Φάουστ (Γκαίτε)
 Φάουστ και Μεφιστοφελής, Άντον Κάουλμπαχ γύρω στο 1900 | |
| Συγγραφέας | Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε |
|---|---|
| Τίτλος | Faust |
| Γλώσσα | Γερμανικά |
| Ημερομηνία δημιουργίας | 1774 |
| Ημερομηνία δημοσίευσης | 1808 1832 |
| Μορφή | θεατρικό έργο |
| Βασίζεται σε | Historia von D. Johann Fausten[1] |
| Χαρακτήρες | Mephistopheles, Heinrich Faust και Margarete |
| LC Class | OL52456W[2] |
| LΤ ID | 3081226[3] |
| Προηγούμενο | Urfaust και Faust. A fragment |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Φάουστ (γερμανικός τίτλος:Faust) είναι ο τίτλος τραγωδίας του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε. Αποτελείται από δύο μέρη, το πρώτο δημοσιεύτηκε το 1808, το δεύτερο μέρος δημοσιεύτηκε λίγο μετά τον θάνατο του συγγραφέα το 1832.[4]
Ο Γκαίτε επεξεργάστηκε τον μεσαιωνικό θρύλο του Φάουστ, που ήταν βασισμένος στο πραγματικό ιστορικό πρόσωπο Γιόχαν Φάουστ του 16ου αιώνα. Το έργο σπάνια ανεβαίνει στη σκηνή στο σύνολό του καθώς περιλαμβάνει 12.111 στίχους, οι περισσότεροι σε μέτρο και ομοιοκαταληξία. Ο συγγραφέας εργάστηκε πάνω στο θέμα του Φάουστ για αρκετές δεκαετίες της ζωής του, ο μακρύς χρόνος επεξεργασίας εξηγεί εν μέρει γιατί τα κείμενα είναι επηρεασμένα από μια σειρά εποχών και λογοτεχνικών ρευμάτων: από τον Διαφωτισμό, το Sturm und Drang και τον Ρομαντισμό.[5]
Το έργο θεωρείται από τα πιο σημαντικά της γερμανικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Περιλαμβάνεται στα 100 καλύτερα βιβλία όλων των εποχών.
Ιστορικό -Πηγή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Γκαίτε άρχισε να γράφει τον Φάουστ από το 1771/1772 και το 1790 δημοσίευσε το Φάουστ, ένα απόσπασμα.[6] Στη συνέχεια, εργάστηκε για περίπου 60 χρόνια πάνω στο έργο, μέχρι τον θάνατό του το 1832.
Όπως και ο Κρίστοφερ Μάρλοου στηνΤραγική ιστορία του δόκτορος Φάουστους (1592), ο Γκαίτε χρησιμοποίησε ως πηγή την ανωνύμου συγγραφέα Ιστορία του Γιόχαν Φάουστ που δημοσιεύτηκε στη Γερμανία το 1587, με θέμα την πολυτάραχη ζωή του Γερμανού αλχημιστή, αστρολόγου και μάγου Γιόχαν Φάουστ (περίπου 1480–1540), ο οποίος φημολογούνταν ότι πούλησε την ψυχή του στην κόλαση και ήταν σε επικοινωνία με τον διάβολο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ο Γκαίτε εισήγαγε όμως νέα θέματα, όπως το θέμα της «Μαργαρίτας», πλέον το πιο ευρέως γνωστό επεισόδιο του έργου, που ήταν επινόησή του. Στο δεύτερο μέρος, ο θρύλος ανέφερε ήδη τον γάμο του Φάουστ με την Ωραία Ελένη και μια συνάντηση με έναν αυτοκράτορα, αλλά ο Γκαίτε διασκεύασε πολύ ελεύθερα και τροποποίησε την υπόθεση και κυρίως, σε αντίθεση με την αρχική πηγή και την εκδοχή του Μάρλοου, στο έργο του Γκαίτε, ο Θεός σώζει την ψυχή του Φάουστ, παρά τις αμαρτίες του, εκφράζοντας έτσι την αισιοδοξία της εποχής του Διαφωτισμού και την κοσμοθεωρία του συγγραφέα.[7]
