Μετάβαση στο περιεχόμενο

Φέρντιναντ φον Μύλερ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Φέρντιναντ φον Μύλερ
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση30  Ιουνίου 1825[1][2][3]
Ρόστοκ[4]
Θάνατος10  Οκτωβρίου 1896[2][5]
Μελβούρνη[6]
Τόπος ταφήςSt Kilda Cemetery (37°51′44″ j. š., 145°0′5″ v. d.)[5]
Χώρα πολιτογράφησηςΜεγάλο Δουκάτο του Μέκλενμπουργκ-Σβερίν
Ηνωμένο Βασίλειο
ΘρησκείαΛουθηρανισμός
θεϊστής
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΑγγλικά[2][7]
Γερμανικά[7]
ΣπουδέςΠανεπιστήμιο του Κιέλου
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταεξερευνητής
πτεριδολόγος
βρυολόγος
βοτανολόγος
μυκητολόγος
φαρμακοποιός
συγγραφέας
χημικός
ιατρός
γεωγράφος
Οικογένεια
ΑδέλφιαClara Christine Maria Wehl
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΒραβεύσειςΕταίρος της Βασιλικής Εταιρίας
Ιππότης Ταξιάρχης του Τάγματος των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου
Βασιλικό Μετάλλιο (1888)
Μετάλιο Κλάρκ (1883)
Honorary Fellow of the Royal Society Te Apārangi[8]
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Ο βαρόνος σερ Φέρντιναντ Γιάκομπ Χάινριχ φον Μύλερ (αγγλ. Ferdinand Jacob Heinrich von Mueller, γερμ. Müller, 30 Ιουνίου 182510 Οκτωβρίου 1896) ήταν Γερμανός βοτανολόγος που σταδιοδρόμησε στην τότε αποικία Βικτώρια της Αυστραλίας. Υπήρξε επίσης ικανός γεωγράφος και διευθυντής των Βασιλικών Βοτανικών Κήπων της Μελβούρνης. Οι επιστημονικές ονομασίες πολλών φυτών της αυστραλιανής ηπείρου αποτελούν δικές του επινοήσεις.

Οικογένεια και σπουδές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μύλερ γεννήθηκε στο Ρόστοκ, που τότε υπαγόταν στο Μεγάλο Δουκάτο του Μέκλενμπουργκ-Σβερίν. Μετά τον πρόωρο θάνατο των γονέων του, του Φρέντερικ και της Λουίζα, οι παππούδες τού Μύλερ φρόντισαν να λάβει καλή εκπαίδευση στο Τένινγκ του Δουκάτου του Σλέσβιχ. Σε ηλικία 15 ετών, ο Φέρντιναντ μαθήτευσε σε έναν φαρμακοποιό-χημικό, πέρασε τις εξετάσεις για το επάγγελμα του φαρμακοποιού και κατόπιν σπούδασε βοτανική στο Πανεπιστήμιο του Κιέλου, όπου είχε καθηγητή και μέντορα τον Ερνστ Φέρντιναντ Νόλτε (1791-1875). Το 1847 ο Μύλερ πήρε το διδακτορικό του από εκεί, με θέμα της διατριβής του τα φυτά των νότιων περιοχών του Σλέσβιχ.[9]

Η αδελφή του Μύλερ, η Μπέρτα, είχε δεχθεί ιατρικές συμβουλές να αναζητήσει ένα θερμότερο κλίμα για την υγεία της, και ο σπουδαίος βοτανολόγος Λούντβιχ Πράις (Ludwig Preiss, 1811-1883), ο οποίος είχε προσφάτως επιστρέψει από το Πέρθ, της συνέστησε την Αυστραλία[10]. Με βάση αυτό, το 1847 ο Μύλερ, η Μπέρτα και η άλλη επιζώσα αδελφή απέπλευσαν από τη Βρέμη για τη νέα ήπειρο.

