Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα

Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα
Β' Παγκόσμιος Πόλεμος
Χρονολογία	22 Ιουνίου 1941 - 5 Δεκεμβρίου 1941
Τόπος	Σοβιετική Ένωση
Έκβαση	Αποτυχία των Δυνάμεων του Άξονος
Αντιμαχόμενοι
Γερμανικό Ράιχ Βασίλειο της Ρουμανίας Φινλανδία Βασίλειο της Ιταλίας Βασίλειο της Ουγγαρίας Σλοβακική Δημοκρατία Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών
Ηγετικά πρόσωπα
Αδόλφος Χίτλερ Χέρμαν Γκέρινγκ Ιωσήφ Στάλιν Γκεόργκι Ζούκοφ
Δυνάμεις
3.8εκ προσωπικό 3.800 άρματα 20.000 πυροβολικό 2.9εκ προσωπικό 12.000 άρματα
Απώλειες
1.000.000 νεκροί 4.973.820 νεκροί

Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα (Γερμανικά: Unternehmen Barbarossa) ονομάζεται το σχέδιο επίθεσης και εισβολής της Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση. Η εκτέλεση του σχεδίου ξεκίνησε την Κυριακή, 22 Ιουνίου 1941, παραβιάζοντας το Σύμφωνο Μη Επιθέσεως Μολότοφ - Ρίμπεντροπ. Αποτελλεί μέρος του Ανατολικού Μετώπου. Έλαβε το όνομά της από τον Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Φρειδερίκο Μπαρμπαρόσα, θέτοντας σε εφαρμογή τον ιδεολογικό στόχο της Γερμανίας να κατακτήσει τη δυτική Σοβιετική Ένωση για να την εποικήσει με Γερμανούς, στο πλαίσιο της δημιουργίας του Γερμανικού Ζωτικού Χώρου με μαζική εξόντωση υπολοίπων λαών.

Μετά τη σοβιετική κατάκτηση της Βεσσαραβίας και της Βόρειας Μπουκοβίνας, η Γερμανική Ανώτατη Διοίκηση άρχισε να σχεδιάζει εισβολή στη Σοβιετική Ένωση τον Ιούλιο του 1940 (με την κωδική ονομασία Επιχείρηση Otto). Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης, πάνω από 3.8 εκατομμύρια μέλη του προσωπικού των δυνάμεων του Άξονα -η μεγαλύτερη δύναμη εισβολής στην ιστορία του πολέμου- εισέβαλαν στη δυτική Σοβιετική Ένωση κατά μήκος ενός μετώπου 2.900 χιλιομέτρων, με 600.000 μηχανοκίνητα οχήματα και πάνω από 600.000 άλογα για μη πολεμικές επιχειρήσεις.

Η επιχείρηση άνοιξε το Ανατολικό Μέτωπο, στο οποίο δεσμεύτηκαν περισσότερες δυνάμεις από οποιοδήποτε άλλο θέατρο πολέμου στην ιστορία. Η περιοχή είδε μερικές από τις μεγαλύτερες μάχες στον κόσμο, τις πιο φρικτές φρικαλεότητες και τις μεγαλύτερες απώλειες (για τις σοβιετικές δυνάμεις και τις δυνάμεις του Άξονα), όλα αυτά επηρέασαν την εξέλιξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και την ιστορία του 20ού αιώνα. Ο γερμανικός στρατός κατέλαβε τελικά περίπου πέντε εκατομμύρια στρατεύματα. Οι Ναζί σκόπιμα πέθαναν από την πείνα ή σκότωσαν με άλλο τρόπο 3.3 εκατομμύρια Σοβιετικούς αιχμαλώτους πολέμου και εκατομμύρια αμάχους, καθώς το «Σχέδιο Πείνας» λειτούργησε για να λύσει τις ελλείψεις τροφίμων και να εξοντώσει τον σλαβικό πληθυσμό μέσω της πείνας.

Η αποτυχία της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα ανέτρεψε τις τύχες της ναζιστικής Γερμανίας. Επιχειρησιακά, οι γερμανικές δυνάμεις πέτυχαν σημαντικές νίκες και κατέλαβαν μερικές από τις πιο σημαντικές οικονομικές περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης (κυρίως στην Ουκρανία). Παρά αυτές τις πρώιμες επιτυχίες, η γερμανική προώθηση σταμάτησε με τη Μάχη της Μόσχας στα τέλη του 1941, και η επακόλουθη χειμερινή σοβιετική αντεπίθεση ώθησε τους Γερμανούς περίπου 250 χλμ. πίσω. Οι Γερμανοί περίμεναν με σιγουριά μια γρήγορη κατάρρευση της σοβιετικής αντίστασης όπως στην Πολωνία, αλλά ο Κόκκινος Στρατός απορρόφησε τα ισχυρότερα πλήγματα της γερμανικής Βέρμαχτ και την εξώθησε σε έναν πόλεμο φθοράς για τον οποίο οι Γερμανοί ήταν απροετοίμαστοι. Οι μειωμένες δυνάμεις της Βέρμαχτ δεν μπορούσαν πλέον να επιτεθούν κατά μήκος ολόκληρου του Ανατολικού Μετώπου που είχε ως αποτέλεσμα την υποχώρηση και την κατάρρευση.

