Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ιχθυοχορτοφαγία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Παράδειγμα τροφίμων ενός ιχθυοχορτοφαγικού γεύματος.

Η ιχθυοχορτοφαγία είναι η πρακτική της ενσωμάτωσης των θαλασσινών σε μια κατά τα άλλα χορτοφαγική διατροφή. Οι ιχθυοχορτοφάγοι επιλέγουν να καταναλώνουν, είτε όχι, άλλα ζωικά προϊόντα, όπως αυγά και γαλακτοκομικά προϊόντα. Περίπου το 3% των ενηλίκων παγκοσμίως είναι ιχθυοχορτοφάγοι, σύμφωνα με έρευνα το 2017–2018, που διεξήχθη από εταιρείες δεδομένων και ανάλυσης.[1][2]

Ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Δείτε επίσης: Ιστορία της χορτοφαγίας

Πρώιμη ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι πρώτοι χορτοφάγοι στη γραπτή ιστορία της Δύσης μπορεί να ήταν οι Πυθαγόρειοι, ένας τίτλος που προέρχεται από τον Έλληνα φιλόσοφο Πυθαγόρα. Αν και ο Πυθαγόρας δάνεισε το όνομά του στη διατροφή χωρίς κρέας, ορισμένοι βιογράφοι υποπτεύονται ότι μπορεί να έτρωγε και ψάρι σε ορισμένα σημεία,[3] κάτι που θα τον έκανε μη ιχθυοχορτοφάγο με τα σημερινά πρότυπα.[4] Πολλές από τις φιλοσοφίες του Πυθαγόρα ενέπνευσαν τον Πλάτωνα, ο οποίος υποστήριξε την ηθική και διατροφική υπεροχή των χορτοφαγικών διατροφών. Στην ιδανική δημοκρατία του Πλάτωνα, μια υγιεινή διατροφή θα αποτελείται από δημητριακά, σπόρους, φασόλια, φρούτα, γάλα, μέλι και ψάρια.[5][6]

Το 675, η κατανάλωση οικόσιτων και άγριων ζώων απαγορεύτηκε στην Ιαπωνία από τον Αυτοκράτορα Τένμου, λόγω της επιρροής του Βουδισμού.[7] Στη συνέχεια, το έτος 737 της περιόδου Νάρα, ο Αυτοκράτορας Σέιμου ενέκρινε την κατανάλωση ψαριών και οστρακοειδών. Κατά τη διάρκεια των 1200 χρόνων από την περίοδο Νάρα έως τη Μεταρρύθμιση Μεϊτζί στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι Ιάπωνες έτρωγαν γεύματα χορτοφαγικού στιλ και σε ειδικές περιπτώσεις σέρβιραν θαλασσινά.

Αρκετά τάγματα μοναχών στη μεσαιωνική Ευρώπη περιόρισαν ή απαγόρευσαν την κατανάλωση κρέατος για ασκητικούς λόγους, αλλά κανένας από αυτούς δεν απείχε από την κατανάλωση ψαριών. Αυτοί οι μοναχοί δεν ήταν χορτοφάγοι, αλλά κάποιοι ήταν ιχθυοχορτοφάγοι.[8]

Ο Μαρκίονας της Σινώπης και οι οπαδοί του έτρωγαν ψάρια αλλά όχι πουλερικά ή κόκκινο κρέας.[9] Τα ψάρια θεωρούνταν από τους Μαρκιονίτες ως ένα πιο ιερό είδος τροφής.[10] Κατανάλωναν ψωμί, ψάρι, μέλι, γάλα και λαχανικά.[9][11]

Οι «Ακροατές» της εκκλησιαστικής ιεραρχίας του Μανιχαϊσμού ζούσαν με μια διατροφή με ψάρια, δημητριακά και λαχανικά.[12] Η κατανάλωση χερσαίων ζώων απαγορεύτηκε, με βάση τη μανιχαϊστική πεποίθηση ότι «τα ψάρια, που γεννιούνται μέσα στα νερά, και χωρίς καμία σεξουαλική επαφή από την πλευρά των άλλων ψαριών, είναι απαλλαγμένα από τη βρωμιά που μολύνει όλα τα ζώα».

Ο Κανόνας του Αγίου Βενέδικτου επέμενε στην πλήρη αποχή από το κρέας τετράποδων ζώων, εκτός από περιπτώσεις αρρώστων.[13] Οι Βενεδικτίνοι μοναχοί ακολούθησαν έτσι μια διατροφή βασισμένη σε λαχανικά, αυγά, γάλα, βούτυρο, τυρί και ψάρια.[14] Ο Παύλος ο Διάκονος διευκρίνισε ότι το τυρί, τα αυγά και τα ψάρια ήταν μέρος της συνηθισμένης διατροφής ενός μοναχού.[14] Ο Βενεδικτίνος μοναχός Βάλαφριντ Στράβων σχολίασε: «Λίγο αλάτι, ψωμί, πράσα, ψάρι και κρασί, αυτό είναι το μενού μας».[15]

