Τερέβινθος του Νέρωνα
| Τερέβινθος του Νέρωνα | |
|---|---|
 | |
 | |
| Είδος | τάφος |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 41°54′10″N 12°27′48″E |
| Διοικητική υπαγωγή | Ρώμη |
| Χώρα | Ιταλία |
| Όροφοι | 2 |
 Πολυμέσα | |
| δεδομένα (π) | |
Ο Τερέβινθος του Νέρωνα, λατιν.: Terebinthus Neronis, που ονομάζεται και Tiburtinum Neronis (ορθότερα) ή Obeliscus Neronis, ήταν ένα κωνοειδές μαυσωλείο, που κτίστηκε στην αρχαία Ρώμη και είναι σημαντικό για ιστορικούς, θρησκευτικούς και αρχιτεκτονικούς λόγους. Μέχρι τον 14ο αι. είχε κατεδαφιστεί σχεδόν ολοκληρωτικά.
Τοποθεσία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το μαυσωλείο βρισκόταν στη σημερινή συνοικία Μπόργκο της Ρώμης, μεταξύ της παλαιάς Βασιλικής του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό και του Μαυσωλείου του Αδριανού. Τα θεμέλιά του ανακαλύφθηκαν κάτω από το πρώτο βόρειο οικοδομικό τετράγωνο της Βία ντελα Κοντσιλιατσιόνε, που τώρα περιλαμβάνει το Aουντιτόριουμ Κοντσιλιατσιόνε και το Παλάτσο Πίο. Αυτό θα το τοποθετούσε βόρεια της Πυραμίδας του Ρωμύλου (Meta Romuli).[1]
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Τερέβινθος του Νέρωνα ήταν ένας μνημειακός τάφος, που ανεγέρθηκε στη ρωμαϊκή εποχή στη δεξιά όχθη του Τίβερη, κοντά στη διασταύρωση δύο ρωμαϊκών δρόμων, της Κορνηλίας Οδού και της Θριαμβικής Οδού, σε μία περιοχή έξω από το όριο (pomerium, το θρησκευτικό όριο γύρω από τη Ρώμη). Αυτή η περιοχή, που ονομαζόταν Πεδίο του Βατικανού (Ager Vaticanus), φιλοξενούσε εκείνη την εποχή πολυάριθμες περιοχές νεκροταφείων, όπως η κοντινή Νεκρόπολη του Βατικανού και, λόγω της γειτνίασής της με το Πεδίον του Άρεως, αντιπροσώπευε την ιδανική περιοχή για την κατασκευή μνημειακών τάφων για τα μέλη της ρωμαϊκής ανώτερης τάξης.[2] Βρισκόταν δίπλα σε ένα άλλο μεγάλο μαυσωλείο, το λεγόμενο Πυραμίδα του Ρωμύλου, που κατεδαφίστηκε το 1499 από τον πάπα Αλέξανδρο ΣΤ΄ (κυβ. 1492–1503). Ο Tερέβινθος του Νέρωνα εικάζεται ότι είχε κυκλική κάτοψη και σχήμα γιγάντιου ταφικού τύμβου.[2] Ενώ και τα δύο μνημεία επέζησαν από τις μεγάλες διαμορφώσεις λόγω της κατασκευής της παλαιάς Βασιλικής του Αγίου Πέτρου, το πρώτο καταστράφηκε ήδη κατά τον Μεσαίωνα, ενώ το δεύτερο επέζησε μέχρι την εποχή της Αναγέννησης και έγινε σημαντικό στοιχείο της τοπογραφίας της Ρώμης.[2]
