Γιαν Μόστερτ

Γιαν Μόστερτ
Τοπίο των Δυτικών Ινδιών
Γέννηση	1475 ή 1465 Χάαρλεμ
Θάνατος	1555 και 1553 Χάαρλεμ
Χώρα πολιτογράφησης	Κάτω Χώρες των Αψβούργων
Ιδιότητα	ζωγράφος και σκιτσογράφος
Σημαντικά έργα	Joseph Explaining the Dreams of the Baker and the Cupbearer, The Adoration of the Magi και Portrait of a man
Χορηγός/οί	Μαργαρίτα της Αυστρίας
Σχετικά πολυμέσα

Ο Γιαν Μόστερτ (ολλανδικά: Jan Mostaert, γνωστός επίσης και με τα ονόματα Joannes Sinapius και Master Of Oultremont (περ. 1475 – 1555/1556) ήταν Ολλανδός ζωγράφος της Αναγέννησης, ο οποίος ασχολήθηκε με την προσωπογραφία και θρησκευτικά θέματα, αν και το πιο γνωστό του έργο είναι ο πίνακας που αποκαλείται Τοπίο των Δυτικών Ινδιών.

Βιογραφία

Θρήνος, έργο βασισμένο στο ίδιο θέμα με το Χέρτχεν τοτ Σιντ Γιανς

Σύμφωνα με τον Κάρελ φαν Μάντερ, ο Μόστερτ γεννήθηκε στο Χάαρλεμ και διετέλεσε μαθητής του Γιάκομπ φαν Χάαρλεμ, του ζωγράφου που ζωγράφισε την εικόνα της Αγίας Τράπεζας για την Συντεχνία των μεταφορέων στον ναό του Αγίου Μπάβο. Ήταν όμορφος, εύγλωττος και ευγενικός και ισχυριζόταν ότι προερχόταν από τους Ιππότες του Χάαρλεμ κατά την πολιορκία της Διαμιέτης (1218-19). Επί δεκαοκτώ έτη εργάστηκε ως προσωπογράφος για την Μαργαρίτα της Αυστρίας (1480-1530), κυβερνήτη των Αψβουργικών Κάτω Χωρών. Απεβίωσε στην Αμβέρσα, όπου διέμενε όταν του απονεμήθηκε ισόβια σύνταξη. Το όνομα του Μόστερτ πρωτοεμφανίζεται σε έγγραφα της πόλης το 1498, έτος κατά το οποίο νυμφεύτηκε και αγόρασε ένα σπίτι στη γενέτειρά του. Αναφέρεται, επίσης, στα αρχεία του Χάαρλεμ από το 1527 ως το 1554. Το 1500 έλαβε την παραγγελία να ζωγραφίσει τα κλείστρα της λειψανοθήκης του Αγίου Μπάβο στην Χρόοτε Κερκ (Groote Kerk) του Χάαρλεμ, που έλαβε το όνομα του Αγίου. Από το έτος αυτό αρχίζει να καταγράφεται στα αρχεία της Συντεχνίας του Αγίου Λουκά του Χάαρλεμ και συνέχισε να αναφέρεται συχνά μέχρι το 1549. Έγινε "διάκονος" της Συντεχνίας το 1507 και εκ νέου το 1543 και το 1544.

Σύμφωνα με το Ολλανδικό Ίδρυμα Ιστορίας της Τέχνης (RKD), εργάστηκε για την αντιβασίλισσα από το 1503 ως το 1521, επέστρεψε στο Χάαρλεμ και μετοίκησε στην Αμβέρσα περί το 1522.

Έργο

Άγιος Χριστόφορος, Μουσείο Μάγιερ φαν ντεν Μπεργκ

Ο Δάσκαλος του Μόστερτ Γιάκομπ φαν Χάαρλεμ μπορεί να είναι, στην πραγματικότητα, ο ανώνυμος Δάσκαλος του διπτύχου του Μπρούνσβιχ. Ο Κάρελ φαν Μάντερ περιέγραψε με λεπτομέρεια μερικά έργα του, περιλαμβανομένου του "περίεργου" τοπίου των Δυτικών Ινδιών, το οποίο θεωρείται ημιτελές. Μεγάλο μέρος των πινάκων του Μόστερτ καταστράφηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του Χάαρλεμ το 1576 και ορισμένοι πίνακες που του είχαν αποδοθεί, σήμερα αποδίδονται στον Άντριεν Ίσενμπραντ.

