Όρος Πελέ
Συντεταγμένες: 14°49′0″N 61°10′0″W / 14.81667°N 61.16667°W
| Όρος Πελέ | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ύψος | 1.397 μέτρα |
| Ήπειρος | Βόρεια Αμερική |
| Χώρες | Γαλλία |
| wikidata () | |
Το όρος Πελέ (γαλλικά: Montagne Pelée) είναι ενεργό ηφαίστειο στη νήσο Μαρτινίκα, υπερπόντια περιοχή της Γαλλίας στην Καραϊβική. Με ύψος 1.397 μέτρα, είναι η υψηλότερη κορυφή του νησιού. Βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νησιού. Είναι το πιο ενεργό ηφαίστειο στις Μικρές Αντίλλες. Το ηφαίστειο είναι γνωστό για την έκρηξη του το 1902, η οποία κατέστρεψε την πόλη Σαιντ Πιερ, προκαλώντας 28.000 θανάτους, τους περισσότερους από οποιαδήποτε έκρηξη μέσα στον 20-ό αιώνα. Αυτή η έκρηξη χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τις εκρήξεις πελέιου τύπου, ο οποίος πήρε το όνομά του από το ηφαίστειο.
Το ηφαίστειο, μαζί με άλλες κορυφές της βόρειας Μαρτινίκας, ανακηρύχθηκε μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO το 2023.[1]
Γεωγραφία - γεωλογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το όρος Πελέ βρίσκεται στο βόρειο άκρο της Μαρτινίκας. Με ύψος 1.397 μέτρα είναι η ψηλότερη κορυφή της Μαρτινίκας. Έχει διάμετρο 15 χιλιόμετρα και καλύπτει 120 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Μέσα στον κρατήρα Λετάνγκ Σεκ (l'Etang Sec) βρίσκονται δύο δόμοι οι οποίοι δημιουργήθηκαν από τις εκρήξεις του 1902 και 1929. Βόρεια της κύριας κορυφής βρίσκεται ένας άλλος ηφαιστειακός κώνος, το Πιτόν Μον Κονίλ, το οποίο έχει ύψος 895 μέτρα. Οι πλαγιές του έχουν βαθιές χαράδρες.[2]
Οι επιστήμονες έχουν αναγνωρίσει τρεις φάσεις δραστηριότητας στο βουνό, την αρχική, την ενδιάμεση και τη σύγχρονη. Στην αρχική φάση το όρος Πελέ ήταν ένας ηφαιστειακός κώνος. Υπολείμματα αυτού του κώνου βρίσκονται βόρεια του σημερινού κώνου. Η ενδιάμεση φάση ξεκίνησε πριν 100.000 χρόνια και σε αυτή τη φάση δημιουργήθηκε ο ηφαιστειακός δόμος και αργότερα η καλντέρα Μορν Μακούμπα. Σήμερα το ψηλότερο σημείο τους έχει ύψος 1.290 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Πριν 25.000 η νοτιοδυτική πλαγιά της καλντέρας κατέρρευσε. Μια δεύτερη καλντέρα, η Λετάνγκ Σεκ σχηματίστηκε πριν 3.000 χρόνια, ύστερα από μια ισχυρή έκρηξη. Σε αυτή η καλντέρα σχηματίστηκαν δύο δόμοι, ένας το 1902 και ένας το 1929.[3]
Εκρηκτική δραστηριότητα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το όρος Πελέ έχει παράγει τουλάχιστον 22 ισχυρές εκρήξεις (VEI 4+) σύμφωνα με δεδομένα του Ινστιτούτου Σμισθόνιαν στο Ολόκαινο. Μόνο το Σιβελούτς στην Καμτσάτκα έχει περισσότερες.[4] Η πρώτη καταγεγραμένη έκρηξη του ηφαιστείου έλαβε χώρα το 1635, σχηματίζοντας ένα ηφαιστειακό δόμο και προκαλώντας πυροκλαστικές ροές. Το 1792 και το 1851 έλαβαν χώρα δύο φρεατικές εκρήξεις, που δημιούργησαν λαχάρ.[5]
Έκρηξη του 1902
