Ιωάννης Β΄ της Γαλλίας
Ο Ιωάννης Β΄ της Γαλλίας ή Ιωάννης ο Αγαθός (γαλλικά: Jean II le Bon, 26 Απριλίου 1319 – 8 Απριλίου 1364) μέλος του Οίκου των Βαλουά ήταν μεγαλύτερος γιος και διάδοχος του Φιλίππου ΣΤ΄ της Γαλλίας και της Ιωάννας της Βουργουνδίας. Ο Ιωάννης ο Αγαθός ήταν επίσης κόμης του Ανζού και του Μαιν και δούκας της Νορμανδίας (1332 - 1350)
Την εποχή που ανέβηκε στον θρόνο ολόκληρη η Γαλλία μαστιζόταν από εκτεταμένες και ανεπανόρθωτες καταστροφές. Η Μαύρη Πανώλη είχε θανατώσει τον μισό πληθυσμό της χώρας, ασταμάτητες εξεγέρσεις, ληστές λεηλατούσαν την ύπαιθρο και οι ήττες με τους Άγγλους έφεραν καταστροφικές απώλειες με αποκορύφωμα τη μάχη του Πουατιέ (1356) που ο βασιλιάς συνελήφθη αιχμάλωτος. Τη Γαλλία όταν ήταν αιχμάλωτος των Άγγλων κυβερνούσε σαν αντιβασιλιάς ο μεγαλύτερος γιος του Κάρολος, αντιμετώπισε πλήθος εξεγέρσεων που κατάφερε να τις καταστείλει όλες επιτυχώς. Με τη Συνθήκη του Μπρετινί (1360) απελευθέρωσε τον πατέρα του αφού πλήρωσε στους Άγγλους για λύτρα ένα τεράστιο ποσό και τους παραχώρησε οριστικά απέραντες εκτάσεις. Ο Ιωάννης Β΄ αναγκάστηκε να δώσει στους Άγγλους και έναν μεγάλο αριθμό ομήρων για να εξαγοράσει την ελευθερία του, ανάμεσα τους βρισκόταν και ο δεύτερος γιος του Λουδοβίκος, δούκας του Ανζού. Με την επιστροφή του στη Γαλλία δημιούργησε νέο νόμισμα το φράγκο και προσπάθησε να σταθεροποιήσει το νομισματικό σύστημα, ήθελε να απαλλαγεί από τις ελεύθερες εταιρείες με την αποστολή τους σε Σταυροφορία αλλά ο Πάπας Ιννοκέντιος ΣΤ΄ πέθανε λίγο μετά τη συνάντηση τους στην Αβινιόν. Όταν ο Ιωάννης πληροφορήθηκε ότι ο γιος του Λουδοβίκος δραπέτευσε λόγω της χαλαρής επιτήρησης επέστρεψε ο ίδιος με τη θέληση του στην αιχμαλωσία και πέθανε εκεί (1364), τον διαδέχθηκε ο μεγαλύτερος γιος του Κάρολος Ε΄.
Πρώτα χρόνια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ιωάννης ήταν εννέα ετών όταν ο πατέρας του στέφτηκε απροσδόκητα βασιλιάς ως Φίλιππος ΣΤ΄ της Γαλλίας λόγω του Σαλικού νόμου που απαγόρευε σε θυγατέρες ή αδελφές βασιλέων να κληρονομήσουν τον θρόνο. Όλοι οι αρσενικοί απόγονοι του Φιλίππου Δ΄ της Γαλλίας είχαν πεθάνει, ο υποψήφιος κληρονόμος Εδουάρδος Γ΄ της Αγγλίας γιος της Ισαβέλλας της Γαλλίας αποκλείστηκε λόγω του Σαλικού νόμου. Η ανασφάλεια που αισθανόταν ο Φίλιππος ΣΤ΄ ως βασιλιάς τον ανάγκασαν να αναζητήσει μια ισχυρή νύφη για τον γιο του Ιωάννη από την ηλικία των 13 ετών, του έδωσε επίσης τον τίτλο του δούκα της Νορμανδίας. Ο πρώτος προορισμός για σύζυγο στον μικρό Ιωάννη ήταν η αδελφή του Εδουάρδου Γ΄ της Αγγλίας Ελεονώρα του Γούντστοκ, ο Φίλιππος ΣΤ΄ άλλαξε σύντομα γνώμη και κάλεσε τον Ιωάννη της Βοημίας στο Φονταινεμπλώ. Η Βοημία είχε φιλοδοξίες να κατακτήσει τη Λομβαρδία και χρειαζόταν Γαλλική υποστήριξη, ο Φίλιππος θα είχε στρατιωτική υποστήριξη από τον Ιωάννη της Βοημίας όταν τη χρειαζόταν και από την άλλη θα τον αναγνώριζε βασιλιά της Λομβαρδίας. Με την ίδια συμφωνία ο δελφίνος Ιωάννης θα παντρευόταν την κόρη του Ιωάννη της Βοημίας Μπόννη του Λουξεμβούργου με την οποία είχαν την ίδια ηλικία και θα έπαιρνε προίκα 120.000 φλορίνια.
