Κάστρο του Κόλντιτς

Κάστρο του Κόλντιτς
Είδος	σατώ, στρατιωτικό μουσείο και νοσοκομείο
Αρχιτεκτονική	αναγεννησιακή αρχιτεκτονική
Διεύθυνση	Schloßgasse 1, 04680 Colditz
Γεωγραφικές συντεταγμένες	51°7′51″N 12°48′27″E
Διοικητική υπαγωγή	Κόλντιτς και Colditz
Τοποθεσία	Κόλντιτς
Χώρα	Γερμανία
Ιδιοκτήτης	State Palaces, Castles and Gardens of Saxony
Χρηματοδότης	Αύγουστος της Σαξονίας
Προστασία	μνημείο κληρονομιάς στη Σαξονία
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το κάστρο του Κόλντιτς το 1945.

Κάστρο του Κόλντιτς (γερμ. Schloss Colditz) ονομάζεται το κάστρο που δεσπόζει στη κορυφή του λόφου, πάνω από την ομώνυμη πόλη της Σαξωνίας. Αποτελεί το πιο φημισμένο κάστρο-στρατόπεδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και το πιο δημοφιλές αξιοθέατο της περιοχής.

Η ιστορία του

Μεσαίωνας

Το κάστρο χτίστηκε το 1083 κατά εντολή του Ερρίκου Δ' του Γερμανού αυτοκράτορα, ενώ το 1158 δόθηκε για πρώτη φορά επίσημα ο τίτλος του Κόμη του Κόλντιτς από τον αυτοκράτορα Φρειδερίκο Μπαρμπαρόσα στον Θεόδημο Α΄. Το κάστρο ήταν αγαπημένος τόπος, για κυνήγι, πολλών Γερμανών αυτοκρατόρων και βασιλέων της Σαξωνίας. Το 1404 ο Θεόδημος Η΄ πούλησε το κάστρο για 15.000 ασημένια μάρκα στη δυναστεία των Ουεττίνων. Το 1430 οι Ουσίτες κατέλαβαν το κάστρο με επίθεση ενώ οι Σάξονες το ανέκτησαν το 1464 οπότε και το ανακατασκεύασαν. Το 1523 το κάστρο μετατράπηκε σε μεγάλο ζωολογικό πάρκο και για τον λόγο αυτό οι εκλέκτορες της Σαξωνίας ανέθεσαν την ανάπλαση του κάστρου στους αρχιτέκτονες Χανς Ίρμισχ (Hans Irmisch) και Πέτερ Κούμμερ (Peter Kummer), ενώ το 1583 το προσέφεραν ως δώρο σε μια πριγκίπισσα από τη Δανία. Το 1634 η Γερμανική αυτοκρατορία το κατέλαβε και ο Αύγουστος ο Δυνάστης το επέκτεινε το 1694, αυξάνοντας τα δωμάτια του σε 700.

