Μοναστήρι του Βίσοκι Ντέτσανι

Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO
Μονή Βισόκι Ντέτσανι
	Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.
	; Το καθολικό της Μονής Βισόκι Ντέτσανι
Χώρα μέλος	Σερβία
Τύπος	Πολιτισμικό
Κριτήρια	ii, iii, iv
Ταυτότητα	724-001.
Περιοχή	Ευρώπη και Βόρεια Αμερική
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή	2004 (28η συνεδρίαση)

Μονή Βισόκι Ντέτσανι
	Манастир Високи Дечани
Είδος	ορθόδοξο μοναστήρι, ιστορική τοποθεσία και αρχαιολογική θέση
Αρχιτεκτονική	Σερβοβυζαντινή αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	42°32′49″N 20°15′59″E
Θρησκευτική υπαγωγή	Επαρχία του Ρας-Πρίζρεν
Χώρα	Σερβία
Έναρξη κατασκευής	1335
Προστασία	πολιτισμικό μνημείο εξαιρετικής σημασίας, μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς του Κοσόβου και Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς (από 2004)
Ιστότοπος
	Επίσημος ιστότοπος
	Πολυμέσα
	δεδομένα (π)

Συντεταγμένες: 42°32′49.0″N 20°15′59.0″E / 42.546944°N 20.266389°E / 42.546944; 20.266389

Το Μοναστήρι του Βίσοκι Ντέτσανι (σερβικά: Високи Дечани‎‎) είναι σερβική Μονή που βρίσκεται στο Κόσοβο (Κοσσυφοπέδιο) στο χωριό Ντέτσανι. Την έκτισε ο Σέρβος βασιλιάς Στέφανος Ούρος Γ΄ Ντέτσανσκι το 1335. Το Καθολικό της Μονής είναι αφιερωμένο στον Χριστό Παντοκράτορα και την Ανάληψη του Κυρίου. Το καθολικό της Μονής είναι πεντάκλιτο και ανήκει στην τεχνοτροπία της Ράσκας. Η Μονή βρίσκεται σε μια κοιλάδα, δίπλα στον μικρό ποταμό Ντέτσανσκα Μπίστριτσα και νοτιοδυτικά της πόλης Πέτς, στους πρόποδες της οροσειράς Προκλέτιε. Ολόκληρο το συγκρότημα της Μονής θεωρείται εξαιρετικό πολιτιστικό μνημείο και βρίσκεται, από το 2004, υπό την προστασία της UNESCO.

Η ανέγερση της Μονής

Η ανέγερση του Καθολικού της Μονής που αφιερώθηκε στον Χριστό Παντοκράτορα ξεκίνησε το 1327 από τον βασιλιά Στέφανο Ούρος Γ΄ Ντέτσανσκι. Αρχιμάστορας ορίστηκε ο καθολικός μοναχός Φρα Βίτα από το Κότορ της Δαλματίας, ενώ τις εργασίες επέβλεπε ο Αρχιεπίσκοπος της Σερβίας Δανιήλ Β΄ ο οποίος κάλεσε μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών και επιδέξιων τεχνιτών. Ο ίδιος ο Στέφανος Ούρος Γ΄ Ντέτσανσκι τοποθέτησε την τελευταία πέτρα στον ναό της Μονής και εξέδωσε το 1330, το καταστατικό της ίδρυσης με το οποίο της χάρισε μεγάλη περιουσία. Μετά τον θάνατο του, ο γιος του Στέφανος Ούρος Δ΄ Ντούσαν ολοκλήρωσε την ανέγερση της Μονής. το 1335. Κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας κατάφερε να διατηρηθεί η Μονή, σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Οι ίδιες οι διαστάσεις του Καθολικού της Μονής, ήταν εξαιρετικά ασυνήθιστες (μήκος 36 μέτρα και ύψος 30 μέτρα) για την τότε εποχή και αυτός ήταν και ο λόγος της μετονομασίας της Μονής σε “Βισόκι Ντέτσανι” (Υψηλοί Ντέτσανι). Αριστοκρατικά απλή κατασκευή, με αρμονικές γραμμές η Μονή αυτή θεωρείται το σημαντικότερο σερβικό μεσαιωνικό μνημείο. Σύμφωνα με την παράδοση ο Στέφανος Ούρος Γ΄Ντέτσανσκι επέλεξε την τοποθεσία για την ανέγερση της Μονής στην οποία σήμερα βρίσκεται, μετά από επίμονη αναζήτηση και όταν ανακάλυψε την τοποθεσία αυτή, μαγεύτηκε από το φυσική ομορφιά της περιοχής.

Η περίοδος μετά τον 16ο αιώνα

Η περίοδος επαναλειτουργίας του Σερβικού Πατριαρχείου στο Πέτς, (στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα), ήταν ευνοϊκή για την Μονή. Από εκείνη την περίοδο έως το τέλος του 17ου αιώνα, το θησαυροφυλάκιο του μοναστηριού, η βιβλιοθήκη και τα άλλα κτίρια εμπλουτίστηκαν με πολύτιμους θησαυρούς. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η εργασία αντιγραφής στη Μονή λειτουργικών και θεολογικών βιβλίων. Την εποχή που ακολούθησε μετά την μεγάλη μετανάστευση των Σέρβων από την Νότια Σερβία και το Κοσσυφοπέδιο προς την Βόρεια Σερβία και τα εδάφη της Αυστροουγγαρίας υπό την καθοδήγηση του σέρβου Πατριάρχη Αρσένιου Τσαρνόγεβιτς, το μοναστήρι απροστάτευτο λεηλατήθηκε από τους Τούρκους. Οι δύσκολες στιγμές επέστρεψαν στα επόμενα χρόνια για το μοναστήρι Βισόκι Ντέτσανι και την αδελφότητά του.