Η πρώτη αναφορά του Tερέβινθου είναι από τον Βενέδικτο ιερέα του Αγίου Πέτρου (π. το 1144), ο οποίος τον ονομάζει "οβελίσκο του Νέρωνα" [3] και από τα Αξιοθαύμαστα της Ρώμης (οδηγό της πόλης του 12ου αι.), όπου περιγράφεται σαν ένα κυκλικό μνημείο, που αποτελείται από δύο επάλληλους κυλίνδρους (όπως το Καστέλ Σαντ'Άντζελο) επενδυμένο με μαρμάρινες πλάκες [3] και ονομάζεται Tiburtinum Neronis.[4] Το όνομα Tiburtinum προέρχεται από το υλικό της επένδυσης του, τον τραβερτίνη (lapis tiburtinus, δηλαδή πέτρα από την πόλη Tibur, νυν Τίβολι),[5] ενώ το όνομα Neronis (του Νέρωνα) είναι χαρακτηριστικό πολλών τοπωνυμίων και ονομάτων μνημείων της περιοχής του Βατικανού (όπως το λιβάδι του Νέρωνα prata Neronis, η γέφυρα του Νέρωνα pons Neronis, κ.λπ.).[1]
Το όνομα Terebinthus προέρχεται από ένα απόσπασμα της Φυσικής Ιστορίας του Πλίνιου του Πρεσβύτερου [6], που γράφει ότι σε ένα μέρος στο Πεδίο του Βατικανού (Ager Vaticanus) φύτρωσε μία μεγάλη τερέβινθος (ένα δέντρο που ανήκει στην οικογένεια των Aνακαρδιοειδών).[1] Σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση [7] ο Άγιος Πέτρος τάφηκε κάτω από μία τερέβινθο και λόγω του ομόηχου μεταξύ των λέξεων terebinthus και tiburtinum, ο Πιέτρο Μάλλιο, ιερέας του Αγίου Πέτρου, γύρω στο 1180 ονόμασε το μνημείο Terebinthus,[1] μετακινώντας τη θέση της σταύρωσης του Αγίου Πέτρου (όπου ήταν το δένδρο) στην κορυφή της σημερινής Βία ντελα Κοντσιλιατσιόνε (όπου ήταν ο τάφος του Νέρωνα).[3]
Η ταύτιση μεταξύ δέντρου και μνημείου υπονοούσε, ότι ο τόπος του μαρτυρίου του Αγίου Πέτρου ήταν τοποθετημένος είτε μεταξύ του Τερεβίνθου και της Πυραμίδας του Ρωμύλου, είτε μεταξύ του τελευταίου και του οβελίσκου στον Ιππόδρομο του Νέρωνα (και σε κάποια μεσαιωνική περιγραφή το ίδιο το μνημείο ονομάζεται "οβελίσκος του Νέρωνα"),[1] ή στο μέσο μεταξύ των δύο πυραμίδων (ad Terebinthus inter duas metas...in Vaticano) και κατά συνέπεια ο Tερέβινθος (είτε ως μνημείο, είτε ως δέντρο) ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα δημοφιλές θέμα στις απεικονίσεις του μαρτυρίου του Αγίου Πέτρου και στις παραστάσεις της πόλης στο Μεσαίωνα.[8]
Μερικά παραδείγματα είναι το Τρίπτυχο Στεφανέσκι του Τζιότο.[9] ένα πολύπτυχο του Τζάκοπο ντι Τσιόνε, ένα πλαίσιο από τις χάλκινες πύλες του Φιλαρέτε στην Παλαιά Βασιλική του Αγίου Πέτρου, οι τοιχογραφίες στον θόλο της Βασιλικής του Αγ. Φραγκίσκου στην Ασίζη από τον Τσιμαμπούε [8][10] και πιθανώς η τοιχογραφία του Οράματος του Σταυρού στις αίθουσες του Ραφαήλ στο Βατικανό.