Ο φον Μύλερ υπήρξε ένας από αρκετούς επιδραστικούς γερμανόφωνους κατοίκους — όπως οι Λούντβιχ Μπέκερ, Χέρμαν Μπέκλερ, Γιόχαν Βίλχελμ Μπλαντόφσκι, Αμαλίε Ντήτριχ, Βίλχελμ Χάακε, Γκέραρντ Κρεφτ, Γιόχαν Μένγκε, Λούντβιχ Πράις, Καρλ Λούντβιχ Κρίστιαν Ρύμκερ, Μόριτς Ρίχαρντ Σόμπουργκ, Ρίχαρντ Ζέμον, Γκέοργκ Ούλριχ, Εουγκένε φον Γκέραρντ, Ρόμπερτ φον Λέντενφελντ, Γκέοργκ φον Νέουμάγιερ και Καρλ Βιλχέλμι — που εμβολίασαν με τη γερμανική επιστημονική παράδοση την αποικιακή Αυστραλία και όχι απλώς «συνδέθηκαν βαθιά με το εγχείρημα της αναπτύξεως της αυστραλιανής αποικίας», αλλά και «αναμίχθηκαν πολύπλευρα στην απεικόνιση, τη γνώση και τη διαμόρφωση της αποικιακής Αυστραλίας».[11]

Οι Μύλερ έφθασαν στην Αδελαΐδα στις 18 Δεκεμβρίου 1847 και ο Φέρντιναντ βρήκε εργασία ως χημικός. Από έφηβος ωστόσο είχε το πάθος της εξερευνήσεως και ήδη από το πρώτο έτος του εκεί άρχισε να οδοιπορεί μόνος στα γειτονικά βουνά Άρντεν και Μπράουν. Λίγο αργότερα απέκτησε 81 στρέμματα γης στην περιοχή, όπου έκτισε σπίτι. Εγκαταστάθηκε εκεί με την αδελφή του Κλάρα και επεχείρησε να ζήσει ως αγροκτηματίας, αλλά μετά από λίγους μήνες επέστρεψε στην προηγούμενη εργασία του.[10]

Ο Μύλερ σκέφθηκε να ανοίξει χημείο στους τόπους χρυσοθηρίας και το 1851 μετεγκαταστάθηκε στη Μελβούρνη, την πρωτεύουσα της νέας αποικίας Βικτώριας.[10] Είχε ωστόσο ήδη συνεισφέρει λίγες εργασίες επί βοτανικών θεμάτων σε γερμανικά περιοδικά και το 1852 έστειλε ένα μεγαλύτερο άρθρο στη Λινναία Εταιρεία του Λονδίνου με θέμα τη «Χλωρίδα της Νότιας Αυστραλίας», οπότε άρχισε να γίνεται ευρύτερα γνωστός στους βοτανολογικούς κύκλους.

Κρατικός βοτανολόγος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το επόμενο έτος από τη δημοσίευση της παραπάνω εργασίας, ο Μύλερ διορίσθηκε ως ο «κρατικός βοτανολόγος» της Βικτώριας από τον κυβερνήτη της αποικίας Τσαρλς Λα Τρομπ, μία νέα θέση που δημιουργήθηκε ειδικά για αυτόν. Στα πλαίσια αυτής, ο Μύλερ μελέτησε τη χλωρίδα της Βικτώριας, ιδίως την αλπική, που έως τότε ήταν άγνωστη.[12] Εξερεύνησε τα όρη Μπάφαλο, ενώ αργότερα τον άνω ρου του ποταμού Γκόουλμπερν και την Γκίπσλαντ μέχρι την ακτή. Επίσης εξερευνήθηκε η περιοχή του Ακρωτήριο Γουίλσονς, με το όλο ταξίδι, περίπου 2.400 χιλιόμετρα, να καταλήγει παραλιακώς στη Μελβούρνη.