Δούκας της Νορμανδίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Όταν έκλεισε τα 13 χρόνια (27 Απριλίου 1332) ο Ιωάννης δέχτηκε το Δουκάτο της Νορμανδίας και τις κομητείες του Ανζού και του Μαιν.[4] Η τελετή του γάμου έγινε στην Παναγία του Μελάν παρουσία 600 καλεσμένων, οι γιορτές κράτησαν δυο μήνες και το νεαρό ζευγάρι στέφτηκαν ιππότες στην Παναγία των Παρισίων. Ο Ιωάννης ο Αγαθός απέκτησε σαν δούκας της Νορμανδίας τα βασιλικά σύμβολα του ιππότη σε μεγαλοπρεπή τελετή παρουσία των βασιλέων της Βοημίας, της Ναβάρρας, των δουκών της Βουργουνδίας, της Λωρραίνης και της Βραβάντης.
Με την άνοδο του στο δουκάτο της Νορμανδίας βρέθηκε αντιμέτωπος με το μεγαλύτερο μέρος της αριστοκρατίας στην περιοχή που υποστήριζε τους Άγγλους Η Νορμανδία ήταν σε πολύ μεγαλύτερη οικονομική εξάρτηση από τον θαλάσσιο εμπόριο με τη Μάγχη παρά από το ποταμίσιο με τον Σηκουάνα. Η Νορμανδία ήταν Αγγλική για περισσότερα από 150 χρόνια και οι γαιοκτήμονες είχαν τα περισσότερα εδάφη πέρα από τη Μάγχη, με αυτά τα προβλήματα βρισκόταν συνέχεια με τον κίνδυνο κατάσχεσης. Οι Νορμανδοί ευγενείς κυβερνούσαν ανεξάρτητα και εξέδιδαν διατάγματα χωρίς να δίνουν λόγο στον δούκα, οι κόμητες του Τάνκαρβιλ και του Χαρκούρτ συγκρούστηκαν πολλές γενιές μεταξύ τους.[5] Οι εντάσεις έγιναν σοβαρές όταν ο Φίλιππος ΣΤ΄ διέταξε τους δικαστικούς επιμελητές του Μπαγιέ και του Κοταντέν να καταπνίξουν την εξέγερση των Νορμανδών βαρόνων. Ο Γοδεφρείδος ντ΄ Χαρκούρτ υποστηρίχτηκε με φανατισμό από τους Νορμανδούς γαιοκτήμονες με στόχο να γίνει ο ίδιος δούκας της Νορμανδίας εκδίδοντας διατάγματα ανεξάρτητα από το Γαλλικό στέμμα. Τα Γαλλικά στρατεύματα κατέλαβαν το κάστρο στο Σαιν-Σαβέρ-λε-Βικόμπτ, ο Γοδεφρείδος εξορίστηκε στη Βραβάντη και τρεις συνοδοί του αποκεφαλίστηκαν στο Παρίσι (3 Απριλίου 1344).[6]
Μεγάλες νίκες των Άγγλων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ιωάννης ο Αγαθός βρέθηκε στην Αβινιόν στη στέψη του νέου πάπα Κλήμη ΣΤ΄ στα τέλη του 1343, ο πάπας ήταν επικεφαλής των διαπραγματεύσεων για να κλείσουν οι Γάλλοι ειρήνη με τον Εδουάρδο Γ΄.[7][8]
Η αντίδραση των Νορμανδών ευγενών αυξήθηκε σημαντικά μετά το 1345, όλο και περισσότεροι ευγενείς αποφάσισαν να δώσουν όρκο υποτέλειας στον Εδουάρδο Γ΄ της Αγγλίας που ήταν η σκληρότερη απειλή για τους Βαλουά. Η συντριβή των Γάλλων στη μάχη του Κρεσί (26 Αυγούστου 1346) και η απώλεια του Καλαί ύστερα από εντεκάμηνη πολιορκία (3 Αυγούστου 1347) έριξαν σημαντικά το κύρος του Γάλλου βασιλιά. Η αριστοκρατία στα βόρεια και δυτικά της