Η σύγχρονη εποχή

Τη περίοδο 1706 με 1712 το κάστρο άλλαζε κατόχους συνεχώς, συνήθως μεταξύ Σουδητών και Σαξώνων. Ύστερα από τα μέσα του 18ου αιώνα το κάστρο χρησιμοποιούνταν για ανθρωπιστικούς σκοπούς. Το 1768 έγινε πτωχοκομείο, το 1828 έγινε ίδρυμα για διανοητικά ασθενείς, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομείο και ως φυλακές ασθενών αιχμαλώτων. Με την άνοδο του Εθνοσοσιαλιστικού κόμματος του Χίτλερ στην εξουσία, το 1933, το κάστρο έγινε φυλακή «ανεπιθύμητων» στοιχείων, όπως ομοφυλόφιλων, κομμουνιστών, Εβραίων και αθίγγανων. Η Ανώτατη Διοίκηση Ενόπλων Δυνάμεων (γερμ. Oberkommando der Wehrmacht) έδωσε την έγκριση να μετατραπεί το κάστρο σε φυλακή σύμφωνα με το άρθρο 48 της Συνθήκης της Γενεύης. Το 1939 το κάστρο μετατράπηκε σε φυλακή υψίστης ασφαλείας για άτομα που ήταν εξέχουσας σημασίας, συγγενείς των σημαντικών προσωπικοτήτων των Συμμάχων, (γερμ. Prominente). Επίσης, στις φυλακές κρατούνταν και άτομα με ικανότητα στις αποδράσεις ή άτομα που θεωρούνταν εχθροί της Γερμανίας (γερμ. Deutschfeindlich). Η επίσημη ονομασία του κάστρου ήταν Oflag-IVc και υπαγόταν στη δικαιοδοσία του 4ου Στρατιωτικού Διαμερίσματος (γερμ. Wehrkreis IV). Τον Απρίλιο του 1945 τα αμερικανικά στρατεύματα κατέλαβαν τη πόλη και ύστερα από μια μάχη δυο ημερών κατάλαβαν και το κάστρο στις 16 του μήνα. Μετά τη διχοτόμηση της Γερμανίας, το κάστρο του Κόλντιτς πέρασε σε σοβιετικό έλεγχο και παρέμεινε ως φυλακή βαρυποινιτών και μη κομμουνιστών, ενώ μετά ξαναέγινε άσυλο για άτομα με διανοητικά προβλήματα.

Το κάστρο σήμερα

Από την 1 Αυγούστου 1996 το κρατίδιο της Σαξωνίας απομάκρυνε και τον τελευταίο τρόφιμο του κάστρου-φυλακή και προσέλαβε συνεργεία αναπαλαίωσης και ανάπλασης του τόπου. Το κάστρο μετατράπηκε σε μουσείο, με κύριο θέμα τις αποδράσεις των κρατούμενων, ειδικά κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέσα στο μουσείο-κάστρο δυο αίθουσες ανήκουν στον τοπικό σύλλογο προστασίας του μνημείου και μια αίθουσα, η αίθουσα της Κομαντατούρ (Kommandantur), του φρουραρχείου των Ναζί δηλαδή, έχει γίνει πλέον ξενώνας νεότητας και παραθεριστικό θέρετρο. Στο κάστρο υπάρχουν πολλά ομοιώματα αντικειμένων της φυλακής, της περιόδου 1939 - 1945, στολές αξιωματικών, το δωμάτιο με τον κρυφό ραδιοφωνικό πομπό των Βρετανών, το ανεμόπτερο που επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί σε μια απόδραση ενώ έξω από το κάστρο μικροπωλητές και καταστήματα πουλούν αναμνηστικά που σχετίζονται με το κάστρο του Κόλντιτς.

Ο χώρος

Το κάστρο βρίσκεται στη κορυφή του λόφου της πόλης Κόλντιτς και η είσοδος του βρίσκεται νοτιοδυτικά. Για να φτάσει ο επισκέπτης τη πύλη, των εξωτερικών τειχών πρώτα, περνάει μια ξύλινη γέφυρα που βρίσκεται πάνω από μια ξερή τάφρο. Η κύρια αυτή πύλη, με την αψίδα και τα οικόσημα του κάστρου, θα οδηγήσει τον περιηγητή στο εξωτερικό προαύλιο, με τη βεράντα και το γρασίδι, το οποίο προστατεύεται και από τις τέσσερις πλευρές με ψηλά τείχη. Γύρω από το προαύλιο βρίσκονται τα δωμάτια των φρουρών, υπηρεσιακά και μη. Στα βορειοδυτικά του προαυλίου βρίσκεται η δεύτερη πύλη που οδηγεί κάτω από τις επάλξεις και σχηματίζει ένα μονοπάτι μαζί με τα εσωτερικά τείχη του κάστρου. Στο τέλος του μονοπατιού βρίσκονται τα φυλάκια και στα αριστερά, όπως τα αντικρίζει ο επισκέπτης, έχουμε την είσοδο για το εσωτερικό προαύλιο, διαστάσεων 30 επί 35 μέτρων. Τα κτίρια γύρω από το προαύλιο έχουν 25 μέτρα ύψος, τα χαμηλότερα. Τα πολυώροφα αυτά κτίρια αποτελούν τους χώρους διαμονής των κρατούμενων, το κελί απομόνωσης, τα αναρρωτήρια, το κυλικείο, η βιβλιοθήκη, το οδοντιατρείο, το μικρό θέατρο, το παρεκκλήσιο, την αποθήκη, τη κουζίνα και τα λουτρά. Γύρω από το κάστρο είχαν τοποθετηθεί συρματοπλέγματα, φρουροί και προβολείς ενώ μετά από ένα συγκεκριμένο διάστημα τοποθετήθηκαν και πολυβόλα.

