Ιστορία της Ισπανίας
Τμήμα μιας σειράς λημμάτων |
|---|
| Ιστορία της Ισπανίας |
.svg) |
| Ιστορία |
 Ισπανία |
Η Ιστορία της Ισπανίας χρονολογείται από την επαφή μεταξύ των προρωμανικών λαών της Μεσογειακής ακτής της Ιβηρικής Χερσονήσου με τους Έλληνες και τους Φοίνικες. Κατά τη διάρκεια της Κλασική Αρχαιότητα, η χερσόνησος υπήρξε τόπος πολλών διαδοχικών αποικισμών από Έλληνες, Καρχηδόνιους και Ρωμαίους. Οι αυτόχθονες πληθυσμοί της, όπως οι Τάρτήσσιοι, αλληλεπηδρούσαν με τους αποίκους δημιουργώντας έναν ιδιαίτερο ιβηρικό πολιτισμό. Οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν ολόκληρη την χερσόνησο ως 'Hispania', από την οποία προέρχεται το όνομα "Ισπανία". Όπως και το υπόλοιπο δυτικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η Ισπανία υπέστη πολλές εισβολές γερμανικών φυλών κατά τη διάρκεια του 4ου και 5ου αιώνα μ.Χ., με αποτέλεσμα το τέλος της ρωμαϊκής κυριαρχίας και την εγκαθίδρυση γερμανικών βασιλείων, σηματοδοτώντας την αρχή του Μεσαίωνα στην Ισπανία.
Ο γερμανικός έλεγχος κράτησε μέχρι την κατάκτηση της Ισπανίας από τους Ομαϋάδες το 711. Η περιοχή έγινε γνωστή ως Αλ-Άνταλος και, με εξαίρεση το μικρό Βασίλειο των Αστουριών, η περιοχή παρέμεινε υπό τον έλεγχο μουσουλμανικών κρατών. Μια περίοδος γνωστή ως Χρυσή Εποχή του Ισλάμ. Μέχρι την εποχή του Μεσαίωνα, οι Χριστιανοί του βορρά άρχισαν σταδιακά να επεκτείνουν την κυριαρχία τους στην Ιβηρική, μια περίοδος γνωστή ως η Ρεκονκίστα που σημαίνει η Αναγνώριση. Καθώς προέλαυναν προς τον νότο, σχηματίστηκαν διάφορα χριστιανικά βασίλεια, όπως το Βασίλειο της Ναβάρρας, το Βασίλειο της Λεόν, το Βασίλειο της Καστίλης και το Βασίλειο της Αραγωνίας. Τελικά, τα βασίλεια αυτά ενοποιήθηκαν σε δύο μεγάλες πολιτικές οντότητες, το Στέμμα της Καστίλης και το Στέμμα της Αραγωνίας. Η απαρχή της πρώιμης νεότερης περιόδου τοποθετείται συνήθως στην ένωση των Στεμμάτων της Καστίλης και της Αραγωνίας το 1469.
