Άγις Δ΄
| Άγις Δ΄ | |
|---|---|
| Βασιλιάς των Λακεδαιμονίων 25ος από τον οίκο των Ευρυποντιδών | |
| Περίοδος εξουσίας | |
| 245 π.Χ. - 241 π.Χ. | |
| Προκάτοχος | Ευδαμίδας Β΄ |
| Διάδοχος | Ευδαμίδας Γ΄ |
| Οίκος/Γενεά | Δυναστεία Ευρυποντιδών |
| Πατέρας | Ευδαμίδας Β΄ |
| Μητέρα | Αγησιστράτη |
| Γέννηση | 265 π.Χ., Αρχαία Σπάρτη |
| Θάνατος | 241 π.Χ., Αρχαία Σπάρτη |
| Σύζυγος | Αγιάτις |
| Επίγονοι | Ευδαμίδας Γ΄ |
Ο Άγις Δ΄ (περί το 265 π.Χ. - 241 π.Χ.) ήταν ο 25ος Βασιλιάς της Αρχαίας Σπάρτης από την δυναστεία των Ευρυποντιδών, γνωστός σαν ιδεολόγος με στόχο να προχωρήσει σε μεγάλες μεταρρυθμίσεις.[1][2] Ο πατέρας του ο Ευδαμίδας Β΄ και ο παππούς του ο Αρχίδαμος Δ΄ ανήκαν επίσης στην δυναστεία των Ευρυποντιδών, η άλλη ήταν η δυναστεία των Αγιαδών. Ο Άγις Δ΄ ανέδειξε ξανά την πατρική του δυναστεία που είχε πέσει σε αφάνεια όταν ο Αρχίδαμος Δ΄ ηττήθηκε από τον βασιλιά της Μακεδονίας Δημήτριο τον Πολιορκητή (294 π.Χ.).[3][4] Ο πατέρας του ήταν μια από τις σκοτεινές μορφές της Σπαρτιάτικης ιστορίας αφού σύμφωνα με μερικές πηγές είχε προβλήματα αναπηρίας.[5] Ο θάνατος του Ευδαμίδα Β΄ τοποθετείται παραδοσιακά στο 245 π.Χ., πιθανότατα να είχε πεθάνει από πολύ παλιότερα (263 π.Χ.) όταν αναφέρεται κηδεμόνας του μικρού Άγι ο θείος του Αγησίλαος που είχε σημαντικό ρόλο στην βασιλεία του.[6] Η μητέρα του Άγις Δ΄ Αγησιστράτη ήταν κόρη του Ευδαμίδα Α΄ και της Αρχιδαμίας της μητέρας του κηδεμόνα του Αγησίλαου που είχε σημαντικό ρόλο όταν πολιορκούσε την Αρχαία Σπάρτη ο Πύρρος της Ηπείρου.[7] Ο Πλούταρχος γράφει ότι ήταν ο πλουσιότερος άνθρωπος της Σπάρτης.[8] Ο Άγις Δ΄ είχε επίσης έναν μικρότερο αδελφό, ο μετέπειτα βασιλιάς Αρχίδαμος Ε΄.
Μεταρρυθμίσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Διαδέχθηκε τον πατέρα του επίσημα σε ηλικία 20 ετών (245 π.Χ.), βρήκε την πόλη σε περίοδο μεγάλης κρίσης και έβαλε στόχο να την ανορθώσει.[2] Η Αρχαία Σπάρτη είχε εκφυλιστεί σημαντικά, δεν ακολουθούσε τον παλιό λιτό τρόπο ζωής που την έκανε ένδοξη. Οι οικογένειες ήταν λιγότερες από 700, οι ρυθμίσεις του Έφορου Επίταδευς τον 4ο αιώνα π.Χ. είχαν σαν αποτέλεσμα να συγκεντρωθεί ο πλούτος σε λιγότερες από 100 οικογένειες που ζούσαν προκλητικά, οι υπόλοιποι Σπαρτιάτες ήταν φτωχοί και χρεωμένοι.[1]
Το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων του Άγις Δ΄ επικεντρώθηκε σε τέσσερα σημεία :
- Ακύρωση των χρεών των φτωχών πολιτών, πολλοί ήταν υποχρεωμένοι να πληρώσουν με προσωπική τους εισφορά τα Συσσίτια, αν το χρέος ήταν μεγάλο είχαν χάσει ακόμα και την πρόσβαση στα Συσσίτια.[9]
- Αναδιανομή της γης σε ίσα τεμάχια ανάμεσα στους Σπαρτιάτες πολίτες ώστε να αποκτήσουν περιουσία όσοι δεν είχαν πρόσβαση στα Συσσίτια, δημιούργησε 4.500 κλήρους, τους 700 πήραν απλοί πολίτες, τις 2.000 φτωχοποιημένοι Σπαρτιάτες, τις υπόλοιπες οι Περίοικοι που ήθελαν να γίνουν Σπαρτιάτες ή μισθοφόροι.[10]