Γαλλίας είχε εκδηλώσει την υπακοή της στους Άγγλους και ο Φίλιππος ΣΤ΄ απεγνωσμένα ζήτησε να κλείσει ειρήνη με τους Νορμανδούς ευγενείς. Ο δελφίνος Ιωάννης πλησίασε τον Γοδεφρείδο ντ΄ Χαρκούρτ και του πρότεινε να του δώσει πίσω όλα τα κατασχεθέντα εδάφη και να τον διορίσει Καπετάνιο της Νορμανδίας. Ο δελφίνος πλησίασε και την οικογένεια Τανκαρβίλ, με τον γάμο που ρύθμισε ανάμεσα στον Ιωάννη, υποκόμη του Μελάν και την Ιωάννα τη διάδοχο της κομητείας του Τανκαρβίλ εξασφάλισε την υποστήριξη των οπαδών των Μελάν-Τανκαρβίλ. Ο Γοδεφρείδος ντ΄ Χαρκούρτ εξακολουθούσε να αγωνίζεται με τους οπαδούς του για μια ανεξάρτητη Νορμανδία.[9]
Άνοδος στον θρόνο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η σύζυγος του Ιωάννη Μπόννη της Βοημίας πέθανε στο αβαείο του Μαουμπουίσον κοντά στο Παρίσι (11 Σεπτεμβρίου 1349) από τη Μαύρη Πανώλη που σάρωσε εκείνη τη χρονιά και έστειλε στον θάνατο τον μισό πληθυσμό της Γαλλίας. Ο Ιωάννης για να αποφύγει να πάθει το ίδιο κακό αναγκάστηκε να φύγει από την κατοικία του στα ανάκτορα των Παρισίων. Ο Ιωάννης ο Αγαθός πέντε μήνες μετά τον θάνατο της συζύγου του παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο την Ιωάννα Α΄ της Ωβέρνης (9 Φεβρουαρίου 1350) κοντά στο Σεν Ζερμέν αν Λεγιέ. Ο πατέρας του Φίλιππος ΣΤ΄ πέθανε (22 Αυγούστου 1350) και ο Ιωάννης ο Αγαθός στέφθηκε βασιλιάς ως Ιωάννης Β΄ της Γαλλίας, η δεύτερη σύζυγος του Ιωάννα στέφθηκε βασίλισσα στη Ρεμς (26 Σεπτεμβρίου 1350).[10] Ο Ραούλ Β΄ των Μπριέν του Ε εκτελέστηκε τον Νοέμβριο του 1350 για άγνωστους λόγους με εντολή του Ιωάννη Β΄, ο πιθανότερος λόγος σύμφωνα με φήμες ήταν ότι ήθελε να δώσει την κομητεία του Γκιν στους Άγγλους σαν λύτρα για την απελευθέρωση του.[11]
Το 1354 ο γαμπρός και ξάδελφος του Κάρολος Β΄ της Ναβάρρας που εκτός από το Βασίλειο της Ναβάρρας στα Πυρηναία είχε εκτεταμένες εκτάσεις στη Νορμανδία βρέθηκε μπλεγμένος στη δολοφονία του Καρόλου δε λα Θέρδα που ήταν Κοντόσταυλος της Γαλλίας. Δεν συγκρούστηκε μαζί του επειδή αναζητούσε συμμάχους στη Γασκώνη και υπέγραψε μαζί του τη Συνθήκη της Μαντ (22 Φεβρουαρίου 1354). Η ανακωχή δεν κράτησε πολύ και ο Κάρολος της Ναβάρρας την έσπασε όταν συμμάχησε με τον Ερρίκο του Γκρόσμοντ. Την επόμενη χρονιά ο Ιωάννης και ο Κάρολος υπέγραψαν τη Συνθήκη του Βαλόνι που και αυτή δεν κράτησε πολύ. Ο Εκατονταετής Πόλεμος ξέσπασε ξανά (1355), ο Εδουάρδος του Γούντστοκ έκανε νέα εκστρατεία στη Γαλλία, ο Ιωάννης ο Αγαθός πήγε τον Σεπτέμβριο με τον στρατό του στο Πουατιέ και ετοιμάστηκε να τον αντιμετωπίσει.
