Φιστικιά
| Φιστικιά | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Φιστικιά
| ||||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||
| Σύστημα: κατά CRONQUIST, 1981 | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||||
| Πιστακία η γνησία (Pistacia vera) L. |
Η φιστικιά (επιστ. Πιστακία η γνησία, Pistacia vera) είναι δίοικο φυλλοβόλο δέντρο του γένους Πιστακία και της οικογένειας των Ανακαρδιοειδών. Η καταγωγή της είναι από το Ιράν και σήμερα καλλιεργείται ευρύτατα από την Ασία μέχρι τις Μεσογειακές χώρες και την Αμερική για τον καρπό της, το φιστίκι.
Μορφολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το ύψος του δέντρου φτάνει τα 10 μέτρα με πλούσια διακλάδωση με κλαδιά που έχουν χρώμα σταχτί. Τα φύλλα του είναι δερματώδη και σύνθετα. Οι ταξιανθίες της φιστικιάς σχηματίζουν τσαμπιά από μικρά άνθη. Οι φιστικιές είναι αρσενικά και θηλυκά δέντρα, με τα αρσενικά να ανθίζουν νωρίτερα. Έτσι η γύρη συλλέγεται και συντηρείται σε ψυγεία και ρίχνεται αργότερα στα θηλυκά άνθη με τη μορφή ραντίσματος (τεχνητή επικονίαση). Ο καρπός του δέντρου έχει μήκος 1-2 εκατοστά και το εξωτερικό κέλυφος (περικάρπιο) είναι δερματώδες και έχει πράσινο χρώμα, ενώ το εσωτερικό κέλυφος (ενδοκάρπιο) είναι ξυλώδες και σκληρό. Όταν ωριμάσει το περικάρπιο, γίνεται ωχρό, σχίζεται και πέφτει, αφήνοντας το ενδοκάρπιο, που με τη σειρά του ανοίγει, αφήνοντας να φανεί η εσωτερική ψίχα. Αυτή έχει χρώμα πράσινο και περιβάλλεται από λεπτό φλοιό ρόδινου χρώματος (περισπέρμιο). Οι καρποί της φιστικιάς σχηματίζουν ολόκληρα τσαμπιά.[1]
Χαρακτηριστικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η φιστικιά είναι δέντρο που δεν αντέχει την πολλή υγρασία. Αναπτύσσεται καλύτερα σε κρύο και σύντομο χειμώνα χωρίς πολλές βροχές και μακρύ και ζεστό καλοκαίρι. Οι ρίζες της μπαίνουν βαθιά μέσα στο έδαφος και έτσι είναι εξαιρετικά ανθεκτική στην ξηρασία, περισσότερο ακόμα και από την ελιά. Πάντως χρειάζεται περιοδικό πότισμα, ιδίως όταν η ξηρασία είναι παρατεταμένη. Το χώμα που προτιμά είναι αμμοπηλώδες με πολύ ασβέστιο. Η φιστικιά πολλαπλασιάζεται με εμβολιασμό και σπορά. Ο καρπός μαζεύεται, στεγνώνεται και φυλάσσεται για λίγο καιρό μέχρι να φυτευτεί.[2]
Το έδαφος χρειάζεται αρκετά φρεζαρίσματα ώστε να εξαφανιστούν τα ζιζάνια, για εξοικονόμηση της υγρασίας. Χρειάζεται λίπανση κυρίως με αζωτούχα λιπάσματα όταν το δέντρο είναι μικρό. Η απόδοση του δέντρου με κανονική καρποφορία αρχίζει τον τέταρτο χρόνο μετά τη φύτευση.