- Επαναφορά της Σπαρτιάτικης Αγωγής που είχε καταργηθεί από το 270 π.Χ..[11]
- Επαναφορά των απλών Συσσιτίων και κατάργηση των πολυτελών γευμάτων.[11]
Με την ανάληψη της εξουσίας ο Άγις Δ΄ έβαλε στόχο να επαναφέρει την Σπάρτη στο παλιό της μεγαλείο και να καθιερώσει ξανά τους νόμους του Λυκούργου. Οι βασικοί του στόχοι ήταν να χαρίσει τα χρέη, να κάνει αναδιανομή της γης, να δώσει γη στους Περίοικους ικανούς να πολεμήσουν και στις γυναίκες "σε ηλικία ακμής με ωραία εμφάνιση". Οι μεταρρυθμίσεις του έφεραν μεγάλο ενθουσιασμό στις φτωχότερες τάξεις, κέρδισε και την υποστήριξη τριών επιφανών πλούσιων Σπαρτιατών ανάμεσα τους και του θείου του Αγησίλαου που ανέλαβαν να τις εφαρμόσουν. Χώρισαν την Σπαρτιάτικη γη σε δύο τμήματα, το πρώτο τμήμα το μοίρασε σε 4.500 ίσους κλήρους για τους Σπαρτιάτες πολίτες και τους επιφανείς περίοικους και ξένους, το δεύτερο τμήμα το μοίρασε σε 15.000 ίσα τμήματα για τους υπόλοιπους Περίοικους.[1] Η Γερουσία αποφάσισε να φέρει το θέμα σε συζήτηση, ο Λύσανδρος ένας από τους τρεις άντρες απόγονος των ηρώων της μάχης των Αιγών κάλεσε τον λαό της Σπάρτης σε Συνέλευση, εκεί ο βασιλιάς, η μητέρα του και η γιαγιά του πρόσφεραν την τεράστια περιουσία τους στην πόλη. Η πράξη αυτή ενθουσίασε τον λαό, δυσαρεστήθηκε έντονα ο άλλος βασιλιάς από την δυναστεία των Αγιαδών Λεωνίδας Β΄ που είχε μάθει να ζει πολυτελώς από την αυλή του βασιλιά της Συρίας Σελεύκου Β΄ και δεν ήθελε να χάσει τα προνόμια του. Ο Λύσανδρος κατηγόρησε δημόσια τον Λεωνίδα Β΄ για παραβίαση των νόμων, διαβίωση σε ξένη γη και γάμο με ξένη γυναίκα. Ο Λεωνίδας Β΄ εκθρονίστηκε και εξορίστηκε, τον αντικατέστησε ο γαμπρός του Κλεόμβροτος Β΄ σαν συμβασιλέας που ήταν οπαδός των μεταρρυθμίσεων του Άγιδος.
Απώλεια εξουσίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η θητεία του Λύσανδρου έληξε ωστόσο την επόμενη χρονιά, οι πλούσιοι νέοι Έφοροι δυσαρεστημένοι έντονα από τις μεταρρυθμίσεις του Άγιδος αποφάσισαν να επαναφέρουν στον θρόνο τον Λεωνίδα. Ο Λύσανδρος τρομοκρατημένος προσπάθησε να πείσει τον βασιλιά να καθαιρέσει τους Εφόρους και να τους αντικαταστήσει με άλλους.[2] Ο Λεωνίδας Β΄ είχε φτάσει εν τω μεταξύ στην Τεγέα, ο θείος του βασιλιά Αγησίλαος προσπαθούσε να πείσει τον ανεψιό του ότι ο μοναδικός τρόπος να εξασφαλίσει την υποστήριξη των πλουσίων θα ήταν η κατάργηση όλων των χρεών, συγκεντρώθηκαν και κάηκαν δημόσια στην Αγορά.[1] Ο Αγησίλαος προσπαθούσε από τότε να εφεύρει οποιοδήποτε τέχνασμα για να καθυστερήσει την διαίρεση των εδαφών, συμμάχησε με την Αχαϊκή Συμπολιτεία και βρέθηκε μαζί της σε πόλεμο με την Αιτωλική Συμπολιτεία. Ο Άγις Δ΄ ήταν επικεφαλής των Σπαρτιατών, ο πανέξυπνος ωστόσο αρχηγός των Αχαιών Άρατος ο Σικυώνιος βρήκε ευκαιρία να δείξει προσωπική διάκριση στην μάχη σε βάρος του Άγι Δ΄ που τον θαύμασαν μόνο για την σκληρή πειθαρχεία στους δικούς του στρατιώτες.