Τα πρώιμα έργα του είναι αξιοσημείωτα επηρεασμένα από τον Χέρτχεν τοτ Σιντ Γιανς, παλαιότερο καλλιτέχνη επίσης από το Χάαρλεμ. Ορισμένοι πίστευαν ότι ο Μόστερτ στην πραγματικότητα ήταν μαθητής του Σιντ Γιανς, αλλά κάτι τέτοιο είναι αμφίβολο καθώς ο καλλιτέχνης δεν είχε μαθητές ούτε βοηθούς στο εργαστήριό του κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του. Από τον Σιντ Γιανς ο Μόστερτ υιοθέτησε ένα εκλεπτυσμένο ύφος και τις στοχαστικές συνθέσεις για τα δικά του έργα, καθώς και την άκαμπτη, γωνιώδη όψη των μορφών του.

Μεταξύ 1510 και 1516 ο Μόστερτ ανέπτυξε ένα λεπτεπίλεπτο ύφος, όπου οι σε στυλ κούκλας μορφές του τοποθετούνταν σε λαμπερά, με γαλάζιο ουρανό τοπία, όπως, για παράδειγμα, ο πίνακάς του Η προσκύνηση των Μάγων (περ. 1520 - 1526). Οι εκλεπτυσμένες πινελιές του είναι ακριβείς, με σχεδόν θρησκευτική προσήλωση στη λεπτομέρεια. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το τοπίο του, στο οποίο δείχνει την κλίση του προς ρομαντικές απόψεις των εκτεταμένων λόφων. Κατά τη δεκαετία του 1520, ο Μόστερτ επηρεάστηκε από τον Γιοάχιμ Πατινίρ και την αντίληψή του για τα τοπία. Ο πίνακας του Μόστερτ Ο Άγιος Χριστόφορος απεικονίζει τοπίο με ποταμό που χάνεται σε λοφώδες, εκτεταμένο παρασκήνιο, και κάποτε αποδιδόταν στον Πατινίρ.

Στις προσωπογραφίες του εκείνης της πρώιμης περιόδου περιλαμβάνεται και ένας πίνακας που τιτλοφορείται Προσωπογραφία του Άμπελ φαν ντεν Κάουλστερ (περ. 1500-1510), στον οποίο ένας κομψός, λεπτοπρόσωπος άνδρας είναι τοποθετημένος σε εξ ίσου κομψό περιβάλλον. Ο Μόστερτ ήταν γνωστό ότι αντέγραφε πρωτότυπες προσωπογραφίες για τις παραγγελίες του από την Αυλή, αλλά στην περίπτωση της Προσωπογραφίας του Άμπελ ζωγράφισε μορφές εκ του φυσικού και προσέθεσε ίχνη αριστοκρατικότητας. Ήταν γνωστό ότι ζωγράφιζε τις μορφές που προσωπογραφούσε όχι ολόκληρες αλλά κατά τα τρία τέταρτα του σώματός τους και τοποθετούσε τα χέρια τους σε μαξιλάρια.

Με το να είναι επιτυχημένος αυλικός ζωγράφος, ο Μόστερτ κατάφερε να ζει χάρη στην τέχνη του και να απολαμβάνει σταθερότητα από τους πάτρονές του. Η τελευταία τεκμηριωμένη αναφορά σε αυτόν γίνεται το 1594, όταν έκανε αίτηση στο δημοτικό συμβούλιο του Χάαρλεμ για άδεια να ζήσει στο Χόορν, ώστε να ολοκληρώσει εκεί έναν πίνακα για Αγία Τράπεζα.

Μαργαρίτα της Αυστρίας

Το 1518, η Μαργαρίτα της Αυστρίας ονόμασε τον Μόστερτ "peintre d'honneur" (ζωγράφο επί τιμή). Στη θέση αυτή λάμβανε παραγγελίες για προσωπογραφίες, αν και δημιούργησε μερικούς αφιερωματικούς πίνακες, καθώς και προσωπογραφίες για την κατώτερη ολλανδική αριστοκρατία.

Όπως ήταν κοινή πρακτική στην Ολλανδία κατά τον 15ο και 16ο αιώνα, ο Μόστερτ συχνά αναπαρήγαγε προσωπογραφίες πολιτικών μορφών, βασιζόμενος στα αρχικά μοντέλα. Το 1521 ο Μόστερτ έδωσε στην Μαργαρίτα προσωπογραφία του τρίτου της συζύγου, Δούκα Φιλιμπέρτ ΙΙ της Σαβοΐας, ως πρωτοχρονιάτικο δώρο. Το πορτρέτο το εε δημιουργήσει δεκαέξι χρόνια μετά τον θάνατο του Δούκα.