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τον Ιανουάριο του 1902 το όρος Πελέ έδειξε σημάδια αυξημένης δραστηριότητας των φουμαρολών. Τις 23 Απριλίου άρχισαν οι πρώτες μικρές εκρήξεις, οι οποίες ακολουθήθηκαν από σεισμικές δονήσεις και νέφη στάχτης και θειούχων αερίων, τα οποία κάλυψαν τη γύρω περιοχή. Φίδια και άλλα ζώα εγκατέλειψαν τις πλαγιές του ηφαιστείου, με αποτέλεσμα 50 άνθρωποι και 200 ζώα να πεθάνουν από τσιμπήματα φιδιών. Καθώς η ηφαιστειακή δραστηριότητα στον κρατήρα εντεινόταν, το νερό στη λίμνη στον κρατήρα Λετάνγκ Σεκ έφτασε σε σημείο βρασμού. Τις 5 Μαΐου 1902 τα τοιχώματα του κρατήρα υποχώρησαν και το καυτό νερό ανακατεύτηκε με χαλαρά ηφαιστειακά πετρώματα και σχημάτισε ένα λαχάρ που κατέβηκε την κοιλάδα του ποταμού Μπλα με ταχύτητα 100 χλμ./ώρα και σκότωσε 23 εργάτες σε ένα εργοστάσιο στις εκβολές του ποταμού. Στη συνέχεια και κατά την είσοδό του στη θάλασσα προκάλεσε ένα τσουνάμι, με ύψος 3 μέτρα.[6]
Στους πρόποδες του ηφαιστείου ήταν κτισμένη η πόλη Σαιντ Πιερ, η οποία ήταν η μεγαλύτερη πόλη της Μαρτινίκας και σημαντική αποικιακή πόλη εκείνη την περίοδο. Ήταν γνωστή ως «το Παρίσι των Δυτικών Ινδιών». Πολλοί από τους κατοίκους του Σαιντ Πιερ αποφάσισαν μετά το λαχάρ να εγκαταλείψουν την πόλη και να πάνε στην τότε δεύτερη μεγαλύτερη πόλη, τη Φορ-ντε-Φρανς. Τις 5 Μαΐου ο κυβερνήτης Λουί Μουτάν έλαβε μια αναφορά αξιωματούχων που ανέβηκαν στο βουνό και αποφάνθηκαν ότι δεν υπήρχε λόγος εγκατάλειψης της πόλης. Οι εφημερίδες καθησύχασαν τον κόσμο και σε μια προσπάθεια να σταματήσουν οι μετακινήσεις του πληθυσμού ώστε να γίνουν οι εκλογές τις 11 Μαΐου στήθηκαν μπλόκα στους δρόμους. Επιπλέον κάτοικοι των γύρω περιοχών αποφάσισαν να μείνουν στην πόλη επειδή παρουσιαζόταν ως ασφαλής στις εφημερίδες, με αποτέλεσμα ο συνολικός πληθυσμός να φτάσει στο Σαιν Πιερ τους 28.000 ανθρώπους.[6]
Στις 7:50 τις 8ης Μαΐου 1902, ανήμερα της Αναλήψεως, το ηφαίστειο εξερράγη εκκωφαντικά. Ένας αναπτυσσόμενος δόμος λάβας στην κορυφή του ηφαιστείου κατέρρευσε και ένα τεράστιο μαύρο νέφος αποτελούμενο από καυτά αέρια, στάχτη και ογκόλιθους κατρακύλησε στη νότια πλευρά του ηφαιστείου Πελέ και κατευθύνθηκε στο Σαιν Πιερ ακολουθώντας τις χαράδρες. Το νέφος κινούμενο με ταχύτητα 160 χλμ./ώρα έφτασε στην πόλη σε λιγότερο από ένα λεπτό, ισοπεδώνοντας στον δρόμο του τσιμεντένια κτίρια και με τις υψηλές θερμοκρασίες να προκαλούν πυρκαγιές στο πέρασμά τους. Φτάνοντας στο λιμάνι κατέστρεψε τουλάχιστον 20 πλοία. Το ατμόπλοιο Γκράπλερ αναποδογύρισε και ένα ιστιοφόρο τυλίχθηκε στις φλόγες μαζί με το πλήρωμά του. Από τους 28.000 ανθρώπους που βρισκόταν εκείνη τη στιγμή στο Σαιν Πιερ επέζησαν μόνο δύο, χωρίς να υπολογίζεται μία ανήλικη που βρέθηκε αναίσθητη σε μια βάρκα κοντά στο λιμάνι. Αυτό το μαύρο νέφος ήταν μια πυροκλαστική ροή, ένα φαινόμενο άγνωστο στους τότε επιστήμονες. Οι Γάλλοι το ονόμασαν nuee ardentes, δηλαδή πυρακτωμένα νέφη.[6]
Η περιοχή του Σαιν Πιερ επλήγη από άλλες δύο πυροκλαστικές ροές ύστερα από δύο εκρήξεις στις 20 Μαΐου και 30 Αυγούστου, οι οποίες κατέστρεψαν όποια κτίρια είχαν απομείνει στην πόλη. Η έκρηξη στις 30 Αυγούστου, αν και όχι τόσο ισχυρή όσο οι άλλες δύο εκρήξεις, προκάλεσε απώλειες στο Μορν Ρουζ (τουλάχιστον 800 νεκροί),[7] Αζουπά-Μπουιγιόν (250 νεκροί),[7] και περιοχές του Μπας-Πουάντ (25 νεκροί) και Μονρ-Καπότ (10 νεκροί)[7]. Η έκρηξη στις 30 Αυγούστου ήταν η τελευταία θανάσιμη έκρηξη του όρους Πελέ μέχρι σήμερα.[7]