Το κάστρο πηγή έμπνευσης

Το κάστρο του Κόλντιτς αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για πολλά βιβλία και ταινίες, καθώς και για τηλεοπτικές σειρές, ενώ δεν έπαψε ποτέ να αποτελεί ξεχωριστό αντικείμενο μελέτης για κάθε άτομο που ενδιαφέρεται για την ιστορία των κάστρων.

• Η ταινία του 1995 «The Colditz story» του Γκάυ Χάμιλτον αποτελεί αποτύπωση πραγματικών γεγονότων που συνέβησαν στο κάστρο Κόλντιτς. Η βρετανική τηλεοπτική σειρά «Colditz» αποτέλεσε μεγάλη επιτυχία για την τηλεόραση της Βρετανίας το διάστημα 1972 - 1974 και βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Νέες ταινίες και σειρές με θέμα τη ζωή στο κάστρο ετοιμάζει η ισπανική τηλεόραση και το Χόλιγουντ.

• Οι ίδιοι οι αιχμάλωτοι του κάστρου έγραψαν τις εμπειρίες του από αυτό σε βιβλία. Ο Γάλλος Λε Μπριγκάν το 1948 στο «Les Indomptables» και ο Βρετανός Γούντ στο «Detour» την ίδια χρονιά. Ο διασημότερος κρατούμενος του Κόλντιτς, ο Βρετανός Πατ Ρηντ έγραψε δυο βιβλία, τα «Colditz: The full story» και «Escape from Colditz». Το 2001 ο Χένρυ Τσάνσελορ κυκλοφόρησε το «Colditz-A definitive history» με μαρτυρίες από αιχμαλώτους και φρουρούς του κάστρου.

• Τέλος, κυκλοφόρησε και ένα επιτραπέζιο παιχνίδι απόδρασης με την επωνυμία «Escape from Colditz».

Στοιχεία για το κάστρο την περίοδο 1939-1945

Τη περίοδο 1939 έως 1945, το κάστρο μετατράπηκε σε φυλακή αξιωματικών των Συμμαχικών δυνάμεων. Το κάστρο αποτέλεσε τόπο κράτησης ικανότατων στις αποδράσεις προσώπων και ατόμων που είχαν συγγενικές σχέσεις με ηγέτες των Συμμάχων. Αυτά τα δυο στοιχεία κάνουν το κάστρο του Κόλντιτς, την περίοδο της εξουσίας των Ναζί, που ήταν φυλακή, πολύ σημαντικό. Οι πρώτοι αιχμάλωτοι ήταν 140 Πολωνοί αξιωματικοί που έφτασαν τον Οκτώβριο του 1940. Στις 5 Νοεμβρίου του 1940 αιχμαλωτίστηκαν τρεις Καναδοί αξιωματικοί. Δυο μέρες μετά έφτασαν έξι Βρετανοί αξιωματικοί, που είχαν αποπειραθεί να αποδράσουν από τις φυλακές του Λάουφεν. Τον Φεβρουάριο του 1941 200 Γάλλοι αξιωματικοί έφτασαν στο κάστρο. Έως το τέλος του 1941 το κάστρο είχε κρατούμενους 200 Γάλλους, 150 Πολωνούς, 50 Βρετανούς, 68 Ολλανδούς και 2 Γιουγκοσλάβους.

