Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ατάργατις

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Μια ναβαταϊκή απεικόνιση της θεάς Αταργάτης, που χρονολογείται γύρω στο 100 μ.Χ. Στεγάζεται επί του παρόντος στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ιορδανίας

Η Ατάργατις (ή Αταργάτις) ή Αταραθέχ (αραμαϊκά: 'Atar'atheh‎‎ ή Tar'atheh) ήταν η κύρια θεά της βόρειας Συρίας στην κλασική αρχαιότητα[1] [2].

Ο Κτησίας χρησιμοποίησε επίσης το όνομα Δερκετώ[3] και οι Ρωμαίοι την ονόμασαν Ντέα Σύρια ή με μια λέξη Ντεασούρα.[4] Κατά κύριο λόγο ήταν θεά της γονιμότητας, αλλά, ως βααλάτ της πόλης και των ανθρώπων της, ήταν επίσης υπεύθυνη για την προστασία και την ευημερία τους. Το κύριο ιερό της ήταν στην Ιεράπολη, στη σύγχρονη Μανμπίτζ,[5] βορειοανατολικά του Χαλεπίου της Συρίας.

Ο σύντροφός της είναι συνήθως ο θεός Χαντάντ της βροχής και των καταιγίδων. Ως Αταραθέχ, τα περιστέρια και τα ψάρια θεωρούνταν ιερά γι' αυτήν: τα περιστέρια ως έμβλημα της θεάς της αγάπης και τα ψάρια ως σύμβολα γονιμότητας και της υδρόβιας ζωής.[6]

Σύμφωνα με μια συριακή πηγή του τρίτου αιώνα: [7]

Μερικές φορές περιγράφεται ως γοργόνα θεά, λόγω της ταυτοποίησής της με μια θεότητα με σώμα ψαριού στην Ασκαλών. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η Ατάργατις λατρευόταν εκεί και όλα τα εικονογραφικά στοιχεία την δείχνουν ως ανθρωπόμορφη. [8]

Προέλευση και όνομα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ατάργατις θεωρείται ως συνέχεια θεοτήτων της Εποχής του Χαλκού. Στην Ουγκαρίτ, πλάκες με σφηνοειδή γραφή μαρτυρούν τις τρεις μεγάλες χαναανιτικές θεές:

  • ʾΑτιράτ, που περιγράφεται ως γόνιμη θαλασσινή θεότητα (rabbatu ʾat̪iratu yammi). Ταυτίζεται με την Ασερά
  • ʿΑνάτ, η παρθένα θεά του πολέμου
  • ʿΑττάρτ, η θεά του έρωτα, ομώνυμη της φοινικικής θεάς Αστάρτ, που ονομάζεται Αστάρτη στα ελληνικά και Αστορέθ στη Βίβλο.

Αυτές μοιράζονταν πολλά χαρακτηριστικά μεταξύ τους και μπορεί να λατρεύονταν σε συνδυασμό ή χωριστά κατά τη διάρκεια 1500 ετών πολιτιστικής ιστορίας. [9] [10]

Το όνομα Ατάργατις προέρχεται από την αραμαϊκή μορφή ʿAtarʿatheh, η οποία βρίσκεται σε διάφορες παραλλαγές. Στην Ιεράπολη της Συρίας, την παλαιά Βαμβύκη (σύγχρονη Μανμπίτζ), σε νομίσματα του 4ου αιώνα π.Χ., εμφανίζεται η λέξη ʿtrʿth, για την ʿAtarʿate και η φράση ʿtrʿth mnbgyb σε μια ναβαταϊκή επιγραφή. Στο Καφρ Γιασίφ κοντά στην Άκρα ένας βωμός έχει επιγραφή χαραγμένη "στον Αντάντο και την Αταργάτη, τους θεούς που ακούνε την προσευχή"[11]. Και το πλήρες όνομα ʿtrʿth εμφανίζεται σε δίγλωσση επιγραφή, που βρέθηκε στην Παλμύρα.

Έχει επίσης προταθεί ότι το στοιχείο -γάτις μπορεί να σχετίζεται με τον ελληνικό όρο γάδος=ψάρι.[12] Έτσι, η Αταρ-γάτις μπορεί απλά να σημαίνει "η θεά-ψάρι Ατάρ".

Κέντρα λατρείας και εικόνες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η πίσω όψη ενός νομίσματος του Δημητρίου Γ' απεικονίζει την Αταργάτη με σώμα ψαριού, πέπλο, κρατώντας το αυγό, [13] πλαισιωμένη από μίσχους κριθαριού.
Η πίσω όψη ενός νομίσματος από την Κυρρηστική απεικονίζει την Αταργάτη να οδηγεί ένα λιοντάρι, να φοράει κορώνα και να κρατά ένα σκήπτρο.