Οι Καρθουσιάνοι ακολουθούσαν μια αυστηρή διατροφή που αποτελούνταν από ψάρια, τυρί, αυγά και λαχανικά, με ψωμί και νερό μόνο τις Παρασκευές.[13]

Τον 13ο αιώνα, οι Κιστερκιανοί μοναχοί κατανάλωναν ψάρια και αυγά.[16] Δημιουργήθηκαν λίμνες για ιχθυοκαλλιέργεια.[16] Από τις αρχές του 14ου αιώνα, οι Βενεδικτίνοι και οι Κιστερκιανοί μοναχοί δεν απείχαν πλέον από την κατανάλωση κρέατος τετράποδων ζώων.[16][17] Το 1336, ο Πάπας Βενέδικτος ΙΒ΄ επέτρεψε στους μοναχούς να τρώνε κρέας τέσσερις ημέρες την εβδομάδα εκτός της εποχής της νηστείας, αν δεν το σέρβιραν στην τραπεζαρία.[17]

Οι αναχωρήτες της Αγγλίας είχαν μια ιχθυοχορτοφαγική διατροφή με ψάρια καρυκευμένα με μήλα και βότανα, σούπα με φασόλια ή μπιζέλια και γάλα, βούτυρο και λάδι.[18][19]

19ος αιώνας μέχρι σήμερα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Φράνσις Γουίλιαμ Νιούμαν, ο οποίος ήταν Πρόεδρος της Χορτοφαγικής Εταιρείας από το 1873 έως το 1883, κατέστησε δυνατή την ιδιότητα μέλους για άτομα που δεν ήταν εντελώς χορτοφάγοι, όπως οι ιχθυοχορτοφάγοι.[20][21] Τελικά, στη δεκαετία του 1890 ο ίδιος ο Νιούμαν μεταπήδησε από μια ωογαλακτοχορτοφαγική διατροφή σε μια ιχθυοχορτοφαγική διατροφή, με τη λογική ότι τα ψάρια δεν σπαταλούν χώρο, είναι άφθονα λόγω των υψηλών ρυθμών αναπαραγωγής, δεν νοιάζονται για τα μικρά τους και δεν έχουν γονικά αισθήματα που πρέπει να παραβιαστούν και μπορούν να συλληφθούν και να σφάζονται με τρόπους που προκαλούν ελάχιστο πόνο.[22]

Ένα βιβλίο του 2016, το Seagan Eating, προώθησε μια διατροφή με θαλασσινά,[23][24] η οποία διακρίνεται από τις συνηθισμένες ιχθυοχορτοφαγικές διατροφές, επειδή αποθαρρύνει την κατανάλωση γαλακτοκομικών και αυγών.[25]

Κίνητρα και λογική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αειφορία και περιβαλλοντικές ανησυχίες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Είναι σύνηθες για κάθε είδους άτομα που απέχουν από το κρέας να συμμετέχουν στο «πράσινο κίνημα» και να είναι ευσυνείδητα για την παγκόσμια βιωσιμότητα των τροφίμων και τον περιβαλλοντισμό.[26] Η μετάβαση σε ένα ιχθυοχορτοφαγικό διατροφικό μοτίβο μπορεί δυνητικά να επηρεάσει θετικά και τα δύο.[27][26] Οι άνθρωποι μπορεί να υιοθετήσουν μια ιχθυοχορτοφαγική διατροφή από την επιθυμία να μειώσουν το διατροφικό τους αποτύπωμα άνθρακα.[28][29] Μια ανάλυση του κύκλου ζωής του 2014 για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου υπολόγισε ότι μια ιχθυοχορτοφαγική διατροφή θα παρείχε 45% μείωση των εκπομπών σε σύγκριση με μια παμφάγα διατροφή.[30][31] Έρευνα σχετικά με τη διατροφή περισσότερων από 55.000 κατοίκων του Ηνωμένου Βασιλείου διαπίστωσε ότι οι κρεατοφάγοι είχαν διατροφικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που ήταν περίπου 50% υψηλότερες από τους ιχθυοχορτοφάγους.[32] Σε σύγκριση με μια παμφάγα διατροφή, οι ιχθυοχορτοφαγικές διατροφές είχαν επίσης 64% λιγότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις συνολικά όταν αξιολογήθηκαν μαζί η ποσότητα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η χρήση γης και η σωρευτική ζήτηση ενέργειας.[33]

