Μετάβαση στο περιεχόμενο

Λυδική γλώσσα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από ISO 639:xld)
Λυδικά
𐤮𐤱𐤠𐤭𐤣𐤶𐤯𐤦𐤳
ΠεριοχήΛυδία
Εποχή700-200 π.Χ.
ΤαξινόμησηΙνδοευρωπαϊκές
Σύστημα γραφήςΛυδικό αλφάβητο
ISO 639-1—
ISO 639-2—
ISO 639-3xld
Glottologlydi1241[1]

Η λυδική γλώσσα (ISO 639-3: xld,[2] Glottolog: lydi1241) είναι αρχαία γλώσσα η οποία ομιλούνταν στην περιοχή της Λυδίας στην βορειοδυτική Μικρά Ασία.

Αποτελεί μέλος των γλωσσών της Ανατολίας, ωστόσο διαφέρει από όλες τις υπόλοιπες γλώσσες αυτής της ομάδας αυτής καθώς διαθέτει χαρακτηριστικά που δεν συναντώνται στις υπόλοιπες, ενώ γενικά η κατανόηση της γλώσσας είναι δύσκολη και με λιγοστά διαθέσιμα στοιχεία.[3] Δεν είναι γνωστό αν οι διαφορές αυτές οφείλεται σε προ-λυδικά στοιχεία ή στο αν τα λυδικά διατήρησαν αρχαϊκά στοιχεία τα οποία οι άλλες γλώσσες της Ανατολίας μετέπειτα απώλεσαν.[4] Τα τμήματα διασώζονται από την γλώσσα είναι σε τοιχογραφίες και σε χαράξεις νομισμάτων από τα τέλη του 8ου αιώνα έως τον 3ο αιώνα π.Χ., αλλά οι πλέον καλοδιατηρημένες επιγραφές με σημαντικό εύρος κειμένου είναι κυρίως αυτές του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ κατά την περίοδο της περσικής επικυριαρχίας των Αχαιμενιδών.

Συνολικά τα κείμενα που διασώζονται είναι πάνω από 100, και η μεγάλη πλειοψηφία τους έχει ανακαλυφθεί στις Σαρδείς η οποία ήταν η πρωτεύουσα της Λυδίας, και την τριγύρω περιοχή. Οι επιτύμβιες επιγραφές συνήθως ξεκινούν με τις λέξεις eś wãnaś ("αυτός ο τάφος"). Κατά τα γραπτά του Στράβωνα η λυδική γλώσσα είχε εξαφανιστεί τον 1ο αιώνα μ.Χ. στην κύρια περιοχή της Λυδίας, ωστόσο χρησιμοποιούνταν ακόμα από ομιλητές στην Κιβύρα οι οποίοι ήταν απόγονοι παλαιότερων Λυδίων αποικιστών οι οποίοι είχαν ιδρύσει την πόλη.[5]

Σύστημα γραφής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λυδική γραφή, είναι αυστηρά αλφαβητική και σχετίζεται με ή προέρχεται από το ελληνικό αλφάβητο, ενώ έχει και επιρροές και από τις υπόλοιπες δυτικές γλώσσες της Ανατολίας. Το αλφάβητο αποτελείται από 26 γράμματα, 8 φωνήεντα και 18 σύμφωνα,[6] και η κατεύθυνση της γραφής στα παλαιά κείμενα είναι είτε από τα αριστερά προς τα δεξιά, ή αντίστροφα από τα δεξιά προς τα αριστερά ιδίως στα μεταγενέστερα κείμενα.[7][8] Η χρήση συμβόλων για τον διαχωρισμό των λέξεων ποικίλει.

Το λυδικό αλφάβητο (τιμές Unicode στα άνω κελιά)

Το διαθέσιμο σώμα κειμένων αποτελείται από περίπου 100 επιγραφές και προέρχεται κυρίως από τις Σάρδεις, ως διάφορα διατάγματα και επιτάφιοι στίχουι κάποιοι από τους οποίους είναι έμμετροι.[9][10] Άλλες τοποθεσίες είναι στην κοιλάδα του Έρμου ποταμού, την κοιλάδα του Κάυστρου ποταμού, στην Αιολίδα, Αφροδισιάς, Σμύρνη, καθώς και μια επιγραφή στην πόλη Σιλσιλά της Άνω Αιγύπτου.[6] Τα περισσότερα από τα κείμενα αυτά γράφτηκαν κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ., ενώ υπάρχουν και λίγα που χρονολογούνται από τον 7ο αιώνα π.Χ.[11]. Οι βασικές γραμματικές αρχές είναι κατανοητές, αλλά το νόημα πολλών λέξεων εξακολουθεί να είναι άγνωστο.[6]

Γλωσσολογική ανάλυση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύνταξη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η βασική διευθέτηση των λέξεων είναι κατά την σειρά υποκείμενο-αντικείμενο-ρήμα, αλλά οι λέξεις μπορεί να εκτοπίζονται και μετά το ρήμα.

Μορφολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα ουσιαστικά και τα επίθετα διακρίνονται σε ενικό και πλυθηντικό αριθμό και έμψυχα και άψυχα γραμματικά γένη. Μόνο 3 πτώσεις είναι βέβαιες, ονομαστική, αιτιατική, και δοτική. Ενδέχεται να υπάρχουν και άλλες οι οποίες παραμένουν άγνωστες λόγω του μικρού αριθμού διασωζόμενων κειμένων.[8]

Φωνολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα λυδικά έχουν 7 φωνήεντα: [a], [e], [i], [o], [u], [ã] και [ẽ]. Τα [ã] και [ẽ] συμβολίζουν την χρήση ρινικού φωνήεντος πριν από ρινικό σύμφωνο, όπου για το [ã] είναι [an]. Η διαφορά μεταξύ των [ã] και [ẽ] είναι λεπτή, καθώς το [ẽ] δεν φαίνεται να διαθέτει ρινικό [e]. Επίσης τα [e], [o], [ã], και [ẽ] χρησιμοποιούνται μόνο οξυμένα, ενώ το [y] χρησιμοποιείται σπάνια, όταν υποδηλώνει αλλόφωνο του [i] ή [e].[8][12]

Η λυδική γλώσσα είναι αξιοσημείωτη για την εκτεταμένη χρήστη ομάδων συμφώνων, η οποία προέκυψε από την έκλειψη των βραχέων φωνηέντων στο τέλος των λέξεων, μαζί με φωνολογική συγκοπή, ενδεχόμενως γινόταν χρήση [ə] χωρίς να γράφεται στις περιπτώσεις αυτές.

Σύμφωνα[8] Χειλικά Φατνιακά Ουρανικά Χειλικά/Χειλικοποιημένα υπερωικά
Ρινικά [m] [n] [ɲ]~[ŋ]
Κλειστά [p] ([b])1 [t] ([d])1 [ts]~[tʃ] [dz]~[dʒ] [k] ([g])1 [kʷ]
Τριβόμενα [f] [v] [s] [z]~[ð] [ʃ]~[ç]
Υγρά, Ημισύμφωνα [l] [r] [ʎ]
  1. τα /[p] [t] [k]/ προφέρονται πριν τα ρινικά και πριν το /[r]/.

Ετυμολογία συγχρόνων λέξεων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπάρχουν αρκετές λέξεις στην λυδική γλώσσα οι οποίες υποδηλώνουν πως υπήρχε ισχυρή πολιτισμική αλληλεπίδραση μεταξύ των Λυδών και των Ελλήνων ήδη από την κρητομυκηναϊκή περίοδο κατά την 2η χιλιετία π.Χ..

Λάβρυς

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η λάβρυς είναι το συμμετρικά δίκοπο τσεκούρι/πέλεκυς το οποίο αρχικά εμφανίστηκε στην Κρήτη και μετέπειτα στον κυρίως ελλαδικό χώρο. Οι ιερείς του μαντείου των Δελφών κατά την κλασική περίοδο ονομαζόταν λαβυάδες ή λαβρυάδες.[13][14] Η λέξη δεν συναντάται σε διασωζόμενα επιγραφικά στοιχεία της λυδικής γλώσσας, αλλά προέρχεται από ιστορική μαρτυρία του Πλουτάρχου ο οποίος ανέφερε πως οι Λύδιοι ονόμαζαν το τσεκούρι ως λάβρυ (Λυδοὶ γὰρ ‘λάβρυν’ τὸν πέλεκυν ὀνομάζουσι).[15]

Τύραννος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Άλλη μια λέξη πιθανής λυδικής προέλευσης είναι η λέξη τύραννος,[16] για την οποία έχει γίνει η υπόθεση πως η αρχική εμφάνιση της σχετίζεται με την πόλη καταγωγής του Γύγη, του πρώτου βασιλιά της Λυδίας, ο οποίος κατάγονταν από την πόλη Θείρα και έτσι ήταν Θείραννος με το τύραννος να αποτελεί μετέπειτα παραφθορά,[17] ή απλώς ήταν η λυδική λέξη για βασιλιάς.[18]

Μόλυβδος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η αρχαία ελληνική λέξη μόλυβδος, προέρχεται από το μυκηναϊκό mo-ri-wo-do, το οποίο στην λυδική γλώσσα ήταν mariwda- "σκούρο".[19]

Δείγματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κείμενο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε παρένθεση οι αριθμοί γραμμής:

Κείμενο Φωνητική μεταγραφή (ΔΦΑ) Μετάφραση[20]
𐤨𐤮𐤮𐤤 𐤣𐤰𐤭𐤪 𐤯𐤳𐤤 𐤷𐤩𐤩𐤦𐤨𐤠𐤡 𐤷𐤩𐤳𐤦 𐤷𐤠𐤭[𐤬] [𐤮𐤠𐤫𐤵𐤥]
𐤫𐤵𐤥 𐤷𐤳𐤤 𐤯𐤳𐤦 𐤯𐤦𐤨𐤣𐤰𐤨 𐤨𐤠𐤩𐤤𐤲 𐤨𐤠𐤳𐤦𐤭𐤲𐤠𐤩[𐤷𐤠]
𐤫 𐤯𐤦𐤨𐤠 𐤣𐤦𐤩𐤠𐤨𐤰𐤩𐤦𐤳 𐤣𐤦𐤩𐤦𐤩𐤪𐤰𐤨 𐤣𐤦𐤩𐤤𐤫𐤠𐤪 𐤠𐤣𐤠𐤨 𐤣𐤬𐤥𐤭𐤠𐤯𐤷𐤡[𐤳𐤦𐤲𐤵]
𐤸𐤠𐤸𐤳𐤤 𐤨𐤰𐤡 𐤷𐤠𐤫𐤵𐤥 𐤷𐤳𐤤 𐤷𐤰𐤭𐤪 𐤷𐤳𐤤
𐤬𐤥𐤭𐤠𐤯𐤷𐤡 𐤷𐤠𐤫𐤵𐤥 𐤷𐤳𐤤 𐤯𐤳𐤦 𐤣𐤰𐤨 𐤯𐤦𐤨𐤰𐤡 𐤸𐤨𐤠𐤳𐤦𐤭𐤦𐤲𐤠𐤩[𐤣]
𐤮𐤰𐤪𐤦𐤯𐤭𐤠 𐤷𐤪𐤨𐤠𐤱 𐤣𐤦𐤱𐤦𐤷𐤳𐤫𐤶𐤱 𐤨𐤷𐤩𐤤𐤲 𐤳𐤦𐤲𐤵𐤫 𐤫𐤦𐤯𐤨𐤠
𐤨𐤷𐤠𐤭𐤦𐤡 𐤷𐤠𐤭𐤠𐤠 𐤳𐤦𐤳𐤪𐤰𐤩𐤰𐤨 𐤨𐤰𐤪𐤦𐤯𐤭𐤠 𐤳𐤦𐤳𐤪𐤦𐤮𐤡𐤦
𐤯𐤫𐤶𐤲𐤠𐤡𐤹𐤥 𐤷𐤩𐤦𐤡 𐤨𐤷𐤩𐤤𐤲 𐤷𐤠𐤭𐤦𐤲 𐤨𐤷𐤰𐤱𐤬𐤨 𐤷𐤠𐤣𐤦𐤷𐤨		 (1) [o]raλ islλ bakillλ est mrud eśśk [wãnaś]
(2) laqrisak qelak kudkit ist esλ wãn[aλ]
(3) bλtarwod akad manelid kumlilid silukalid akit n[ãqis]
(4) esλ mruλ buk esλ wãnaλ buk esνaν
(5) laqirisaν bukit kud ist esλ wãnaλ bλtarwo[d]
(6) aktin nãqis qelλk fẽnsλifid fakmλ artimuś
(7) ibśimsis artimuk kulumsis aaraλ biraλk
(8) kλidaλ kofuλk qiraλ qelλk bilλ wcbaqẽnt 		(1) Την πέμπτη ημέρα του μήνα Μαρχασόν, το δέκατο έτος του βασιλέως Αρταξέρξη,

(2) στις Σάρδεις τον μήνα αυτό η στήλη και ο τάφος και η στήλη,

(3) την γη και τον προθάλαμο απέναντι από την ταφικό θάλαμο, Αυτός ο προθάλαμος από τώρα και στο εξής

(4) ο Μάνε, ο γιος του Κουμίλ Σιρουκάι (θα ανήκει). Και ποιος απέναντι από αυτήν την στήλη ή

(5) της κρύπτης ή στύλης απέναντι από τον ταφικό προθάλαμο

(6) τότε ο καθένας που θα βλάψει ή θα σπάσει, οποιοδήποτε τμήμα του,

(7) η Άρτεμις του Κολού και της Εφέσου θα είναι το δικαστήριο και το σπίτι του,

(8) Έχουν, γη και ύδωρ, όποιο μέρος του καταστρέψει, (αυτόν και) τους κληρονόμους του.

Λέξεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

𐤠𐤭𐤬 - ΟΡΑ - Μήνας

𐤠𐤳𐤦𐤭𐤲𐤠𐤩 - ΛΑΚΡΙΣΑ - Τοίχος

𐤠𐤭𐤦𐤡 - - ΒΙΡΑ - Σπίτι

𐤠𐤭𐤦𐤲 - ΚΙΡΑ - Αγρός, Έδαφος, ή κάποιο ακίνητο αντικείμενο

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Hammarström, Harald· Forkel, Robert· Haspelmath, Martin· Bank, Sebastian, επιμ. (2016). «{{{name}}}». Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ↑ «xld | ISO 639-3». iso639-3.sil.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2018. 
  3. ↑ Craig Melchert (2004). «Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages: Lydian p. 601-607» (PDF). Cambridge University Press. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Απριλίου 2003. 
  4. ↑ Ivo Hajnal (2001). «Lydian: Late-Hittite or Neo-Luwian?» (PDF). University of Innsbruck. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 4 Μαρτίου 2016. 
  5. ↑ N. P. Milner (1998). An Epigraphical Survey in the Kibyra-Olbasa Region conducted by A S Hall (Monograph). British Institute of Archaeology at Ankara. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 «The Archaeological Exploration of Sardis». sardisexpedition.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2018. 
  7. ↑ «Lydian alphabet and language». www.omniglot.com. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2018. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 «Palaeolexicon - The Lydian language». www.palaeolexicon.com. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2018. 
  9. ↑ «Lydian language» (στα αγγλικά). Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Lydian-language. Ανακτήθηκε στις 2018-09-13. 
  10. ↑ Melchert, H. C. (2016-03-07) (στα αγγλικά). Lydian language. doi:10.1093/acrefore/9780199381135.001.0001/acrefore-9780199381135-e-3825#acrefore-9780199381135-e-3825. http://classics.oxfordre.com/view/10.1093/acrefore/9780199381135.001.0001/acrefore-9780199381135-e-3825?product=orecla#acrefore-9780199381135-e-3825. 
  11. ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/22939/Anatolian-languages/74580/Lydian
  12. ↑ Sasseville, David (2017-01-01). «The Lydian nominal paradigm of i-mutation» (στα αγγλικά). Indo-European Linguistics 5 (1): 130–146. doi:10.1163/22125892-00501002. ISSN 2212-5892. http://booksandjournals.brillonline.com/content/journals/10.1163/22125892-00501002;jsessionid=ZBjeHiMtJVyk4AryD9sVqfzv.x-brill-live-03. 
  13. ↑ Platon, Nicolas· Tournay, Béatrice de (18 Μαΐου 2015). La Civilisation égéenne -: Le Bronze récent et la civilisation mycénienne. Albin Michel. σελ. iii. ISBN 9782226341075. 
  14. ↑ Sweeney, Emmet John (2009). Gods, Heroes and Tyrants: Greek Chronology in Chaos. Algora Publishing. σελ. 116. ISBN 9780875866826. 
  15. ↑ Plutarch - Frank Cole Babbitt (2005). Moralia (ISBN 978-1-4179-0500-3), Volume 4, p. 235. Kessinger Publishing. 
  16. ↑ [1]
  17. ↑ Will Durant - Ariel Durant (ISBN 978-1-56731-013-9) (1997). The story of civilization, Volume 2, pp. 122. Simon & Schuster. 
  18. ↑ Nagy, Gregory. The Cambridge Companion to Greek Mythology. Cambridge: Cambridge University Press. σελίδες 52–82. ISBN 9781139001731. 
  19. ↑ Melchert, Craig. «Greek mólybdos as a Loanword from Lydian» (PDF). University of North Carolina at Chapel Hill. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 12 Οκτωβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2011. 
  20. ↑ Μέσω της γερμανικής απόδοσης στο Gippert, Jost. «TITUS Didactica: Lydische Textbeispiele / Lydian Sample Texts». titus.uni-frankfurt.de. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2018. 

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Roberto Gusmani (1980–1986). Lydisches Wörterbuch. Mit grammatischer Skizze und Inschriftensammlung (στα German). Ergänzungsband 1-3, Heidelberg. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  • Craig Melchert "Lydian" p. 601-607, ed. Roger D. Woodard (2004). The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages (ISBN 0-521-56256-2). Cambridge University Press. 
  • Fortson, Benjamin W. (2004). Indo-European Language and Culture : An Introduction (ISBN 1-4051-0316-7). Malden, Massachusetts: Blackwell Textbooks in Linguistics. 
  • Gérard, Raphaël (2005). Phonétique et morphologie de la langue lydienne (ISBN 90-429-1574-9) (στα French). Louvain-la-Neuve: Peeters Publishers. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  • Shevoroshkin, V. The Lydian Language, Moscow, 1977.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Λυδική_γλώσσα&oldid=10632290"