Υπόβαθρο

Ονομασία

Το θέμα του Μπαρμπαρόσα είχε χρησιμοποιηθεί από καιρό από το Ναζιστικό Κόμμα ως μέρος της πολιτικής τους εικόνας, αν και αυτό ήταν πραγματικά μια συνέχεια της εξύμνησης του διάσημου σταυροφόρου βασιλιά από τους Γερμανούς εθνικιστές από τον 19ο αιώνα. Σύμφωνα με έναν γερμανικό μεσαιωνικό μύθο, που αναβίωσε τον 19ο αιώνα από τα εθνικιστικά τροπάρια του γερμανικού ρομαντισμού , ο αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φρειδερίκος Μπαρμπαρόσα —που πνίγηκε στη Μικρά Ασία ενώ οδηγούσε την Τρίτη Σταυροφορία— δεν ήταν νεκρός αλλά κοιμόταν, μαζί με τους ιππότες του. μια σπηλιά στα βουνά Kyffhäuser στη Θουριγγία , και θα ξυπνούσε την ώρα της μεγαλύτερης ανάγκης της Γερμανίας για να επαναφέρει το έθνος στην παλιά του δόξα. Αρχικά, η εισβολή στη Σοβιετική Ένωση είχε την κωδική ονομασία Operation Otto (αναφέρεται στις επεκτατικές εκστρατείες του Αυτοκράτορα Όθωνα του Μεγάλου στην Ανατολική Ευρώπη),  αλλά ο Χίτλερ άλλαξε το όνομα σε Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα τον Δεκέμβριο του 1940. Ο Χίτλερ τον Ιούλιο του 1937 είχε εγκωμιάσει τον Μπαρμπαρόσα ως τον αυτοκράτορα που εξέφρασε πρώτος τις γερμανικές πολιτιστικές ιδέες και τις μετέφερε στον έξω κόσμο μέσω της αυτοκρατορικής του αποστολής. Για τον Χίτλερ, το όνομα Μπαρμπαρόσα δήλωνε την πεποίθησή του ότι η κατάκτηση της Σοβιετικής Ένωσης θα οδηγούσε σε ένα ναζιστικό «Χιλιετές Ράιχ». 

Οι φυλετικές πολιτικές της ναζιστικής Γερμανίας

Ήδη από το 1925, ο Αδόλφος Χίτλερ δήλωσε αόριστα στο πολιτικό του μανιφέστο και την αυτοβιογραφία του Ο Αγών μου (Mein Kampf) ότι θα εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση, υποστηρίζοντας ότι ο γερμανικός λαός έπρεπε να εξασφαλίσει το «ζωτικό χώρο» για την επιβίωση της Γερμανίας για τις επόμενες γενιές. Στις 10 Φεβρουαρίου 1939, ο Χίτλερ είπε στους διοικητές του στρατού του ότι ο επόμενος πόλεμος θα ήταν «καθαρά ένας πόλεμος κοσμοθεωρίων... εντελώς ένας λαϊκός πόλεμος, ένας φυλετικός πόλεμος». Στις 23 Νοεμβρίου, όταν είχε ήδη ξεκινήσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Χίτλερ δήλωσε ότι «ξέσπασε ο φυλετικός πόλεμος και αυτός ο πόλεμος θα καθορίσει ποιος θα κυβερνήσει την Ευρώπη, και μαζί του, τον κόσμο».

Η φυλετική πολιτική της Ναζιστικής Γερμανίας απεικόνιζε τη Σοβιετική Ένωση (και ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη) ως κατοικημένη από μη Άριους «υπάνθρωπους», που κυβερνούνταν από Εβραίους Μπολσεβίκους συνωμότες. Ο Χίτλερ ισχυρίστηκε στο βιβλίο του ότι το πεπρωμένο της Γερμανίας ήταν να ακολουθήσει την «στροφή προς την Ανατολή» όπως έκανε «πριν από 600 χρόνια». Συνεπώς, ήταν μια εν μέρει μυστική αλλά καλά τεκμηριωμένη ναζιστική πολιτική να δολοφονήσει, να εκτοπίσει ή να υποδουλώσει την πλειονότητα των ρωσικών και άλλων σλαβικών πληθυσμών και να επανακατοικήσει τη γη δυτικά των Ουραλίων με γερμανικούς λαούς, σύμφωνα με το «Γενικό Σχέδιο για την Ανατολή» (Generalplan Ost).Η πίστη των Ναζί στην εθνική τους ανωτερότητα διαπερνούσε επίσημα αρχεία και ψευδοεπιστημονικά άρθρα σε γερμανικά περιοδικά, με θέματα όπως «πώς να αντιμετωπίζουμε τους εξωγήινους πληθυσμούς».

Σχέδιο νέων γερμανικών αποικιών εποικισμού (σημειωμένες με τελείες και διαμάντια), που καταρτίστηκε από το Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Γεωργίας στο Βερολίνο, 1942

