολοφονήθηκαν σε χώρους εκτελέσεων κοντά στο στρατόπεδο: Granik, Gradina και άλλα μέρη. Αυτοί που παρέμειναν ζωντανοί ήταν κυρίως εξειδικευμένοι σε επαγγέλματα που ήταν απαραίτητα (γιατροί, φαρμακοποιοί, ηλεκτρολόγοι, τσαγκάρηδες, χρυσοχόοι κτλ), και εργάζονταν σε εργαστήρια μέσα στο Γιασένοβατς.

Πληθυσμός κρατούμενων

Οι Σέρβοι αποτελούσαν την πλειοψηφία των κρατούμενων στο Γιασένοβατς. Οι Σέρβοι, γενικότερα, μεταφέρονταν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γιασένοβατς μετά την άρνηση τους να ασπαστούν τον Καθολικισμό. Σε πολλούς δήμους γύρω από το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας, υπήρχαν προειδοποιητικές αφίσες που δήλωναν ότι όποιος Σέρβος δεν γινόταν καθολικός θα απελαυνόταν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η πολιτική μαζικών εκτελέσεων του καθεστώτος της Ουστάσι αποτελούσε γενοκτονία.

Η λίστα του Μνημείου του Γιασένοβατς αποτελείται κατά πάνω από 56% από Σέρβους, 45.923 από συνολικά 80.914. Σε μερικές περιπτώσεις, οι κρατούμενοι δολοφονούνταν με το γινόταν γνωστό ότι ήταν Σέρβοι και οι περισσότεροι θεωρούσαν αυτό το γεγονός ως το λόγο της φυλάκισής τους. Οι Σέρβοι μεταφέρονταν κυρίως εκεί από την περιοχή της Κοζάρα όπου η Ουστάσι κατέλαβε εδάφη που ήταν υπό τον έλεγχο ανταρτών. Παρόλο που οι Γερμανοί δεν ήταν ευθέως παρόντες στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γιασένοβατς, έλαβαν μέρος στη φυλάκιση ανθρώπων μετά τις "πράξεις καθαρισμού" από τις περιοχές του πολέμου με τους αντάρτες, κυρίως κατά την επίθεση στην Κοζάρα, ενώ επίσης έπαιρναν κρατούμενους για καταναγκαστικά έργα στη Γερμανία και άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην κατεχόμενη Ευρώπη. Αυτοί έρχονταν στα στρατόπεδα χωρίς ποινή, σχεδόν προοριζόμενοι για απευθείας εκτέλεση η οποία επιταχυνόταν με τη χρήση πολυβόλων. Ο ακριβής αριθμός απωλειών Σέρβων στο Γιασένοβατς είναι άγνωστος αλλά οι χαμηλότερες εκτιμήσεις κυμαίνονται περίπου στα 60.000 άτομα, και είναι ένα από τα σημαντικότερα μέρη των σερβικών απωλειών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι Εβραίοι, ο κύριος στόχος της γενοκτονίας των Ναζί, ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη κατηγορία θυμάτων στο Γιασένοβατς. Ο ακριβής αριθμός των απωλειών των Εβραίων είναι ανακριβής αλλά κυμαίνεται από περίπου 8.000 σε σχεδόν τα 2/3 του πληθυσμού των Κροατών Εβραίων των 37 χιλιάδων (δηλαδή περίπου 25.000).

Οι περισσότερες εκτελέσεις Εβραίων στο Γιασένοβατς έγιναν πριν τον Αύγουστο του 1942. Έκτοτε, το ανεξάρτητο κράτος της Κροατίας τους απέλαυνε στο Άουσβιτς. Γενικά, οι Εβραίοι στέλνονταν αρχικά στο Γιασένοβατς από όλα τα μέρη της Κροατίας αφού είχαν συγκεντρωθεί στο Ζάγκρεμπ, και από τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη αφού είχαν συγκεντρωθεί στο Σαράγιεβο. Μερικοί, όμως, μεταφέρονταν κατευθείαν στο Γιασένοβατς από άλλες πόλεις και μικρότερους οικισμούς. Οι Ρομά του γιασένοβατς αποτελούνταν από Ρομά και Σίντι, οι οποίοι αιχμαλωτίστηκαν σε διάφορες περιοχές της Βοσνίας, ειδικά στην περιοχή της Κοζάρα. Μεταφέρθηκαν στο Γιασένοβατς και τους πήγαν στην περιοχή III-C, όπου οι συνθήκες διατροφής, ύδρευσης, διαμονής και υγιεινής ήταν κατώτερες από τις ήδη άθλιες του υπόλοιπου στρατοπέδου. Ο αριθμός των δολοφονημένων Ρομά εκτιμάται μεταξύ 20 και 50 χιλιάδων.