Μια ιαπωνική μελέτη το 2018 διαπίστωσε ότι διάφορες αλλαγές διατροφής θα μπορούσαν να μειώσουν επιτυχώς το ιαπωνικό αποτύπωμα αζώτου στα τρόφιμα, ιδιαίτερα με την υιοθέτηση μιας ιχθυοχορτοφαγικής διατροφής που μπορεί να μειώσει τον αντίκτυπο στο άζωτο.[34] Η μετάβαση από μια παμφάγα διατροφή σε μια ιχθυοχορτοφαγική διατροφή έχει επίσης μεγάλες δυνατότητες στη μείωση της απώλειας τροφής, επειδή τα ψάρια και τα οστρακοειδή συμβάλλουν σημαντικά λιγότερο στη σπατάλη τροφίμων σε επίπεδο πρωτογενούς, λιανικής και καταναλωτή σε σχέση με το κόκκινο κρέας και τα πουλερικά.[35] Επιπλέον, η εξοικονόμηση νερού μπορεί να αποτελέσει κίνητρο. Μια πολυεθνική μελέτη διαπίστωσε ότι η αλλαγή μιας συμβατικής διατροφής σε μια ισορροπημένη ιδιοπαθή διατροφή θα μπορούσε να μειώσει το διατροφικό αποτύπωμα νερού κατά 33% έως 55%.[36]

Έρευνα υγείας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένας κοινός λόγος για την υιοθέτηση της ιχθυοχορτοφαγίας μπορεί να σχετίζεται με την υγεία, όπως η κατανάλωση ψαριών και φυτικών τροφών ως μέρος της μεσογειακής διατροφής, η οποία σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.[37][38] Οι ιχθυοχορτοφαγικές διατροφές βρίσκονται υπό προκαταρκτική έρευνα για τη δυνατότητά τους να επηρεάσουν τον διαβήτη,[39] τη μακροχρόνια αύξηση βάρους[40] και τη θνησιμότητα από κάθε αιτία.[41]

Ανησυχίες για την καλή διαβίωση των ζώων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ιχθυοχορτοφαγία μπορεί να γίνει αντιληπτή ως μια πιο ηθική επιλογή επειδή τα ψάρια και τα οστρακοειδή μπορεί να μην βιώνουν φόβο, πόνο και ταλαιπωρία όπως τα πιο περίπλοκα ζώα όπως τα θηλαστικά και άλλα τετράποδα,[42][43][44], κάτι που αποτελεί μια συνεχής συζήτηση.[45][46]

Μερικοί ιχθυοχορτοφάγοι μπορεί να θεωρούν τη διατροφή τους ως μετάβαση στη χορτοφαγία, ενώ άλλοι μπορεί να τη θεωρούν ηθικό συμβιβασμό,[47] συχνά ως πρακτική ανάγκη για την απόκτηση θρεπτικών συστατικών που απουσιάζουν, τα οποία δεν βρίσκονται εύκολα ή είναι ελάχιστα βιοδιαθέσιμα στα φυτά.[48]

Άλλοι παράγοντες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έχουν εκφραστεί ανησυχίες σχετικά με την κατανάλωση ορισμένων ποικιλιών ψαριών που περιέχουν τοξίνες όπως υδράργυρο και πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB),[49] αν και είναι δυνατό να επιλεγούν ψάρια που περιέχουν λίγο ή καθόλου υδράργυρο και να μετριαστεί η κατανάλωση ψαριών που περιέχουν υδράργυρο.[50] Σύμφωνα με μια παγκόσμια έρευνα καταναλωτών του 2018, η πλειονότητα των ιχθυοχορτοφάγων, των χορτοφάγων και των βίγκαν (87% επικράτηση) ανέφερε ότι οι επιλογές των προϊόντων διατροφής τους επηρεάζονται από ιδεολογικούς παράγοντες, όπως ηθικές ανησυχίες, περιβαλλοντικές επιπτώσεις ή κοινωνική ευθύνη.[51] Οι ιχθυοχορτοφάγοι μπορεί να παρακινούνται από ηθικές ανησυχίες που δεν σχετίζονται με την προστασία των ζώων ή την προστασία του περιβάλλοντος, όπως για παράδειγμα ανθρωπιστικούς λόγους.

Αποχή στη θρησκεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Περαιτέρω πληροφορίες: Χορτοφαγία και θρησκεία

Χριστιανισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τόσο στη ρωμαιοκαθολική όσο και στην ανατολική ορθόδοξη παράδοση, η ιχθυοχορτοφαγία αναφέρεται ως μια μορφή αποχής. Κατά τις περιόδους νηστείας, οι Ανατολικοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί συχνά απέχουν από το κρέας, τα γαλακτοκομικά και τα ψάρια, αλλά τις εορτές που γίνονται τις ημέρες της νηστείας (για παράδειγμα, 15 Αυγούστου Τετάρτη ή Παρασκευή), επιτρέπεται το ψάρι, ενώ το κρέας και τα γαλακτοκομικά παραμένουν απαγορευμένα.[52] Η Αντωνιανή νηστεία[53] έχει θεωρηθεί μια παραλλαγή της Ορθόδοξης νηστείας που μοιάζει με ιχθυοχορτοφαγική, καθώς τα πουλερικά και το κόκκινο κρέας περιορίζονται όλο το χρόνο, αλλά τα ψάρια, τα αυγά, τα λάδια, τα γαλακτοκομικά και το κρασί επιτρέπονται τις περισσότερες μέρες.[54][55]