Ενώ οι παλαιότερες ιστορίες έτειναν να τονίζουν τον μύθο της «καθαρής Βέρμαχτ» , υποστηρίζοντας την τιμή της μπροστά στον φανατισμό του Χίτλερ, ο ιστορικός Γιούργκεν Φόρστερ σημειώνει ότι «στην πραγματικότητα, οι στρατιωτικοί διοικητές παγιδεύτηκαν στον ιδεολογικό χαρακτήρα της σύγκρουσης και εμπλέκονταν στην υλοποίησή του ως πρόθυμοι συμμετέχοντες». Πριν και κατά τη διάρκεια της εισβολής στη Σοβιετική Ένωση, τα γερμανικά στρατεύματα διδάχθηκαν με αντιμπολσεβίκικη, αντισημιτική και αντισλαβική ιδεολογία μέσω κινηματογραφικών ταινιών, ραδιοφωνικών εκπομπών, διαλέξεων, βιβλίων και φυλλαδίων. Παρομοιάζοντας τους Σοβιετικούς με τις δυνάμεις του Τζένγκις Χαν, ο Χίτλερ είπε στον Κροάτη στρατιωτικό ηγέτη Σλάβκο Κβάτερνικ ότι η «μογγολική φυλή» απειλούσε την Ευρώπη. Μετά την εισβολή, πολλοί αξιωματικοί της Βέρμαχτ δήλωσαν στους στρατιώτες τους να στοχοποιήσουν ανθρώπους που περιγράφονταν ως «Εβραίοι μπολσεβίκοι υπάνθρωποι», ή «ορδές των Μογγόλων», «Ασιατική πλημμύρα» και «Κόκκινο θηρίο». Η ναζιστική προπαγάνδα απεικόνισε τον πόλεμο κατά της Σοβιετικής Ένωσης ως έναν ιδεολογικό πόλεμο μεταξύ του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού και του εβραϊκού μπολσεβικισμού και έναν φυλετικό πόλεμο μεταξύ των πειθαρχημένων Γερμανών και των Εβραίων, Ρομά και Σλάβων υπανθρώπων.

