Μιχαήλ Δαμασκηνός
| Μιχαήλ Δαμασκηνός | |
|---|---|
 Μιχαήλ Δαμασκηνός, Θεία Λειτουργία (Μουσείο Ιερών Εικόνων και Κειμηλίων Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης) | |
| Γέννηση | 1530-35 Κρήτη |
| Θάνατος | 1592-93 Κρήτη |
| Εθνικότητα | Ελληνική |
| Ιδιότητα | ζωγράφος[1], αγιογράφος και fresco painter |
| Κίνημα | Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας |
| Είδος τέχνης | Ζωγραφική |
| Καλλιτεχνικά ρεύματα | Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός (Χάνδακας, 1530/1535 - 1592/1593) ήταν κορυφαίος μετα-Βυζαντινός ζωγράφος του 16ου αιώνα από την Κρητική Σχολή. Οι άλλοι δύο κορυφαίοι Κρητικοί ζωγράφοι της εποχής του ήταν ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος και ο Γεώργιος Κλώντζας. Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός διδάχθηκε Αγιογραφία στην Σιναία Σχολή. Ταξίδευσε σε ολόκληρη την Βενετσιάνικη αυτοκρατορία, παρέμεινε πιστός στην Ελληνική τέχνη με στοιχεία από την Ιταλική αφού είχε έντονη επίδραση και από την Βενετική Σχολή. Στο έργο του, μεταξύ των δύο ζωγραφικών στυλ της Κρητικής Σχολής της περιόδου του 16ου αιώνα, επέλεξε να βασιστεί περισσότερο στα χαρακτηριστικά της Ελληνικής τεχνοτροπίας (maniera greca) και σε μικρότερο βαθμό στα στοιχεία της Λατινικής (maniera latina). Σχεδίασε τμήματα στην Εκκλησία Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στην Δημοκρατία της Βενετίας και είναι γνωστά περισσότερο από 100 έργα του. Από την τέχνη του Μιχαήλ Δαμασκηνού επηρεάστηκε έντονα τον 17ο αιώνα ο μετέπειτα ζωγράφος Θεόδωρος Πουλάκης που είχε μεταναστεύσει από την Κρήτη στην Κέρκυρα.[2][3][4]
Έργα στην Βενετία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Μιχαήλ ή Μιχελής Δαμασκηνός γεννήθηκε γύρω στο 1530-1535 στον Βενετοκρατούμενο Χάνδακα (Ηράκλειο) της Κρήτης και ήταν υιός κάποιου Τζώρτζη, ενώ ο ίδιος είχε μία κόρη, την Αντωνία, που παντρεύτηκε τον Καστρινό ζωγράφο Γιαννά Μαντούφο. Διδάχτηκε την τέχνη της ζωγραφικής στην Σιναία Σχολή. Σε ηλικία 32 ετών (1577-1582) εργάστηκε στη Βενετία, όπου και ήρθε σε επαφή με τα σύγχρονα ρεύματα της τέχνης όπως την ζωγραφική υπό την μορφή μινιατούρας.[5] Εκεί διετέλεσε μέλος της Ελληνικής αδελφότητος της Βενετίας από το 1577 ως το 1582. Ταξίδευσε ολόκληρη την Ιταλία, την περίοδο 1569-1571 βρέθηκε στην Σικελία.[6] Ζωγράφισε πολλές εικόνες στην Ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων στην Βενετία, προσπάθησε αποτυχημένα να γίνει μέλος της Ελληνικής Αδελφότητας της πόλης. Την ίδια περίοδο εργάστηκε σε πολλά Καθολικά ινστιτούτα και εκτέλεσε μυστικές αποστολές.[5] Έγινε φίλος με τον γλύπτη Αλεσσάντρο Βιττόρια, πούλησε μια συλλογή από έργα του προσεγγίζοντας πολλούς Ιταλούς καλλιτέχνες όπως επίσης τον Παρμιτζανίνο. Είχε οικογενειακές σχέσεις με τον Πάλμα ιλ Τζόβανε και πιθανότατα αντέγραψε πολλά στοιχεία από το έργο του Τιντορέττο. Πολλά έργα του επηρεάστηκαν σαφέστατα από διάσημους Ιταλούς ζωγράφους όπως ο Πάολο Βερονέζε, ο Τιντορέττο και ο Τιτσιάνο. Οι περισσότεροι Κρητικοί ζωγράφοι επηρεάστηκαν από την Βενετική Σχολή δημιουργώντας ένα Ελληνο-Ιταλικό μείγμα. Στα έργα του αναδεικνύεται η θαυμαστή συνύπαρξη της Βυζαντινής Αγιογραφίας με τις τεχνικές της Δυτικής ζωγραφικής και της Αναγεννησιακής τέχνης. Έχει φιλοτεχνήσει πολλά έργα τα οποία βρίσκονται σκόρπια σε συλλογές από τον Άγιο Γεώργιο της Βενετίας και το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών έως και την Βυζαντινή Συλλογή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναΐτων όπου εκτίθενται έξι από τις σημαντικότερες εικόνες του οι οποίες ανήκαν στην Μονή Αγίου Αντωνίου Βροντησίου όπου φαίνεται να εργάστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα στο εκεί εργαστήριο της Μονής.