Η ιχθυοχορτοφαγία είναι σχετικά δημοφιλής στους Αντβεντιστές της Εβδόμης Ημέρας σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. Στη δεκαετία του 2000, το 10% των Αντβεντιστών της Έβδομης Ημέρας της Βόρειας Αμερικής που ερωτήθηκαν ανέφεραν ότι συμμετείχαν σε μια ιχθυοχορτοφαγική διατροφή.[56] Η μεγαλύτερη δημοτικότητα πιθανότατα οφείλεται στο ότι η εκκλησία προωθεί ένα «μήνυμα υγείας» στους ακόλουθούς της και θεωρεί ότι η κατανάλωση κρέατος είναι δυσμενής. Οι Αντβεντιστές που τρώνε θαλασσινά δεν τρώνε οστρακοειδή επειδή η εκκλησία αναμένει από όλους τους ακόλουθους να τρώνε μόνο φαγητά κοσέρ, που θεωρούνται επιτρεπτά από το Λευιτικό 11.[57]

Ιουδαϊσμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ιχθυοχορτοφαγία (υπό την προϋπόθεση ότι το ψάρι είναι κοσέρ) συμμορφώνεται με τους εβραϊκούς διατροφικούς νόμους. Τα ψάρια και όλα τα άλλα θαλασσινά πρέπει να έχουν πτερύγια και λέπια για να θεωρούνται κοσέρ. Τα υδρόβια θηλαστικά όπως τα δελφίνια και οι φάλαινες δεν είναι κοσέρ, ούτε οι χονδροιχθύες όπως οι καρχαρίες και τα σαλάχια, αφού όλα έχουν δερματικά οδοντίδια και όχι λέπια ακτινοπτερύγιων. Η έλλειψη πτερυγίων και φολίδων θεωρεί επίσης τα καρκινοειδή ( π.χ. γαρίδες, καβούρι, αστακό, κ.λπ.) και τα μαλάκια (στρείδι, αχιβάδα, κόγχη, χταπόδι, καλαμάρι, κ.λπ.) ως «τρέιφ» — μη κοσέρ. Το αυγοτάραχο, όπως το χαβιάρι, πρέπει να προέρχεται από ψάρι κοσέρ για να επιτρέπεται. Οι ιχθυοχορτοφαγικές διατροφές απλοποιούν την τήρηση του ιουδαϊκού διαχωρισμού του κρέατος και των γαλακτοκομικών προϊόντων, καθώς το ψάρι κοσέρ είναι «παρέβε», δηλαδή ούτε «γάλα» ούτε «κρέας».[58]

Το 2015, μέλη της συναγωγής του Φιλελεύθερου Ιουδαϊσμού στο Μάντσεστερ ίδρυσαν την Ιχθυοχορτοφαγική Εταιρεία, αναφέροντας την ιχθυοχορτοφαγία ως αρχικά εβραϊκή διατροφή και ως μια μορφή χορτοφαγίας.[59] Η κοινωνία έχει πολλά συμφέροντα υπεράσπισης, όπως τη δημόσια υγεία, την προώθηση της υγιεινής διατροφής, τον εγκωμιασμό της ιχθυοχορτοφαγίας ως «φυσικής ανθρώπινης διατροφής», την υποστήριξη της καλύτερης διαβίωσης των ζώων, την ευαισθητοποίηση στην κρίση της κλιματικής αλλαγής και την απαίτηση για βιώσιμη και υπεύθυνη αλίευση θαλασσινών.[59][60]

Ινδουϊσμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μερικοί Ινδουιστές από επιλογή ακολουθούν μια αυστηρή γαλακτοχορτοφαγική διατροφή και στην Ινδία έως και το 44% των Ινδουιστών αυτοπροσδιορίζονται ως κάποιο είδος χορτοφάγοι.[61] Ωστόσο, υπάρχουν Ινδουιστές που καταναλώνουν ψάρια, οι οποίοι βρίσκονται κυρίως στην παράκτια νοτιοδυτική Ινδία.[62] Αυτή η κοινότητα θεωρεί τα θαλασσινά γενικά ως «λαχανικά από τη θάλασσα» και αποφεύγει να τρώει ζώα της ξηράς. Άλλοι Ινδουιστές που καταναλώνουν θαλασσινά είναι εκείνοι από τη Βεγγάλη και άλλες παράκτιες περιοχές.[63] Στη Βεγγάλη, οι Ινδουιστές καταναλώνουν ψάρι και είναι γνωστό ότι το μαγειρεύουν καθημερινά.[64]

Ρασταφάρι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η έκφραση της κατανάλωσης άιταλ μπορεί να ποικίλλει από Ράστα σε Ράστα, αλλά μια γενική αρχή είναι ότι το φαγητό πρέπει να είναι φυσικό ή αγνό και από τη γη.[65] Αν και οι Ρασταφάρι συνδέονται γενικά με τη μανιώδη χορτοφαγία και τον βιγκανισμό, μια μεγάλη μειοψηφία οπαδών θεωρεί ότι ορισμένα είδη ψαριών[66] αποτελούν αποδεκτή εξαίρεση στη διατροφή άιταλ. Οι Ρασταφάρι που επιτρέπουν τα ψάρια θα αποφεύγουν να τρώνε κάθε είδους οστρακοειδούς, καθώς θεωρούνται «ακάθαρτοι» οδοκαθαριστές,[67][68] μια πεποίθηση που πηγάζει από τις βιβλικές διδασκαλίες.[69]