Γάλλοι αξιωματικοί, αιχμάλωτοι στο κάστρο του Κόλντιτς

Η διασκέδαση και η ψυχαγωγία των κρατουμένων ήταν δική τους υπόθεση. Σχημάτισαν θεατρικές ομάδες, έπαιζαν αθλητικά παιχνίδια, οργάνωσαν τους πρώτους "ολυμπιακούς αγώνες φυλακών" τον Αύγουστο του 1941, αλληλοδιδάσκονταν στις γλώσσες, έπαιζαν χαρτιά, έπαιζαν μουσική. Ακόμη, υπήρχε στο κάστρο βιβλιοθήκη για να διαβάζουν βιβλία ενώ από τον Βρετανικό Ερυθρό Σταυρό που τους επισκεπτόταν μάθαιναν τα νέα του πολέμου και έπαιρναν προμήθειες. Πολλοί κρατούμενοι, επίσης, παρενοχλούσαν τους φρουρούς και τους περιγελούσαν.

Το Κόλντιτς ως φυλακή υψίστης ασφαλείας (γερμ. Sonderlager) είχε έναν ορισμένο τρόπο λειτουργίας. Οι σκοποί άλλαζαν ξαφνικά, δεν γνώριζαν από πριν ποιος θα φυλάξει και που, ενώ οι αλλαγές γινόντουσαν σε τακτικά διαστήματα. Γινόταν τρεις με τέσσερις καταμετρήσεις των κρατουμένων. Εάν κάποιος δεν παρουσιαζόταν, τότε ενημερωνόταν ο σιδηροδρομικός σταθμός της περιοχής, τα αστυνομικά τμήματα και η Νεολαία Χίτλερ για να συνδράμουν τους φρουρούς στο ανθρωποκυνηγητό.

Ακολουθεί ένας κατάλογος των επιφανών προσώπων που κρατήθηκαν ως αιχμάλωτοι αλλά και ένας κατάλογος των αποδράσεων και των αποπειρών που έγιναν.

Επιφανείς κρατούμενοι

• Ο πρώτος επιφανής κρατούμενος ήταν ο Βρετανός δημοσιογράφος Τζάιλς Ρόμιλυ, που ήταν ανιψιός του Ουίνστον Τσώρτσιλ.
• Ο Μάικλ Αλεξάντερ, ανιψιός του στρατηγού Χάρολντ Αλεξάντερ.
• Ο ιδρυτής της Ειδικής Αεροπορικής Υπηρεσίας (Special Air Service), Βρετανός Ντέιβιντ Στέρλινγκ.
• Ο γιος του στρατάρχη Ντάγκλας Χέηγκ, Ντόουικ Χέηγκ.
• Ο Βρετανός πιλότος και κάτοχος δυο Σταυρών της Βικτώριας, Τσάρλς Άπαμ.
• Ο γιος του αντιβασιλέα της Ινδίας Λίνλιθγκοου, Τσάρλυ Χόουπτον.
• Ο υποκόμης Τζωρτζ Λασέλ που ήταν ανιψιός του Βασιλέα Γεωργίου ΣΤ΄.
• Ο γιος του Αμερικανού πρεσβευτή στην Μεγάλη Βρετανία, υπολοχαγός Τζων Ουίναντ.
• Ο ανιψιός της Βασίλισσας Τζων Έλφινστοουν.
• Ο Πολωνός ηγέτης της εξέγερσης της Βαρσοβίας, Ταντέους "Μπορ" Κομορόφσκι.