Έργα στην Κρήτη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1584 τον συναντάμε στο Χάνδακα, και, σύμφωνα με τη γνώμη του καθηγητή Κ.Δ. Καλοκύρη, «έκτοτε έργάζεται είς τήν Μονήν τού Βροντησίου έκ τού έκεί δέ έργαστηρίου του προέρχονται ασφαλώς oί είκόνες τού Άγίου Μηνά» (σήμερα στην Αγ. Αικατερίνη).Οι έξι αυτές εικόνες αποκαλύπτουν την πολυσχιδή προσωπικότητα του Δαμασκηνού. Κατείχε καλά τη βυζαντινή ζωγραφική τέχνη, αλλά δε σταμάτησε μόνο εκεί. Γνώριζε την ευρωπαϊκή ζωγραφική της εποχής του και κατάφερε να συνδυάσει τα βυζαντινά στοιχεία με τα αναγεννησιακά. Το τελικό αποτέλεσμα είναι οι εικόνες που μεταφέρουν τη βυζαντινή βαρύτητα στον αναγεννησιακό ρεαλισμό. Και συνεχίζει ο κ. Καλοκύρης : «ένοφθαλμίζει είς τήν Βυζαντινήν τήν σύγχρονον τέχνην, άνανεώνει το παραδεδομένον διά τού νέου καί παράγει έργα τών όποίων θαυμάζει κανείς τήν κράσιν τού ιεροπρεπούς και τού μυστικού κόσμου τού Βυζαντίου προς την φαιδράν και ρεαλιστικήν άτμόσφαιραν τού 16ου αίώνος......δέν άvτιγράφει τήν σύγχρονον τέχνην άλλά έγγράφει τό σύγχρονον δεδομένον είς τήν μακράν έθνικήν παράδοσιν...».[7]
Η μοναδική του κόρη Αικατερίνη παντρεύτηκε τον ζωγράφο Ιωάννη Μαυρίκα-Μαντούφο, παρέμεινε στην Ελλάδα και εργάστηκε στην Κρήτη και τα Επτάνησα. Η Ελληνική Ορθόδοξη Κοινότητα της Βενετίας τον προσκάλεσε στην πόλη για να διακοσμήσει τον τρούλο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων, αρνήθηκε για προσωπικούς λόγους.[5] Ο κορυφαίος Αγιογράφος Εμμανουήλ Τζάνες που επηρεάστηκε έντονα από το έργο του Δαμασκηνού θα κάνει τον επόμενο αιώνα εκτεταμένες εργασίες στην ίδια εκκλησία.[5] Το 1590 ζωγραφίζει την Αποτομή του Ιωάννου που βρίσκεται στην Κέρκυρα, για την οποία θα κάνουμε μια μικρή αναφορά, και το 1591 την Α' Οικουμενική Σύνοδο που βρίσκεται στο Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης του Ηρακλείου. Τα έργα του Δαμασκηνού έχουν έντονη επίδραση από την Βυζαντινή τέχνη, χαρακτηρίζονται με κάποιο απαλό ροζ χρώμα, οι μορφές καθορίζονται μόνο με μερικές πινελιές.[5] Η ζωγραφική του γινόταν πάνω σε ξύλο αλλά ποτέ σε γλυπτούς θρόνους, κάτι χαρακτηριστικό της Κρητικής Σχολής.[8] Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός ήταν ο πρώτος καλλιτέχνης που εισήγαγε ωχρούς τόνους στο ανθρώπινο δέρμα, αυτό θα είναι χαρακτηριστικό στην Κρητική Σχολή από το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα.[9] Στα έργα του χρησιμοποιούσε συνήθως τις επιγραφές "ΧΕΙΡ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ", "ΧΕΙΡ ΜΙΧΑΗΛ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ", "ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΧΕΙΡ" και "ΠΟΙΗΜΑ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ".[10] Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός εργάστηκε εκτεταμένα στα Επτάνησα και προσπάθησε να ενώσει την Κρητική με την Επτανησιακή Σχολή, ο Θεόδωρος Πουλάκης θα έχει άμεσα επίδραση από το έργο του. Ο μετέπειτα Μανιάτης ζωγράφος που είχε μεταναστεύσει στην Κέρκυρα Παναγιώτης Δοξαράς τον θεωρεί στο βιβλίο του "Τέχνη της Ζωγραφικής" (1720) σαν έναν από τους μεγαλύτερους ζωγράφους όλων των εποχών.[7]
Έργο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Χαρακτηριστικό των έργων του Μιχαήλ είναι το τριανταφυλλί σάρκωμα που απλώνεται σε κάθε προπλασμό. Λίγες πινελιές πλάθουν τους όγκους. Σε ορισμένες εικόνες τα φώτα, πολύ χυμώδη και ελεύθερα, θυμίζουν παλαιότερα έργα. Ο Δαμασκηνός χρησιμοποιεί συχνά δευτερεύοντα δυτικά στοιχεία, ακόμη και σε αυτά τα έργα και χωρίς να διασπάται η ενότητα του έργου.Ιδιάζον χαρακτηριστικό του Μιχαήλ Δαμασκηνού είναι ότι ζωγράφιζε πάντα ξύλινους θρόνους και ποτέ μαρμάρινους, που είναι τόσο κοινοί στα έργα άλλων Κρητικών ζωγράφων.
.jpg)
Ο Δαμασκηνός έχαιρε μεγάλης φήμης και απόδειξη αυτού είναι ότι, ενώ διέμεναν στην Βενετία πολλοί άλλοι ζωγράφοι, αυτόν μόνο κάλεσαν από την Κρήτη για να ζωγραφίσει τον Αγ. Γεώργιο των Ελλήνων. Έχει σωθεί επίσης και η μαρτυρία του Αλέξανδρου Βικτορίου, φημισμένου γλύπτη, ο οποίος πλήρωσε τον Μιχαήλ Δαμασκηνό τριάντα δουκάτα για τα έξοχα φιλοτεχνήματά του. Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους ζωγράφους ήταν πολύ μεγάλη.
Εικονογραφικοί τύποι που αυτός εισήγαγε, έγιναν εξαιρετικά δημοφιλείς και αντιγράφηκαν μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, όπως π.χ. Η Αποτομή της Κεφαλής του Ιωάννου. Στον πίνακα αυτόν εκτός από τους τέσσερις αγγέλους, που κατεβαίνουν από τμήμα κύκλου στο επάνω μέρος της εικόνας, παραδοσιακή είναι και η απόδοση των πτυχών στο ιμάτιο του Προδρόμου και στα ρούχα των δύο μεσόκοπων ανδρών με διάφορους τόνους του ιδίου χρώματος, που δεν συγχέονται ή με συμπληρωματικά χρώματα στο ιμάτιο του μεσήλικα άνδρα, που εικονίζεται μετωπικά, όπου συνδυάζονται το τριανταφυλλί με το γαλάζιο και το λευκό.