Προσωπογραφία ενός Αφρικανού

Προσωπογραφία ενός Αφρικανού

Ο Μόστερτ συνόδευσε τη Μαργαρίτα σε πολλά από τα ταξίδια της και ζωγράφισε πολλά πορτρέτα των αυλικών της, ερχόμενος σε επαφή με την ανώτατη τάξη και πολλά δημόσια πρόσωπα. Μια τέτοια μορφή απεικονίζεται στην Προσωπογραφία ενός Αφρικανού (περ. 1520-30, σήμερα στο Ρέικσμουζεουμ). Δεν είναι γνωστό ποιος ακριβώς είναι αυτός ο άνδρας, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι είτε σχετιζόταν με την Αυλή της Μαργαρίτας είτε ήταν ένας από τους ακολούθους του ανεψιού της, Καρόλου Κουΐντου, ο οποίος είχε έναν μελαμψό τοξότη, τον Κριστόφλ λε Μορ (Christophle le More) ανάμεσα στους σωματοφύλακές του. Ο άνδρας φέρει πλούσια ενδυμασία, γάντια και κρατά σπαθί, όλα ενδείξεις του σημαντικού του στάτους. Τα διάσημα στο καπέλο και στην τσάντα του παραπέμπουν σε πιθανή ισπανική ή πορτογαλική καταγωγή. Πολλοί από τους Αφρικανούς που έφθασαν στην Ευρώπη κατά τα τέλη του Μεσαίωνα και της πρώιμης Αναγέννησης ήταν λόγιοι και σύμβουλοι.

Ο Μόστερτ ζωγράφισε, επίσης, ένα δίπτυχο για την Μαργαρίτα, η εικονογραφία του οποίου μπορεί να είναι βασισμένη στη μυστικιστική φιλολογία της ισπανικής Αυλής, με την οποία η Μαργαρίτα είχε στενές διασυνδέσεις.

Τοπίο των Δυτικών Ινδιών

Το πλέον διάσημο έργο του Μόστερτ είναι το Τοπίο των Δυτικών Ινδιών (περ. 1535, σήμερα στο Ρέικσμουζεουμ), το οποίο πιστεύεται ότι είναι άποψη των πουέμπλος των Ζουνί στο σημερινό Νέο Μεξικό. Καθώς ποτέ δεν ταξίδεψε στην Αμερική, ο Μόστερτ έπρεπε να φανταστεί πώς έμοιαζε ο Νέος Κόσμος. Υπάρχουν εικασίες ότι ο καλλιτέχνης πιθανόν να είχε συμβουλευτεί σχεδιάσματα των τοπίων, αλλά κάτι τέτοιο είναι απίθανο, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα των εικονογραφημένων τεκμηρίων της εποχής περιλάμβανε εξωτικά ζώα, εργαλεία και στολές, παρά πανοραμικές απόψεις. Επίσης, οι φαντασιακές πλαγιές μοιάζει να είναι επιρροή από την τοπιογραφία του Πατινίρ παρά αυθεντικές απεικονίσεις. Πιστεύεται ότι ο Μόστερτ δημιούργησε τον πίνακα βασιζόμενος είτε σε γραπτές είτε σε προφορικές μαρτυρίες σχετικά με την νεοανακαλυφθείσα περιοχή, στις οποίες είχε πρόσβαση χάρη στη Μαργαρίτα της Αυστρίας, θείας του Καρόλου Ε΄.

Αν και η "αφήγηση" του πίνακα πιστευόταν ότι απεικόνιζε αριθμό διαφορετικών γεγονότων, περιλαμβανομένων του Χριστόφορου Κολόμβου στο νησί Γουανάχα, του Φερδινάνδου Κορτές στο Μεξικό και την πορτογαλική εισβολή στη Βραζιλία, στην πραγματικότητα είναι η ιστορία του Φρανθίθκο Βάσκεθ ντε Κορονάδο (Francisco Vásquez de Coronado) και του μύθου της αναζήτησης των επτά χρυσών πόλεων στο χωριό Τσιμπόλα (Cibola) των Ζουνί στο Νέο Μεξικό και στην Αριζόνα κατά την περίοδο 1540 - 42.

Η σημαντικότερη μαρτυρία ότι ο πίνακας βασίζεται στην ιστορία του Κορονάδο βρίσκεται στη δεξιά πλευρά του πίνακα, στη βάση των πλαγιών: Κατά τα ταξίδια του, ο Κορονάδο λιθοβολήθηκε κατά την είσοδό του στο χωριό από τους αυτόχθονες Ινδιάνους. Διασώθηκε από δύο αξιωματικούς του, που έσπευσαν σε βοήθειά του και απώθησαν τους ιθαγενείς. Ο Μόστερτ μπορεί να προσέθεσε το γεγονός στον πίνακα για να του δώσει ένα χαρακτηριστικό αξιοπιστίας.

