Στυλ γκαλάν (μουσική)

Η πρώτη σελίδα του έργου "Les Indes Galantes" του Ζαν Φιλίπ Ραμώ (περ. 1735).

Με τον όρο στυλ γκαλάν (γαλλ. style galant) ορίζεται το μουσικό ρεύμα που κυριάρχησε στη Δυτική Ευρώπη, κατά τα μέσα του 18ου αιώνα. Χρονικά είναι αντίστοιχο του καλλιτεχνικού ρεύματος που ονομάζουμε ροκοκό και η αισθητική του χαρακτηρίζεται από την απαγκίστρωση από την αυστηρή αντίστιξη και την χρήση πιο ελεύθερων δομών, με έμφαση στην αντίθεση μεταξύ μελωδίας και διακριτικής συνοδείας. Το εν λόγω καλλιτεχνικό ρεύμα συμπίπτει με τα τέλη της λεγομένης μπαρόκ τεχνοτροπίας, ενώ συνδέεται με το γερμανικό αισθητικό ρεύμα Sturm und Drang. Το στυλ γκαλάν βρίσκει την έκφρασή του κυρίως σε πολλά έργα του Γκέοργκ Φίλιπ Τέλεμαν και του Γιόχαν Κρίστιαν Μπαχ και ανθίζει με τον Γάλλο συνθέτη Ζαν Φιλίπ Ραμώ.

Περί το 1721, ο Γερμανός μουσικοθεωρητικός και εγκυκλοπαιδιστής Γιόχαν Μάτεζον αναγνωρίζει και καταγράφει το νέο μουσικό ύφος, το οποίο και ονοματίζει εμπνευσμένος από την ευγενή του αιθητική ως γκαλάν (einem galanten Stylo). Αυτά τα πρώτα έργα ανήκουν σε συνθέτες που κανονικά κατατάσσονται στην εποχή του μπαρόκ, όπως οι Αντόνιο Καλντάρα, Γκέοργκ Φίλιπ Τέλεμαν, Τζοβάννι Μπονοντσίνι, αλλά και Ιταλοί οπερατικοί συνθέτες, όπως ο Αλεσσάντρο Σκαρλάττι, ο Αντόνιο Βιβάλντι και σε μεγάλο βαθμό ο Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ. Η αισθητική του ρεύματος αυτού απορρέει κυρίως από την ιταλική όπερα, στην οποία την εν λόγω περίοδο κυριαρχεί το στοιχείο της μονωδίας, σε αντίθεση με τη συνοδευτική –χορευτική συχνά– μουσική που ηχούσε στις διάφορες βασιλικές αυλές της Ευρώπης. Κατά τον ιστορικό Daniel Heartz, το στυλ γκαλάν ανήκε στην πόλη παρά στα παλάτια, και δη σε πόλεις με μεγάλη παράδοση στα θεάματα, όπως η Νάπολη, η Βενετία, η Δρέσδη, το Παρίσι κλπ. Πολλοί δε εκπρόσωποι του νέου ύφους είχαν εδραιωθεί σε αστικά κέντρα μικρότερης μουσικής εμβέλειας, όπως ο Γιόχαν Κρίστιαν Μπαχ στο Λονδίνο, ο Τζοβάννι Παϊζιέλλο στην Αγία Πετρούπολη και ο Λουίτζι Μποκερίνι στην μάλλον –μουσικά– απομονωμένη Μαδρίτη.

Στυλιστικά, το «ευγενές κύμα» είχε ως βάση τη απρόσκοπτη μελωδία παρά την επεξεργασία ρυθμικών και μελωδικών σχημάτων, κάτι που αποτέλεσε την αφετηρία τόσο του Κλασσικισμού όσο και του Ρομαντισμού στην ιστορία της μουσικής. Ενδεικτικά, ο Γιόζεφ Χάυντν φαίνεται να είπε πως «αν θέλετε να μάθετε κατά πόσο μια μελωδία είναι πραγματικά όμορφη, αρκεί να την τραγουδήσετε χωρίς συνοδεία».

Η σημειολογική διασύνδεση του στυλ γκαλάν με το ροκοκό των εικαστικών τεχνών είναι εμφανής τόσο στη θεματολογία που το χαρακτηρίζει, όσο και στην τεχνοτροπία του. Ενδεικτικά, οι πίνακες του Αντουάν Βαττώ διέπονται από λεπτές αποχρώσεις, ενώ κυριαρχεί το φως, σε αντίθεση με το κιαροσκούρο και τη φορτωμένη παλέτα των προκατόχων του. Συγκριτικά, οι ενορχήστρώσεις του Ραμώ είναι αέρινες και διακριτικές, προβάλλοντας μια ισορροπημένη αρμονική βάση για τις δεσπόζουσες μελωδίες.

Πηγές

• Blume, Friedrich, Classic and Romantic Music : a Comprehensive Survey, translated by M.D. Herter Norton, 1970
• Daniel Heartz, 2003. Music in European Capitals: the Galant Style, 1720–1780 (Norton)
• Robert O. Gjerdingen, 2007. Music in the Galant Style (Oxford University Press)