Συγκομιδή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σήμερα η συγκομιδή γίνεται με σύγχρονες μεθόδους, με ειδικούς ηλεκτρικούς δονητές που τινάζουν τους καρπούς από τα δέντρα. Στη συνέχεια τα φιστίκια συγκεντρώνονται, ξεφλουδίζονται από το εξωτερικό φλοιό, πλένονται με νερό και ξηραίνονται είτε παραδοσιακά στον ήλιο είτε σε ξηραντήρια. Στη συνέχεια γίνεται διαλογή - διαχωρισμός των φιστικίων σε ανοιχτά και κλειστά φιστίκια. Μετά μπαίνουν σε αλατούχο διάλυμα για λίγη ώρα και στη συνέχεια φουρνίζονται για 40 λεπτά στους 100 βαθμούς. Τέλος υπάρχει η δυνατότητα παραγωγής φιστικόψιχας ( συνήθως από τα κλειστά φιστίκια) με ειδικά μηχανήματα - σπαστήρες.
Οι καρποί
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα φιστίκια είναι από τους καλύτερους ποιοτικά και πιο νόστιμους ξηρούς καρπούς. Είναι μεγάλης θρεπτικής αξίας, πλούσια σε βιοτίνη, πρωτεΐνες και ανόργανα άλατα. Καταναλώνονται καβουρδισμένα, με ή χωρίς αλάτι καθώς και νωπά είτε νωπά ανάλατα. Χρησιμοποιούνται και στη ζαχαροπλαστική.
Στην Ελλάδα καλλιεργείται μία από τις καλύτερες ποικιλίες στον κόσμο, η Αιγινίτικη με τα περίφημα και ιδιαίτερης θρεπτικής αξίας φιστίκια Αιγίνης[3]. Η διαχρονική φήμη τους οδήγησε στο γεγονός να αποκαλείται παλαιόθεν σε όλη την επικράτεια ο εν λόγω καρπός "Φιστίκι Αιγίνης", ανεξαρτήτως προέλευσης, ώσπου το 1996 η ονομασία προέλευσης από την Αίγινα κατοχυρώθηκε με Κοινοτική απόφαση[4], ώστε στις άλλες περιοχές να αποκαλείται πλέον κελυφωτό φιστίκι. Σε μικρότερο βαθμό καλλιεργείται η ποικιλία Νυχάτη. Η καλλιέργεια της φιστικιάς τα τελευταία χρόνια εκτός από την Αίγινα, τη Σαλαμίνα και τα Μέγαρα, που ήταν παραδοσιακές φιστικοπαραγωγές περιοχές, επεκτάθηκε στη Φθιώτιδα, Θεσσαλία, Βοιωτία και Εύβοια.[5]
Οι Η.Π.Α. έχουν τη μεγαλύτερη παραγωγή στον κόσμο. Ακολουθούν το Ιράν, η Τουρκία, η Κίνα και η Συρία. Η Ελλάδα είναι πρώτη στην Ευρώπη και έκτη στον κόσμο με ετήσια παραγωγή που κυμαίνεται μεταξύ 4.500 και 8.000 τόνων ετησίως[6] (στοιχεία 2018: 6,338)[7].
Καταγωγή και εμφάνιση στην Ελλάδα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στα τέλη το 19ου αι. βοτανολόγοι όπως οι De Caudole, Boissier, Engler επισκέφθηκαν τη Νοτιοδυτική Ασία και αποφάνθηκαν πως πατρίδα της φιστικιάς ήταν η Συρία, η Τουρκία και η Μεσοποτομία. Στα 1929-1930 οι Ρώσοι βοτανολόγοι Popov και Morozoff επισκεπτόμενοι την Κεντρική Ασία ανακάλυψαν άγρια αυτοφυή φιστικιά. Οι περιοχές ήταν το Βορειοανατολικό Ιράν, Βόρειο Αφγανιστάν, Ανατολικό Ουζμπεκιστάν, Νότιο Τουρκμενιστάν και Ανατολικό Κιργιστάν. Στην Κεντρική Ασια έγινε και η εξημέρωση της άγριας φιστικιάς.[8]