Σύμφωνα με τα Αξιοθαύμαστα της Ρώμης ο Τερέβινθος, όπως και η κοντινή Πυραμίδα του Ρωμύλου, έχασε πολύ σύντομα το πέτρινο περίβλημά του, που χρησιμοποιήθηκε για την πλακόστρωση του τετραπλού περιστυλίου και των σκαλοπατιών της εκκλησίας του Αγίου Πέτρου.[3] Στην περιγραφή του μνημείου ο ανώνυμος συγγραφέας χρησιμοποιεί τον παρελθοντικό χρόνο, υπονοώντας ότι στην εποχή του (τον 12ο αι.) το μνημείο είχε ήδη μερικώς καταστραφεί.[1] Ο Τερέβινθος διασώθηκε μέχρι τον 14ο αι.[11]
Περιγραφή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα].JPG)
Οι μεσαιωνικοί οδηγοί περιγράφουν τον Τερέβινθο ως μία πολύ ψηλή κατασκευή (συγκρίσιμη με το Castrum Crescentii, δηλαδή το Μαυσωλείο του Αδριανού),[1] με κυκλική κάτοψη και δύο επίπεδα [5][11] (σαν κάστρο). Δυστυχώς λόγω της ασάφειας των περιγραφών τους, όλες οι απεικονίσεις του μνημείου (από τους Τζιότο, Τσιμαμπούε, κ.ά.) έχουν πολύ λίγα κοινά με την πραγματική του εμφάνιση [1]. Με βάση τις περιγραφές του Μεσαίωνα, έχει υποτεθεί ότι Ο Τερέβυνθος ήταν ένας τάφος τύπου τύμβου, όπως ο λεγόμενος τάφος των Κουριατίων στην αρχή του 6ου μιλίου της Αππίας Οδού.[12] Στην περίπτωση αυτή το κυκλικό μνημείο αποτελείτο από πλίνθους επενδεδυμένους με τραβερτίνη. Επάνω από αυτό υπήρχε ένας τύμβος από χώμα, επάνω στον οποίο υπήρχε ένας κύλινδρος από λιθοδομή.[12] Στην κορυφή του υψωνόταν το άγαλμα του νεκρού ή μία επιτύμβια στήλη.[12]
Το 1948–49, κατά τη διάρκεια των εργασιών για την κατασκευή του πρώτου (μετά το Μαυσωλείο του Αδριανού) οικοδομικού τετραγώνου της βόρειας πλευράς της Βία ντελα Κοντσιλιατσιόνε, αρκετοί ημικυκλικοί λίθοι λαξευμένοι με ένα αυλάκι βάθους 8 εκατοστών συνοδευόμενο από συμμετρικές διπλές εσοχές χελιδονοουράς βγήκαν στο φως.[12] Ανήκαν είτε στον αγωγό στη βάση του μνημείου, είτε στην επικάλυψή με πλίνθους. Στην τελευταία περίπτωση το αυλάκι με εσοχές χελιδονοουράς πρέπει να ερμηνευθεί ως η θέση ενός κιγκλιδώματος.[12] Ανάλογα με την υπόθεση, ο Τερέβινθος είχε διάμετρο 20 μ. (στην πρώτη περίπτωση) ή 22 μ. (στην τελευταία περίπτωση).[12] Η θέση του Τερέβινθου που προέκυψε από τις ανασκαφές του 1948–49, βορειοδυτικά της Πυραμίδας του Ρωμύλου, έρχεται σε αντίθεση με αυτήν που δίνουν όλες οι περιγραφές του Μεσαίωνα, που λένε ότι το μνημείο βρισκόταν βορειοανατολικά της πυραμίδας.[13]
Βιβλιογραφικές αναφορές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Petacco (2016) p. 37
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Petacco (2016), p. 33
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Gigli (1990) p. 84
- ↑ Mirabilia, 20, 3, 5-10
- ↑ 5,0 5,1 Castagnoli, (1958), p. 241
- ↑ Nat. Hist., 17,44
- ↑ Pseudo-Marcellus, Acta Petri et Pauli
- ↑ 8,0 8,1 Petacco (2016), p. 34
- ↑ Gigli (1990) p. 85
- ↑ Petacco (2016), p. 35
- ↑ 11,0 11,1 Coarelli (1974) p. 322
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 Petacco (2016) p. 38
- ↑ Petacco (2016) p. 39
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Castagnoli, Ferdinando· Cecchelli, Carlo (1958). Topografia e urbanistica di Roma (στα Italian). Bologna: Cappelli.
- Coarelli, Filippo (1974). Guida archeologica di Roma (στα Italian). Milano: Arnoldo Mondadori Editore. ISBN 978-8804118961.
- Gigli, Laura (1990). Guide rionali di Roma (στα Italian). Borgo (I). Roma: Fratelli Palombi Editori.
- Petacco, Laura (2016). Claudio Parisi Presicce, επιμ. La Meta Romuli e il Terebinthus Neronis (στα Ιταλικά). Rome: Gangemi. ISBN 978-88-492-3320-9.