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ «Flexitarian diet on trend, says GlobalData». Fitness Magazine (στα Αγγλικά). 12 Σεπτεμβρίου 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2021. 
  2. ↑ «An exploration into diets around the world» (PDF). Ipsos. UK. Αυγούστου 2018. σελίδες 2, 10, 11. Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 12 Μαΐου 2019. Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2019. 
  3. ↑ «Pythagoras». World History Encyclopedia (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2022. 
  4. ↑ Avey, Tori (28 Ιανουαρίου 2014). «From Pythagorean to Pescatarian – The Evolution of Vegetarianism». PBS. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Οκτωβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2020. 
  5. ↑ «The Republic Of Plato: An Ideal Commonwealth by Jowett, Benjamin (Translator): Very Good Hardcover (1901) | Back Lane Books». www.abebooks.co.uk (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2022. 
  6. ↑ Skiadas, P. K.; Lascaratos, J. G. (July 2001). «Dietetics in ancient Greek philosophy: Plato's concepts of healthy diet». European Journal of Clinical Nutrition 55 (7): 532–537. doi:10.1038/sj.ejcn.1601179. PMID 11464226. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11464226/. 
  7. ↑ Hisao Nagayama. 「たべもの江戸史」 新人物往来社, 1976. (ISBN 4309473105) p. 66. 『、「牛馬犬猿鶏の宍(肉)を食うことなかれ」の殺生禁断の令は有名拍車をかけたのが仏教の影響である。』
  8. ↑ Lutterbach, Hubertus: Der Fleischverzicht im Christentum, in: Saeculum 50/II (1999) p. 202.
  9. ↑ 9,0 9,1 May, Gerhard; Greschat, Katharina. (2013). Marcion und seine kirchengeschichtliche Wirkung / Marcion and His Impact on Church History. De Gruyter. pp. 213–216. (ISBN 978-3-11-017599-8)
  10. ↑ Fontaine, Petrus Franciscus Maria. (1994). Gnostic Dualism in Asia Minor During the First Centuries, A.D. II. Brill Academic Publishing. p. 84. (ISBN 978-90-5063-346-8)
  11. ↑ Tyson, Joseph B. (2006). Marcion and Luke-Acts: A Defining Struggle. University of South Carolina Press. p. 35. (ISBN 978-1-57003-650-7)
  12. ↑ Spencer, Colin. (2002). Vegetarianism: A History. Four Walls Eight Windows. pp. 135–136. (ISBN 1-56858-238-2)
  13. ↑ 13,0 13,1 Keevill, Graham; Aston, Mick; Hall, Teresa. (2017). Monastic Archaeology. Oxbow Books. p. 54. (ISBN 978-1-78570-567-0)
  14. ↑ 14,0 14,1 Butler, Edward Cuthbert. (1919). Benedictine Monachism: Studies in Benedictine Life and Rule. London: Longmans, Green. p. 44
  15. ↑ Riché, Pierre. (1978). Daily Life in the World of Charlemagne. University of Pennsylvania Press. p. 171. (ISBN 0-8122-1096-4)
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Barber, Bruno. (2004). The Cistercian Abbey of St Mary Stratford Langthorne, Essex. Museum of London Archaeology Service. p. 158. (ISBN 978-1-901992-38-0)
  17. ↑ 17,0 17,1 Kerr, Julie. (2006). Life in the Medieval Cloister. Continuum. pp. 48–50. (ISBN 978-1-84725-161-9)
  18. ↑ Clay, Rotha Mary. (1914). The Hermits and Anchorites of England. London: Methuen. p. 104
  19. ↑ Anson, Peter F. (1932). The Quest of Solitude. London: J. M. Dent. p. 232. "The food of an anchorite or an anchoress was mainly vegetarian. They could have soups or “pottages” made of herbs, peas, or beans; or “furmity,” sweetened with milk, butter, or oil, and fish seasoned with apples or herbs."
  20. ↑ Spencer, Colin. (1995). The Heretic's Feast: A History of Vegetarianism. University Press of New England. pp. 274–276. (ISBN 0-87451-708-7)
  21. ↑ Yeh, Hsin-Yi. (2013). «Boundaries, Entities, and Modern Vegetarianism: Examining the Emergence of the First Vegetarian Organization». Qualitative Inquiry 19: 298–309. doi:10.1177/1077800412471516. https://archive.org/details/sim_qualitative-inquiry_2013-04_19_4/page/298. «Moreover, at the early phase of vegetarianism, while some adherents avoided eating flesh of land animals and birds, they ate fish (Newman, 1874)». 
  22. ↑ May Vegetarians Eat Fish?. Dundee Evening Telegraph (11 September 1895).
  23. ↑ "Fishy business: should we all be seagans?". The Guardian. Retrieved 18 Ιανουαρίου 2022.
  24. ↑ Erbentraut, Joseph. (2017). "'Seagan' Diet Suggests It's Not A Crazy Idea For Vegans To Eat Seafood". huffingtonpost.co.uk. Retrieved 18 Ιανουαρίου 2022.
  25. ↑ "Seaganism". macmillandictionary.com. Retrieved 18 Ιανουαρίου 2022.