Οι αντι-φασίστες αποτελούνταν από διάφορα είδη πολιτικών και ιδεολογικών αντιπάλων ή ανταγωνιστών του καθεστώτος της Ουστάσι. Γενικά, η μεταχείρισή τους ήταν ίδια με αυτή των άλλων κρατουμένων, παρόλο που οι γνωστοί κομμουνιστές εκτελούνταν απευθείας ενώ καταδικασμένα μέλη της Ουστάσι ή αστυνομικοί ή άλλα άτομα ιδεολογικά κοντά στην Ουστάσι, όπως Κροάτες χωρικοί κρατούνταν με ευνοϊκούς όρους και έπαιρναν αμνηστία μετά από ένα μέρος του χρόνου ποινής. Ο ηγέτης του απαγορευμένου Κροατικού Αγροτικού Κόμματος, Vladko Macek, κρατούνταν στο Γιασένοβατς από τον Οκτώβριο του 1941 μέχρι και το Μάρτιο του 1942, διάστημα μετά το οποίο τέθηκε σε κατ'οίκον περιορισμό. Όντας μοναδικό μεταξύ των φασιστικών κρατών κατά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το Γιασένοβατς Περιείχε ένα στρατόπεδο αποκλειστικά για παιδιά στο Sisak. Περίπου 20.000 παιδιά Σέρβων, Εβραίων και Ρομά χάθηκαν στο Γιασένοβατς.

Γυναίκες και παιδιά

Από τα 83.145 θύματα που αναφέρονται στη λίστα του Μνημείου του Γιασένοβατς, περισσότερα από τα μισά είναι γυναίκες (23.474) και παιδιά (20.101) κάτω των 14 ετών. Τα περισσότερα από αυτά τα θύματα κρατούνταν στο στρατόπεδο Stara Gradiska του συμπλέγματος του Γιασένοβατς, ειδικά σχεδιασμένο για γυναίκες και παιδιά, καθώς και σε σχετιζόμενα στρατόπεδα σε Jablanac και Mlaka, ενώ τα παιδιά κρατούνταν επίσης και σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης για παιδά της Ουστάσι στο Sisak και το Jastrebarsko. Πολλά από τα παιδιά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν μεταξύ των δεκάδων χιλιάδων Σέρβων πολιτών που αιχμαλωτίστηκαν στην επίθεση των Γερμανών & της Ουστάσι στην Kozara, μετά την οποία πολλοί από τους γονείς εστάλησαν για καταναγκαστικά έργα στη Γερμανία ενώ τα παιδιά χωρίστηκαν από τους γονείς και τοποθετήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ουστάσι. Επιπλέον, σχεδόν όλες οι γυναίκες και τα παιδιά Ρομά του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας εκτελέστηκαν στο Γιασένοβατς καθώς και επίσης χιλιάδες γυναίκες και παιδιά Εβραίων, μεταξύ των περίπου 2/3 του συνολικού αριθμού Κροατών θυμάτων που εκτελέστηκαν στο Γιασένοβατς. Οι φρικτές συνθήκες στις οποίες κρατούνταν τα παιδιά περιεγράφηκαν από μια από τις γυναίκες κρατούμενες, την Giordana Friedlander:

Όταν μπήκα στο δωμάτιο, υπήρχε κάτι να δω. Ένα παιδί ήταν ξαπλωμένο με το κεφάλι μέσα σε κόπρανα, τα άλλα παιδιά σε ούρα και ήταν στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο. Πλησίασα ένα από τα κορίτσια με πρόθεση να τη σηκώσω από τη λίμνη των ακαθαρσιών, και με κοιτούσε σαν να μου χαμογελούσε. Ήταν ήδη νεκρό. Ένα 10χρονο αγόρι, εντελώς γυμνό, στεκόταν δίπλα στον τοίχο καθώς δε μπορούσε να καθίσει. Κρέμονταν έξω από το σώμα του τα εντόσθιά του και ήταν γεμάτα μύγες.

