Κομέντια ντελ άρτε
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Η κομέντια ντελ άρτε (Commedia dell'arte) είναι η ονομασία της λαϊκής ιταλικής αυτοσχεδιαστικής κωμωδίας η οποία ήταν δημοφιλής μεταξύ του 16ου και του 18ου αιώνα και έγινε σύντομα αγαπητή και έξω από τα σύνορα της Ιταλίας.
"Commedia dell’arte" σημαίνει η κωμωδία της τέχνης, όχι με την έννοια της καλλιτεχνίας αλλά με αυτήν της τεχνικής και του επαγγελματισμού, η κωμωδία δηλαδή που δημιουργείται από "τεχνίτες" –επαγγελματίες ηθοποιούς σε αντίθεση με τους ερασιτέχνες της λόγιας κωμωδίας. Επρόκειτο για ένα σύνολο λαϊκών θεατρίνων που, δημιουργώντας μόνοι τους το κοστούμι, τη μάσκα, τις ιδιαιτερότητες της φωνής τους και τη στάση του σώματός τους, έπλαθαν τους χαρακτήρες της. Στηριζόταν κατά βάση στον ηθοποιό και στον αυτοσχεδιασμό του παρά στο συγγραφέα. Οι περισσότεροι ηθοποιοί έπρεπε άλλωστε να διαθέτουν ιδιαίτερη ευλυγισία και ικανότητα στο χορό. Επίσης ήταν ένα από τα πρώτα θεατρικά είδη που συμπεριέλαβε στο θίασο γυναίκες ηθοποιούς.
Επηρέασε σημαντικά την εξέλιξη του θεάτρου ενώ έργα της παίζονται ακόμη και σήμερα.
Καταγωγή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Δε μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια τη χρονολογική εμφάνιση της κομέντια ντελ άρτε. Υπολογίζεται πως άνθισε το 1550 περίπου κι άρχισε να παρακμάζει στα τέλη του 17ου αιώνα.Όμως από το 1509 κιόλας βρίσκουμε μια ανακοίνωση στη Βενετία που φανερώνει τα πρώτα της σημάδια:“....εδώ και αρκετό καιρό έγινε μόδα στην πόλη μας να παίζονται κωμωδίες σε γιορτές, γάμους και συμπόσια και μάλιστα σε κτήρια που κατασκευάστηκαν για το σκοπό αυτό. Κατά τη διάρκεια αυτών απαγγέλλονται, από μασκοφόρους, χοντροκομμένα αστεία και γίνονται αισχρές και αναίσχυντες πράξεις.... ” .[εκκρεμεί παραπομπή]
Πού έχει όμως τις ρίζες της κι από πού ακριβώς επηρεάστηκαν οι ηθοποιοί εκείνης της εποχής για να φτιάξουν όλους αυτούς τους ρόλους παραμένει αδιευκρίνιστο, αφού έχουν διατυπωθεί σχετικά διάφορες απόψεις. Κάποιοι θέλουν να συνδέουν αυτό το είδος κωμωδίας άμεσα με την αρχαία Ελλάδα. Βρίσκουν πολλά κοινά με το δωρικό δράμα, την μέση αττική κωμωδία και τους Φλύακες της Μεγάλης Ελλάδας, τη νέα αττική κωμωδία όπως επίσης και το μιμόδραμα της ελληνιστικής εποχής. Άλλοι υποστηρίζουν πως η Commedia dell’arte είναι η συνέχεια των ρωμαϊκών fabula atellana και fabula palliate ή των αυτοκρατορικών μίμων.[εκκρεμεί παραπομπή]
Παραστάσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι θίασοι της αυτοσχέδιας κωμωδίας ήταν πλανόδιοι και αποτελούνταν από 5 μέχρι 25 ηθοποιούς. Χρησιμοποιούσαν ένα πατάρι για σκηνή, με ένα ζωγραφισμένο πανί κρεμασμένο στο πίσω μέρος της για σκηνικό, το οποίο έστηναν στις πλατείες ή στις αυλές των αρχοντικών.
Στην αρχή οι διάλογοί τους ήταν μια απλή στιχομυθία ανάμεσα σε δύο υποκριτές. Αργότερα παρουσιάστηκαν άρτιες παραστάσεις με πλοκή και μεγαλύτερο αριθμό ηθοποιών, βασισμένες πάνω σε ένα υποτυπώδες σενάριο (θεματικό σκελετό) ώστε να μένουν οι ηθοποιοί μέσα σε κάποια όρια- αλλά πάντοτε αυτοσχεδιαστικές.