Το 1853 ο Μύλερ ίδρυσε και το Εθνικό Φυτολόγιο της Βικτώριας, που είναι ακόμα επισκέψιμο, με πολλά δείγματα φυτών από την Αυστραλία και άλλες χώρες, μεγάλο μέρος των οποίων είχε συλλέξει ο ίδιος ο Μύλερ. Επιπλέον, η μεγάλη ιδιωτική του βιβλιοθήκη μεταφέρθηκε στην κυβέρνηση της Βικτώριας το 1865 και σήμερα είναι ενσωματωμένη στη βιβλιοθήκη του Φυτολογίου, στη Μελβούρνη.[13]

Στη συνέχεια ο Μύλερ ορίσθηκε ως ο βοτανολόγος της Εξερευνητικής Αποστολής Βόρειας Αυστραλίας (1855-1856) υπό την αρχηγία του Ώγκαστους Γκρέγκορυ.[14] Τότε ο Μύλερ εξερεύνησε τον Ποταμό Βικτώρια και άλλα μέρη της βόρειας Αυστραλίας, ήταν ο ένας από τους 4 που έφθασαν μέχρι τη Λίμνη Τερμινέισιον το 1856, ενώ συνόδευσε την αποστολή μέχρι τον Κόλπο Μόρετον.[12] Ο Μύλερ ανεκάλυψε σχεδόν 800 είδη νέα για την επιστήμη, όπως τη Macadamia ternifolia (την οποία ονόμασε έτσι προς τιμή του πρόωρα χαμένου φίλου και συναδέλφου Τζων Μακάνταμ).[15] Δημοσίευσε με την επιστροφή του το Definitions of Rare or Hitherto Undescribed Australian Plants (= «Ορισμοί σπάνιων ή έως σήμερα μη περιγραφέντων αυστραλιανών φυτών»).

Από το 1854 έως το 1872 ο Μύλερ ήταν μέλος του «Βικτωριανού Ινστιτούτου για την Προαγωγή της Επιστήμης», που αργότερα έγινε το Φιλοσοφικό Ινστιτούτο της Βικτώριας. Διετέλεσε και πρόεδρος του Ινστιτούτου το 1859, όταν μετονομάσθηκε σε Βασιλική Εταιρεία της Βικτώριας. Ως δραστήριο μέλος της «Επιτροπής εξερευνήσεων» της Εταιρείας, ο Μύλερ βοήθησε στη διοργάνωση την Εξερευνητική αποστολή Μπερκ και Γουίλς του 1860. Προώθησε γενικότερα την εξερεύνηση της Αυστραλίας και, ως ένας από τα δύο μόνο μέλη της επιτροπής με κάποια εξερευνητική εμπειρία, έδωσε αρκετές διαλέξεις στην Εταιρεία πάνω στο θέμα.

Προτομή του Μύλερ στους Βασιλικούς Βοτανικούς Κήπους στη Μελβούρνη

Από το 1857 μέχρι το 1873 ο Μύλερ ήταν διευθυντής των Βασιλικών Βοτανικών Κήπων στη Μελβούρνη και όχι μόνο εισήγαγε πολλά φυτά στη Βικτώρια, αλλά και κατέστησε παγκοσμίως γνωστά τα προϊόντα του Eucalyptus globulus και πέτυχε να τον εισαγάγει στη νότια Ευρώπη (στην Ελλάδα με τη βοήθεια του βοτανολόγου και λόγιου Θεόδωρου Ορφανίδη το 1862), στη Βόρεια και νότια Αφρική, την Καλιφόρνια και τις εύκρατες περιοχές της Νότιας Αμερικής.[12]

Κατόπιν αυτών ο Μύλερ παρασημοφορήθηκε από πολλες ξένες χώρες, όπως τη Γαλλία, την Ισπανία, τη Δανία και την Πορτογαλία.[12] Έγινε εταίρος της Βασιλικής Εταιρείας το 1861. Πολλές από τις τιμές που τού αποδόθηκαν οφείλονται στο ότι προμήθευε ζωολογικά δείγματα σε βασιλικά μουσεία.[16]