Μετέπειτα δραστηριότητα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τον Οκτώβριο του 1902 στον κρατήρα Λετάνκ Σεκ άρχισε ένα αναπτύσσεται ένας ακιδόμορφος ηφαιστειακός δόμος. Ο θεαματικός αυτός οβελίσκος αναπτυσσόταν μέχρι 15 μέτρα την ήμερα και έφτασε σε ύψος 300 μέτρων και διάμετρο 100 με 150 μέτρων. Κατά τη διάρκεια της νύχτας φεγγοβολούσε, καθώς οι ρωγμές στην επιφάνειά του άφηναν να φαίνεται η πυρακτωμένη λάβα στο εσωτερικό του. Ο δόμος ονομάστηκε «Ακίδα του Πελέ» ή «Πύργος του Πελέ». Έγινε ασταθής και τελικά κατέρρευσε τον Μάρτιο του 1903,[6][8] πέντε μήνες μετά τη δημιουργία του.
Η ηφαιστειακή δραστηριότητα στο όρος Πελέ άρχισε πάλι στις 16 Σεπτεμβρίου 1929. Αυτή τη φορά η περιοχή που κινδύνευε εκκενώθηκε άμεσα. Η έκρηξη δεν ήταν τόσο ισχυρή όσο αυτή του 1902, αλλά δημιούργησε πυροκλαστικές ροές και λαχάρ που κατέστρεψαν περιουσίες. Ένας νέος ηφαιστειακός δόμος δημιουργήθηκε στην κορυφή όπως και μια νέα ακίδα, αλλά δεν έφτασε στο μέγεθος της προηγούμενης. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα σταμάτησε το 1932.[5][9]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Volcanoes and Forests of Mount Pelée and the Pitons of Northern Martinique». UNESCO World Heritage Centre (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2023.
- ↑ (Γαλλικά) Les pentes forestières du Piton Mont Conil Αρχειοθετήθηκε 2012-11-30 στο Wayback Machine. Atlas des paysages de Martinique. Ανακτήθηκε την 5 Νοεμβρίου 2012
- ↑ (Αγγλικά) Evolution of Mount Pelee Αρχειοθετήθηκε 2010-01-20 στο Wayback Machine. Mount-pelee.com. Ανακτήθηκε την 5 Νοεμβρίου 2012
- ↑ (Αγγλικά) Heavy Hitters of Holocene Volcanism wired.com. 25 Οκτωβρίου 2012, τα αποτέλεσμα βασίζονται σε λίστα του Global Volcanism Program Αρχειοθετήθηκε 2012-01-17 στο Wayback Machine., του ινστιτούτο Σμιθσόνιαν
- ↑ 5,0 5,1 (Αγγλικά) «Eruptive History». Global Volcanism Program. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Σεπτεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2012.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Pelee (Μαρτινίκα, 1902) Αρχειοθετήθηκε 2013-02-02 στο Wayback Machine., Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσαλλονίκης, κείμενο μετάφραση από MT. PELÉE ERUPTION (1902) How Volcanoes Work Αρχειοθετήθηκε 2001-03-03 στο Wayback Machine.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Scarth, Alwyn (2002). La Catastrophe. Oxford. σελίδες 212–218.
- ↑ Scarth, Alwyn (2002). La Catastrophe. Oxford. σελίδες 219–221.
- ↑ Zebrowski Jr., Ernest; The Last Days of St. Pierre-The Volcanic Disaster that Claimed 30,000 Lives; P. 268; Rutgers University Press: 2002
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Mount Pelée στο Wikimedia Commons