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

• Aly, Götz· Heim, Susanne (2002). Architects of Annihilation: Auschwitz and the Logic of Destruction. Princeton and Oxford: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-08938-6. 
• Andaházi Szeghy, Viktor (2016). A Magyar Királyi Honvédség részvétele a Szovjetunió elleni támadásban, 1941. június-december [Participation of the Royal Hungarian Armed Forces in the attack against the Soviet Union, June–December, 1941] (PDF) (στα Ουγγρικά). Szeged: Belvedere Meridionale. ISBN 978-615-5372-53-7. 
• Anderson, Duncan· Clark, Lloyd· Walsh, Stephen (2018). The Eastern Front: Barbarossa, Stalingrad, Kursk, Leningrad, Bagration, Berlin. Amber Books. ISBN 978-1-78274-619-5. 
• Axworthy, Mark (1995). Third Axis Fourth Ally: Romanian Armed Forces in the European War, 1941–1945. London: Arms and Armour Press. ISBN 1-85409-267-7. 
• Aitken, Andy, Dave Flitton & James Wignall (directors), Dave Flitton (series producer); Dave Flitton, Andy Aitken & James Wignall (writers) (1996). The Battle for Russia (television documentary). Battlefield. PBS. Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2015. 
• Askey, Nigel (2014). Operation Barbarossa: The Complete Organisational and Statistical Analysis, and Military Simulation. (II B). U.S.: Lulu Publishing. ISBN 978-1-312-41326-9. 
• Baker, Lee (2009). The Second World War on the Eastern Front. London: Pearson Longman. ISBN 978-1-4058-4063-7. 
• Bar-Joseph, Uri; Levy, Jack S. (Fall 2009). «Conscious Action and Intelligence Failure». Political Science Quarterly 124 (3): 461–488. doi:10.1002/j.1538-165X.2009.tb00656.x. ISSN 0032-3195. 
• Baudot, Marcel· Bernard, Henri· Foot, Michael R.D.· Jacobsen, Hans-Adolf, επιμ. (1989). The Historical Encyclopedia of World War II. New York and Oxford: Facts on File. ISBN 978-0-671-24277-0. 
• Beck, Birgit (2004). Wehrmacht und sexuelle Gewalt. Sexualverbrechen vor deutschen Militärgerichten, 1939–1945 (στα Γερμανικά). Paderborn: Schöningh Verlag. ISBN 978-3-506-71726-9. 
• Beck, Birgit (2005). «Sexual Violence and Its Prosecution by Courts Martial of the Wehrmacht». Στο: Roger Chickering· Stig Förster· Bernd Greiner, επιμ. A World at Total War: Global Conflict and the Politics of Destruction, 1937–1945. Cambridge and New York: Cambridge University Press. σελίδες 317–332. ISBN 978-0-521-83432-2. 
• Beevor, Antony (2012). The Second World War. New York: Back Bay Books. ISBN 978-0-316-02374-0. 
• Bellamy, Chris (2007). Absolute War: Soviet Russia in the Second World War. Vintage Books. ISBN 978-0-375-72471-8. 
• Bergström, Christer (2007). Barbarossa – The Air Battle: July–December 1941. Classic Publications. ISBN 978-1-85780-270-2. 
• Berthon, Simon· Potts, Joanna (2007). Warlords: An Extraordinary Re-creation of World War II Through the Eyes and Minds of Hitler, Churchill, Roosevelt, and Stalin. Da Capo Press. ISBN 978-0-306-81538-6. 
• Blumentritt, Günther (1952). Von Rundstedt: The Soldier and the Man. London: Odhams Press. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2021. 
• Boog, Horst· Förster, Jürgen· Hoffmann, Joachim· Klink, Ernst· Müller, Rolf-Dieter· Ueberschär, Gerd R., επιμ. (1998). The Attack on the Soviet Union. Germany and the Second World War. IV. Μτφρ. McMurry, Dean S.· Osers, Ewald· Willmot, Louise. Oxford and New York: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-822886-8. 
  • Πρότυπο:Harvc
  • Πρότυπο:Harvc
  • Πρότυπο:Harvc
• Brackman, Roman (2001). The Secret File of Joseph Stalin: A Hidden Life. Portland and London: Frank Cass Publishing. ISBN 978-0-7146-5050-0. 
• Bradley, John· Buell, Thomas (2002). Why Was Barbarossa Delayed? The Second World War: Europe and the Mediterranean. Square One Publishing. ISBN 978-0-7570-0160-4. 
• Braithwaite, Rodric (2010). Moscow 1941: A City and Its People at War. Profile Books. ISBN 978-1-86197-774-8. 
• BRD (2021). «Kanzlerin Merkel: Jahrestag des Überfalls von Nazi-Deutschland auf die damalige Sowjetunion ist Tag der Scham (19 June 2021)» [Chancellor Angela Merkel: The Anniversary of Nazi Germany's Attack against the Former Soviet Union is a Day of Shame]. 
• Breitman, Richard (1991). «Himmler and the 'Terrible Secret' among the Executioners». Journal of Contemporary History 26 (3/4): 431–451. doi:10.1177/002200949102600305. 
• Breitman, Richard (1990). «Hitler and Genghis Khan». Journal of Contemporary History 25 (2/3): 337–351. doi:10.1177/002200949002500209. 
• Browning, Christopher R. (1998). Ordinary Men: Reserve Police Battalion 101 and the Final Solution in Poland (1 έκδοση). New York: HarperCollins. ISBN 978-0-06-099506-5. 
• Browning, Christopher (2000). «Evidence for the Implementation of the Final Solution». Web Genocide Documentation Center – Resources on Genocide, War Crimes and Mass Killing. University of the West of England. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2016. 
• Budiansky, Stephen (2001). Battle of wits: the complete story of codebreaking in World War II. London: Penguin. ISBN 978-0-14-028105-7. 
• Burleigh, Michael· Wippermann, Wolfgang (1991). The Racial State: Germany 1933–1945. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-39802-2. 
• Burleigh, Michael (2000). The Third Reich: A New History. Pan Macmillan. ISBN 978-0-330-47550-1. 
• Chapoutot, Johann (2018). The Law of Blood: Thinking and Acting as a Nazi. Cambridge and London: The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-66043-4. 
• Childers, Thomas (2017). The Third Reich: A History of Nazi Germany. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-1-4516-5113-3. 