Η μάχη του Πουατιέ
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ιωάννης Β΄ ήταν σίγουρος για τη νίκη του αλλά δεν επιτέθηκε ακόμα, περίμενε να ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις με τη μεσολάβηση του πάπα. Πολλές πηγές λένε ότι ούτε ο μαύρος πρίγκιπας δεν ήθελε τον πόλεμο, του πρόσφερε ένα βαγόνι γεμάτο λεηλασίες και επτά χρόνια ανακωχή αλλά αρνήθηκε να δώσει πίσω το Καλαί. Ο Ιωάννης από την άλλη πλευρά ζήτησε 100 Άγγλους ιππότες ως ομήρους μαζί με τον ίδιο τον πρίγκιπα, οι διαπραγματεύσεις δεν οδήγησαν πουθενά και ο πόλεμος ήταν έτοιμος να ξεσπάσει. Την ημέρα που έγινε η μάχη του Πουατιέ ο βασιλιάς Ιωάννης ντύθηκε ομοιόμορφα με 17 ιππότες ώστε να μην μπορέσει να τον αναγνωρίσει ο μαύρος πρίγκιπας και τον συλλάβει, παρόλα αυτά τελικά συνελήφθη. Πολέμησε γενναία με ένα μεγάλο τσεκούρι αλλά στη μάχη το κράνος του έσπασε, περικυκλώθηκε από τον Ντένις ντε Μορμπεκέ ένα Γάλλο ιππότη από το Αρτουά που πολεμούσε για τους Άγγλους ο οποίος του ειπε :
"Κύριε, είμαι ένας ευγενής από το Αρτουά, είμαι πολύ ευτυχής που σας συνάντησα και θα σας οδηγήσω στον πρίγκιπα της Ουαλίας".
Πρώτη αιχμαλωσία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τη νύχτα ο Ιωάννης ο Αγαθός δείπνησε στην ασημένια σκηνή του εχθρού του, ο Μαύρος πρίγκιπας τον επέβλεπε προσωπικά, τον μετέφερε στο Μπορντό και από κει τον πήρε μαζί του στην Αγγλία. Μετά τη σύναψη ειρήνης ο Ιωάννης κρατήθηκε στα ανάκτορα της Σαβοΐας, από εκεί μεταφέρθηκε στο Κάστρο του Ουίνδσορ, στο Χέρτφορντ, στο κάστρο του Σόμερτον στο Λινκολνσάιρ, στο κάστρο του Μπέρχαμστεντ στο Χερτφορτσάιρ και κατέληξε στον Πύργο του Λονδίνου. Ο Ιωάννης Β΄ σαν κρατούμενος ζούσε σε άριστες συνθήκες, ο μαύρος πρίγκιπας του επέτρεψε να ταξιδεύσει όπου θέλει και να ζει βασιλική ζωή. Την εποχή που ο λαός του ήταν σε διάλυση, μαστιζόταν από φτώχεια και πείνα ο ίδιος είχε στη διάθεση του άλογα, σκύλους, πολυτελή υφάσματα και ένα προσωπικό δικαστήριο. Η Συνθήκη της Μπρετινί (1360) όρισε την απελευθέρωση του με το τεράστιο ποσό των 3 εκατομμυρίων κορονών, έδωσε επίσης τον δεύτερο γιο του Λουδοβίκο του Ανζού να κρατηθεί στη θέση του όμηρος.