Αποδράσεις και απόπειρες

Επειδή οι απόπειρες και οι αποδράσεις που έλαβαν χώρα στις φυλακές-κάστρο του Κόλντιτς ήταν πολλές, καθώς είχαν μαζευτεί εκεί όλοι οι αιχμάλωτοι που είχαν ικανότητες στην απόδραση, η παρακάτω λίστα αναφέρει ενδεικτικά μερικές αξιοσημείωτες. Αναφορικά οι αποδράσεις στα 6 χρόνια λειτουργίας των φυλακών έγιναν 350 με 400 αποδράσεις, από τις οποίες κατάφεραν να διαφύγουν 130 κρατούμενοι αλλά μόνο 12 Γάλλοι, 11 Βρετανοί,6 Ολλανδοί, ένας Πολωνός και ένας Βέλγος έφτασαν ζωντανοί στα εδάφη των Συμμάχων. Τα υλικά για τις αποδράσεις οι κρατούμενοι τα έβρισκαν από την τροφοδοσία του Ερυθρού Σταυρού, από δωροδοκίες φρουρών και από κλοπές στην αποθήκη των Ναζί. Επικοινωνούσαν δε με έναν ερασιτεχνικό ραδιοφωνικό πομπό, που κατασκεύασαν, με το Υπουργείο Πολέμου της Βρετανίας και το γραφείο ΜΙ9, υπεύθυνο για θέματα αποδράσεων. Τον πομπό είχαν κρύψει στο καμπαναριό της εκκλησίας.

• Ο πρώτος κρατούμενος που δραπέτευσε από τις φυλακές ήταν ο Γάλλος υπολοχαγός Αλαίν Λε Ρε στις 12 Απριλίου του 1941.
• Ο υπολοχαγός Πητ Άλαν δραπέτευσε από το Κόλντιτς αλλά συνελήφθη στη Βιέννη και επέστρεψε στις φυλακές.
• Ο διασημότερος όλων των κρατούμενων, για τις αποδράσεις του ήταν ο λοχαγός Πητ Ρηντ και για αυτό έγινε σύμβουλος στις περισσότερες σειρές και ταινίες με θέμα το Κόλντιτς. Η πρώτη του απόπειρα έγινε στις 29 Μαΐου του 1941 και απέτυχε, καθώς προσπάθησε να απελευθερώσει άλλα 10 άτομα μαζί του.
• Από τον Ιανουάριο του 1941 και μέχρι τις 15 Ιανουαρίου του 1942, 9 Γάλλο έσκαβαν μια στοά για να αποδράσουν. Τελικά τους αντιλήφθηκαν στις 15 του ίδιου μήνα, όπως αναφέρθηκε, όταν χρειαζόταν να σκάψουν μόλις 10 μέτρα ακόμη για να φτάσουν στην επιφάνεια.
• Στις 15 Οκτωβρίου του 1942 οι ταγματάρχης Λίτλντεηλ, ο σμηναγός Ουώρντλ, ο λοχαγός Ρηντ και ο πλωτάρχης Στήβενς καταφέρνουν να αποδράσουν και να φτάσουν ζωντανοί στην Ελβετία.
• Ο υπολοχαγός Μάικ Σινκλαιρ είχε τις περισσότερες αποτυχημένες απόπειρες απόδρασης στο ενεργητικό του. Μάλιστα, η τελευταία, στις 25 Σεπτεμβρίου του 1944, απέβη μοιραία καθώς σκοτώθηκε από σφαίρα φρουρού.
• Οι Βρετανοί κατασκεύασαν ένα ανεμόπτερο για την απόδραση 2 ατόμων, το οποίο όμως δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ, γιατί ειδοποιήθηκαν ότι οι Συμμαχικές Δυνάμεις εισέρχονται στη Γερμανία.
• Ο Βρετανός Σμηναγός Πητ Τάνστολ είχε ειδικευτεί στο να προκαλεί αναστάτωση στο κάστρο όσο άλλοι κρατούμενοι θα προσπαθούσαν να αποδράσουν. Μάλιστα προκαλούσε αναστάτωση και όταν δεν δοκίμαζε κανένας να αποδράσει, ώστε όταν θα συνέβαινε πραγματική απόδραση να μην το υποπτευόντουσαν οι φρουροί από τη συμπεριφορά του. Για τα παραπάνω πέρασε 415 μέρες στην απομόνωση.

Πηγές

• ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΚΟΛΝΤΙΤΣ Το πιο διάσημο στρατόπεδο αιχμαλώτων του Β΄ΠΠ, Βουρλιώτης Σ., τεύχος 102, εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ, Φεβρουάριος 2005