Αργότερα, ο διοικητής του στρατοπέδου, Ante Vrban, διέταξε να σφραγιστεί το δωμάτιο και μια μάσκα στο πρόσωπό του έριξε αέριο Zyklon μέσα στο δωμάτιο, σκοτώνοντας τα παιδιά. Στη δίκη του, ο διοικητής παραδέχτηκε τις εκτελέσεις.

Συνθήκες διαβίωσης

Οι συνθήκες διαβίωσης στο στρατόπεδο αποδείκνυαν τη γνωστή βαρβαρότητα των στρατοπέδων θανάτου των Ναζί: μια πενιχρή δίαιτα, άθλιες υποδομές στέγασης και απάνθρωπη μεταχείριση από τους φρουρούς της Ουστάσι. Όπως σε πολλά στρατόπεδα, οι συνθήκες βελτιώνονταν προσωρινά κατά τη διάρκεια επίσκεψης από αντιπροσώπους - όπως οι αντιπρόσωποι του Τύπου που επισκέφτηκαν το στρατόπεδο το Φεβρουάριο του 1942 και μια αντιπροσωπεία του Ερυθρού Σταυρού τον Ιούνιο του 1944 - και επανήλθαν όταν η αντιπροσωπεία έφυγε.

• Συστηματικός υποσιτισμός: Και πάλι, τυπικό για τα στρατόπεδα θανάτου, η διατροφή των κρατουμένων στο Γιασένοβατς ήταν ανεπαρκής για τη διατήρηση κάποιου στη ζωή: στο στρατόπεδο Brocice, δινόταν στους κρατούμενους μία "σούπα" φτιαγμένη από ζεστό νερό και άμυλο για πρωινό και φασόλια για μεσημεριανό και βραδινό (στις 6:00, 12:00 και 21:00). Το φαγητό στο Στρατόπεδο 3 ήταν αρχικά καλύτερο, αποτελούμενο από πατάτες αντί για φασόλια όμως τον Ιανουάριο η διατροφή άλλαξε σε ένα γεύμα την ημέρα από λεπτή "σούπα με γογγύλια", συχνά ζεστό νερό με δύο ή τρία φύλλα λάχανο πεταμένα μέσα στη χύτρα. Στο τέλος του χρόνου, η διατροφή άλλαξε ξανά, σε τρεις μερίδες την ημέρα από ζεστό χυλό φτιαγμένο από νερό και άμυλο. Για να σταματήσουν το αίσθημα τεράστιας πείνας, " οι άνθρωποι έτρωγαν γρασίδι και φύλλα, αλλά αυτά ήταν πολύ δύσκολο να χωνευτούν". Σα γλύκυσμα, οι κρατούμενοι έφαγαν έναν νεκρό σκύλο, και υπήρχαν επίσης "περιπτώσεις κοπροφαγίας - οι κρατούμενοι αφαιρούσαν φασόλια και άλλες παρόμοιες τροφές που δεν είχαν χωνευτεί από τα κόπρανα στις τουαλέτες της Ουστάσι". Άνθρωποι είχαν ήδη αρχίσει να πεθαίνουν από πείνα τον Οκτώβριο του 1941.

• Νερό: Το Γιασένοβατς ήταν ακόμα σκληρότερο από τα περισσότερα στρατόπεδα θανάτου σε ένα τομέα: μια γενική έλλειψη πόσιμου νερού. Οι κρατούμενοι αναγκάζονταν να πίνουν νερό από τον ποταμό Σάβα.

• Στέγαση: Στα πρώτα στρατόπεδα, στο Brocice και το Krapje, οι κρατούμενοι κοιμόντουσαν στους τυπικούς κοιτώνες των στρατοπέδων συγκέντρωσης, με 3 επίπεδα κρεβατιών. Το χειμώνα, σε αυτούς τους "κοιτώνες" έμπαιναν συνέχεια χιόνια από τις οροφές αλλά και από ρωγμές στους τοίχους. Οι φυλακισμένοι έπρεπε να περπατάνε μέσα σε νερά που τους έφταναν μέχρι τον αστράγαλο, μέσα στους κοιτώνες. Οι κρατούμενοι που πέθαιναν αφήνονταν συχνά μέσα στους "κοιτώνες" για αρκετές μέρες πριν τους απομακρύνουν. Στο στρατόπεδο ΙΙΙ, το οποίο στέγαζε τρεις χιλιάδες ανθρώπους, οι κρατούμενοι αρχικά κοιμόντουσαν στις σοφίτες των εργαστηρίων, σε ένα ανοιχτό αμαξοστάσιο το οποίο είχε σχεδιαστεί ως σιδηροδρομικό "τούνελ", ή απλά στην ύπαιθρο. Λίγο καιρό μετά, δημιουργήθηκαν 8 κοιτώνες. Οι κρατούμενοι κοιμόντουσαν σε έξι από αυτούς τους κοιτώνες, ενώ οι άλλοι δύο χρησίμευαν ως "κλινική" και "νοσοκομείο", όπου οι άρρωστοι κρατούμενοι στέλνονταν για να πεθάνουν ή να εκτελεστούν.