Η κοινή διακυβέρνηση της Ισαβέλας Ι και του Φερδινάνδου ΙΙ θεωρείται ιστοριογραφικά το θεμέλιο της ενωμένης Μεγάλης Ισπανίας. Η κατάκτηση της Γρανάδας και το πρώτο ταξίδι του Κολόμβου, το 1492, έκαναν το 1492 ένα κρίσιμο σημείο καμπής στην ισπανική ιστορία. Τα ταξίδια των εξερευνητών και των κονκινοσταδόρ της Ισπανίας κατά τις επόμενες δεκαετίες βοήθησαν στην ίδρυση μιας ισπανικής αποικιακής αυτοκρατορίας που ήταν από τις μεγαλύτερες που υπήρξαν ποτέ. Ο βασιλιάς Κάρολος Ι Ι ιδρύει την ισπανική δυναστεία των Αψβούργων. Υπό τον γιο του Φίλιππο Β ́, άνθησε η Χρυσή Εποχή της Ισπανίας. Η Ισπανία έφτασε στο απόγειο της εδαφικής και οικονομικής της αυτοκρατορίας, και το παλάτι του στο Ελ Εσκοριάλ έγινε το κέντρο μιας καλλιτεχνικής ακμής. Ωστόσο, η διακυβέρνηση του Φίλιππου είδε επίσης την καταστροφή της Ισπανικής Αρμάδας, πολλές κρατικές χρεοκοπίες και την ανεξαρτησία των Βορείων Κάτω Χωρών, που σηματοδότησε και την αρχή της παρακμής της ισπανικής επιρροής στην Ευρώπη. Η δύναμη της Ισπανίας δοκιμάστηκε περαιτέρω με τη συμμετοχή της στον Ογδοηκονταετή Πόλεμο, κατά τον οποίο προσπάθησε αλλά απέτυχε να ανακτήσει την ανεξάρτητη Ολλανδική Δημοκρατία, και τον Τριακονταετή Πόλεμο, ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα την πτώση της εξουσίας των Αψβούργων υπέρ της γαλλικής δυναστείας των Βουρβόνων. Η κατάσταση κορυφώθηκε κατά τη βασιλεία του Καρόλου Β΄ της Ισπανίας. Μετά το θάνατό του, ξέσπασε Ο Πόλεμος της Ισπανικής Διαδοχής μεταξύ των Γάλλων Βουρβόνων και των Αυστριακών Αψβούργων. Οι Βουρβόνοι επικρατούσαν, με αποτέλεσμα την ανάληψη του Φίλιππου V της Ισπανίας, ο οποίος οδήγησε την Ισπανία σε διάφορους πολέμους για να ανακτήσει περιοχές στη νότια Ιταλία που είχε έχασε πρόσφατα.
Προϊστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η παλαιότερη καταγεγραμμένη παρουσία εκπροσώπων του γένους Homo στη Δυτική Ευρώπη έχει βρεθεί στο ισπανικό σπήλαιο της Αταπουέρκα. Ένα εργαλείο που βρέθηκε εκεί χρονολογείται 1,4 εκατομμύρια χρόνια πριν, και τα πρώιμα ανθρώπινα απολιθώματα χρονολόγηθηκαν περίπου στα 1,2 εκατομμύρια χρόνια πριν. [1] Οι σύγχρονοι άνθρωποι άρχισαν να φτάνουν στην Ιβηρική Χερσόνησο από βόρεια των Πυρηνίων πριν από περίπου 35.000 χρόνια. Το πιο εμφανές σημάδι των προϊστορικών ανθρώπινων οικισμών είναι οι τοιχογραφίες στη βόρεια ισπανική σπηλιά της Αλταμίρα, οι οποίες έγιναν περίπου το 15.000 Π.Χ.[2]
Αρχαιολογικά στοιχεία σε μέρη όπως το Λος Μίγιαρες και το Ελ Αλγάρ δείχνουν ότι ανεπτυγμένοι πολιτσιμοί υπήρχαν στο ανατολικό τμήμα της Ιβηρικής Χερσονήσου κατά τη διάρκεια του ύστερη Νεολιθική περίοδο και την Εποχή του Χαλκού.[3] Περίπου το 2500 π.Χ., νομαδικοί ποιμένες κατέκτησαν την χερσόνησο χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογίες και άλογα, σκοτώνοντας όλους τους ντόπιους σύμφωνα με μελέτες DNA.[4] Η ισπανική προϊστορία εκτείνεται έως τους προρωμαϊκους πολιτισμούς της Εποχής του Σιδήρου που έλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος της Ιβηρίας: τους Ίβηρες, Κελτίβερες, τους Ταρτήσσιους, τους Λουσιτανούς και τους Βάσκονες, καθώς και τους εμπορικούς οικισμούς των Φοινίκων, των Καρχηδονίων και των Ελλήνων στη μεσογειακή ακτή.