Δεύτερη αιχμαλωσία και θάνατος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στις 1 Ιουλίου 1363 ο Ιωάννης Β΄ πληροφορήθηκε ότι ο γιος του δραπέτευσε και αναστατώθηκε έντονα επειδή τον προβλημάτιζε το γεγονός ότι δεν είχε χρήματα να πληρώσει τα λύτρα, αποφάσισε με τη θέληση του να επιστρέψει ο ίδιος στην αιχμαλωσία. Οι Γάλλοι συγκλονίστηκαν σε τεράστιο βαθμό με τη συγκινητική απόφαση του βασιλιά τους, οι ευγενείς στο βασιλικό συμβούλιο προσπάθησαν να τον μεταπείσουν, ο ίδιος υπερήφανα τους απάντησε "είναι θέμα πίστης και τιμής". Αναχώρησε τον χειμώνα του ίδιου χρόνου για την Αγγλία αφήνοντας τους Γάλλους χωρίς βασιλιά. Έγινε δεκτός στο Λονδίνο με γιορτές και παρελάσεις (1364) αλλά σε λίγους μήνες αρρώστησε και πέθανε τον Απρίλιο του 1364 στα ανάκτορα της Σαβοΐας. Οι Άγγλοι μετέφεραν τη σορό του στην πατρίδα του και τάφηκε στους βασιλικούς τάφους στη Βασιλική Σαιν-Ντενί.
Προσωπικότητα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ιωάννης ο Αγαθός είχε πολύ άσχημη υγεία, απέφευγε τη σωματική άσκηση και συμμετείχε ελάχιστα στο κυνήγι. Οι σύγχρονες πηγές αναφέρουν ότι ήταν οξύθυμος χαρακτήρας που τον οδηγούσε σε συχνές εκρήξεις βίας και έφερε πολλές εμφύλιες συγκρούσεις όταν έγινε βασιλιάς. Ο Ιωάννης αγαπούσε τη λογοτεχνία και ήταν προστάτης της μουσικής και της ζωγραφικής. Η εικόνα που είχε σαν "πολεμιστή βασιλιά" οφείλεται στο μεγάλο θάρρος που έδειξε στη μάχη του Πουατιέ και τη δημιουργία του Τάγματος των Αστέρων, ο ίδιος προσπαθούσε με τις πράξεις του να αποδείξει τη νομιμότητα του επειδή ο πατέρας του αμφισβητήθηκε έντονα όταν ανέβηκε στον θρόνο. Από την αρχή της βασιλείας του προσπάθησε να συγκρουστεί με τα κινήματα αποκέντρωσης που δημιουργήθηκαν στη Γαλλία χάρη των Άγγλων. Οι πολλές εξεγέρσεις και δολοπλοκίες όταν ήταν βασιλιάς τον οδήγησαν στη δημιουργία ενός μικρού συμβουλίου με πρόσωπα μονάχα της τυφλής εμπιστοσύνης του.
Παρά το γεγονός ότι ο Ιωάννης έκανε με τη σύζυγο του Μπόννη 11 παιδιά πολλές φήμες εξαπλώθηκαν ιδιαίτερα από τον Κάρολο Β΄ της Ναβάρας ότι είχε ομοφυλοφιλικές σχέσεις με τον Κάρολο δε λα Θέρδα.[12] Ο δε λα Θέρδα δέχτηκε κορυφαίες τιμές από τον Ιωάννη όταν έγινε βασιλιάς, διορίστηκε Κοντόσταυλος της Γαλλίας και τον συνόδευσε σε όλα τα ταξίδια και τις εκστρατείες, η απότομη άνοδος του έφερε μεγάλη ζήλεια στους υπόλοιπους βαρόνους με αποτέλεσμα τη βίαιη δολοφονία του. Η υπόθεση του Ιωάννη του Αγαθού με τον Κάρολο δε λα Θέρδα ήταν παρόμοια με αυτές του Εδουάρδου Β΄ της Αγγλίας με τον Πιρς Γκάβεστον και του Ιωάννη Β΄ της Καστίλης με τον Αλβάρο ντι Λούνα. Η θέση του βασιλικού ευνοούμενου ήταν πάντοτε επικίνδυνη από τους υπόλοιπους ευγενείς, ο Ιωάννης συγκλονίστηκε έντονα με τον θάνατο του.