• Καταναγκαστικά έργα: Όπως σε όλα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι κρατούμενοι στο Γιασένοβατς αναγκάζονταν να κάνουν σκληρές εργασίες για 11 ώρες την ημέρα, υπό την επίβλεψη των ανθρώπων της Ουστάσι που τους αιχμαλώτισαν, οι οποίοι εκτελούσαν τον οποιονδήποτε κρατούμενο για τους πιο ασήμαντους λόγους. Ο τομέας των καταναγκαστικών έργων ήταν υπό την επίβλεψη του Dominik "Hinko" Piccili (ή Picili) και του Tihomir Kordic. Ο Piccili (ή Picili) μαστίγωνε κρατούμενους ώστε να εργαστούν γρηγορότερα.

Χώρισε την "εργατική δύναμη του Γιασένοβατς" σε 16 ομάδες, συμπεριλαμβανομένων ομάδων κατασκευής, εργασίας με τούβλα, μεταλλουργούς, αγρότες κτλ. Οι κρατούμενοι πέθαιναν λόγω της εξαντλητικής δουλειάς. Η δουλεία στην ομάδα με τα τούβλα ήταν σκληρή. Γίνονταν επίσης σιδηρουργικές εργασίες, καθώς οι κρατούμενοι έφτιαχναν μαχαίρια και άλλα όπλα για την Ουστάσι. Τα έργα κατασκευής χαντακιών ήταν αυτά που φοβόντουσαν οι κρατούμενοι περισσότερο από όλα τα άλλα.

• Υγιεινή: Μέσα στο στρατόπεδο, η βρωμιά και η έλλειψη υγιεινής βασίλευαν: ακαταστασία, αίμα, εμετός και πτώματα που αποσυντίθενται γέμιζαν τους στρατώνες, οι οποίοι ήταν επίσης γεμάτοι παράσιτα και από την απαίσια οσμή του υπερχειλισμένου κουβά αναγκών. Λόγω της έκθεσης στα στοιχεία της φύσης, οι κρατούμενοι υπέφεραν από προβλήματα υγείας τα οποία προκαλούσαν επιδημίες τύφου, τυφοειδούς πυρετού, ελονοσίας, πλευρίτιδας, γρίπης, δυσεντερίας και διφθερίτιδας. Κατά τα διαλείμματα από την εργασία (5:00-6:00, 12:00-13:00, 17:00-20:00), οι κρατούμενοι έκαναν την ανάγκη τους σε υπαίθριες τουαλέτες, οι οποίες ήταν ουσιαστικά μεγάλοι λάκκοι σε χωράφια, καλυμμένοι με σανίδες. Οι κρατούμενοι συνήθως έπεφταν μέσα και συχνά πέθαιναν. Οι φύλακες της Ουστάσι παρακινούσαν αυτά τα γεγονότα είτε βάζοντας κρατούμενους να χωρίζουν τις σανίδες ή πνίγοντας οι ίδιοι τους κρατούμενους. Ο λάκκος υπερχείλιζε είτε από πλημμύρες είτε από βροχές και επίσης τον άδειαζαν επίτηδες στη λίμνη από την οποία έπαιρναν το πόσιμο νερό για τους κρατούμενους. Τα κουρέλια και οι κουβέρτες των κρατουμένων ήταν υπερβολικά λεπτά ώστε να προστατεύσουν από τον παγετό, όπως ήταν και το καταφύγιο των κοιτώνων. Τα ρούχα και οι κουβέρτες καθαρίζονταν σπάνια και ελάχιστα, καθώς επέτρεπαν στους κρατούμενους να τα πλένουν μια φορά το μήνα για λίγο στα νερά της λίμνης εκτός από τους χειμερινούς μήνες, όταν η λίμνη πάγωνε. Τότε, μία εγκατάσταση υγιεινής φτιαχνόταν σε μία αποθήκη όπου τα ρούχα βράζονταν ανεπαρκώς.