Ο εδαφικός σχηματισμός του πίνακα καθώς και η όψη των αυτοχθόνων ταιριάζουν, επίσης, με τις περιγραφές του Πέδρο νετ Καστανιέδα (Pedro de Castañeda), μέλους της ομάδας του Κορονάδο, που έγραψε κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του. Σύμφωνα με αυτόν, η γη εκεί ήταν γεμάτη πλαγιές, μερικές με σκάλες που οδηγούσαν σε διαφορετικά επίπεδα, οι άνθρωποι ήσαν ψηλοί και γυμνοί και οι καλύβες τους χτισμένες μέσα στο έδαφος, φτιαγμένες από άχυρο, ενώ οι στέγες προεξείχαν.

Ο Μόστερτ αφιερώνει μόνον ένα μικρό τμήμα του πίνακα στον Κορονάδο και τους άνδρες του, απεικονίζοντας, αντίθετα, την ενότητα και τη δύναμη των αυτοχθόνων που πολεμούσαν για την πατρίδα τους. Ο πίνακας αποτελεί μιαν από τις πλέον πρώιμες απεικονίσεις των ευρωπαϊκών εισβολών στην Αμερική και των "ευγενών αγρίων".

Θέματα

Ένα από τα αγαπημένα θέματα του Μόστερτ ήταν το όραμα του Οκταβιανού Αυγούστου και της χρησιμοδότριας Τριμπουρτίν. Μια "συντομευμένη" παραλλαγή του θέματος είναι ορατή στο ανώτερο μισό του πίνακα Η προσκύνηση των Μάγων. Απαντάται, επίσης, στη μεγάλη αυλή στο παρασκήνιο του πίνακα Πορτρέτο του Άμπελ φαν ντεν Κάουλστερ.

Πρόσφατες αμφισβητήσεις

Πορτρέτο ενός Αυλικού

Το έργο Πορτρέτο ενός Αυλικού, το οποίο, ως το 2005 βρισκόταν στη συλλογή του Μουσείου Καλών Τεχνών της Βιρτζίνια (από το 1949) αποκαλύφθηκε ότι είχε υφαρπαγεί από τις ναζιστικές δυνάμεις από τους νόμιμους κατόχους του στην Πολωνία. Προερχόταν από συλλογή έργων τέχνης που είχε συλλέξει η πριγκίπισσα Ιζαμπέλα Φλέμινγκ - Τσαρτορύσκα (Czartoryska). Τα έργα είχαν μεταφερθεί στη Βαρσοβία ως λάφυρα πολέμου αλλά υφαρπάχθηκαν από τους Γερμανούς.

Το Μουσείο αποφάσισε να απεμπολήσει την ιδιοκτησία του πίνακα και τον μετέφερε στην πολωνική πρεσβεία, η οποία ενεργούσε για λογαριασμό της ιδιοκτήτριας οικογένειας, η οποία τον δώρησε στο Μουσείο Τσαρτορύσκι στην Κρακοβία.

Το μικρό, ζωγραφισμένο με λάδι σε πάνελ πορτρέτο είναι γνωστό ότι έλαβε κατά καιρούς τρεις διαφορετικές ονομασίες: Δούκας της Βουργουνδίας. Πορτρέτο του Καρόλου Η΄ της Γαλλίας και Πορτρέτο Αυλικού. Κάποτε αποτελούσε ζευγάρι με το πορτρέτο μιας κυρίας, η οποία πιστευόταν ότι ήταν η Άννα της Βρετάνης, σύζυγος του Καρόλου Η΄.

Κληρονομιά

Αν και αναγεννησιακός ζωγράφος πορτρέτων και αφιερωματικών εικόνων, ο Μόστερτ είχε γοητευτεί από πρωτόγονους λαούς και νέες χώρες, όπως φαίνεται στο Τοπίο των Δυτικών Ινδιών. Περί το 1520-25 ζωγράφισε την οικογενειακή ζωή του Αδάμ και της Εύας στον πίνακά του Η πρώτη οικογένεια, όπου τους παρουσίαζε ως πρωτόγονους που εργάζονταν στη γη τους. Ο Μόστερτ ενδιαφερόταν να συνδυάζει παγανιστικές και χριστιανικές ερμηνείες σχετικά με την προέλευση της ανθρωπότητας. Ο γιος του ήταν "ένας κοινός ζωγράφος" και δεν αναφέρεται από τον Κάρελ φαν Μάντερ, αλλά οι δίδυμοι εγγονοί του Φρανς Μόστερτ και Χίλλις Μόστερτ έγιναν σημαντικοί τοπιογράφοι.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος Ολλανδών ζωγράφων
• Ολλανδική ζωγραφική

Πηγές

• Snyder, James, 2005 (2nd edn). Northern Renaissance Art. Pearson Education. ISBN 0-13-189564-8

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Jan Mostaert στο Wikimedia Commons

• Jan Mostaert on Artnet