Πρώημι Ιστορία της Ιβηρικής Χερσονήσου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πριν από την Ρωμαϊκή κατάκτηση οι κυριότεροι πολιτισμοί που αναπτύχθηκαν κατά μήκος της μεσογειακής ακτής ήταν οι Ίβηρες, οι Κέλτες στο εσωτερικό και βορειοδυτικά, οι Λουσιτανοί στα δυτικά και οι Ταρτήσσιοι στα νοτιοδυτικά. Οι Φοίνικες, Καρχηδόνιοι και Έλληνες ίδρυσαν εμπορικούς οικισμούς κατά μήκος της ανατολική και νότιας ακτής. Η ανάπτυξη της γραφής έγινε μετά την άφιξη των πρώτων Φοινικών αποίκων και εμπόρων (χρονολογείται από τον 9ο αιώνα π.Χ. ή αργότερα).[5]
Το νότιο τμήμα της χερσονήσου είχε αρκετές αποικίες Φοινίκων, περισσότερες από οπουδήποτε αλλού στη κεντρο-δυτική μεσόγειο.[6] Ήταν μικροί και πυκνοί οικισμοί. [7] Η αποικία του Γκαδίθ - η οποία διατηρούσε ισχυρούς δεσμούς με την μητροπόλη της Τύρα - ξεχώριζε από της υπόλοιπες αποικίες, διαθέτοντας μια πιο περίπλοκη κοινωνικοπολιτική οργάνωση. [8] Οι Αρχαϊκοί Έλληνες έφτασαν στην χερσόνησο στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. [9] Ιδρύσαν Ελληνικές αποικίες όπως το Εμπόρειον (570 π.Χ.). [10]
Οι Έλληνες είναι υπεύθυνοι για το όνομα Ιβηρία, προφανώς από το ποτάμι Έβρος. Μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ., μεγάλο μέρος της επικράτειας της νότιας Ιβηρίας πέρασε στην επιρροή της Καρχηδονίας. Η επιρροή ενδυναμώθηκε από τον 4ο αιώνα και μετά.[11] Οι Βαρκίδες, μετά την αποβίβαση τους στο Γκαδίρ το 237 π.Χ., κατέκτησαν εδάφη που ανήκαν στην σφαίρα επιρροής της Καρχηδονίας. [12] Μέχρι το 219 π.Χ., η παρουσία τους στην χερσόνησο υποστηρίχθηκε από τον έλεγχο τους σε μέρη όπως τη Καρθαγένη και το Ακρά Λουκέ (και τα δύο ιδρύθηκαν από τους Καρχηδόνιους), καθώς και το δίκτυο των παλιών οικισμών των Φοινίκων. [13]
Η Ισπανία του Φράνκο (1939-1975)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το καθεστώς του Φρανθίσκο Φράνκο οδήγησε στη θανάτωση και φυλάκιση εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, οι οποίοι είτε υποστήριζαν τη Δεύτερη Ισπανική Δημοκρατία είτε θεωρούνταν δυνητικές απειλές για το φρανκικό κράτος. Πολλοί εκτελέστηκαν, φυλακίστηκαν ή στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Σύμφωνα με τον ιστορικό Γκαμπριέλ Τζάκσον, τα θύματα της "Λευκής Τρομοκρατίας" (εκτελέσεις και θάνατοι από πείνα ή ασθένειες στις φυλακές) μεταξύ 1939 και 1943 έφτασαν τις 200.000.[14] Η απαγωγή παιδιών ήταν επίσης μια ευρέως διαδεδομένη πρακτική, με τον αριθμό των "χαμένων παιδιών" του φρανκισμού να εκτιμάται έως και 300.000.[15]
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, η Ισπανία διατήρησε επίσημα ουδέτερη στάση στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, παραμένοντας σε μεγάλο βαθμό οικονομικά και πολιτιστικά απομονωμένη από τον έξω κόσμο. Ως στρατιωτική δικτατορία, η Ισπανία απαγόρευσε όλα τα πολιτικά κόμματα, εκτός από το επίσημο κόμμα Falange. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις διαλύθηκαν και κάθε πολιτική δραστηριότητα που χρησιμοποιούσε βία ή εκφοβισμό απαγορεύτηκε.
Επί Φράνκο, η Ισπανία επιδίωξε ενεργά την επιστροφή του Γιβραλτάρ από το Ηνωμένο Βασίλειο, κερδίζοντας κάποια υποστήριξη στα Ηνωμένα Έθνη. Τη δεκαετία του 1960, η Ισπανία επέβαλε περιορισμούς στο Γιβραλτάρ, κορυφώνοντας το 1969 με το κλείσιμο των συνόρων, τα οποία άνοιξαν πλήρως ξανά μόλις το 1985.