• Έλλειψη προσωπικών αντικειμένων: Τα προσωπικά αντικείμενα και ο ρουχισμός των κρατουμένων αφαιρούνταν. Ως κρατούμενοι, τους δίνονταν μόνο κουρελιασμένα ρούχα. Το χειμώνα, έδιναν στους κρατούμενους ψιλά αδιάβροχα και τους επιτρεπόταν να φτιάξουν ελαφριά σανδάλια. Στους κρατούμενους έδιναν ένα προσωπικό δοχείο φαγητού, σχεδιασμένο να περιέχει 0,4 λίτρα από τη "σούπα" με την οποία τους τάιζαν. Στους κρατούμενους που δεν είχαν δοχείο (π.χ. όταν το έκλεβαν άλλοι κρατούμενοι για να αφοδεύσουν μέσα) δεν έδιναν φαγητό. Κατά τη διάρκεια επίσκεψης αντιπροσωπειών, έδιναν στους κρατούμενους δοχεία διπλάσιας χωρητικότητας και επίσης κουτάλια. Σε αυτές τις περιόδους, έδιναν στους κρατούμενους χρωματιστές ετικέτες.

• Άγχος: Ο φόβος του θανάτου, και το παράδοξο της κατάστασης στην οποία οι ζωντανοί ζούσαν δίπλα στους νεκρούς, είχαν μεγάλη επίδραση στους κρατούμενους. Ουσιαστικά, η ζωή ενός κρατούμενου σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης μπορεί να παρατηρηθεί όταν χωρίζεται σε τρία στάδια: άφιξη στο στρατόπεδο, ζωή μέσα σε αυτό, και απελευθέρωση. Το πρώτο στάδιο αποτελούνταν από το σοκ των δυσκολιών κατά τη μεταφορά στο στρατόπεδο. Η Ουστάσι ενίσχυε αυτό το σοκ δολοφονώντας έναν αριθμό κρατουμένων κατά την άφιξή τους και στεγάζοντας προσωρινά τους νεοαφιχθέντες σε αποθήκες, σοφίτες, τη σήραγγα του τρένου και την ύπαιθρο.

Μετά την εξοικείωση των κρατουμένων με τη ζωή στο στρατόπεδο, έμπαιναν στη δεύτερη και πιο κρίσιμη φάση: η ζωή μέσα στην απελπισία του θανάτου, τη λύπη, τις δυσκολίες και την κακομεταχείριση. Η απειλή του θανάτου ήταν πιο εμφανής σε "δημόσιες δραστηριότητες για δημόσια τιμωρία" ή επιλογές, όταν έβαζαν τους κρατούμενους σε σειρές και κάποιοι επιλέγονταν τυχαία ώστε να δεχτούν την τιμωρία της εκτέλεσης μπροστά στους υπόλοιπους. Η Ουστάσι έκανε όλο αυτό εντονότερο επιμηκύνοντας τη διαδικασία, κάνοντας περιπολίες και ρωτώντας ερωτήσεις, κοιτώντας επίμονα κρατούμενους, επιλέγοντας κάποιους και μετά αλλάζοντας την επιλογή τους με κάποιους άλλους. Ως κρατούμενοι, οι άνθρωποι αντιδρούσαν στα εγκλήματα της Ουστάσι με έναν ενεργητικό ή παθητικό τρόπο. Οι ακτιβιστές σχημάτιζαν κινήματα αντίστασης και ομάδες, έκλεβαν φαγητό, σχεδίαζαν αποδράσεις και επαναστάσεις, και επαφές με τον έξω κόσμο.