  26. ↑ 26,0 26,1 Hoehn, Daniel; Margallo, María; Laso, Jara; García-Herrero, Isabel; Bala, Alba; Fullana-i-Palmer, Pere; Irabien, Angel; Aldaco, Rubén (Ιανουαρίου 2019). «Energy Embedded in Food Loss Management and in the Production of Uneaten Food: Seeking a Sustainable Pathway» (στα αγγλικά). Energies 12 (4): 767. doi:10.3390/en12040767. 
  27. ↑ Tilman, David; Clark, Michael (November 2014). «Global diets link environmental sustainability and human health» (στα αγγλικά). Nature 515 (7528): 518–522. doi:10.1038/nature13959. ISSN 1476-4687. PMID 25383533. Bibcode: 2014Natur.515..518T. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 February 2021. https://web.archive.org/web/20210216233536/https://www.nature.com/articles/nature13959. Ανακτήθηκε στις 6 February 2021. 
  28. ↑ «Carbon footprint factsheet». Center for Sustainable Systems, University of Michigan. 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Μαΐου 2019. 
  29. ↑ Scarborough, P.; Appleby, P. N.; Mizdrak, A.; Briggs, A. D.; Travis, R. C.; Bradbury, K. E.; Key, T. J. (11 Ιουνίου 2014). «Dietary greenhouse gas emissions of meat-eaters, fish-eaters, vegetarians and vegans in the UK». Climatic Change (Springer) 125 (2): 179–192. doi:10.1007/s10584-014-1169-1. PMID 25834298. Bibcode: 2014ClCh..125..179S. 
  30. ↑ Magkos, Faidon; Tetens, Inge; Bügel, Susanne Gjedsted; Felby, Claus; Schacht, Simon Rønnow; Hill, James O; Ravussin, Eric; Astrup, Arne (1 Ιανουαρίου 2020). «A Perspective on the Transition to Plant-Based Diets: a Diet Change May Attenuate Climate Change, but Can It Also Attenuate Obesity and Chronic Disease Risk?». Advances in Nutrition 11 (1): 1–9. doi:10.1093/advances/nmz090. ISSN 2161-8313. PMID 31504086. 
  31. ↑ Tilman, David; Clark, Michael (1 November 2014). «Global diets link environmental sustainability and human health» (στα αγγλικά). Nature 515 (7528): 518–522. doi:10.1038/nature13959. ISSN 1476-4687. PMID 25383533. Bibcode: 2014Natur.515..518T. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 February 2021. https://web.archive.org/web/20210216233536/https://www.nature.com/articles/nature13959. Ανακτήθηκε στις 6 February 2021. 
  32. ↑ Scarborough, Peter; Appleby, Paul N.; Mizdrak, Anja; Briggs, Adam D. M.; Travis, Ruth C.; Bradbury, Kathryn E.; Key, Timothy J. (1 July 2014). «Dietary greenhouse gas emissions of meat-eaters, fish-eaters, vegetarians and vegans in the UK» (στα αγγλικά). Climatic Change 125 (2): 179–192. doi:10.1007/s10584-014-1169-1. ISSN 1573-1480. PMID 25834298. Bibcode: 2014ClCh..125..179S. 
  33. ↑ Rabès, Anaëlle; Seconda, L.; Langevin, B.; Allès, B.; Touvier, M.; Hercberg, S.; Lairon, D.; Baudry, J. και άλλοι. (2020). «Greenhouse gas emissions, energy demand and land use associated with omnivorous, pesco-vegetarian, vegetarian, and vegan diets accounting for farming practices». Sustainable Production and Consumption 22: 138–146. doi:10.1016/j.spc.2020.02.010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 September 2021. https://web.archive.org/web/20210902175155/https://www.semanticscholar.org/paper/Greenhouse-gas-emissions,-energy-demand-and-land-Rab%C3%A8s-Seconda/4dcdde9510065885ff4fcf91e98833c02ab05081. Ανακτήθηκε στις 2 September 2021. 
  34. ↑ Oita, Azusa; Nagano, Ichiro; Matsuda, Hiroyuki (1 April 2018). «Food nitrogen footprint reductions related to a balanced Japanese diet». Ambio 47 (3): 318–326. doi:10.1007/s13280-017-0944-4. ISSN 0044-7447. PMID 28913773. 
  35. ↑ «Beef Research - Food Waste». Beef Research (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2022. 
  36. ↑ «Change your diet to save both water and your health» (στα αγγλικά). ScienceDaily. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Ιουνίου 2021. https://web.archive.org/web/20210625032254/https://www.sciencedaily.com/releases/2018/09/180910142419.htm. Ανακτήθηκε στις 23 March 2021. 
  37. ↑ O’Keefe, James H.; Torres-Acosta, Noel; O’Keefe, Evan L.; Saeed, Ibrahim M.; Lavie, Carl J.; Smith, Sarah E.; Ros, Emilio (22 September 2020). «A Pesco-Mediterranean diet with intermittent fasting». Journal of the American College of Cardiology 76 (12): 1484–1493. doi:10.1016/j.jacc.2020.07.049. ISSN 0735-1097. PMID 32943166. 