• Citino, Robert (2021). «Operation Barbarossa: The Biggest of All Time (June 18, 2021)». The National WWII Museum. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2022. 
• Clark, Lloyd (2012). Kursk: The Greatest Battle: Eastern Front 1943. Headline Review. ISBN 978-0-7553-3639-5. 
• Clairmont, Frederic F. (2003). «Stalingrad: Hitler's Nemesis». Economic and Political Weekly 38 (27): 2819–2823. ISSN 0012-9976. https://www.jstor.org/stable/4413752. 
• Commager, Henry (1991). The Story of the Second World War. Brassey's Publishing. ISBN 978-0-08-041066-1. 
• Cooper, Matthew (1984). The German Army, 1933–1945: Its Political and Military Failure. New York: Bonanza Books. ISBN 978-0-517-43610-3. 
• Czak, Steven (2014). Soviet Intelligence on the Eve of War, 1939–1941 (PhD diss.). University of Calgary. doi:10.11575/PRISM/27837. 
• Davidson, Nick (producer) (2009). Hitler Strikes East (television documentary). World War II in HD Colour. NM Productions (for IMG Media). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2015. 
• Dear, Ian· Foot, M. R. D., επιμ. (1995). The Oxford Guide to World War II. Oxford; New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-534096-9. 
• Dimbleby, Jonathan (2021). Operation Barbarossa: The History of a Cataclysm. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-754721-2. 
• Dunn, Walter S. Jr. (1995). The Soviet Economy and the Red Army, 1930–1945. Westport, CT: Praeger. ISBN 978-0-275-94893-1. 
• Dunnigan, James (1978). The Russian Front. Arms & Armour Press. ISBN 0-85368-152-X. 
• Enkenberg, Ilkka (2021). Jatkosota Päivä Päivältä (στα Φινλανδικά). Readme.fi. ISBN 978-952-373-249-0. 
• Ericson, Edward (1999). Feeding the German Eagle: Soviet Economic Aid to Nazi Germany, 1933–1941. Praeger Publishing. ISBN 978-0-275-96337-8. 
• Erickson, J. (1972). «The Soviet Response to Surprise Attack: Three Directives, 22 June 1941». Soviet Studies 23 (4): 519–553. doi:10.1080/09668137208410829. 
• Evans, Richard J. (1989). In Hitler's Shadow. New York: Pantheon. 
• Fahlbusch, Michael (1999). Die Südostdeutsche Forschungsgemeinschaft (στα Γερμανικά). German Historical Institute. ISBN 978-0-375-41086-4. 
• Faligot, Roger (2019). Chinese Spies: From Chairman Mao to Xi Jinping. Μτφρ. Lehrer, Natasha. London: C. Hurst and Co. Publishers Ltd. ISBN 978-1-78738-604-4. 
• Forczyk, Robert (2006). Moscow 1941: Hitler's first defeat. Osprey. ISBN 978-1-84603-017-8. 
• Forczyk, Robert (2009). Leningrad 1941–44: The Epic Siege. Oxford, UK: Osprey. ISBN 978-1-84908-107-8. 
• Forczyk, Robert (2014). Tank Warfare on the Eastern Front 1941–1942. Pen and Sword. ISBN 978-1-78159-008-9. 
• Förster, Jürgen (Winter 1988). «Barbarossa Revisited: Strategy and Ideology in the East». Jewish Social Studies 50 (1/2): 21–36. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-03-30. https://web.archive.org/web/20160330004056/http://www.mconway.net/page1/page5/files/Barbarossa%20Strategy.pdf. Ανακτήθηκε στις 2024-10-21. 
• Förster, Jürgen (2005). «The German Military's Image of Russia». Russia: War, Peace and Diplomacy. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-84913-1. 
• Fritz, Stephen (2011). Ostkrieg: Hitler's War of Extermination in the East. University Press of Kentucky. ISBN 978-0-8131-3416-1. 
• Gellately, Robert (1990). The Gestapo and German Society: Enforcing Racial Policy, 1933–1945. Clarendon Press. ISBN 978-0-19-820297-4. 
• Gilbert, Martin (1989). The Second World War: A Complete History. New York: Henry Holt and Company. ISBN 978-0-8050-0534-9. 
• Glantz, David· House, Jonathan (1995). When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. University Press of Kansas. ISBN 978-1-906033-72-9. 
• Glantz, David (1998). Stumbling Colossus: The Red Army on the Eve of World War. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-1789-0. 
• Glantz, David (2001). «The Soviet-German War 1941–1945: Myths and Realities: A Survey Essay». A Paper Presented as the 20th Anniversary Distinguished Lecture at the Strom Thurmond Institute of Government and Public Affairs. Clemson University. http://sti.clemson.edu/index.php?option=com_docman&task=doc_details&gid=189&Itemid=310. 
• Glantz, David (2002). Slaughterhouse: The Encyclopedia of the Eastern Front. Garden City, NY: The Military Book Club. ISBN 978-0-7394-3128-3. 
• Glantz, David (2010a). Barbarossa Derailed: The Battle for Smolensk, Volume 1. Helion & Company. ISBN 978-1-906033-72-9. 
• Glantz, David (2010b). Barbarossa Derailed: The Battle for Smolensk, Volume 2. Helion & Company. ISBN 978-1-906033-90-3. 
• Glantz, David (2011). Operation Barbarossa: Hitler's Invasion of Russia 1941. The History Press. ISBN 978-0-7524-6070-3. 
• Glantz, David· House, Jonathan (2015). When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Revised and Expanded Edition. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-2121-7. 
• Gorodetsky, Gabriel (2001). Grand Delusion: Stalin and the German Invasion of Russia. Yale University Press. ISBN 978-0-300-08459-7. 
• Grazhdan, Anna (director); Artem Drabkin & Aleksey Isaev (writers); Valeriy Babich, Vlad Ryashin, et al. (producers) (2011). Siege of Leningrad (television documentary). Soviet Storm: World War II in the East. Star Media. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2015. 
• Guderian, Heinz (2002). Panzer Leader. Cambridge, MA: Da Capo Press. ISBN 978-0-306-81101-2. 
• Handrack, Hans-Dieter (1981). Das Reichskommissariat Ostland: Die Kulturpolitik Der Deutschen Verwaltung Zwischen Autonomie Und Gleichschaltung 1941–1944 (στα Γερμανικά). Hann. Münden: Gauke. ISBN 978-3-87998-038-3. 