Ως συνέπεια του πρώτου μισού του ονόματός της, η Ατάργατις συχνά, αν και εσφαλμένα, έχει ταυτοποιηθεί ως Αστάρτ. Οι δύο θεότητες ήταν πιθανώς κοινής προέλευσης και έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, αλλά οι λατρείες τους είναι ιστορικά διακριτές.

Υπάρχει αναφορά στους Μακκαβαίους Β'[14] σε ένα Αταργατείον ή Ατεργατείον, ναό στη Γαλαάδ, αλλά πατρίδα της θεάς δεν ήταν αναμφισβήτητα το Ισραήλ ή η Χαναάν, αλλά η ίδια η Συρία. Στην Ιεράπολη Βαμβύκη, είχε ναό στο όνομα της. Στην Παλμύρα εμφανίζεται στο νόμισμα με λιοντάρι ή η παρουσία της σηματοδοτείται με λιοντάρι και μισοφέγγαρο. Μια επιγραφή την αναφέρει.

Στους ναούς της στην Παλμύρα και στη Δούρα-Ευρωπό, εμφανίζεται επανειλημμένα με τον σύζυγό της, τον Χαντάντ, και στον πλούσιο συγκρητικό θρησκευτικό πολιτισμό της πόλης λατρευόταν ως Άρτεμις Αζανάθκονα.[15][16] Δύο καλοδιατηρημένοι ναοί στη Νίχα του Λιβάνου είναι αφιερωμένοι σε αυτήν και στον Χαντάντ.

Στη δεκαετία του '30, πολυάριθμες ναβαταϊκές ανάγλυφες προτομές της Ατάργατης ταυτοποιήθηκαν στην Ιορδανία σε ερείπια ναών των αρχών του πρώτου αιώνα ΜΚΕ[17]. Εκεί, τα ελαφρά καλυμμένα με πέπλο χείλη και μάτια της θεάς ήταν κάποτε βαμμένα κόκκινα και ένα ζευγάρι ψάρια κοιτιούνταν αντικριστά πάνω από το κεφάλι της. Τα κυματιστά μαλλιά της χωρίζονταν στη μέση. Στην Πέτρα, η λατρεία της θεάς από τα βόρεια είχε συνενωθεί με μιας θεότητας της Βόρειας Αραβίας από τη νότια, της Ουζά.

Η λίμνη ψαριών, ιερών για την Ατάργατη σώζεται στην Σανλιούρφα, την αρχαία Έδεσσα. Η μυθολογία της μεταφέρθηκε στον Ιμπραήμ (Αβραάμ).

Στους ναούς της στην Ασκαλών, την Ιεράπολη Βαμβύκη και την Έδεσσα, υπήρχαν λίμνες ψαριών, που περιείχαν ψάρια, που μόνο οι ιερείς της μπορούσαν να αγγίξουν[4][18]. Ο Γκλουκ σημείωσε το 1936 ότι "μέχρι σήμερα υπάρχει ένα μια ιερή λίμνη με ψάρια στο Κουμπέτ ελ-Μπεντουί, ένα μοναστήρι δερβίσηδων τρία χιλιόμετρα ανατολικά της Τρίπολης του Λιβάνου"[19]

Από τη Συρία η λατρεία της επεκτάθηκε στην Ελλάδα και στην πιο απομακρυσμένη Δύση. Ο Λουκιανός[4] και ο Απουλήιος δίνουν περιγραφές για τους ζητιάνους-ιερείς, που γυρνούσαν τις μεγάλες πόλεις με μια εικόνα της θεάς πάνω σε ένα γάιδαρο συλλέγοντας χρήματα. Η ευρεία επέκταση της λατρείας αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στους εμπόρους της Συρίας. Έτσι, βρίσκουμε τα ίχνη της σε μεγάλα λιμάνια. Στη Δήλο βρέθηκαν πολλές επιγραφές, που μαρτυρούν τη σημασία της. Και πάλι βρίσκουμε τη λατρεία στη Σικελία, που εισήχθη, χωρίς αμφιβολία, από σκλάβους και μισθοφόρους στρατιώτες, που την έφεραν ακόμη και στα πιο μακρινά βόρεια όρια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Σύριος αρχηγός των εξεγερμένων δούλων Εύνος ισχυρίστηκε ότι έλαβε οράματα από την Ατάργατη, την οποία ταύτιζε με τη Δήμητρα της Έννα.

Συγκρητισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε πολλές περιπτώσεις η Ατάργατις, η Αστάρτ και άλλες θεές, που κάποτε είχαν ανεξάρτητες λατρείες και μυθολογίες, συντήχθηκαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην ξεχωρίζουν.