Ο Μύλερ χρηματοδότησε τον εξερευνητή Έρνεστ Τζάιλς, ο οποίος ανεκάλυψε τη Λίμνη Αμαντέους και το όρος Όλγα. Ο Τζάιλς θέλησε αρχικώς να τα ονομάσει «Λίμνη Μύλερ» και «όρος Φέρντιναντ» προς τιμή του ευεργέτη του[17], αλλά ο Μύλερ τον έπεισε να τιμήσει αντί για αυτόν τον τότε Βασιλέα της Ισπανίας Αμεδαίο Α΄, που είχε νωρίτερα επιδαψιλεύσει τιμητικές διακρίσεις στον Μύλερ, καθώς και τη βασίλισσα Όλγα της Βυρτεμβέργης, επειδή το 1871 ο βασιλιάς Κάρολος της Βυρτεμβέργης είχε δώσει στον Μύλερ τον κληρονομικό τίτλο του Freiherr, με αιτιολογικό τις διακρίσεις του «στις φυσικές επιστήμες γενικώς και ιδιαιτέρως για τις συλλογές φυσικής ιστορίας και ιδρύματα στο Βασίλειό Μας».[18] Από τότε αναφερόταν ως βαρόνος σερ Φέρντιναντ φον Μύλερ.[19] Το 1883 ο Μύλερ τιμήθηκε με το Μετάλλιο Κλαρκ από τη Βασιλική Εταιρεία της Νέας Νότιας Ουαλίας.

Ο Φέρντιναντ φον Μύλερ δημοσίευσε 11 τόμους με εργασίες του υπό τον γενικό τίτλο Fragmenta phytographiae Australiae (1862-1881), το δίτομο έργο Plants of Victoria (1860-1865) και ξεχωριστά βιβλία με θέματα τον ευκάλυπτο, την οικογένεια φυτών μυοποροειδή, την ακακία και την οικογένεια Salsolaceae, όλα πλουσιοπάροχα εικονογραφημένα. Επίσης συνεργάσθηκε στην παραγωγή του επτάτομου έργου αναφοράς του Τζωρτζ Μπένθαμ Flora Australiensis.[20] Ο φον Μύλερ περιέγραψε για πρώτη φορά πολλά άγνωστα είδη φυτών, δείγματα των οποίων στάλθηκαν από βοτανολόγους από άλλα μέρη της Αυστραλίας, όπως από τον επίσης γερμανικής καταγωγής Μωρίς Γουίλιαμ Χόλτσε (Holtze, 1840-1923) από τη Βόρεια Επικράτεια. Επίσης, ενεθάρρυνε τους εποίκους να του αποστέλλουν δείγματα φυτών. Οι γυναίκες ήταν σημαντικές συνεισφέρουσες στις συλλογές του: 225 γυναίκες και κορίτσια, το μικρότερο ηλικίας μόλις 6 ετών, συνέλεξαν δείγματα φυτών και τα ταχυδρόμησαν στον φον Μύλερ.[21]

Ο Φέρντιναντ φον Μύλερ απεβίωσε στη Μελβούρνη και η σορός του έχει ταφεί στο Κοιμητήριο της Αγίας Κίλντα. Άφησε πίσω του την αδελφή του, την Κλάρα Βελ, ενώ η Μπέρτα είχε πεθάνει πριν από εκείνον. Αντίθετα με τις αδελφές του, ο Φέρντιναντ παρέμεινε άγαμος σε όλη του τη ζωή.[10]

Ο Μύλερ ήταν θεϊστής και απέρριπτε τον δαρβινισμό, αν και λέγεται από ιστορικούς της επιστήμης ότι δεν είχε κατανοήσει σωστά σημαντικές έννοιες της εξελικτικής θεωρίας. Παρά τις διαφορές στις απόψεις, παρέμεινε ένας άνθρωπος που διατηρούσε καλές σχέσεις με τον Δαρβίνο.[22]

  • Η πρότυπη συντομογραφία F.Muell. χρησιμοποιείται διεθνώς για να υποδηλώσει τον Φέρντιναντ φον Μύλερ σε επιστημονικές αναφορές βοτανικών ονομασιών.