Υπήρχαν και καταγεγραμμένοι διάλογοι που μπορούσαν να χρησιμοποιούνται διαφορετικά προσαρμοσμένοι στις απαιτήσεις κάθε παράστασης.Οι ηθοποιοί της κομέντια ντελ άρτε είχαν και κάποια τυποποιημένα, γρήγορα αστεία με καυστικό υπονοούμενο: Τα consetti που ήταν λεκτικά αστειάκια και τα lazzi που ήταν οπτικά κόλπα (θα μπορούσαμε να τα παραλληλίσουμε με τα γκάγκς της αμερικάνικης φάρσας) τα οποία επίσης χρησιμοποιούσαν παραλλαγμένα ανάλογα με την περίσταση. Ακόμα έφτιαχναν τα burle, μεγαλύτερες ιστορίες με πιο ολοκληρωμένο αστείο. Με τα consetti, τα lazzi και τα burle οι ηθοποιοί ξέφευγαν απ’το βασικό σενάριο, όφειλαν όμως να επανέλθουν στο θέμα έτσι ώστε να συνεχιστεί και να ολοκληρωθεί κανονικά το έργο. Αυτό γινόταν με μεγάλη ευκολία αφού οι ηθοποιοί της κομέντια ντελ άρτε ήταν άριστοι επαγγελματίες, με υψηλό επίπεδο υποκριτικής ικανότητας και τεχνικής. Σ’αυτό βοηθούσε και το γεγονός πως έπαιζαν ασταμάτητα τον ίδιο ρόλο. Σπάνια κάποιος άλλαζε το χαρακτήρα που ενσάρκωνε στην πορεία της καριέρας του.
Είχε θεματολογία ερωτικών περιπετειών εμπλουτισμένη με επίκαιρη σάτιρα που συνήθως αφορούσε υπαρκτά πρόσωπα. Οι τοπικές διάλεκτοι με παραφθαρμένη προφορά ήταν ένα ακόμα γερό χαρτί στα χέρια των καλλιτεχνών της κωμωδίας αυτής –όπως και οι λεκτικοί διαξιφισμοί ανάμεσα σε γνώριμα, αντίθετα ζευγάρια όπως –πονηρού και χαζού –αφέντη και δούλου –κλέφτη κι αστυνόμου.
Ρόλοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι ρόλοι ήταν στερεότυποι (tipi-fisi, καθορισμένοι τύποι) και συνήθως τους χωρίζουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Τους zanni (τα ζιζάνια-τους πονηρούς υπηρέτες), τους caratterissi (τους καραττερίστες) και τους accesi (που ήταν οι ερωτευμένοι).
Κλασικοί χαρακτήρες της κομέντια ντελ άρτε είναι:
- ο Πιερότος
- ο Αρλεκίνος, με τη χαρακτηριστική ενδυμασία του,
- η Κολομπίνα
- ο Πανταλόνε
- ο Πουλτσινέλο
- ο Καπιτάνο
- ο Ντοτόρε
- ο Μπριγκέλα
Επιρροή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η Commedia dell’arte άλλωστε καθιέρωσε την αναπαραστατική κίνηση σαν διεθνή γλώσσα έκφρασης πάνω στην οποία βασίστηκαν κορυφαίοι μεταγενέστεροι ηθοποιοί - όπως ο Chaplin - για να δημιουργήσουν τους δικούς τους διάσημους ρόλους. Ο πιο γνωστός δραματουργός του εικοστού αιώνα που χρησιμοποίησε την κομέντια ντελ άρτε στις συνθέσεις του είναι ο Ντάριο Φο.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Χάρτνολ, Φύλλις : "Ιστορία του θεάτρου", εκδ.υποδομή
- Σολομός, Αλέξης : "Ηλικία του θεάτρου", εκδ.Δίρφος
- Muller, Werner : "Θέατρο του σώματος & Commedia dell’arte", Εκδ. University studio press
Βλέπε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Commedia dell'arte, Heilbrunn Timeline of Art History, The Metropolitan Museum of Art. (Αγγλικά)