Η ισπανική κυριαρχία στο Μαρόκο τερματίστηκε το 1967. Παρόλο που η Ισπανία αναδείχθηκε στρατιωτικά νικήτρια κατά τη διάρκεια της μαροκινής εισβολής στη Δυτική Ισπανική Αφρική (1957–1958), σταδιακά εγκατέλειψε τις εναπομείνασες αφρικανικές αποικίες της. Η Ισπανική Γουινέα απέκτησε ανεξαρτησία ως Ισημερινή Γουινέα το 1968, ενώ ο θύλακας του Ιφνί παραχωρήθηκε στο Μαρόκο το 1969. Ωστόσο, δύο πόλεις στη Βόρεια Αφρική, η Θέουτα και η Μελίγια, παραμένουν υπό ισπανική κυριαρχία.
_en_Prins_Juan_Carlos,_Bestanddeelnr_254-9762.jpg)
Τα τελευταία χρόνια της φρανκικής διακυβέρνησης χαρακτηρίστηκαν από μια περίοδο οικονομικού και πολιτικού φιλελευθερισμού, γνωστή ως ισπανικό θαύμα, που σηματοδότησε την άνθηση του τουριστικού τομέα και την οικονομική σύγκλιση της Ισπανίας με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.[16]
Ο Φράνκο κυβέρνησε μέχρι τον θάνατό του, στις 20 Νοεμβρίου 1975, οπότε και η εξουσία μεταβιβάστηκε στον Βασιλιά Χουάν Κάρλος[17]. Τους τελευταίους μήνες πριν από τον θάνατό του, το ισπανικό κράτος βρισκόταν σε κατάσταση παράλυσης. Η συγκυρία αυτή αξιοποιήθηκε από τον Βασιλιά Χασάν Β' του Μαρόκου, ο οποίος διέταξε την "Πράσινη Πορεία" προς τη Δυτική Σαχάρα, την τελευταία αποικιακή κτήση της Ισπανίας.
Ιστορία της Ισπανίας (1975 - σήμερα)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μετάβαση στη δημοκρατία
Η μετάβαση της Ισπανίας στη δημοκρατία σηματοδοτήθηκε από τον θάνατο του Φράνκο στις 20 Νοεμβρίου του 1975, με την ολοκλήρωσή της να επιτυγχάνεται με την εκλογική νίκη του Ισπανικού Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος στις 28 Οκτωβρίου του 1982.
Σύμφωνα με το σημερινό σύνταγμά της (1978), η Ισπανία είναι συνταγματική μοναρχία. Αποτελείται από 17 αυτόνομες κοινότητες (Ανδαλουσία, Αραγονία, Αστούριες, Βαλεαρίδες Νήσοι, Κανάρια Νησιά, Κανταβρία, Καστίλλη και Λεόν, Καστίλη–Λα Μάντσα, Καταλονία, Εξτρεμαδούρα, Γαλικία, Λα Ριόχα, Κοινότητα Μαδρίτης, Περιφέρεια Μούρθια, Χώρα των Βάσκων, Κοινότητα της Βαλένθια, Ναβάρρα) και 2 αυτόνομες πόλεις (Θέουτα και Μελίγια).