  38. ↑ Estruch, Ramon; Sacanella, Emilio; Ros, Emilio (4 Ιανουαρίου 2021). «Should we all go pesco-vegetarian?». European Heart Journal 42 (12): 1144–1146. doi:10.1093/eurheartj/ehaa1088. ISSN 0195-668X. PMID 33393612. 
  39. ↑ Papier, Keren; Appleby, Paul N.; Fensom, Georgina K.; Knuppel, Anika; Perez-Cornago, Aurora; Schmidt, Julie A.; Tong, Tammy Y. N.; Key, Timothy J. (25 February 2019). «Vegetarian diets and risk of hospitalisation or death with diabetes in British adults: results from the EPIC-Oxford study» (στα αγγλικά). Nutrition and Diabetes 9 (1): 7. doi:10.1038/s41387-019-0074-0. ISSN 2044-4052. PMID 30804320. 
  40. ↑ Knüppel, A.; Appleby, P. N.; Key, T. J. (7 March 2019). «Weight change over 14 years in meat-eaters, pescatarians, vegetarians and vegans» (στα αγγλικά). Proceedings of the Nutrition Society 78 (OCE1). doi:10.1017/S0029665119000417. ISSN 0029-6651. 
  41. ↑ Schwingshackl, Lukas; Schwedhelm, Carolina; Hoffmann, Georg; Lampousi, Anna-Maria; Knüppel, Sven; Iqbal, Khalid; Bechthold, Angela; Schlesinger, Sabrina και άλλοι. (26 April 2017). «Food groups and risk of all-cause mortality: a systematic review and meta-analysis of prospective studies». American Journal of Clinical Nutrition 105 (6): 1462–1473. doi:10.3945/ajcn.117.153148. ISSN 0002-9165. PMID 28446499. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2022. https://web.archive.org/web/20220110140506/https://www.researchgate.net/publication/316523321_Food_groups_and_risk_of_all-cause_mortality_A_systematic_review_and_meta-analysis_of_prospective_studies. Ανακτήθηκε στις 19 May 2019. 
  42. ↑ «Do fish feel pain? Not as humans do, study suggests». ScienceDaily. 8 Αυγούστου 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2018. 
  43. ↑ Rose, J D; Arlinghaus, R; Cooke, S J; Diggles, B K; Sawynok, W; Stevens, E D; Wynne, C D L (March 2014). «Can fish really feel pain?». Fish and Fisheries 15 (1): 97–133. doi:10.1111/faf.12010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 November 2020. https://web.archive.org/web/20201103185025/https://www.agrar.hu-berlin.de/de/institut/departments/daoe/gewisola2013/dntw/jp_bfm/publ_html/roseetal-fishfish-online-2012.pdf. Ανακτήθηκε στις 29 October 2020. 
  44. ↑ Key, Brian (March 2015). «Fish do not feel pain and its implications for understanding phenomenal consciousness». Biology and Philosophy 30 (2): 149–165. doi:10.1007/s10539-014-9469-4. PMID 25798021. 
  45. ↑ «It's Official: Fish Feel Pain». Smithsonian Magazine (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2021. 
  46. ↑ «Scientists say fish feel pain. It could lead to major changes in the fishing industry.» (στα αγγλικά). The Washington Post. ISSN 0190-8286. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 October 2021. https://web.archive.org/web/20211015082907/https://www.washingtonpost.com/news/food/wp/2018/05/24/scientists-say-fish-feel-pain-it-could-lead-to-major-changes-in-the-fishing-industry/. Ανακτήθηκε στις 28 May 2021. 
  47. ↑ Ronald L. Sandler, Food Ethics: The Basics, Routledge, 2014, p. 74.
  48. ↑ Rohrer, Finlo (5 November 2009). «The rise of the non-veggie vegetarian». BBC News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 November 2009. https://web.archive.org/web/20091107181332/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/8341002.stm. Ανακτήθηκε στις 22 July 2013. 
  49. ↑ Committee on the Toxicological Effects of Methylmercury, Board on Environmental Studies and Toxicology, National Research Council, Council, National Research· Studies, Division on Earth Life (2000). Toxicological Effects of Methylmercury. ISBN 978-0-309-07140-6. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2007. 
  50. ↑ «Experts Say Consumers Can Eat Around Toxins In Fish». ScienceDaily. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2015. 
  51. ↑ «Survey: Most meat eaters are influenced by ethical concerns». Verdict Food Service (στα Αγγλικά). 30 Ιουλίου 2019. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 29 Απριλίου 2022. 
  52. ↑ «The Fasting Rule of the Orthodox Church». www.abbamoses.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Αυγούστου 2017. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2019. 
  53. ↑ «Fasting Rules». St. Anthony (στα Αγγλικά). 17 Μαΐου 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιανουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2021. 