• Hanson, Victor Davis (2017). The Second World Wars: How the First Global Conflict Was Fought and Won. New York: Basic Books. ISBN 978-0-465-06698-8. 
• Hartmann, Christian (2013). Operation Barbarossa: Nazi Germany's War in the East, 1941–1945. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-966078-0. 
• Hardesty, Von (2012). Red Phoenix Rising: The Soviet Air Force in World War II. University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-1828-6. 
• Hastings, Max (2012). Inferno: The World at War, 1939–1945. New York: Vintage. ISBN 978-0-307-47553-4. 
• Hastings, Max (2016). The Secret War: Spies, Ciphers, and Guerrillas, 1939–1945. New York: Harper. ISBN 978-0-06-225927-1. 
• Hayward, Joel (July 2000). «Too Little, Too Late: An Analysis of Hitler's Failure in August 1942 to Damage Soviet Oil Production». The Journal of Military History 64 (3): 769–794. doi:10.2307/120868. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-02-14. https://web.archive.org/web/20190214190153/http://www.joelhayward.org/Too-Little-Too-Late.2.pdf. Ανακτήθηκε στις 11 June 2015. 
• Heer, Hannes (2000). «The Logic of the War of Extermination: The Wehrmacht and the Anti-Partisan War». Στο: Hannes Heer· Klaus Naumann, επιμ. War of Extermination: The German Military in World War II. New York: Berghahn Books. ISBN 978-1-57181-232-2. 
• Higgins, Trumbull (1966). Hitler and Russia: The Third Reich in a Two-Front War, 1937–1943. Macmillan Publishing. ASIN B0000CNOQU. 
• Hilberg, Raul (1961). The Destruction of the European Jews. Chicago: Quadrangle Books. 
• Hilberg, Raul (1992). Perpetrators, Victims, Bystanders: The Jewish Catastrophe, 1933–1945. New York: Harper Collins. ISBN 0-8419-0910-5. 
• Hildebrand, Klaus (1973). The Foreign Policy of the Third Reich. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 978-0-520-02528-8. 
• Hillgruber, Andreas (1965). Hitlers Strategie (στα Γερμανικά). Frankfurt am Main: Bernard & Graefe Verlag für Wehrwesen. OL 6021187M. 
• Hillgruber, Andreas (1972). «Die "Endlösung" und das deutsche Ostimperium als Kernstück des rassenideologischen Programms des Nationalsozialismus» (στα γερμανικά). Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte 20 (2): 133–153. 
• Hill, Alexander (2016). The Red Army and the Second World War. UK: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02079-5. 
• Himmler, Heinrich (1940). «Reflections on the Treatment of Peoples of Alien Races in the East». Trials of War Criminals Before the Nuernberg Military Tribunals Under Control Council Law No. 10. 13. District of Columbia: US Government Printing Office. σελίδες 147–150. ISBN 978-0-333-94944-3. 
• Hitler, Adolf (22 Ιουνίου 1941). Der Führer an das deutsche Volk 22. Juni 1941 [The Führer to the German People: 22 June 1941] (Speech) (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2021 – μέσω Calvin College, German Propaganda Archive. 
• Hooker, Richard D. Jr. (Spring 1999). «'The World Will Hold Its Breath': Reinterpreting Operation Barbarossa». Parameters: 150–64. http://ssi.armywarcollege.edu/pubs/parameters/articles/99spring/hooker.htm. Ανακτήθηκε στις 27 November 2017. 
• Humpert, David (2005). «Viktor Suvorov and Operation Barbarossa: Tukhachevskii Revisited». Journal of Slavic Military Studies 18 (1): 59–74. doi:10.1080/13518040590914136. 
• Ingrao, Christian (2013). Believe and Destroy: Intellectuals in the SS War Machine. Malden, MA.: Polity. ISBN 978-0-7456-6026-4. 
• International Committee of the Red Cross. «Treaties, States parties, and Commentaries – Part VIII: Execution of the Convention – Article 82». ihl-databases.icrc.org. 
• Kay, Alex J. (2006). Exploitation, Resettlement, Mass Murder: Political and Economic Planning for German Occupation Policy in the Soviet Union, 1940–1941. New York: Berghahn Books. ISBN 978-1-84545-186-8. 
• Keegan, John (1989). The Second World War. New York: Viking. ISBN 978-0-670-82359-8. 
• Kershaw, Ian (2001). Hitler, 1936–1945: Nemesis. New York; London: W.W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-32252-1. 
• Kirby, D.G. (1980). Finland in the Twentieth Century: A History and an Interpretation. University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5802-2. 
• Kirchubel, Robert (2005). Operation Barbarossa 1941: Army Group North. Osprey Publishing. ISBN 978-1-84176-857-1. 
• Kirchubel, Robert (2007). Operation Barbarossa 1941: Army Group Center. Osprey Publishing. ISBN 978-1-84603-107-6. 
• Kirchubel, Robert (2003). Operation Barbarossa 1941: Army Group South. Osprey Publishing. ISBN 978-1-78200-425-7. 
• Kirchubel, Robert (2013). Operation Barbarossa: The German Invasion of Soviet Russia. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-4728-0470-9. 
• Kirshin, Yuri (1997). «The Soviet Armed Forces on the Eve of the Great Patriotic War». Στο: Wegner, Bernd, επιμ. From Peace to War: Germany, Soviet Russia, and the World, 1939–1941. Providence and Oxford: Berghahn Books. ISBN 978-1-57181-882-9. 
• Klemann, Hein· Kudryashov, Sergei (2012). Occupied Economies: An Economic History of Nazi-Occupied Europe, 1939–1945. New York: Berg. ISBN 978-0-85785-060-7. 
• Krivosheev, G. F. (1997). Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century. Greenhill Books. ISBN 978-1-85367-280-4. 
• Kshyk, Christopher J. (2015). «Did Stalin Plan to Attack Hitler in 1941? The Historiographical Controversy Surrounding the Origins of the Nazi-Soviet War». Inquiries Journal 7 (11). http://www.inquiriesjournal.com/articles/1278/2/did-stalin-plan-to-attack-hitler-in-1941-the-historiographical-controversy-surrounding-the-origins-of-the-nazi-soviet-war. 