Μεταξύ 1978 και 1982, η Ισπανία κυβερνούνταν από την Ένωση Δημοκρατικού Κέντρου. Το 1981 έγινε απόπειρα πραξικοπήματος . Στις 23 Φεβρουαρίου, ο Αντόνιο Τέχερο, συνοδευόμενος από μέλη της Ισπανικής πολιτοφυλακής εισήλθε στο Κογκρέσο των Αντιπροσώπων και διέκοψε τη συνεδρίαση, όπου ο Λεοπόλδο Κάλβο Σοτέλο αναμένονταν να διοριστεί πρωθυπουργός. Επισήμως, το πραξικόπημα απέτυχε χάρη στην παρέμβαση του βασιλιά Χουάν Κάρλο Α΄. Η Ισπανία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ προτού ο Κάλβο Σοτέλο εγκαταλείψει την εξουσία. Παράλληλα με την πολιτική αλλαγή σημειώθηκαν ριζικές αλλαγές στην ισπανική κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα η απήχηση του συντηρητισμού μειώθηκε δραματικά ενώ διαδόθηκαν ο φιλελευθερισμός, η ελευθερία της έκφρασης και τα δικαιώματα των γυναικών.[18]
Το Ισπανικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα κέρδισε τη σαρωτική πλειοψηφία στις γενικές εκλογές του Οκτωβρίου του 1982, υπό τον Φελίπε Γκονθάλεθ. Την 1η Ιανουαρίου του 1986, η Ισπανία εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ). Τον Μάρτιο του 1986 διεξήχθη δημοψήφισμα σχετικά με το αν η Ισπανία έπρεπε να παραμείνει στο ΝΑΤΟ. Το κυβερνών κόμμα, το ΙΣΕΚ , τάχθηκε υπέρ της παραμονής της Ισπανίας (κάτι το οποίο ήταν αντίθετο με τη στάση τους το 1982). Από την άλλη, η Συντηρητική αντιπολίτευση (Λαϊκή Συμμαχία), κάλεσε σε αποχή.[19]
Η χώρα διοργάνωσε τους Θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες το 1992 στη Βαρκελώνη και τη Σεβίλλη Expo '92.
Η Ισπανία στην Ευρωπαϊκή Ένωση (1993–σήμερα)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το 1996, το κεντροδεξιό κόμμα Partido Popular ανέλαβε την εξουσία υπό την ηγεσία του Χοσέ Μαρία Αθνάρ. Στις 1 Ιανουαρίου 1999, η Ισπανία αντικατέστησε την πεσέτα με το ευρώ, το οποίο εισήχθη σε φυσική μορφή την 1η Ιανουαρίου 2002.
Στις 11 Μαρτίου 2004, ισλαμιστές εξτρεμιστές που συνδέονταν με την Αλ Κάιντα πραγματοποίησαν τρομοκρατικές επιθέσεις σε πολυσύχναστους προαστιακούς συρμούς στη Μαδρίτη, σκοτώνοντας 191 άτομα και τραυματίζοντας χιλιάδες. Οι εκλογές που διεξήχθησαν τρεις ημέρες αργότερα ανέδειξαν νικητή το Ισπανικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (PSOE), με τον Χοσέ Λουίς Ροδρίγκεθ Θαπατέρο να διαδέχεται τον Αθνάρ στην πρωθυπουργία. Καθώς η κυβέρνηση Αθνάρ αρχικά απέδωσε την επίθεση στην ΕΤΑ, θεωρείται ότι αυτός ο χειρισμός επηρέασε το εκλογικό αποτέλεσμα.
Μετά την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), η Ισπανία γνώρισε μια περίοδο έντονης οικονομικής ανάπτυξης, η οποία τερματίστηκε απότομα με την οικονομική κρίση του 2008. Κατά τη διάρκεια της οικονομικής άνθησης, η χώρα προσέλκυσε μεγάλο αριθμό μεταναστών, κυρίως από το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και σημαντική, αν και αδιευκρίνιστη, παράτυπη μετανάστευση από τη Λατινική Αμερική, την Ανατολική Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική.[20]
Η Ισπανία είχε την τέταρτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης, όμως μετά το 2008 η παγκόσμια οικονομική ύφεση την έπληξε σοβαρά. Η κατάρρευση της στεγαστικής φούσκας και η εκτόξευση της ανεργίας πάνω από 25% οδήγησαν σε αυστηρά δημοσιονομικά μέτρα. Το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 1,2% το 2012[21], ενώ παρά τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια, οι επενδύσεις δεν αυξήθηκαν ικανοποιητικά. Οι μεγαλύτερες απώλειες σημειώθηκαν στους τομείς των ακινήτων, των τραπεζών και των κατασκευών.