  54. ↑ Karras, Spyridon; Koufakis, Theocharis; Petróczi, Andrea; Folkerts, Dirk; Kypraiou, Maria; Grammatiki, Maria; Mulrooney, Hilda; Naughton, Declan και άλλοι. (21 August 2020). «Effects of Orthodox fasting on cardiometabolic risk factors: a comparative evaluation between lay fasters and Athonian monks». Endocrine Abstracts 70. doi:10.1530/endoabs.70.EP559. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2022. https://web.archive.org/web/20220110140501/https://www.endocrine-abstracts.org/ea/0070/ea0070EP559. Ανακτήθηκε στις 7 February 2021. 
  55. ↑ Karras, S N; Persynaki, A; Petróczi, A; Barkans, E; Mulrooney, H; Kypraiou, M; Tzotzas, T; Tziomalos, K και άλλοι. (Ιουνίου 2017). «Health benefits and consequences of the Eastern Orthodox fasting in monks of Mount Athos: a cross-sectional study». European Journal of Clinical Nutrition 71 (6): 743–749. doi:10.1038/ejcn.2017.26. PMID 28327563. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2022. https://web.archive.org/web/20220110140507/https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28327563/. Ανακτήθηκε στις 7 February 2021. 
  56. ↑ «Adventist Health Study-2». adventisthealthstudy.org. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2021. 
  57. ↑ Shurtleff, W.· Aoyagi, A. (2014). History of Seventh-day Adventist Work with Soyfoods, Vegetarianism, Meat Alternatives, Wheat Gluten, Dietary Fiber and Peanut Butter (1863-2013): Extensively Annotated Bibliography and Sourcebook (PDF). Soyinfo Center. σελ. 1081. ISBN 978-1-928914-64-8. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2018. 
  58. ↑ Menachem Posner. «May fish be consumed with dairy?». Chabad.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Οκτωβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2021. 
  59. ↑ 59,0 59,1 «Pescetarian Society Home Page». The Pescetarian Society. 2019. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2022. 
  60. ↑ «Popular Pescetarian Meals – Healthy Living». thepescetariansociety.org (στα Αγγλικά). 10 Ιουνίου 2022. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2022. 
  61. ↑ Corichi, Manolo (8 Ιουλίου 2021). «Eight-in-ten Indians limit meat in their diets, and four-in-ten consider themselves vegetarian». Pew Research Center. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2022. 
  62. ↑ Axelrod, P; Fuerch, MA (1998). «Portuguese Orientalism and the making of the village communities of Goa». Ethnohistory 45 (3): 439. doi:10.2307/483320. https://archive.org/details/sim_ethnohistory_summer-1998_45_3/page/439. 
  63. ↑ Chakravarti, A. K. (December 1974). «Regional Preference for Food: Some Aspects of Food Habit Patterns in India». The Canadian Geographer 18 (4): 395–410. doi:10.1111/j.1541-0064.1974.tb00212.x. 
  64. ↑ Sinclair-Brull, Wendy. (1997). Female Ascetics: Hierarchy and Purity in an Indian Religious Movement. Curzon Press. p. 158. (ISBN 0-7007-0422-1)
  65. ↑ Meehan, Peter (12 October 2012). «Ital Is Vital». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 November 2021. https://web.archive.org/web/20211108011548/https://www.nytimes.com/2012/10/14/magazine/ital-is-vital.html. Ανακτήθηκε στις 8 November 2021. 
  66. ↑ «Rasta fare | alimentarium». www.alimentarium.org (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2021. 
  67. ↑ O'Brien, Derek; Carter, Vaughan (2002). «Chant Down Babylon: Freedom of Religion and the Rastafarian Challenge to Majoritarianism» (στα αγγλικά). Journal of Law and Religion 18 (1): 219–248. doi:10.2307/1051499. ISSN 0748-0814. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 November 2021. https://web.archive.org/web/20211108021408/https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-law-and-religion/article/abs/chant-down-babylon-freedom-of-religion-and-the-rastafarian-challenge-to-majoritarianism/0B9EBEE39F9310026808EB3A7E2981E8. Ανακτήθηκε στις 8 November 2021. 
  68. ↑ «The Ital Diet, A Rastafarian Recipe For Eating Right». Worldcrunch (στα Αγγλικά). 8 Ιουνίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 2021. 
  69. ↑ Snider (28 Ιουνίου 2020). «Rastafari Culture». Black History Month. Ανακτήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 2022. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ιχθυοχορτοφαγία&oldid=10399222"