Χάρη στη Μονή Βροντησίου διασώθηκαν μερικές αντιπροσωπευτικές εικόνες του μεγάλου Κρητικού ζωγράφου Μιχαήλ Δαμασκηνού. Πρόκειται για τις εικόνες:
- Η προσκύνησις των Μάγων
- Μη μου άπτου
- Η Α' Οικουμενική Σύνοδος
- Ο Μυστικός Δείπνος
- Η καιόμενη βάτος
- Η Θεία Λειτουργία
Οι εικόνες αυτές βρίσκονταν ως το 1800 στο ιστορικό μοναστήρι. Ο τότε Μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος αντελήφθη τη μεγάλη καλλιτεχνική αξία αυτών των εικόνων και τις μετέφερε στον Άγιο Μηνά, στο Μεγάλο Κάστρο (σημερινό Ηράκλειο). Στον Άγιο Μηνά έμειναν σχεδόν δύο αιώνες. Και το 1970 περίπου μεταφέρθηκαν στο Εκθετήριο Εικόνων και Κειμηλίων της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης, στο Ναό της Αγίας Αικατερίνης.Οι εικόνες αυτές μαρτυρούν τη σχέση που είχε ο περίφημος αυτός ζωγράφος με τη Μονή Βροντησίου. Και δεν ήταν καθόλου παράξενη αυτή η σχέση, αφού το Βροντήσι ήταν γνωστό πνευματικό κέντρο της Ενετοκρατούμενης Κρήτης. Δεν είναι γνωστό ποια ακριβώς ήταν η σχέση του Δαμασκηνού με τη Μονή Βροντησίου. Έχει γραφτεί ότι υπήρξε αδελφός της μονής. Η υπόθεση αυτή δεν ευσταθεί γιατί ο Μιχαήλ Δαμασκηνός δεν υπήρξε ποτέ του μοναχός. Άλλωστε διατηρούσε καθ' όλη τη ζωή του το βαφτιστικό του όνομα (Μιχαήλ). Μπορούμε να υποθέσουμε ότι κατέφυγε στο Βροντήσι, κοντά σε άλλους λογίους της εποχής, αναζητώντας μια ψυχική επαφή μαζί τους, αλλά και επαφή με την τέχνη που είχε ενδεχομένως αναπτυχθεί στο μοναστήρι.Μια εκπληκτική μαρτυρία για τη σχέση του Δαμασκηνού με τη Μονή Βροντησίου προέρχεται από ενθύμιση που δημοσίευσε ο καθηγητής Μ. Μανούσακας. Ενώ είχε εκδηλωθεί η τουρκική επίθεση, ο Εμμ. Δέσος, βιβλιογράφος και αδελφός του Ηγουμένου της Μονής Βροντησίου Σίλβεστρου Δέσου, έδωσε στον λόγιο μοναχό και ηγούμενο του Αγίου Γεωργίου στο Σκαλωτό Γεράσιμο Βλάχο "ανθίβολα" ή "ντιζένια" (= προσχέδια) επτά αγιογραφικών πινάκων. Ένα από τα "ανθίβολα" αυτά ήταν η κεφαλή του Μεγάλου Αντωνίου ζωγραφισμένη από το Δαμασκηνό.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. 128582618. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2021.
- ↑ http://www.patrickcomerford.com/2009/06/cretan-school-of-icons-and-its.html
- ↑ Speake, Graham (2021). Michael Damaskinos Encyclopedia of Greece and the Hellenic Tradition. London And New York: Rutledge Taylor & Francis Group. σσ. 443-444
- ↑ http://pandektis.ekt.gr/dspace/handle/10442/163803
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Speake, 2021, σσ. 443-444
- ↑ Greek Icon Painting (1927) J. Stuart Hay, Leonard Bower The Burlington Magazine for Connoisseurs, 51,(292), σσ: 8-9 and 12-14
- ↑ 7,0 7,1 Speake, 2021, σ. 443
- ↑ https://web.archive.org/web/20070928002132/http://parembasis.gr/2000/00_08_23.htm
- ↑ A winged St John the Baptist icon in the British Museum (2003) Angeliki Lymberopoulou Apollo
- ↑ https://web.archive.org/web/20070928124811/http://home.yebo.co.za/~xenitis/Cretan3.htm
- ↑ «Αποτομή της Αγίας Παρασκευής». ΟΔΥΣΣΕΥΣ. Υπουργείο Πολιτισμού. Ανακτήθηκε στις 23 Ιανουαρίου 2015.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Μανούσακας, Μανούσος (1954). Κρητικά Χρονικά. Η΄. Ανδρέας Γ. Καλοκαιρινός. σελ. 59.
- Stuart Hay, J.· Bower, Leonard (1927). Greek Icon Painting. The Burlington Magazine for Connoisseurs. σελίδες 8–9, 12–14.
- Ανδρέας Μουστοξύδης (1843–1853). Ελληνομνήμων ή σύμμικτα ελληνικά : σύγγραμμα ελληνικόν. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2011.
- Κωνσταντουδάκη-Κιτρομηλίδου, Μαρία (2004). Παραγγελίες πινάκων, εργαστήριο, κυκλοφορία σχεδίων του Μιχαήλ Δαμασκηνού στον Χάνδακα. Ανέκδοτα έγγραφα (1585-1593). 34. Θησαυρίσματα. σελίδες 253–272.
- Κωνσταντουδάκη-Κιτρομηλίδου, Μαρία (1989). Μιχαήλ Δαμασκηνός (1530/35-1592/93). Συμβολή στην μελέτη της ζωγραφικής του. Διδακτορική διατριβή. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Σχολή Φιλοσοφική. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας.