Μοναστήρι Αγίου Παντελεήμονα (Οχρίδα)

Άγιος Παντελεήμων
Свети Пантелејмон

Εξωτερική άποψη του μοναστηριού.
Γενικές Πληροφορίες
Τοποθεσία	Οχρίδα, Βόρεια Μακεδονία
Υπαγωγή	Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία - Αρχιεπισκοπή Αχρίδος (Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία)
Περιοχή	Πλάοσνικ
Αρχιτεκτονικές Λεπτομέρειες
Αρχιτέκτονας	Άγιος Κλήμης της Αχρίδας
Αρχιτεκτονικός Τύπος	Μέσος Βυζαντινός
Αρχιτεκτονικός Ρυθμός	Βυζαντινός ρυθμός
Λεπτομέρειες
Χωρητικότητα	3.000

Το Μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα (σλαβομακεδονικά: Свети Пантелеjмон‎‎, Σβέτι Παντελεήμων) είναι μοναστήρι στην Οχρίδα της Βόρειας Μακεδονίας, ευρισκόμενο εντός του αρχαιολογικού χώρου του Πλάοσνικ. Είναι αφιερωμένο στον Κλήμη της Οχρίδας, μαθητή των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν πως το μοναστήρι αυτό αποτέλεσε την τοποθεσία εντός της οποίας οι πρώτοι μαθητές διδάχθηκαν το γλαγολιτικό αλφάβητο (χρησιμοποιείτο για την μετάφραση της Βίβλου στα Παλαιά Εκκλησιαστικά Σλαβονικά).

Ιστορία

Άποψη του προσφάτως ανεγερθέντος κωδωνοστασίου πλησίον του μοναστηριού. Ένα εικόνισμα επάνω από την είσοδο αναπαριστά τον Άγιο Κλήμη, δίπλα στον Άγιο Παντελεήμονα, ενώ ο Χριστός τους επιβλέπει.

Το μοναστήρι πιστεύεται πως ανεγέρθηκε την περίοδο κατά την οποία ο Άγιος Κλήμης κατέφθασε στην Οχρίδα, κατόπιν αιτήματος του Μπόρις Α΄ της Βουλγαρίας, όπου και ανακαίνισε μια παλαιά εκκλησία. Πηγές αναφέρουν πως ο Άγιος Κλήμης δεν ήταν ικανοποιημένος με το μέγεθος της εκκλησίας και, ως συνέπεια, προχώρησε στην ανέγερση νέας εκκλησίας στην θέση της παλαιάς, ενώ όρισε τον Άγιο Παντελεήμονα ως Προστάτη Άγιο.

Ο Άγιος Κλήμης χρησιμοποίησε το νεοανεγερθέν μοναστήρι του ως λειτουργικό κτίριο και χώρο διδασκαλίας για τους μαθητές του της εκδοχής του του γλαγολιτικού αλφάβητου, γνωστής ως κυριλλικό αλφάβητο. Ο ίδιος ο Κλήμης έχτισε κρύπτη εντός του μοναστηριού, εντός της οποίας ετάφη μετά τον θάνατό του το 916, ενώ τάφος του εξακολουθεί να υφίσταται ως σήμερα.

Στην διάρκεια του 15ου αιώνα, οι Οθωμανοί Τούρκοι μετέτρεψαν το μοναστήρι σε τζαμί, ωστόσο, στις αρχές του 16ου αιώνα επέτρεψαν την ανακαίνιση των ερειπωμένων εκκλησιών και μοναστηριών, με το μοναστήρι, πλέον, να είναι αφιερωμένο στον Άγιο Κλήμη. Το μοναστήρι ερειπώθηκε εκ νέου στα τέλη του 16ου ή στις αρχές του 17ου αιώνα, ενώ ένα νέο τζαμί, γνωστό ως Ιμαρέτ Τζαμί, ανεγέρθηκε από τους Οθωμανούς, το οποίο εξακολουθεί και υφίσταται ως σήμερα.

Αρχιτεκτονική

Άποψη της οπίσθιας πλευράς.

Άποψη της εισόδου.

Αρχιτεκτονική λεπτομέρεια τμήματος του μοναστηριού.

Αρκετοί αρχαιολόγοι θεωρούν πως ο ίδιος ο Κλήμης σχεδίασε και έχτισε το μοναστήρι. Ο Κλήμης, μαζί με τον Ναούμ του Πρέσλαβ χρησιμοποίησε το μοναστήρι ως κέντρο για την διδασκαλίας του γλαγολιτικού και του κυριλλικού αλφαβήτου στους εκχριστιανισμένους Σλάβους, καθιστώντας το, ως αποτέλεσμα, ως ένα είδος πανεπιστημίου.

Το μοναστήρι ευρίσκεται επί ενός λόφου, ο οποίος είναι σήμερα γνωστός ως Πλάοσνικ, ενώ επιβλέπει την Λίμνη Οχρίδα. Ο Κλήμης έχτισε το μοναστήρι του στην θέση μιας ανακαινισθείσας εκκλησίας και μιας ρωμαϊκής πεντάκλιτης βασιλικής (τα ερείπια της βασιλικής είναι ακόμη ορατά στο εξωτερικό του μοναστηριού). Κρίνοντας από τον αρχιτεκτονικό ρυθμό και τον σχεδιασμό του μοναστηριού, οι ερευνητές εκτιμούν πως ο Άγιος Κλήμης επιθυμούσε το κτίσμα του να αποτελέσει λογοτεχνική σχολή για τους μαθητές του, και, ως εκ τούτου, θεωρείται ως το πρώτο και αρχαιότερο μη συνεχιζόμενο πανεπιστήμιο στην Ευρώπη.

Άποψη του κοσμημένου με μωσαϊκά δαπέδου της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής.

Το εξωτερικό του μοναστηριού περιλαμβάνει σημαντικό αριθμό εξαιρετικά λεπτομερών μωσαϊκών, τα οποία ευρίσκονται σε μικρή απόσταση από βαπτιστήριο, το οποίο χρησιμοποιείτο από τον Άγιο Κλήμη για την βάπτιση των μαθητών του.

Ανακατασκευή και ανασκαφές

Αρχαιολογικές ανασκαφές στο Πλάοσνικ, τον Δεκέμβριο του 2007.

Πέραν των πολυάριθμων ανακατασκευών του μοναστηριού κατά την περίοδο της Οθωμανική Αυτοκρατορία, προσφάτως έλαβαν χώρα εκτεταμένες εργασίες ανακατασκευής και ανασκαφής. Η ανακατασκευή ξεκίνησε στις 8 Δεκεμβρίου του 2000, ενώ η αρχική εκκλησία ανακατασκευάστηκε πλήρως στις 10 Δεκεμβρίου του 2002. Το μεγαλύτερο μέρος των λειψάνων του Αγίου Κλήμη επεστράφησαν στην εκκλησία. Το εν μέρει ερειπωμένο κωδωνοστάσιο αναστηλώθηκε στην δεξιά πλευρά του μοναστηριού, ενώ το δάπεδο του εσωτερικού της εκκλησίας ανακατασκευάστηκε με μάρμαρο. Τα έργα ανακατασκευής έλαβαν χώρα μέσω χειρωνακτικής εργασίας, χρησιμοποιώντας εργαλεία τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί για την ανέγερση της αρχικής εκκλησίας, με στόχο την διατήρηση της αρχικής πνευματικότητας του μοναστηριού. Μηχανήματα χρησιμοποιήθηκαν μονάχα για τον καθαρισμό του εσωτερικού του μοναστηριού, κατά την διάρκεια της ανακατασκευής του. Οι πρώτες ανασκαφές στον χώρο του μοναστηριού έλαβαν χώρα το 1943 από τον Καθηγητή Ντίμτσε Κότσο. Ανασκαφές εντός του μοναστηριού έφεραν στο φως υπόγεια περάσματα και κρύπτες. Περαιτέρω ανασκαφές έχουν προγραμματιστεί να λάβουν χώρο, με στόχο την ανασκαφή περισσότερων ερειπίων που ευρίσκονται κάτω από το μοναστήρι, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων ερειπίων των ρωμαϊκών βασιλικών, οι οποίες ευρίσκονταν στην συγκεκριμένη τοποθεσία (οι κίονες που ευρίσκονται στον εξωτερικό χώρο του μοναστηριού λειτουργούν ως επιχείρημα υπέρ της συγκεκριμένης θεωρίας).

Στις 10 Οκτωβρίου του 2007, μία συλλογή περίπου 2.383 Ενετικών νομισμάτων ανακαλύφθηκε από αρχαιολόγους, ενώ πραγματοποιούσαν ανασκαφές εντός του μοναστηριού. Ένας σημαντικός αρχαιολόγος προερχόμενος από την ΠΓΔΜ, ο Πάσκο Κούζμαν, υποστήριξε πως τα νομίσματα αυτά είναι εξαιρετικής σημασίας, καθώς αποδεικνύουν πως η Οχρίδα και η Βενετία διατηρούσαν μεταξύ τους εμπορικές σχέσεις.

Παράδοση

Καθώς το συγκεκριμένο μοναστήρι αποτελεί την ιερότερη του συνόλου των εκκλησιών της Βόρειας Μακεδονίας, εκατοντάδες Βορειομακεδόνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί συγκεντρώνονται στο Πλάοσνικ κατά την διάρκεια των μεγάλων θρησκευτικών εορτών, όπως το Πάσχα και τα Χριστούγεννα, προκειμένου να εορτάσουν και να λάβουν μέρος στις θρησκευτικές λειτουργίες που λαμβάνουν χώρα.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Sts. Clement and Pantaleon Church (Ohrid) στο Wikimedia Commons