Σύντομη περίληψη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Φάουστ έχει οδυνηρή επίγνωση ότι έχει γεράσει χωρίς να έχει αποκτήσει πραγματική γνώση, φήμη ή περιουσία, ούτε μπόρεσε να απολαύσει τις χαρές της ζωής. Υπογράφει συμβόλαιο με τον Μεφιστοφελή σε μορφή στοιχήματος - αν ικανοποιηθεί έστω και για μια στιγμή, θα πεθάνει και η ψυχή του θα παραδοθεί στον διάβολο, ο οποίος θα τον υπηρετήσει για αυτό μέχρι το θάνατό του. Ο Μεφιστοφελής κάνει τον Φάουστ πάλι νεαρό και τον βοηθά να σαγηνεύσει τη νεαρή Μαργαρίτα. Η σχέση τελειώνει τραγικά: η Μαργαρίτα γεννά ένα νόθο παιδί, το σκοτώνει, φυλακίζεται και περιμένει την εκτέλεση. Ο Φάουστ θέλει να τη σώσει, αλλά όταν εκείνη αρνείται, την αφήνει στη μοίρα της και στη χάρη του Θεού.[8]
Το δεύτερο μέρος επικεντρώνεται στην αναζήτηση του Φάουστ για εξουσία και έλεγχο των φυσικών δυνάμεων. Σε αντίθεση με το πρώτο μέρος, το επίκεντρο δεν είναι πλέον η ψυχική και συναισθηματική ζωή του και η έκφραση προσωπικών ανησυχιών, αλλά ο Φάουστ αναπτύσσεται συνεχώς, αντιμετωπίζει περισσότερα πολιτικά και κοινωνικά θέματα και αφιερώνεται ενεργά σε διάφορες δραστηριότητες για το καλό της ανθρωπότητας. Είναι μια παραβολή της βασανισμένης Ανθρωπότητας, διχασμένης μεταξύ σκέψης και δράσης. Θέτει επίσης το θέμα της κάθαρσης και της σωτηρίας της ψυχής.[9]
Υπόθεση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το πρώτο μέρος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το έργο ανοίγει με μια Αφιέρωση, με την οποία ο ποιητής υποδεικνύει τη σχέση του με το έργο της νιότης του. Ακολουθεί ο Πρόλογος στο Θέατρο, στον οποίο ένας σκηνοθέτης, ένας ποιητής και ένας κωμικός συζητούν για την έννοια του θεάτρου, και ο Πρόλογος στον Ουρανό, όπου ο Θεός και ο Μεφιστοφελής στοιχηματίζουν για την ψυχή του Φάουστ.[10]
Στο σπουδαστήριό του, ο ηλικιωμένος πολυμαθής λόγιος Χάινριχ Φάουστ αναλογίζεται τη ματαιότητα και τις αδυναμίες της επιστημονικής, ανθρωπιστικής και θεολογικής γνώσης που έχει συγκεντρώσει. Για να ξεφύγει από το επιστημονικό αδιέξοδο, έχει στραφεί στη μαγεία ελπίζοντας να κατανοήσει τις κρυφές δυνάμεις του σύμπαντος, υποψιάζεται, ωστόσο, ότι οι προσπάθειές του είναι ατελέσφορες.[11] Απογοητευμένος, σκέφτεται να αυτοκτονήσει, αλλά το απορρίπτει καθώς ακούει τις καμπάνες του Πάσχα να ηχούν. Πηγαίνει βόλτα με τον βοηθό του Βάγκνερ και επιστρέφοντας, τον ακολουθεί στο σπίτι ένα αδέσποτο σκυλί.[5]
_-_WGA06258.jpg)
Στο σπουδαστήριο του Φάουστ, το σκυλί μεταμορφώνεται στον Μεφιστοφελή και του προσφέρει, με αντάλλαγμα την ψυχή του, να αποκαταστήσει τη νιότη του και μαζί της χίλιες απολαύσεις που θα γεμίσουν τις αισθήσεις του. Ο Φάουστ είναι πρόθυμος να δεχτεί, αλλά ανησυχεί ότι θα οδηγηθεί στην καταστροφή. Για να αποφύγει αυτή τη μοίρα, ο Φάουστ στοιχηματίζει: αν ο Μεφιστοφελής μπορέσει να τον κάνει να νιώσει μια στιγμή απόλυτης ικανοποίησης, τόσο ευτυχισμένη που να θέλει να την παρατείνει για πάντα, τότε θα πεθάνει αμέσως και θα υπηρετήσει τον Διάβολο στην Κόλαση. Ο Μεφιστοφελής δέχεται το στοίχημα.
