Ach Gott, wie manches Herzeleid, BWV 3

Η εκκλησία του Αγ. Θωμά στην Λειψία πριν την αναπαλαίωσή της (γκραβούρα του 1880)

Η καντάτα Ach Gott, wie manches Herzeleid (Ω, Θεέ, πόσος πόνος στην καρδιά), με αριθμό BWV 3, είναι το τρίτο σε αρίθμηση έργο του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, σύμφωνα με τον συγκεκριμένο κατάλογο τον οποίο εισήγαγε ο Γερμανός μουσικολόγος Βόλφγκανγκ Σμίντερ (Wolfgang Schmieder, 1901 – 1990) και χρησιμοποιείται ευρύτατα σήμερα. Το έργο ανήκει στις εκκλησιαστικές και, μάλιστα, χορωδιακές -ή κοράλ- καντάτες του μεγάλου κάντορα και συνετέθη κατά την παραμονή του στην Λειψία, το 1725. Ανήκει στον δεύτερο κύκλο καντατών του Μπαχ και παρουσιάστηκε στις 14 Ιανουαρίου του ιδίου έτους, την 2η Κυριακή μετά τα Επιφάνια (Dominica 2 Post Epiphanias).

Κείμενο

Ο ύμνος πάνω στον οποίο βασίζεται η καντάτα- ανήκει στον Γερμανό ποιητή Μάρτιν Μόλλερ (Martin Moller 1547 – 1606) και γράφηκε το 1587. Το κείμενο, ωστόσο, ανήκει σε μεταγενέστερο άγνωστο ποιητή, ο οποίος διατήρησε -όπως και σε άλλες κοράλ καντάτες- του δεύτερου κύκλου καντατών του Μπαχ, την πρώτη και την τελευταία στροφές του ύμνου αμετάβλητες, αλλά παράφρασε τα θέματα των εσωτερικών στροφών με σειρές από εναλλασσόμενα ρετσιτατίβα και άριες. Ο ύμνος, δεν φαίνεται να έχει εμφανή σύνδεση με τα -προβλεπόμενα για την εορτή- εκκλησιαστικά αναγνώσματα (Επιστολή προς Ρωμαίους, 12:6, 16, Κατά Ιωάννη, 2:1, 11). Είναι, ίσως, ένας διαλογισμός για τον Ιησού ως ανακούφιση σε στιγμές δυστυχίας, και βασίζεται σε ένα μεσαιωνικό πρότυπο. Ο άγνωστος λιμπρετίστας επανεπεξεργάζεται το νόημα των 18 στροφών σε έξι μέρη, διατηρώντας τα λόγια των πρωταρχικών στροφών 1, 2 και 18, ως μέρη 1, 2 και 6. Ομοίως, ο Μπαχ διατήρησε την μελωδία-κοράλ σε τρία από τα έξι μέρη και, συγκεκριμένα, στην φαντασία-κοράλ της εισαγωγής με το μπάσο να τραγουδάει το «cantus firmus», ως τετραμερή οργανοθεσία με διάσπαρτα ρετσιτατίβι, στο δεύτερο μέρος και, τέλος, στο χορωδιακό του φινάλε.

Οργανοθεσία και δομή

Η καντάτα είναι γραμμένη στην Λα Μείζονα και έχει 6 μέρη. Ο Μπαχ την συνέθεσε για τέσσερις σολίστες φωνής, τετράφωνη χορωδία και μπαρόκ ενόργανο σύνολο από δύο όμποε d’amore, τρομπόνι, κόρνο, δύο βιολιά, βιόλα και μπάσο κοντίνουο. Το τρομπόνι και το κόρνο παίζουν colla parte στα μέρη τους (δηλαδή κάθε όργανο συνοδεύει μία φωνή).

Μουσικολογικές σημειώσεις

Η χορωδία της εισαγωγής και το κοράλ του φινάλε συγκροτούν ένα στέρεο πλαίσιο από ακολουθία εναλλασσόμενων ρετσιτατίβων και αριών. Ειδικά το πρώτο ρετσιτατίβο είναι ασυνήθιστο: η χορωδία τραγουδάει μία μόνο γραμμή από τις τέσσερις γραμμές του ύμνου, που συνεχίζει κάθε φορά με τον κάθε σολίστ στα λόγια του ποιητή. Η τελευταία άρια είναι ντουέτο, με το όμποε d’ amore και τα βιολιά να παίζουν unisono.

Μέρος	Τίτλος	Κείμενο	Φόρμα	Σολίστ	Οργανοθεσία	Τονικότητα	Μέτρο
1	Ach Gott, wie manches Herzeleid	Μόλλερ	Κοράλ εισαγωγή	SATB (χορωδία)	2 Όμποε d’ amore, 1 Τρομπόνι (colla parte), 2 Βιολιά, 1 Βιόλα	Λα Μείζων	4/4
2	Wie schwerlich läßt sich Fleisch und Blut	Μόλλερ & Ανώνυμος	Ρετσιτατίβο	T, A, S, B & SAΤB		Λα Μείζων	4/4
3	Empfind ich Höllenangst und Pein	Ανώνυμος	Άρια	B		Φα# Ελάσσων	3/4
4	Es mag mir Leib und Geist verschmachten	Ανώνυμος	Ρετσιτατίβο	T		Μι Μείζων	4/4
5	Wenn Sorgen auf mich dringen	Ανώνυμος	Άρια ντουέτο	S, A	2 Όμποε d’ amore, 2 Βιολιά (unisono)	Μι Μείζων	4/4
6	Erhalt mein Herz im Glauben rein	Μόλλερ	Κοράλ	SATB (χορωδία)	2 Όμποε d’ amore & 1 Κόρνο & 1 Βιολί (colla parte στην S), 1 Βιολί (colla parte στην A), 1 Βιόλα (colla parte στον T)	Λα Μείζων	4/4

(S: Σοπράνο, A: Άλτο, T: Τενόρος, B: Μπάσος)

• Το μπάσο κοντίνουο δεν αναφέρεται ξεχωριστά διότι παίζει σε όλα τα μέρη

Πηγές

• «Λεξικό Μουσικής και Μουσικών» (Dictionary of Music and Musicians) του George Grove, D.C.L (Oxford, 1880)
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, εκδ. 1991.
• Enciclopedia Bompiani-Musica, Milano (εκδ. ΑΛΚΥΩΝ, 1985)
• Dürr, Alfred (1981). Die Kantaten von Johann Sebastian Bach. 1 (4 ed.). Deutscher Taschenbuchverlag. pp. 340–342. ISBN 3-423-04080-7.