Μέχρι τις αρχές του 2013, οικονομολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Ισπανία αντιμετώπιζε πλέον χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα: βαθιά ριζωμένη ανεργία, μεγάλο αριθμό μικρομεσαίων επιχειρήσεων χαμηλής παραγωγικότητας και, κυρίως, περιορισμένη πρόσβαση σε πιστώσεις[22]. Παράλληλα, η κρίση και η υψηλή ανεργία προκάλεσαν ένα παράδοξο φαινόμενο: ενώ η χώρα εξακολουθούσε να δέχεται παράτυπους μετανάστες, ταυτόχρονα σημειώθηκε μαζική μετανάστευση Ισπανών εργαζομένων προς άλλες χώρες της ΕΕ, βάσει της "Ελευθερίας Κίνησης" της Ένωσης. Υπολογίζεται ότι μεταξύ 2008 και 2013, περίπου 700.000 άτομα (1,5% του πληθυσμού) εγκατέλειψαν τη χώρα.[23]
Η Ισπανία κατατάσσεται ως μια μεσαία δύναμη με περιορισμένη περιφερειακή επιρροή. Διαθέτει μικρή επιρροή στους διεθνείς οργανισμούς, δεν είναι μέλος της G8 και συμμετέχει στη G20 μόνο ως προσκεκλημένη. Ωστόσο, είναι μέλος της G6 της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «'First west Europe tooth' found». BBC News. 30 June 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις March 16, 2018. https://web.archive.org/web/20180316120128/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/6256356.stm.
- ↑ «Spain – History – Pre-Roman Spain – Prehistory». Britannica Online Encyclopedia. 2008. https://www.britannica.com/EBchecked/topic/557573/Spain/214578/History#toc=toc70344.
- ↑ Chapman, Robert (1990). Emerging complexity. Texte imprimé : the later prehistory of south-east Spain, Iberia and the west Mediterranean. Cambridge University Press. ISBN 0-521-23207-4.
- ↑ Ansede, Manuel (4 Οκτωβρίου 2018). «The invasion that wiped out every man from Spain 4,500 years ago». EL PAÍS. Ανακτήθηκε στις 11 Μαΐου 2020.
- ↑ Valério, Miguel (2008). «Origin and development of the Paleohispanic scripts: the orthography and phonology of the Southwestern alphabet». Revista portuguesa de arqueologia 11 (2): 117. ISSN 0874-2782. https://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/3339686.pdf.
- ↑ Aubet 2006, σελ. 36.
- ↑ Aubet 2006, σελ. 37.
- ↑ Aubet 2006.
- ↑ Blázquez 1988.
- ↑ Blázquez 1988, σελ. 11.
- ↑ Prados Martínez 2007, σελ. 87.
- ↑ Wagner 1999.
- ↑ Prados Martínez 2007, σελ. 85.
- ↑ Jackson, Gabriel (1965). The Spanish Republic and the Civil War, 1931-1939. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-00757-1.
- ↑ «Spain's stolen babies and the families who lived a lie» (στα αγγλικά). BBC News. 2011-10-18. https://www.bbc.co.uk/news/magazine-15335899. Ανακτήθηκε στις 2025-02-10.
- ↑ «Franco and Hitler : Spain, Germany, and World War II | WorldCat.org». search.worldcat.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2025.
- ↑ «Franco's Spain | WorldCat.org». search.worldcat.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2025.
- ↑ Martín-Estudillo, Luis (2018). The Rise of Euroskepticism: Europe and Its Critics in Spanish Culture. Vanderbilt University Press. ISBN 978-0-8265-2194-1.
- ↑ «σελ. 19-21» (PDF).
- ↑ Tremlett, Giles (2006-07-26). «Spain attracts record levels of immigrants seeking jobs and sun» (στα αγγλικά). The Guardian. ISSN 0261-3077. https://www.theguardian.com/world/2006/jul/26/spain.gilestremlett. Ανακτήθηκε στις 2025-02-10.
- ↑ Zhang, Moran (23 Ιανουαρίου 2013). «Spain's Recession Deepens, Bailout 'Inevitable'». International Business Times (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2025.
- ↑ Baten, Jörg, επιμ. (2016). A history of the global economy: from 1500 to the present. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-50718-0.
- ↑ «La nueva emigración española. Lo que sabemos y lo que no - Zoom Político - Libros e Informes - Laboratorio - Fundación Alternativas». web.archive.org. 5 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2025.