Η Ατάργατις εμφανίζεται γενικά ως σύζυγος του Χαντάντ. Είναι οι προστάτιδες θεότητες της κοινότητας. Η Ατάργατις, φορώντας κορώνα, είναι η πρόγονος του βασιλικού οίκου, η ιδρύτρια της κοινωνικής και θρησκευτικής ζωής, η θεά της γενιάς και της γονιμότητας (εξ ου και η επικράτηση των φαλλικών εμβλημάτων) και η εφευρέτις χρήσιμων συσκευών. Δεν είναι αφύσικο που ταυτίζεται με την ελληνική Αφροδίτη.

Συνδυάζοντας αυτές τις πολλές λειτουργίες, παρά την προέλευσή της ως θαλάσσια θεότητα ανάλογη με την Αμφιτρίτη, γίνεται τελικά μια μεγάλη θεά της φύσης, ανάλογη με την Κυβέλη και τη Ρέα. Σε μια πτυχή της, προστατεύει το νερό ως παραγωγή ζωής. Σε μια άλλη, το σύμπαν της άλλης γης.[20] Σε μια τρίτη, επηρεασμένη αναμφίβολα από την χαλδαϊκή αστρολογία), τη δύναμη της Μοίρας. Ταυτίστηκε επίσης με την Ήρα από τον Λουκιανό.[4]

Μυθολογία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι θρύλοι είναι πολυάριθμοι και αστρολογικού χαρακτήρα.

Το σκεπτικό για τη συριακή λατρεία περιστεριών και την αποχή από τα ψάρια φαίνεται στην ιστορία του Αθήναιου (8.37), όπου η Ατάργατις εξηγείται αφελώς ότι σημαίνει "χωρίς γάδο", το όνομα μιας βασίλισσας που λέγεται ότι απαγόρευσε την κατανάλωση ψαριών. Έτσι, ο Διόδωρος Σικελιώτης[18], παραθέτοντας τον Κτησία, λέει πώς η Δερκετώ ερωτεύτηκε έναν νέο και έγινε μητέρα ενός παιδιού και πώς από ντροπή έπεσε σε μια λίμνη κοντά στην Ασκαλών και το σώμα της μετατράπηκε σε ψάρι, αν και το κεφάλι της παρέμεινε ανθρώπινο. Το παιδί της Δερκετούς μεγάλωσε και έγινε η Σεμίραμις, η βασίλισσα της Ασσυρίας. Σε μια άλλη ιστορία, που αφηγήθηκε ο Υγίνος, ένα αυγό έπεσε από τον ουρανό στον Ευφράτη, το κύλισαν ψάρια πάνω στη γη, έκατσαν πάνω του περιστέρια και το εκκόλαψαν και βγήκε η Αφροδίτη, γνωστή ως Σύρια Θεά.

[...]Κατὰ τὴν Συρίαν τοίνυν ἔστι πόλις Ἀσκάλων, καὶ ταύτης οὐκ ἄπωθεν λίμνη μεγάλη καὶ βαθεῖα πλήρης ἰχθύων. παρὰ δὲ ταύτην ὑπάρχει τέμενος θεᾶς ἐπιφανοῦς, ἣν ὀνομάζουσιν οἱ Σύροι Δερκετοῦν· αὕτη δὲ τὸ μὲν πρόσωπον ἔχει γυναικός, τὸ δ’ ἄλλο σῶμα πᾶν ἰχθύος διά τινας τοιαύτας αἰτίας. μυθολογοῦσιν οἱ λογιώτατοι τῶν ἐγχωρίων τὴν Ἀφροδίτην προσκόψασαν τῇ προειρημένῃ θεᾷ δεινὸν ἐμβαλεῖν ἔρωτα νεανίσκου τινὸς τῶν θυόντων οὐκ ἀειδοῦς· τὴν δὲ Δερκετοῦν μιγεῖσαν τῷ Σύρῳ γεννῆσαι μὲν θυγατέρα, καταισχυνθεῖσαν δ’ ἐπὶ τοῖς ἡμαρτημένοις τὸν μὲν νεανίσκον ἀφανίσαι, τὸ δὲ παιδίον εἴς τινας ἐρήμους καὶ πετρώδεις τόπους ἐκθεῖναι· ἑαυτὴν δὲ διὰ τὴν αἰσχύνην καὶ λύπην ῥίψασαν εἰς τὴν λίμνην μετασχηματισθῆναι τὸν τοῦ σώματος τύπον εἰς ἰχθῦν· διὸ καὶ τοὺς Σύρους μέχρι τοῦ νῦν ἀπέχεσθαι τούτου τοῦ ζῴου καὶ τιμᾶν τοὺς ἰχθῦς ὡς θεούς [...]