Ο Φάουστ υπογράφει το συμβόλαιο με μια σταγόνα από το αίμα του. Ο Μεφιστοφελής πηγαίνει αρχικά τον Φάουστ να διασκεδάσει στο κελάρι του Άουερμπαχ στη Λειψία, όπου ο Φάουστ βαριέται και αηδιάζει από τους μεθυσμένους γλεντζέδες. Ο Μεφιστοφελής καταλαβαίνει ότι ο Φάουστ περιμένει κάτι διαφορετικό: κάνει τον Φάουστ πάλι νεαρό και τον βοηθά να ξεκινήσει μια σχέση με τη νεαρή αθώα Μαργαρίτα. Η σχέση τελειώνει τραγικά: Η μητέρα της πεθαίνει από ένα υπνωτικό φίλτρο, το οποίο ο Φάουστ έδωσε στην κοπέλα ώστε να την επισκεφτεί τη νύχτα. Η Μαργαρίτα ανακαλύπτει ότι είναι έγκυος. Ο αδερφός της προκαλεί τον Φάουστ σε μονομαχία και πέφτει νεκρός. Η Μαργαρίτα στην απόγνωσή της πνίγει το νόθο παιδί της και καταδικάζεται σε θάνατο για τον φόνο. Έχοντας φύγει από τον τόπο του εγκλήματός τους, ο Φάουστ και ο Μεφιστοφελής επανεμφανίζονται μερικούς μήνες αργότερα στη Βαλπουργιανή νύχτα, σε μια γιορτή προς τιμήν του διαβόλου, στην οποία παρευρίσκονται μάγισσες, ξωτικά και κάθε είδους κακά πνεύματα. Ο Φάουστ σε όραμα πληροφορείται για την κατάσταση της Μαργαρίτας, σπεύδει και προσπαθεί να την απελευθερώσει από τη φυλακή. Διαπιστώνοντας ότι η κοπέλα αρνείται να δραπετεύσει, ο Φάουστ και ο Μεφιστοφελής φεύγουν από το κελί της, ενώ φωνές από τον Παράδεισο ανακοινώνουν ότι η Μαργαρίτα σώθηκε.[12]
Το δεύτερο μέρος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το δεύτερο μέρος χωρίζεται σε πέντε πράξεις, η καθεμία με αυτοτελές περιεχόμενο.
Πράξη 1: Βρισκόμαστε πρώτα σε ένα γοητευτικό τοπίο και μετά στην αυλή ενός νεαρού, απερίσκεπτου αυτοκράτορα. Ο Φάουστ εφευρίσκει χαρτονομίσματα και σώζει τον αυτοκράτορα από τη χρεοκοπία. Μετά από παράκληση του αυτοκράτορα, καλεί την οπτασία της Ελένης της Τροίας από τον Κάτω κόσμο. Ο Φάουστ μαγεύεται από την ομορφιά της και την ερωτεύεται.[13]
Πράξη 2: Η πλοκή επιστρέφει στο παλιό σπουδαστήριο του Φάουστ. Ο παλιός βοηθός του Βάγκνερ έχει τώρα δημιουργήσει ένα τεχνητό ανθρώπινο πλάσμα, τον Χομούνκουλους. Ο Φάουστ ξεκινά να βρει την Ωραία Ελένη μαζί του, ο οποίος λαχταρά να ολοκληρώσει τον εαυτό του. Ακολουθεί η κλασική Βαλπουργιανή Νύχτα, όπου εμφανίζονται όντα από την ελληνική μυθολογία: Γρύπες, Σφίγγες και Άρπυιες, Νύμφες και Σάτυροι.Το τεχνητό ον καταλήγει να χαθεί στη θάλασσα όταν η γυάλινη θήκη του σπάει σε έναν βράχο.