Ανατροπή και εκτέλεση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο φτωχός λαός της Σπάρτης εξοργίστηκε για την καθυστέρηση της διανομής και κάλεσε τον εξόριστο βασιλιά να επανέλθει στον θρόνο. Οι δύο ενεργοί βασιλείς πανικοβλημένοι δραπέτευσαν σαν ικέτες ο Άγις Δ΄ στον ναό της πολιούχου της Σπάρτης Αθηνάς Χαλκίοικου και ο Κλεόμβροτος στον ναό του Ταινάριου Ποσειδώνα στα νότια. Ο Λεωνίδας Β΄ έδωσε χάρη στον Κλεόμβροτο και του επέτρεψε να πάει εξορία ύστερα από τα παρακαλητά της κόρης του Χιλονίς που ήταν σύζυγος του. Ο Άγις Δ΄ αντίθετα συνελήφθη και δικάστηκε με τις κατηγορίες της προδοσίας και της ανατροπής του πολιτεύματος σε Τυραννία, απάντησε ότι είναι αποφασισμένος να εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις του με κάθε μέσο χωρίς να λυγίσει ούτε με τον θάνατο. Οι Έφοροι διέταξαν αμέσως την εκτέλεση του με στραγγαλισμό, η ποινή εκτελέστηκε γρήγορα για να προλάβουν ένα μεγάλο πλήθος οπαδών του που είχε φτάσει στην φυλακή να τον ελευθερώσει.
Ο Άγις Δ΄ παρατηρώντας ότι ένας από τους δήμιους δάκρυζε από λύπη για την πράξη του απάντησε "μην με κλαίτε, είμαι τόσο δικαιωμένος που αισθάνομαι ότι βρίσκομαι σε καλύτερη κατάσταση από τους δολοφόνους μου", μαζί του εκτελέστηκαν η μητέρα του Αγησιστράτη και η γιαγιά του Αρχιδαμία. Ο Άγις Δ΄ ήταν ο πρώτος βασιλιάς της Σπάρτης που δολοφονήθηκε από τους Εφόρους άν και ο Παυσανίας γράφει εσφαλμένα ότι έπεσε στην μάχη.[12] Η χήρα του Αγιάτις παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο με την βία τον 18χρονο γιο και διάδοχο του Λεωνίδα Β΄ Κλεομένη Γ΄. Παρά το γεγονός ότι ο γάμος έγινε με τέτοιο τρόπο αποδείχτηκε εξαιρετικά πετυχημένος, ο δεύτερος σύζυγος της εφάρμοσε το ίδιο πιστά τις μεταρρυθμίσεις του πρώτου.[13][14] Θεωρείται από πολλούς συγγραφείς αδύναμος, αλλά η νεανική του σεμνότητα σε συνδυασμό με την βασιλική αξιοπρέπεια τον καθιστούν σαν έναν από τους πιο αγαπητούς αρχαίους βασιλείς και έγινε αντικείμενο λογοτεχνίας πολλών συγγραφέων. Την πρώτη του βιογραφία έγραψε ο Φύλαρχος, πάνω σε αυτήν βασίστηκε αργότερα ο Πλούταρχος.[2] Τον διαδέχθηκε ο νεογέννητος γιος του από την Αγιάτιδα Ευδαμίδας Γ΄.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Mason, Charles Peter (1867), "Agis (4)", in Smith, William (ed.), Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, vol. 1, Boston: Little, Brown and Company, σ. 73
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Cartledge, Paul Anthony (1996), "Agis IV", in Hornblower, Simon (ed.), Oxford Classical Dictionary, Oxford: Oxford University Press
- ↑ McQueen, "The Eurypontid House", σσ. 165, 166
- ↑ Cartledge, Hellenistic and Roman Sparta, p. 38, even considers that Agis IV was the first significant Eurypontid since Agis III (who died in 331).
- ↑ McQueen, "The Eurypontid House", σ. 167
- ↑ McQueen, "The Eurypontid House", σσ. 174–177
- ↑ McQueen, "The Eurypontid House", σσ. 168–170
- ↑ Cartledge, Hellenistic and Roman Sparta, σ. 40
- ↑ Cartledge, Hellenistic and Roman Sparta, σσ. 39, 41
- ↑ Cartledge, Hellenistic and Roman Sparta, σσ. 39, 41, 42
- ↑ 11,0 11,1 Cartledge, Hellenistic and Roman Sparta, σσ. 38, 42
- ↑ Pausanias, Description of Greece viii. 10. § 4, 27. § 9
- ↑ Plutarch, Agis, Cleomenes, Aratus
- ↑ Pausanias, Description of Greece vii. 7. § 2
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Cartledge, Hellenistic and Roman Sparta, p. 38, even considers that Agis IV was the first significant Eurypontid since Agis III (who died in 331).
- Cartledge, Paul Anthony (1996), "Agis IV", in Hornblower, Simon (ed.), Oxford Classical Dictionary, Oxford: Oxford University Press
- McQueen, "The Eurypontid House".
- Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή, εκδόσεις Δομή, Αθήνα 1996, τόμος 1
- Δημήτρης Κιτσίκης, Άγις Δ΄, ο πρώτος σοσιαλιστής ηγέτης-μάρτυρας του ελληνικού χώρου,Τρίτο Μάτι, τεύχος 165, Οκτώβριος 2008, σσ.52-59.
- Mason, Charles Peter (1867), "Agis (4)", in Smith, William (ed.), Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, vol. 1, Boston: Little, Brown and Company, p. 73
- Paul Cartledge, Sparta and Lakonia, A Regional History 1300–362 BC, London, Routledge, 2001 (originally published in 1979).
- E. I. McQueen, "The Eurypontid House in Hellenistic Sparta", Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Bd. 39, H. 2 (1990).
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Agis IV στο Wikimedia Commons