— Διόδωρος ο Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη, Βιβλίο Β', κεφ. 4

Ο Οβίδιος στις Μεταμορφώσεις του[21] αναφέρεται ότι η Αφροδίτη πήρε τη μορφή ενός ψαριού για να κρυφτεί από τον Τυφώνα. Σε άλλο έργο του[22], ο Οβίδιος αναφέρεται αντ' αυτού πώς η Διώνη, που εννοεί την Αφροδίτη/Βένους, δραπετεύει από τον Τυφώνα με το παιδί της, τον Κούπιντο/Έρωτα, και φτάνει στον ποταμό Ευφράτη στη Συρία. Ακούγοντας τον άνεμο ξαφνικά να φυσά και φοβούμενη ότι ήταν ο Τυφώνας, η θεά ζήτησε βοήθεια από τις νύμφες του ποταμού και πήδηξε στο ποτάμι με τον γιο της. Δύο ψάρια τους κουβάλησαν και ανταμείφθηκαν με τη μετατροπή τους στον αστερισμό Ιχθείς. Και για το λόγο αυτό οι Σύριοι δεν τρώνε ψάρια.

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «Atargatis (Syrian deity) - Encyclopædia Britannica». Britannica.com. 13 Αυγούστου 2013. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2014. 
  2. ↑ M. Rostovtseff, "Hadad and Atargatis at Palmyra", American Journal of Archaeology 37 (January 1933), pp 58-63
  3. ↑ [...] Ἀταργάτιν δὲ τὴν Ἀθάραν· Δερκετὼ δ᾽ αὐτὴν Κτησίας καλεῖ. [...] Στράβων, Γεωγραφικά, Βιβλίο ΙΣΤ 4.27
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Λουκιανός, Περὶ τῆς Συρίης Θεοῦ
  5. ↑ «Hierapolis, at». Britannica.com. 6 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2014. 
  6. ↑ «Atargatis, the Phoenician Great Goddess-Dea Syria Derketo Derceto mermaid goddess fish goddess water goddess canaanite goddess syrian goddess». Thaliatook.com. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2014. 
  7. ↑ Walter Bauer· Robert A. Kraft (1996). Orthodoxy and heresy in earliest Christianity. Sigler Press. σελ. 5. ISBN 978-0-9623642-7-3. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2012. 
  8. ↑ Drijvers Dea Syria LIMC. The modern repertory of literary allusions to her is Paul Louis van Berg, Corpus Cultus Deae Syriae (C.C.D.S.): les sources littéraires, Part I: Répertoire des sources grecques et latines; Part II: Études critiques des sources mythologiques grecques et latines (Leiden:Brill) 1973.
  9. ↑ John Day (1 Δεκεμβρίου 2002). Yahweh and the Gods and Goddesses of Canaan. Continuum. σελίδες 143–. ISBN 978-0-8264-6830-7. 
  10. ↑ Robert A. Oden, Jr, "The Persistence of Canaanite Religion" The Biblical Archaeologist 39.1 (March 1976, pp. 31–36) p. 34
  11. ↑ Karel van der Toorn, Bob Becking, Pieter Willem van der Horst, Dictionary of Deities and Demons in the Bible, (1995: s.v. "Hadad")
  12. ↑ Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, s.v. "Atargatis" (Perseus.org on-line text)
  13. ↑ Γάιος Ιούλιος Υγίνος, Fabula 197:
  14. ↑ [...] Ἐξελθὼν δὲ ἐπὶ τὸ Καρνίον καὶ τὸ Ἀταργατεῖον κατέσφαξε μυριάδας σωμάτων δύο καὶ πεντακισχιλίους [...]. Μακκαβαίων Β', ΙΒ', 26
  15. ↑ Pradhan, Rajas· Kocian, Kali· Mayfield, Jeffery· Rabinowitz, Adam (17 Απριλίου 2019). «Temple of Artemis Azzanathkona: a Pleiades location resource». Pleiades: a gazetteer of past places (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2020. 
  16. ↑ Rostovtseff 1933:58-63; Dura-Europos III.
  17. ↑ Nelson Glueck, "A Newly Discovered Nabataean Temple of Atargatis and Hadad at Khirbet Et-Tannur, Transjordania" American Journal of Archaeology 41.3 (July 1937), pp. 361-376.
  18. ↑ 18,0 18,1 Διόδωρος ο Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη, Βιβλίο Β', κεφ. 4
  19. ↑ Glueck 1936: p. 374, note 4
  20. ↑ Macrobius. Saturnalia, Βιβλίο Α', Κεφ XXIII, 18-22
  21. ↑ Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, Βιβλίο 5, στ. 331-2
  22. ↑ Οβίδιος, Fasti 2.459-.474

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ατάργατις&oldid=10159006"