Γιούχτας

Το όρος Γιούχτας από το Ηράκλειο, 1977.

Η θέα από τα δυτικά του όρους Γιούχτα.

Ο Γιούχτας (ή Γιούκτας) είναι ένα βουνό που βρίσκεται στον νομό Ηρακλείου, δυτικά των Αρχανών και νότια της πόλης του Ηρακλείου, στην Κρήτη. Έχει υψόμετρο 811 μέτρα, με ανώτερο σημείο την Ψηλή Κορυφή και δεύτερο τη θέση Ανεμόσπηλια σε υψόμετρο 440 μέτρα, στη βόρεια πλαγιά του. Το νότιο και δυτικό τμήμα της περιοχής έχει πολύ απότομες πλαγιές. Είναι ασβεστολιθικό βουνό, συνολικής έκτασης 4.000 στρεμμάτων, και περιβάλλεται από εκτεταμένες αμπελοκαλλιέργειες και ελαιώνες. Δημιουργήθηκε κατά την Κρητιδική περίοδο (145-68 εκατομμύρια χρόνια πριν).

Είναι ένα μυθικό βουνό καθώς λέγεται πως η μορφολογία της δυτικής πλευράς του σχηματίζει το πρόσωπο του Δία, και πως στο βουνό αυτό βρισκόταν ο τάφος του. Οι περισσότεροι συμφωνούν στο ότι το φυσικό σχήμα της κορυφογραμμής του βουνού, από συγκεκριμένη οπτική γωνία, θυμίζει ανθρώπινο πρόσωπο, με το κεφάλι σε ύπτια θέση (ανάσκελα), που κοιτάει τον ουρανό.

Ο μύθος αυτός ενισχύεται κυρίως επειδή αναφέρεται μία γεωγραφική θέση που θεωρείται το «μνήμα του Δία». Κατά τις σχετικές παραδόσεις, κάποιοι ισχυρίζονται ότι βρισκόταν είτε στον Γιούχτα είτε στο χωριό Ζου, κοντά στα Ανώγεια, και κάποιοι άλλοι πως ήταν ανύπαρκτη. Στο έργο Πυθαγόρου βίος του Πορφύριου καταγράφεται πως ο Πυθαγόρας έγραψε στον τάφο του Δία επιγραφή με την εξής φράση: «Ὦδε θανὼν κεῖται Ζάν, ὃν Δία κικλήσκουσιν», δηλαδή «Εδώ κείται αποθανών ο Ζεύς, τον οποίο Δία φωνάζουν». Στην Εις προς Τίτον Επιστολήν του Ιωάννη του Χρυσοστόμου (Ομιλία Γ΄, α΄) καταγράφεται ότι ο τάφος του Διός επιγράφεται ως εξής: «Ἐνταῦθα Ζὰν κεῖται, ὅν [ι. Τὸν] Δίαν κικλήσκουσι» («Εδώ είναι θαμμένος ο Ζευς, τον οποίο ονομάζουν Δία»). Αυτή η φράση μεταγλωττίστηκε στα λατινικά ως εξής: «Hic Zan jacet, quem Jovem vocant» («Ενθάδε κείται ο Ζαν, τον οποίον Δία φωνάζουν»).

Η ονομασία Γιούχτας πιθανώς προήλθε είτε από παραφθορά της λατινικής λέξης Γιούπιτερ (Jupiter), που σημαίνει Δίας, είτε από σύνθεση-συμφυρμό λέξεων που μεταγλωττίστηκαν από τα ελληνικά στα λατινικά.

Σημαντική ήταν η σημασία του Γιούχτα για τον μινωικό πολιτισμό, καθώς βρίσκεται σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τα ανάκτορα της Κνωσσού και του Φουρνί και του κτηριακού συγκροτήματος του Βαθυπέτρου (Αρχανών). Στον Γιούχτα ανακαλύφθηκαν δυο μινωικά ιερά, το ένα στην Ψηλή Κορφή (Ιερό Κορυφής) και το άλλο στα Aνεμόσπηλια (ανεξάρτητος ναός). Το ιερό κορυφής ήταν άμεσα εξαρτημένο από την Κνωσσό, με στεγασμένους και υπαίθριους χώρους για διαμονή, αποθήκευση και πραγματοποίηση τελετουργιών. Στο βουνό ανακαλύφθηκαν επίσης δύο ιερά σπήλαια, το Χωστό Νερό και ο Σπήλιος του Στραβομύτη.

Ο ναός της μονής του Σωτήρα Χριστού, γνωστότερη ως Αφέντη Χριστού.

Στις μέρες μας, στο νότιο ύψωμα του Γιούχτα βρίσκεται ο ελληνορθόδοξος ναός της μονής του Σωτήρα Χριστού, γνωστότερη ως Αφέντη Χριστού. Είναι τετράκλιτος ναός, από τους ελάχιστους που υπάρχουν. Είναι αφιερωμένος, το βορειότερο μέρος στους Αγίους Αναργύρους, το επόμενο στους Αγίους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο, το τρίτο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και το νότιο στην Αγία Ζώνη.

Το όρος Γιούχτας αποτελούσε και αποτελεί ένα Καταφύγιο Άγριας Ζωής. Η περιοχή είναι σημαντική για την αναπαραγωγή αρπακτικών πτηνών και ειδών και χαρακτηρίζεται από υψηλή βιοποικιλότητα. Η περιοχή του Γιούχτα και το φαράγγι της Αγίας Ειρήνης έχουν ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο NATURA 2000 (με Κωδικό GR4310010 και GR4310002, αντίστοιχα). Το μεγαλύτερο ποσοστό της ορνιθοπανίδας του όρους προστατεύεται από διεθνείς συμβάσεις και το 8% του συνόλου περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας. Έχει ενταχθεί επίσης στον κατάλογο για τους Διεθνείς Ορνιθοβιότοπους (Grimmet & Jones 1989) και την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ 1994).

Δείτε επίσης

• Βρύσινας - ένα παρόμοιο βουνό νότια του Ρεθύμνου