Ωστόσο παλαιοβοτανικές έρευνες έχουν δείξει ότι η Νότια Ευρώπη και η Νοτιοδυτική Ασία δεν είναι πατρίδα της φιστικιάς. Εξαίρεση είναι ο καρπός φιστικιάς που βρέθηκε στο Σέσκλο της Νεότερης Νεολιθικής εποχής και απανθρακωμένοι καρποί φιστικιάς στο Περιβόλι Μαγούλας των περιόδων Ραχμάνι (Χαλκολιθικής) και Πρώιμης Μεσοελλαδικής. Η προέλευσή τους αμφισβητείται και αποδίδεται σε μεταγενέστερες διεισδύσεις.[9]
Πριν τον 4ο αι. π.Χ. η φιστικιά δεν αναφέρεται στην αρχαία ελληνική γραμματεία, ενώ ο πρώτος που την αναφέρει περιγράφοντας την, αλλά όχι κατονομάζοντάς την είναι ο Θεόφραστος στο έργο Περί φυτών ιστορία IV 4, 7. Επειδή μιλάει για πολλά φυτά, που δεν έχει δει και οι πληροφορίες του είναι από δεύτερο χέρι, πιθανώς για τη φιστικιά έχει πληροφορίες από επιστήμονες που ακολούθησαν τον Μέγα Αλέξανδρο στην εκστρατεία του. Άλλη αρχαία μαρτυρία προέρχεται από τον Νίκανδρο τον Κολοφώνιο (2ος αι. π.Χ.) στο ποίημά του Θηριακά στ. 890-891 όπου απαριθμεί φυτά που προστατεύουν από τσιμπίματα σκορπιών[10]
Ο φαρμακογνώστης Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος στο έργο του Περί ύλης ιατρικής (Ι 124, 1,11) γράφει ότι η φιστικιά παραγόταν στη Συρία. Τον 1ο αι. ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος στη Φυσική ιστορία του (XV 83,91) μιλάει για έναν ιππότη Βιτέλιο που έφερε τη φιστικά στο σπίτι του στη Ρώμη στο τέλος της βασιλείας του Τιβέριου (30 π.Χ.) και τον ίδιο χρόνο ο Φλάκκος Πομπήιος την εισήγαγε στην Ισπανία. Στους Δειπνοσοφιστές του Αθηναίου Ναυκράτιου περιγράφεται συμπόσιο, όπου προσφέρονται μεταξύ άλλων και φιστίκια: περιγράφεται ως λείος, λευκόφαιος, μακρύς, πράσινος στο εσωτερικό και αν και λιγότερο χυμώδης από τον καρπό της κουκουναριάς είναι πιο εύγευστος από αυτόν.[11]Ο Boris de Saint Vincent,αξιωματικός του γαλλικού στρατού αναφέρει στο βιβλίο του La Flore du Peloponnese et des Cyclades (1838) ότι υπήρχαν φιστικιές στην Πήλο και στη Φιγάλεια. Ο Παναγιώτης Γεννάδειος αναφέρει πως αυτός που έδωσε την πρώτη ώθηση στην καλλιέργεια του δέντρου ήταν ο εισαγωγέας της βιομηχανίας σοκολάτας στην Ελλάδα Δ.Παυλίδης, ο οποίος από το 1860 εγκατέστησε φυτεία φιστικιάς στο κτήμα του στο Ψυχικό. Ακολούθησε ο Ορφανίδης, διευθυντής του Δημόσιου Δενδροκομείου στον Βοτανικό, κυρίως από το 1869. Ο Γεννάδιος διαδεχόμενος τον Ορφανίδη στη διεύθυνση του Δημόσιου Δενδροκομείου έδωσε μεγαλύτερη ώθηση στη διάδοση του συγκεκριμένου φυτού
Όσον αφορά την Αίγινα δεν είναι γνωστό πότε εισήχθη στο νησί. Υπάρχουν μόνο προφορικές μαρτυρίες πως εισήχθησαν δέντρα από την Περσία και τη Συρία. Ο Γερμανός βοτανολόγος Theodor von Heldreich επισκεπτόμενος έξι φορές την Αίγινα από το 1848 έως το 1881 δεν αναφέρει καθόλου τη φιστικιά. Στα Ιστορικά Αρχεία της Αίγινας έχει βρεθεί έγγραφο με ημερομηνία 30 Σεπτεμβρίου 1898, που μνημονεύει συναλλαγή μεταξύ δύο κατοίκων του νησιού σχετικά με 12 οκάδες φιστικιού.