• Langerbein, Helmut (2003). Hitler's Death Squads: The Logic of Mass Murder. College Station: Texas A & M University Press. ISBN 978-1-58544-285-0. 
• Lewy, Guenter (2017). Perpetrators: The World of the Holocaust Killers. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-066113-7. 
• Liedtke, Gregory (2016). Enduring the Whirlwind: The German Army and the Russo-German War 1941–1943. Helion and Company. ISBN 978-0-313-39592-5. 
• Lopez, Jean· Aubin, Nicolas· Bernard, Vincent· Guillerat, Nicolas· Fenby, Jonathan (2019). World War II Infographics. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-02292-4. 
• Macksey, Kenneth (1989). «Guderian». Στο: Barnett, Correlli, επιμ. Hitler's Generals. Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-79462-2. 
• Mann, Chris M.· Jörgensen, Christer (2002). Hitler's Arctic War. Hersham, UK: Ian Allan Publishing. ISBN 978-0-7110-2899-9. 
• Mawdsley, Evan (2003). «Crossing the Rubicon: Soviet Plans for Offensive War in 1940–1941». The International History Review 25 (4): 818–865. doi:10.1080/07075332.2003.9641015. ISSN 1618-4866. 
• Mawdsley, Evan (2015). Thunder in the East: The Nazi-Soviet War 1941–1945 (2nd έκδοση). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-4725-0756-3. 
• Majer, Diemut (2003). "Non-Germans" Under the Third Reich: The Nazi Judicial and Administrative System in Germany and Occupied Eastern Europe with Special Regard to Occupied Poland, 1939–1945. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-6493-3. 
• Mayer, Arno J. (1989). Der Krieg als Kreuzzug: Das Deutsche Reich, Hitlers Wehrmacht und die Endlösung (στα German). Reinbeck bei Hamburg: Rowolt. ISBN 978-3-498-04333-9. 
• Mazower, Mark (2009). Hitler's Empire: Nazi Rule in Occupied Europe. Penguin. ISBN 978-0-14-101192-9. 
• Megargee, Geoffrey (2000). Inside Hitler's High Command. Lawrence: University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-1015-0. 
• Meltyukhov, Mikhail Ivanovich (2000). «Оценка советским руководством событий Второй мировой войны в 1939–1941» [Evaluation by the Soviet leadership of the events of World War II in 1939–1941]. Упущенный шанс Сталина. Советский Союз и борьба за Европу: 1939–1941 [Stalin's Missed Chance: Soviet Union and the Struggle for Europe, 1939–1941] (στα Ρωσικά). Moscow: Veche. ISBN 978-5-7838-0590-5. Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2021 – μέσω Russian Military Library Moscow. 
• Menger, Manfred (1997). «Germany and the Finnish 'Separate War' Against the Soviet Union». Στο: Wegner, Bernd, επιμ. From Peace to War: Germany, Soviet Russia, and the World, 1939–1941. Providence and Oxford: Berghahn Books. ISBN 978-1-57181-882-9. 
• Mercatante, Steven (2012). Why Germany Nearly Won: A New History of the Second World War in Europe. Praeger. ISBN 978-0-313-39592-5. 
• Middleton, Drew (21 June 1981). «Hitler's Russian Blunder». The New York Times. https://www.nytimes.com/1981/06/21/magazine/hitler-s-russian-blunder.html?pagewanted=all%20HITLER%27S%20RUSSIAN%20BLUNDER. 
• Miller, Donald L.· Commager, Henry Steele (2001). The Story of World War II. New York: Simon and Schuster. ISBN 978-0-7432-2718-6. 
• Mosier, John (2006). Cross of Iron: The Rise and Fall of the German War Machine, 1918–1945. New York: Henry Holt & Co. ISBN 978-0-8050-7577-9. 
• Moskoff, William (2002). The Bread of Affliction: The Food Supply in the USSR During World War II. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52283-0. 
• Mühlhäuser, Regina (2010). Eroberungen. Sexuelle Gewalttaten und intime Beziehungen deutscher Soldaten in der Sowjetunion, 1941–1945 (στα Γερμανικά). Hamburg: Hamburger Edition Verlag. ISBN 978-3-86854-220-2. 
• Müller, Rolf-Dieter (2016). Hitler's Wehrmacht, 1935–1945. Lexington: University Press of Kentucky. ISBN 978-0-8131-6738-1. 
• Murray, Williamson· Millett, Allan R. (2000). A War To Be Won: Fighting the Second World War. Cambridge, MA: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-00163-3. 
• Nenye, Vesa· Munter, Peter· Wirtanen, Tony· Birks, Chris (2016). Finland at War: The Continuation and Lapland Wars 1941–45. Osprey. ISBN 978-1-4728-1526-2. 
• Overy, Richard (1996). The Penguin Historical Atlas of the Third Reich. New York: Penguin. ISBN 978-0-14-051330-1. 
• Overy, Richard (2006). The Dictators: Hitler's Germany, Stalin's Russia. London and New York: W.W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-32797-7. 
• Palmer, Michael A. (2010). The German Wars: A Concise History, 1859–1945. Minneapolis: Zenith Press. ISBN 978-0-7603-3780-6. 
• Patterson, David (2003). The Complete Black Book of Russian Jewry. Transaction. ISBN 978-1-4128-2007-3. 
• Pohl, Dieter (2018). «War and Empire». Στο: Robert Gellately, επιμ. The Oxford Illustrated History of the Third Reich. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-872828-3. 
• Rayfield, Donald (2004). Stalin and his Hangmen. Penguin Books. ISBN 978-0-14-100375-7. 
• Rees, Laurence (2010). «What Was the Turning Point of World War II?». HistoryNet. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2017. 
• Rees, Laurence (2017). The Holocaust: A New History. New York: PublicAffairs. ISBN 978-1-61039-844-2. 
• Rich, Norman (1973). Hitler's War Aims: Ideology, the Nazi State, and the Course of Expansion. W.W. Norton. ISBN 978-0-233-96476-8. 
• Riché, Pierre (1993). The Carolingians: A Family Who Forged Europe. Μτφρ. Michael Idomir Allen. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-1342-3. 
• Roberts, Andrew (2011). The Storm of War: A New History of the Second World War. New York: Harper Perennial. ISBN 978-0-06-122860-5. 