Όλοι οι κρατούμενοι υπέστησαν ψυχολογικά τραύματα ως ένα βαθμό: ψυχαναγκαστικές σκέψεις για το φαγητό, παράνοια, παραισθήσεις, φαντασιώσεις, έλλειψη αυτοελέγχου. Μερικοί κρατούμενοι αντιδρούσαν με προσπάθειες να καταγράψουν τις βαρβαρότητες, όπως οι επιζήσαντες Ilija Ivanović, Δρ Nikola Nikolić και Đuro Schwartz, όλοι από τους οποίους προσπάθησαν να απομνημονεύσουν και ακόμα και να καταγράψουν γεγονότα, ημερομηνίες και λεπτομέρειες. Τέτοιες πράξεις ήταν άκρως επικίνδυνες καθώς η γραφή τιμωρούνταν με θάνατο και η καταγραφή ημερομηνιών ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Ο Schwartz είπε ότι ένας πατέρας και οι 3 γιοί του εκτελέστηκαν διότι έγραφαν. Ο μάρτυρες κατέγραψε όσα θυμόταν σε ένα κομμάτι χαρτί με μικροσκοπικά γράμματα και το έβαλε στο παπούτσι του.

Μαζικές δολοφονίες και βαναυσότητα

Ο Κροάτης αντικομμουνιστής πρόσφυγας Ante Ciliga, τον οποίο η Ουστάσι φυλάκισε στο Γιασένοβατς για ένα χρόνο, περιέγραψε το Γιασένοβατς ως μια τεράστια φονική μηχανή, της οποίας ο κύριος σκοπός, όπως αυτός του Άουσβιτς ήταν η "εξόντωση", όμως "οι πρωτόγονες βαναυσότητες του Γιασένοβατς ξεχώριζαν αυτό το Βαλκανικό Άουσβιτς". Σύμφωνα με τον Jaša Almuli, των πρώην πρόεδρο της Σερβικής Εβραϊκής κοινότητας, το Γιασένοβατς ήταν ένα κατά πολύ τρομακτικότερο στρατόπεδο συγκέντρωσης σε επίπεδα βαρβαρότητας από ορισμένα αντίστοιχα Γερμανικά, ακόμα και από το Άουσβιτς.

Στο τέλος του καλοκαιριού του 1942, δεκάδες χιλιάδες Σέρβοι χωρικοί απελάθηκαν προς το Γιασένοβατς από την περιοχή της Kozara στη Βοσνία, όπου οι δυνάμεις του Ανεξάρτητου Κράτους της Κροατίας (NDH) μάχονταν κατά των Ανταρτών. Οι περισσότεροι άντρες εκτελέστηκαν στο Γιασένοβατς και οι γυναίκες στάλθηκαν σε στρατόπεδα καταναγκαστικών έργων στη Γερμανία. Τα παιδιά είτε εκτελέστηκαν είτε στάλθηκαν σε Καθολικά ορφανοτροφεία. Σύμφωνα με μαρτυρίες επιζώντων, στο ειδικό στρατόπεδο που σχεδιάστηκε για παιδιά, οι Καθολικές καλόγριες δολοφονούσαν παιδιά που πρόσεχαν, πιάνοντας τα από τα πόδια και χτυπώντας τα κεφάλια τους στον τοίχο. Αυτές οι μαρτυρίες δεν διασταυρώθηκαν ούτε επιβεβαιώθηκαν.

Τη νύχτα της 29ης Αυγούστου 1942, οι φύλακες έβαλαν στοιχήματα μεταξύ τους για το ποιος θα μπορούσε να σκοτώσει το μεγαλύτερο αριθμό κρατουμένων. Ένας από τους φύλακες, ο Petar Brzica, περηφανεύτηκε ότι έκοψε τους λαιμούς 1.360 νεοφερμένων κρατουμένων.

Άλλοι συμμετέχοντες που ομολόγησαν ότι συμμετείχαν στο στοίχημα ήταν μεταξύ άλλων ο Ante Zrinušić-Sipka, ο οποίος σκότωσε 600 κρατουμένους, και ο Mile Friganović, ο οποίος έδωσε μια λεπτομερή και συνεχή αναφορά του περιστατικού. Ο Friganović παραδέχθηκε πως δολοφόνησε περίπου 1.100 κρατούμενους. Ανέφερε συγκεκριμένα τον βασανισμό ενός ηλικιωμένου άντρα που λεγόταν Vukasin Mandrapa. Προσπάθησε να αναγκάσει τον άντρα να ευλογήσει τον Άντε Πάβελιτς, κάτι το οποίο ο ηλικιωμένος αρνήθηκε να κάνει ακόμα και αφού ο Friganović τού είχε κόψει και τα δύο αυτιά και τη μύτη μετά από κάθε άρνηση. Τελικά, έβγαλε τα μάτια του ηλικιωμένου, του ξερίζωσε την καρδιά και του έκοψε το λαιμό. Στο περιστατικό ήταν μάρτυρας ο Dr Nikolić.