Πράξη 3: Ο Φάουστ αποκτά την Ελένη, το αρχαίο σύμβολο της ομορφιάς. Ο γιος τους, ο Ευφορίων, γίνεται γρήγορα ένας παθιασμένος νέος. Ωστόσο, κληρονομεί τη μοιραία ανησυχία του πατέρα του και χάνεται στην προσπάθειά του να σκαρφαλώσει στον ουρανό. Στη συνέχεια η Ελένη εξαφανίζεται στον Κάτω Κόσμο, για να ζήσει πάντα με το παιδί της. Το όνειρο της αρχαιότητας τελειώνει για τον Φάουστ.
Πράξη 4: Ο Φάουστ βρίσκεται σε ένα βουνό και τραγουδά την απογοήτευσή του στην αγάπη. Ο Μεφιστοφελής φτάνει και αναφέρει ότι οι φεουδάρχες ξεσηκώθηκαν εναντίον του αυτοκράτορα, και ότι οργανώνεται μεγάλη μάχη. Με τη βοήθεια των δαιμόνων του Μεφιστοφελή, ο Φάουστ καταστρέφει τον φεουδαρχικό στρατό και ο ευγνώμων αυτοκράτορας, αφού αποκαταστάθηκε η ειρήνη, προσφέρει γη - φέουδο ως ανταμοιβή στον Φάουστ.
Πράξη 5: Ο Φάουστ είναι ήδη πολύ ηλικιωμένος, αλλά εξακολουθεί να είναι δραστήριος. Κατασκεύασε αναχώματα και φράγματα στη θάλασσα δημιουργώντας έτσι νέα εδάφη, είναι πλούσιος μέσω του εμπορίου και της πειρατείας και έχει χτίσει ένα παλάτι στη νέα γη. Έχει κυβερνήσει το φέουδό του σοφά και δίκαια. Είναι πλέον τυφλός αλλά ακόμη και τώρα δεν χάνει την πίστη του στον εαυτό του. Οραματιζόμενος την επιτυχία του και σχεδιάζοντας μια ακόμη καλύτερη ζωή για τους υπηκόους του, ο Φάουστ νιώθει μια στιγμή απόλυτης ικανοποίησης και πεθαίνει. Ο Μεφιστοφελής θεωρεί ότι ο Φάουστ έχασε το στοίχημα και διεκδικεί την ψυχή του. Όμως, χάρη στον διαρκή αγώνα του Φάουστ προς όφελος της ανθρωπότητας, αλλά και κυρίως χάρη στη μεσολάβηση της Μαργαρίτας - η μετανοημένη ψυχή της παρακαλεί την Παναγία να τον συγχωρήσει για τις αμαρτίες του - την ψυχή του δεν την κερδίζει ο διάβολος. Μια χορωδία αγγέλων τον μεταφέρει στον ουρανό.[7]
Πολιτιστική επιρροή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Φάουστ είχε σημαντικό αντίκτυπο στον παγκόσμιο πολιτισμό, αποτελώντας πηγή για πολλά λογοτεχνικά έργα. Ο Βαλέρι Μπριούσοφ (Φλογερός άγγελος), ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ (Ο Δάσκαλος και η Μαργαρίτα), ο Τόμας Μαν (Δόκτωρ Φάουστους), ο Χάρι Μούλις (Η ανακάλυψη του ουρανού) και πολλοί άλλοι συγγραφείς στράφηκαν στον Φάουστ για έμπνευση.