• Roberts, Cynthia (1995). «Planning for War: The Red Army and the Catastrophe of 1941». Europe-Asia Studies 47 (8): 1293–1326. doi:10.1080/09668139508412322. 
• Roberts, Geoffrey (2006). Stalin's Wars: From World War to Cold War, 1939–1953. Yale University Press. ISBN 978-0-300-11204-7. 
• Roberts, Geoffrey (2014). «Stalin's Wartime Vision of the Peace, 1939–1945». Στο: Snyder, Timothy· Brandon, Ray, επιμ. Stalin and Europe: Imitation and Domination, 1928–1953. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-994558-0. 
• Rössler, Mechtild· Schleiermacher, Sabine (1996). Der "Generalplan Ost." Hauptlinien der nationalsozialistischen Planungs- und Vernichtungspolitik (στα Γερμανικά). Akademie-Verlag. 
• Sakwa, Richard (2005). The Rise and Fall of the Soviet Union. Routledge Publishing. ISBN 978-1-134-80602-7. 
• Seaton, Albert (1972). The Russo-German War, 1941–45. Praeger Publishers. ISBN 978-0-89141-491-9. 
• Seaton, Albert (1982). The German Army, 1933–1945. New York: Meridian. ISBN 978-0-452-00739-0. 
• Service, Robert (2005). A History of Modern Russia: From Nicholas II to Vladimir Putin. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01801-3. 
• Sharp, Jane (2010). Striving for Military Stability in Europe. Routledge. ISBN 978-1-134-32581-8. 
• Shepherd, Ben H. (2016). Hitler's Soldiers: The German Army in the Third Reich. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 978-0-300-17903-3. 
• Shirer, William (1990). The Rise and Fall of the Third Reich: A History of Nazi Germany. Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-72868-7. 
• Smelser, Ronald· Davies, Edward J. (2008). The Myth of the Eastern Front: The Nazi-Soviet War in American Popular Culture (Paperback έκδοση). New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-71231-6. 
• Smith, Howard (2000). Last Train from Berlin. Phoenix Press. ISBN 978-1-84212-214-3. 
• Snyder, Timothy (2010). Bloodlands: Europe between Hitler and Stalin. New York: Basic Books. ISBN 978-0-465-03147-4. 
• Stackelberg, Roderick (2002). Hitler's Germany: Origins, Interpretations, Legacies. London; New York: Taylor & Francis. ISBN 978-0-203-00541-5. 
• Stackelberg, Roderick (2007). The Routledge Companion to Nazi Germany. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-30861-8. 
• Stahel, David (2009). Operation Barbarossa and Germany's Defeat in the East. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-76847-4. 
• Stockings, Craig· Hancock, Eleanor (2013). Swastika over the Acropolis: Re-interpreting the Nazi Invasion of Greece in World War II. Brill. ISBN 978-90-04-25457-2. 
• Stone, David (2011). Shattered Genius: The Decline and Fall of the German General Staff in World War II. Philadelphia: Casemate. ISBN 978-1-61200-098-5. 
• Süddeutsche Zeitung (19 June 2021). «Überfall auf Sowjetunion 1941: Merkel nennt Jahrestag Anlass für Scham» (στα γερμανικά). Süddeutsche Zeitung. https://www.sueddeutsche.de/politik/angela-merkel-zweiter-weltkrieg-sowjetunion-1.5327042. 
• Symonds, Craig (2014). Neptune: The Allied Invasion of Europe and the D-Day Landings. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-998611-8. 
• Thomas, Nigel (2012). The German Army 1939–45: Eastern Front 1941–43. Osprey Publishing. ISBN 978-1-78200-219-2. 
• Ueberschär, Gerd R.· Müller, Rolf-Dieter (2008). Hitler's War in the East, 1941–1945: A Critical Assessment. Berghahn Books. ISBN 978-1-84545-501-9. 
• Uldricks, Teddy (Autumn 1999). «The Icebreaker Controversy: Did Stalin Plan to Attack Hitler?». Slavic Review 58 (3): 626–643. doi:10.2307/2697571. 
• United States Holocaust Memorial Museum (1996). Historical Atlas of the Holocaust. New York: Macmillan Publishing. ISBN 978-0-02-897451-4. 
• Vehviläinen, Olli (2002). Finland in the Second World War: Between Germany and Russia. New York: Palgrave. ISBN 978-0-333-80149-9. 
• Vogel, Detlef (1995). «The German Attack on Yugoslavia and Greece». Στο: Schreiber, Gerhard· Stegemann, Bernd· Vogel, Detlef, επιμ. The Mediterranean, South-east Europe, and North Africa 1939–1941. Germany and the Second World War. III. Μτφρ. McMurry, Dean S.· Osers, Ewald· Willmot, Louise· Falla, P. S. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-822884-4. 
• Waller, John (1996). The Unseen War in Europe: Espionage and Conspiracy in the Second World War. Tauris & Company. ISBN 978-1-86064-092-6. 
• Weeks, Albert (2002). Stalin's Other War: Soviet Grand Strategy, 1939–1941. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-2191-9. 
• Wegner, Bernd (1990). «Der Krieg gegen die Sowjetunion 1942/43». Στο: Boog, Horst· Rahn, Werner· Stumpf, Reinhard· Wegner, Bernd, επιμ. Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg (στα Γερμανικά). VI [Der globale Krieg: Die Ausweitung zum Weltkrieg und der Wechsel der Initiative 1941–1943]. Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt. ISBN 978-3-421-06233-8. 
• Weinberg, Gerhard (1994). A World at Arms: A Global History of World War II. Cambridge University Press. ISBN 0-521-44317-2. 
• Werth, Alexander (1964). Russia at War, 1941–1945. New York: E.P. Dutton. ASIN B0000CMAU7. 
• Wette, Wolfram (2007). The Wehrmacht: History, Myth, Reality. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-02577-6. 
• Wright, Gordon (1968). The Ordeal of Total War, 1939–1945. New York: Harper & Row. ISBN 978-0-06-131408-7. 
• Ziemke, Earl F. (1959). The German Northern Theater of Operations, 1940–1945 (PDF). Washington D.C.: U.S. Government Printing Office. ASIN B0007ETEOM. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 21 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2016.