Ο πρώτος οργανωμένος φιστικιώνας στην Αίγινα εγκαταστάθηκε από τον Νικόλαο Περόγλου κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αι. Ο Περόγλου ήταν Αθηναίος, αλλά είχε αγοράσει στην Αίγινα μια έκταση είκοσι στρεμμάτων. Στο μεγαλύτερο μέρος του κτήματος φύτεψε οπωροφόρα δέντρα και μεταξύ αυτών και φιστικιές. Η γειτνίαση με τη θάλασσα και το φτωχό έδαφος δεν ευνόησε την ανάπτυξη των δέντρων, με εξαίρεση τη φιστικιά με την οποία αντικατέστησε τα αποτυχημένα δέντρα.[12] Στα τέλη της δεκαετίας του 1910 είχαν αρχίσει να φυτεύονται και από άλλους ντόπιους καλλιεργητές μικρές εκτάσεις.
Το 1994 το φιστίκι Αιγίνης εντάχθηκε στα προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης και το 1996 καταγράφηκε ως προϊόν ΠΟΠ στην επίσημη εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.[13]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ ΦΙΣΤΙΚΙΑ Aua.gr
- ↑ Towards a comprehensive documentation and use of Pistacia genetic diversity in Central and West Asia, North Africe and Europe, Report of the IPGRI Workshop, 14–17 December 1998, Irbid, Jordan – S.Padulosi and A. Hadj-Hassan, editors
- ↑ PISTACHIO GROWING IN GREECE, Zakinthinos, G. and Rouskas, D. (1995), Acta Hortic. 419, 423-425 DOI: 10.17660/ActaHortic.1995.419.70
- ↑ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 1263/96 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ, της 1ης Ιουλίου 1996, Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Αριθ. L 163/19
- ↑ Φιστίκι Αιγίνης - ΠΟΠ Greekbreakfast.gr Αρχειοθετήθηκε 2014-07-06 στο Wayback Machine.
- ↑ Τα φιστίκια κερδίζουν οπαδούς και φέρνουν έσοδα, ρεπορτάζ της ΕΡΤ, δημοσιευμένο στον ιστότοπό της www.ert.gr
- ↑ «World's top Pistachio Producing Countries», κατάλογος φιστικοπαραγωγών χωρών με την ετήσια σοδειά και έκταση καλλιέργειας, στον ιστότοπο www.altasbig.com
- ↑ Άννα Μανουηλίδου Χιτζανίδου, «Η πορεία της φιστικιάς από την Ασία στην Αίγινα», Αρχαιολογική Εφημερίς, τομ. 152 (2013), σελ. 47
- ↑ Άννα Μανουηλίδου Χιτζανίδου, «Η πορεία της φιστικιάς από την Ασία στην Αίγινα», Αρχαιολογική Εφημερίς, τομ. 152 (2013), σελ. 48
- ↑ Άννα Μανουηλίδου Χιτζανίδου, «Η πορεία της φιστικιάς από την Ασία στην Αίγινα», Αρχαιολογική Εφημερίς, τομ. 152 (2013), σελ. 48-49
- ↑ Άννα Μανουηλίδου Χιτζανίδου, «Η πορεία της φιστικιάς από την Ασία στην Αίγινα», Αρχαιολογική Εφημερίς, τομ. 152 (2013), σελ. 49
- ↑ Άννα Μανουηλίδου Χιτζανίδου, «Η πορεία της φιστικιάς από την Ασία στην Αίγινα», Αρχαιολογική Εφημερίς, τομ. 152 (2013), σελ. 51
- ↑ Άννα Μανουηλίδου Χιτζανίδου, «Η πορεία της φιστικιάς από την Ασία στην Αίγινα», Αρχαιολογική Εφημερίς, τομ. 152 (2013), σελ. 52
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Λεξιλογικός ορισμός του φιστικιά στο Βικιλεξικό
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Pistacia vera στο Wikimedia Commons