Ονομάσθηκαν προς τιμή του

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Το Μετάλλιο Μύλερ (Mueller Medal), που απονέμεται από το 1904 από την Αυστραλιανή και Νεοζηλανδική Ένωση για την Πρόοδο της Επιστήμης σε «επιστήμονα που έχει σημαντικές συνεισφορές στην ανθρωπολογία, τη βοτανική, τη γεωλογία ή τη ζωολογία, κατά προτίμηση με ειδική αναφορά στην Αυστραλία».[23]
  • Οι Οροσειρές Μύλερ στη Δυτική Αυστραλία
  • Η Οροσειρά του Μύλερ στο Κουίνσλαντ
  • Τέσσερα Όρη Μύλερ (Mount Mueller) (σε Δυτική Αυστραλία, Βόρεια Επικράτεια, Τασμανία και Βικτώρια)
  • Το όρος φον Μύλερ στη Δυτ. Αυστραλία
  • Η Κορυφή του Μύλερ στη Νέα Νότια Ουαλία
  • Ο ποταμός Μύλερ στη Νέα Ζηλανδία (Νότιο Νησί)
  • Η λίμνη Μύλερ στο Κουίνσλαντ
  • Ο Παγετώνας Μύλερ στη Νέα Ζηλανδία
  • Το Πάρκο Μύλερ στο Σουμπιάκο του Περθ
  • Το περιοδικό Muelleria που εκδίδει το Εθνικό Φυτολόγιο της Βικτώριας

Πολλά είδη φυτών ονομάσθηκαν προς τιμή του Φέρντιναντ φον Μύλερ και συνήθως φέρουν τις λέξεις για το είδος muelleri, muellerina ή muelleriana. Υπάρχει και το γένος παρασιτικών εναέριων θάμνων Muellerina της τάξεως σανδαλιώδη. Παραδείγματα είναι τα είδη Callitris muelleri, Persoonia muelleri, Verticordia muelleriana, Allocasuarina muelleriana, Eucalyptus muelleriana και Terminalia ferdinandiana.[24]

Η αυστραλιανή σαύρα Lerista muelleri[25], καθώς και μερικά ψάρια και ασπόνδυλα.[26]