Οικογένεια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Νυμφεύτηκε το 1332 σε πρώτο γάμο την Μπόννη του Λουξεμβούργου, κόρη του Ιωάννη της Βοημίας και μαζί της απέκτησε:[13]
- Κάρολος Ε΄ 1338-1380, βασιλιάς της Γαλλίας.[14]
- Λουδοβίκος Α΄ 1339-1384, δούκας του Ανζού.[14]
- Ιωάννης 1340-1416, δούκας του Μπερρύ.[14]
- Φίλιππος Β΄ 1342-1404, δούκας της Βουργουνδίας.[14]
- Ιωάννα 1343-1373, παντρεύτηκε τον Κάρολο Β΄ των Εβρέ βασιλιά της Ναβάρρας[14]
- Μαρία 134-1404, παντρεύτηκε τον Ροβέρτο των Μονμπελιάρ δούκα του Μπαρ.
- Ισαβέλλα 1348-1372, παντρεύτηκε τον Τζαν Γκαλεάτσο Βισκόντι δούκα του Μιλάνου.
- Μαργαρίτα 1347-1352 απεβ. 5 ετών, Αγνή 1345-1349 απεβ. 4 ετών, Αικατερίνη 1338 απεβ. νήπιο.
Νυμφεύτηκε σε δεύτερο γάμο την Ιωάννα Α΄ της Ωβέρνης κόμισσα του Ωβέρν & Μπουλόν, κόρη τού Γουλιέλμου ΙΒ΄ κόμη του Ωβέρν & Μπουλόν. Η Ιωάννα Α΄ ήταν χήρα του Φιλίππου κόμη της Ωβέρνης και μητέρα του νεαρού Φιλίππου Α΄ της Βουργουνδίας που έγινε ο θετός του γιος. Μαζί της απέκτησε:
- (απεβίωσαν σύντομα μετά τη γέννησή τους) Λευκή 1350, Αικατερίνη 1352, ανώνυμος γιος 1353.
Πρόγονοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Identifiants et Référentiels» (Γαλλικά) Agence bibliographique de l'enseignement supérieur. 027367347. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2020.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 «Kindred Britain»
- ↑ 3,0 3,1 p10314.htm#i103138. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2020.
- ↑ François Autrand (1994). Charles V le Sage. Paris: Fayard. p. 13.
- ↑ Autrand, Françoise, Charles V, Fayard, Paris, 1994
- ↑ Favier, Jean, La Guerre de Cent Ans, Fayard, Paris, 1980, p. 140
- ↑ Papal Coronations in Avignon, Bernard Schimmelpfennig, Coronations: Medieval and Early Modern Monarchic Ritual, ed. János M. Bak, (University of California Press, 1990), pp. 191-192.
- ↑ Sumption, Jonathan, Trial by Battle: The Hundred Years War I, Faber & Faber, 1990, p. 436.
- ↑ Autrand, Françoise, Charles V, Fayard, Paris, 1994, p. 60
- ↑ Anselme de Sainte-Marie, Père (1726). Histoire généalogique et chronologique de la maison royale de France
- ↑ Jones, Michael. "The last Capetians and early Valois Kings, 1314-1364", Michael Jones, The New Cambridge Medieval History: Volume 6, c.1300-c.1415, (Cambridge University Press, 2000), 391.
- ↑ Deviosse, J. Jean Le Bon, Paris, 1985, p. 223-236; Françoise Autrand, Charles V, Fayard 1994, p.106
- ↑ Joni M. Hand, Women, Manuscripts and Identity in Northern Europe, 1350-1550, (Ashgate Publishing, 2013), 12.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Marguerite Keane, Material Culture and Queenship in 14th-century France: The Testament of Blanche of Navarre (1331-1398), (Brill, 2016), 17.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Anselme de Sainte-Marie, Père (1726). Histoire généalogique et chronologique de la maison royale de France
- Autrand, Françoise, Charles V, Fayard, Paris, 1994
- Favier, Jean, La Guerre de Cent Ans, Fayard, Paris, 1980
- François Autrand (1994). Charles V le Sage. Paris: Fayard.
- Jones, Michael. "The last Capetians and early Valois Kings, 1314-1364", Michael Jones, The New Cambridge Medieval History: Volume 6, c.1300-c.1415, (Cambridge University Press, 2000)
- Joni M. Hand, Women, Manuscripts and Identity in Northern Europe, 1350-1550, (Ashgate Publishing, 2013)
- Marguerite Keane, Material Culture and Queenship in 14th-century France: The Testament of Blanche of Navarre (1331-1398), (Brill, 2016)