Srbosjek

Ένα αγροτικό μαχαίρι με το όνομα "Srbosjek" ή "Σερβοκόφτης", δεμένο στο χέρι. Το χρησιμοποιούσε η πολιτοφυλακή της Ουστάσι για τη γρήγορη δολοφονία κρατουμένων στο Γιασένοβατς.

Η Ουστάσι έσφαζε κρατούμενος με ένα μαχαίρι που έγινε γνωστό ως "Srbosjek" (Σρμπόστζεκ - Σερβοκόφτης).

Ήταν αρχικά ένας τύπος μαχαριού για την κοπή δεματιών σιταριού, κατασκευαζόταν πριν και κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο από το γερμανικό εργοστάσιο Gebrüder Gräfrath της πόλης Solingen-Widdert, με το εμπορικό σήμα "Gräwiso". Το πάνω μέρος του μαχαιριού κατασκευαζόταν από δέρμα, σαν ένα είδος γαντιού, σχεδιασμένου έτσι ώστε ο αντίχειρας να περνά μέσα από την τρύπα, έτσι ώστε να προεξέχει μόνο η λεπίδα από το χέρι. Ήταν ένα κυρτό μαχαίρι μήκους 12 εκατοστών, με την άκρη στην κοίλη πλευρά του. Tο μαχαίρι δενόταν σε μια τοξωτή οβάλ χάλκινη πλάκα, ενώ η πλάκα ήταν στερεωμένη σε ένα χοντρό δερμάτινο βραχιόλι. Ο γεωργικός του σκοπός ήταν να δίνει τη δυνατότητα στους εργάτες του χωραφιού να κόψουν τα στάχυα του σιταριού πριν τα αλωνίσουν. Το μαχαίρι ήταν στερεωμένο στην πλάκα του γαντιού για να αποφευχθούν τραυματισμοί και να αυξηθεί η ταχύτητα εργασίας.

Συστηματική εξόντωση κρατουμένων

Εκτός από τις σποραδικές δολοφονίες και τους θανάτους λόγω των κακών συνθηκών διαβίωσης, πολλοί κρατούμενοι που έφτασαν στο Γιασένοβατς είχαν προγραμματιστεί για συστηματική εξόντωση. Σημαντικό κριτήριο επιλογής ήταν η διάρκεια της αναμενόμενης κράτησης ενός κρατουμένου. Επιτρεπόταν στους δυνατούς άντρες οι οποίοι ήταν ικανοί να εργαστούν και είχαν καταδικαστεί σε λιγότερο από τρία χρόνια φυλάκιση να ζήσουν. Όλοι οι κρατούμενοι με ακαθόριστες ποινές ή ποινές τριών ετών και άνω προγραμματίστηκαν αμέσως για εκτέλεση, ανεξάρτητα από τη φυσική τους κατάσταση.

Η συστηματική εξόντωση διέφερε τόσο ως προς τον τόπο όσο και ως προς τη μορφή. Μερικές από τις εκτελέσεις ήταν μηχανικές, ακολουθώντας τη ναζιστική μεθοδολογία, ενώ άλλες χειροκίνητες. Τα μηχανικά μέσα εξόντωσης περιλάμβαναν:

• Αποτέφρωση: Η Ουστάσι αποτέφρωνε ζωντανούς κρατουμένους που άλλοτε ναρκώνονταν και άλλοτε ήταν σε πλήρη εγρήγορση, καθώς και πτώματα. Οι πρώτες καύσεις έγιναν στους φούρνους του εργοστασίου τούβλωντον Ιανουάριο του 1942.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Εγκυκλοπαίδεια του Ολοκαυτώματος: Γιασένοβατς, φιλοξενείται στο Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ
• Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ: Γιασένοβατς
• Στρατόπεδο συγκέντρωσης Γιασένοβατς, Αρχεία της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας
• Επιτροπή Γιασένοβατς της Ιεράς Συνόδου των Αρχιεπισκόπων της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας
• Δίκη του Άιχμαν – κατάθεση του Αλεξάντερ Άρνον
• Unscrambling the History of a Nazi Camp, The New York Times, 6 Δεκεμβρίου 2006
• Το νέο επεκταμένο μνημείο Γιασένοβατς άνοιξε
• Βάση Δεδομένων Spomenik - Μνημείο στο Γιασένοβατς, εκπαιδευτικός και ιστορικός πόρος