Στη μουσική πολλοί συνθέτες εμπνεύστηκαν από την ιστορία και δημιούργησαν διάσημα έργα, μεταξύ των οποίων η όπερα Φάουστ του Σαρλ Γκουνό, το έργο του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, ο Φάουστ του Λούντβιχ Σπορ, η σύνθεση του Φραντς Σούμπερτ, Η καταδίκη του Φάουστ του Εκτόρ Μπερλιόζ και η ομώνυμη συμφωνία του Φραντς Λιστ.
Διάσημοι ζωγράφοι απεικόνισαν σκηνές του δράματος, μεταξύ των οποίων ο Ντελακρουά παρήγαγε δεκαεπτά εικονογραφήσεις του έργου.
Διασκευές ταινιών
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πολλές ταινίες βασίστηκαν στο θέμα του Φάουστ, αλλά όλες αποκλίνουν αρκετά από το περίγραμμα της τραγωδίας του Γκαίτε ή χρησιμοποιούν μόνο τη δράση του πρώτου μέρους της τραγωδίας, κυρίως την ερωτική σχέση του Φάουστ με την Μαργαρίτα.
Η ιστορία διασκευάστηκε από σημαντικούς σκηνοθέτες όπως ο Φρίντριχ Μούρναου στο Φάουστ (1926), ο Ρενέ Κλαιρ Η ομορφιά του διαβόλου (1950) και ο Αλεξάντερ Σοκούροφ στο Φάουστ (2011).[14]
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ραδιοφωνικό θέατρο, Φάουστ του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (1808) Πρώτο μέρος.
Μεταφράσεις στα ελληνικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Φάουστ, μτφ. Κώστας Χατζόπουλος, εκδ. Κλασσικά Παπύρου και εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2001
- Φάουστ, μτφ: Ι. Παυλάκης, εκδ. Αστέρος, 1988 [15]
- Ο Φάουστ του Γκαίτε, μτφ: Ιωάννης Ν. Θεοδωρακόπουλος, εκδ. Εστία, 2000[16]
- Φάουστ, μια τραγωδία, μτφ: Πέτρος Μάρκαρης, εκδ. Κείμενα, 2020 [17]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Elisabeth Frenzel: «Stoffe der Weltliteratur» (Γερμανικά) Alfred Kröner Verlag. 2005. σελ. 260. ISBN-13 978-3-520-30010-2.
- ↑ «Faust. by Johann Wolfgang von Goethe | Open Library». Ανακτήθηκε στις 21 Ιουλίου 2023.
- ↑ OL52456W. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2024.
- ↑ . «studysmarter.co.uk/explanations/english-literature/american-drama/goethe-faust/».
- ↑ 5,0 5,1 . «msuweb.montclair.edu/~nielsenw/faust».
- ↑ . «gallica.bnf.fr/Faust, ein Fragment».
- ↑ 7,0 7,1 . «gradesaver.com/goethes-faust/study-guide/summary».
- ↑ . «cliffsnotes.com/f/faust-parts-1-and-2/about-faust-parts-1-and-2».
- ↑ . «britannica.com/topic/Faust-play».
- ↑ . «cliffsnotes.com/literature/f/faust-parts-1-and-2/summary-and-analysis/part-1-prologue-in-heaven».
- ↑ . «ebooks.edu.gr/ebooks/Φάουστ/(απόσπασμα)».
- ↑ . «litcharts.com/lit/faust/summary».
- ↑ ,. «coursehero.com/lit/Faust-Parts-1-and-2/plot-summary/».
- ↑ . «imdb.com/Φάουστ/Original title: Faust/2011».
- ↑ . «lavyrinthos.net/p/112751/faoyst-tomoi».
- ↑ . «hestia.gr/biblia/filosofia-el/o-faoyst-toy-gkaite/».
- ↑ . «politeianet.gr/books/goethe-johann-wolfgang-von-keimena-faoust».