  1. Chisholm, A.H.: Ferdinand von Mueller, Great Australians, Oxford University Press, Μελβούρνη 1962
  2. Home, R.W. (επιμ.): Australian Science in the Making: A Bicentennial History, 1990, ISBN 0-521-39640-9
  3. Home, R.W. κ.ά. (επιμ.): Regardfully yours: selected correspondence of Ferdinand von Mueller, 3 τόμοι, εκδ. Peter Lang, Βέρνη 1998-2006
  4. Kynaston, Edward: A Man on Edge: A life of Baron Sir Ferdinand von Mueller, εκδ. Allen Lane, Λονδίνο 1981
  5. Mueller, Dr Ferdinand von: An historical review of the explorations of Australia, Philosophical Institute, Μελβούρνη 1858
  6. Mueller, Dr Ferdinand von: «Enumeration of the plants collected by Dr J Murray during Mr A Howitt's Expedition into Central Australia in the year 1862», Annual Report of the Government Botanist, 1863, σσ. 16-18
  7. Mueller, Dr Ferdinand von: «On the systematic position of the Nardoo plant and the physiological characteristics of its fruit» στο Transactions and proceedings of the Royal Society of Victoria: During the years 1861 to 1864, 1865, σσ. 137-147
  8. Voigt, Johannes H.: Die Erforschung Australiens: Der Briefwechsel zwischen August Petermann and Ferdinand von Mueller 1861-1878, Justus Perthes Verlag, Gotha 1996
  1. 1,0 1,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 3  Μαΐου 2014.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 122133236. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  3. 3,0 3,1 «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Sir-Ferdinand-von-Mueller. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 15  Δεκεμβρίου 2014.
  5. 5,0 5,1 5,2 (Αγγλικά) Find A Grave. Ανακτήθηκε στις 5  Νοεμβρίου 2024.
  6. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31  Δεκεμβρίου 2014.
  7. 7,0 7,1 Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. uk2007312094. Ανακτήθηκε στις 1  Μαρτίου 2022.
  8. www.royalsociety.org.nz/who-we-are/our-people/our-fellows/all-honorary-fellows/.
  9. Αντίγραφο του πιστοποιητικού του διδακτορικού, με ημερομ. 2 Αυγούστου 1847 υπάρχει στο έργο των Home κ.ά. 1998-2006, τόμ. 1, σελ. 99
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 Interview with F E H W Krichauff, South Australian Register, 12 Οκτωβρίου 1896, σελ.7, ανακτήθηκε στις 20/8/2011.
  11. Barrett, κ.ά. 2018, σελ. 2
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 Chisholm 1911.
  13. Victoria, 1864-65, Parliamentary Papers, No. 72: "Annual Report of the Government Botanist and Director of the Botanic Garden"
  14. Home, R.W.· Lucas, A.M.· Maroske, Sara· Sinkora, D.M.· Voigt, J.H. (1998). Regardfully Yours: Selected Correspondence of Ferdinand Von Mueller. Peter Lang Publishing. σελίδες 30–31. ISBN 9780820442136. 
  15. Mueller, Ferdinand (1858). «Account of some New Australian Plants». Transactions of the Philosophical Institute of Victoria 2: 72. 
  16. Lucas, A.M.: «Specimens and the Currency of Honour: the Museum Trade of Ferdinand von Mueller», Historical Records of Australian Science, τόμ. 24, έτος (2013), σσ. 15-39
  17. «European history - uluru-Kata Tjuta National Park». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2012. 
  18. Letters patent by Karl I, 6 July 1871, reproduced and translated in Home et al., vol 2, pp 580 – 582
  19. «The Whitlam Institute: The Whitlam Collection: Nauru 1888-1900 by Wilhelm Fabricius». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιουλίου 2005. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2005. 
  20. Lucas, A.M.: «Assistance at a distance: George Bentham, Ferdinand von Mueller and the production of Flora australiensis», Archives of natural history, τόμ. 30 (2), έτος 2003, σσ. 255-281
  21. Maroske, Sara (2014). 'A taste for botanic science': Ferdinand Mueller's female collectors and the history of Australian botany. https://archive.org/details/biostor-254321. 
  22. Lucas, A.M.: «Ferdinand von Mueller's interactions with Charles Darwin and his response to Darwinism», Archives of Natural History, τόμ. 37 (2010), σσ. 102-130
  23. ANZAAS > Mueller Medal Recipients (1904–2005) archive.
  24. Exell, A.W. (1935). «Notes from the British Museum Herbarium». Journal of Botany, British and Foreign 73: 263. http://archive.bsbi.org.uk/Journal_of_Botany_1935.pdf. 
  25. Beolens B., Watkins M., Grayson M.: The Eponym Dictionary of Reptiles, Johns Hopkins University Press, Βαλτιμόρη 2011, ISBN 978-1-4214-0135-5, σελ. 184
  26. A.M. Lucas: «Zoological eponyms honouring the botanist, Ferdinand von Mueller», Archives of Natural History, τόμ. 40 (έτος 2013), σσ. 263-269
  • Barrett, L., Eckstein, L., Hurley, A.W. & Schwarz A.: «Remembering German-Australian Colonial Entanglement: An Introduction"]», Postcolonial Studies, τόμος 21, νο. 1 (Ιανουάριος 2018), σσ. 1-5
  • Το λήμμα «Mueller, Ferdinand» στο Dictionary of Australian Biography
  •  
    Το παρόν λήμμα ενσωματώνει κείμενο από έκδοση που είναι πλέον κοινό κτήμαChisholm, Hugh, επιμ.. (1911) «Müller, Ferdinand von, Baron» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 18 (11η έκδοση) Cambridge University Press, σελ. 961 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]