Ο Πρίγκιπας Μίλος Ομπρένοβιτς κτίζει το 1836 ένα κονάκι στο μοναστήρι ενώ ο πρίγκιπας Αλέξανδρος Καραγεώργεβιτς το 1849 χαρίζει μια λάρνακα για τα λείψανα του βασιλιά Στεφάνου Ούρος Γ΄Ντέτσανσκι που αγιοποιήθηκε. Στα λείψανα του Αγίου άλλαξαν για τελευταία φορά φορεσιά το 1964 που την είχε ράψει ο τότε Επίσκοπος, και μετέπειτα Σέρβος Πατριάρχης Παύλος. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ανακαινίστηκαν τα κτίρια του μοναστηριού.

Αρχιτεκτονική

Σχετικά με την αρχιτεκτονική της Μονής Βισόκι Ντέτσανι, αναφέρει ένας άγνωστος περιηγητής του 15ου αιώνα, ο οποίος είχε την ευκαιρία να την επισκεφτεί και θεωρείται πως έγραψε ίσως την πιο όμορφη σημείωση που έχει γραφτεί ποτέ από περιηγητές, για τo ιερό αυτό μνημείο και λέει τα εξής: “Η ομορφιά καλύπτει κάθε σκέψη μόλις αντικρύζεις το μάρμαρο, το μέγεθος και τις διάφορες μορφές, που δεν αρκεί ούτε ένας ολόκληρος χρόνος για να την περιγράψεις, ενώ στη θέα του ναού η ματιά θαμπώνεται από τη δυνατή λάμψη του μάρμαρου λες και κοιτάς ένα φωτεινό άστρο που λάμπει την ημέρα “.

Από όλα τα αρχικά κτίρια που υπήρχαν και πλαισίωναν τον κεντρικό ναό σ' αυτό το υπέροχο μοναστηριακό συγκρότημα και διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα είναι ο μοναδικός πύργος της εισόδου και η τραπεζαρία στο δυτικό μέρος. Όλα τα άλλα κτίρια που βλέπουμε έχουν κτιστεί αργότερα. Η Αρχιτεκτονική της Μονής Βισόκι Ντέτσανι, ανήκει στη σερβική τεχνοτροπία της Ράσκας και είναι πεντάκλιτη βασιλική σταυροειδής με τρούλο και είναι ένα από τα μεγαλύτερα κτίρια της μεσαιωνικής Σερβίας. Ο κυρίως ναός είναι αφιερωμένος στον Χριστό Παντοκράτορα και είναι κτισμένος με μαρμάρινες κυβοειδείς πλάκες δύο χρωμάτων. Στην αρχιτεκτονική του συνδυάζει αρμονικά, στοιχεία της ρωμανικής και γοτθικής τέχνης.

Ο λόγος για τον οποίο η Μονή Ντετσάνι, ονομάστηκε "Visoki"(σερβικά:υψηλός) είναι ότι το ύψος του ναού είναι 30 μέτρα. Το κεντρικό κλίτος χωρίζεται σε πέντε μέρη, και πάνω από αυτό υψώνεται ένας τρούλος που στηρίζεται σε τέσσερις πεσσούς. Στη δυτική πλευρά του ήταν κάποτε το βαπτιστήριο. Υπάρχουν επίσης δύο παρεκκλήσια. Το ένα που βρίσκεται στη νότια πλευρά του ναού είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο, και το άλλο που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του, στον Άγιο Δημήτριο.

Ο κύριος ναός της Μονής, μπορεί άνετα να θεωρηθεί ολόκληρος ένα αριστούργημα της γλυπτικής, επειδή είναι πλούσια διακοσμημένος με γλυπτά συνδυάζοντας αρμονικά ρωμανικά και γοτθικά στοιχεία, αν και πρέπει να παραδεχτούμε ότι τα ρωμανικά στοιχεία είναι περισσότερο εμφανή. Αυτό που ιδιαίτερα προσελκύει την προσοχή, όσον αφορά την αρχιτεκτονική του μνημείου αυτού, εκτός από την ασυνήθιστη διακοσμημένη πρόσοψη του είναι σίγουρα και το εσωτερικό δάπεδο του κυρίως ναού. Οι οικοδόμοι έκοψαν τετράγωνες πλάκες από διαφορετικά είδη πέτρας τα ίδια με τα οποία έγινε και η κύρια πρόσοψη του ναού.

Τοιχογραφία

Οι τοιχογραφίες της Μονής θεωρούνται οι πιο καλά διατηρημένες και πλουσιότερες τοιχογραφίες της σερβικής μεσαιωνικής ζωγραφικής και γενικότερα της βυζαντινής μεσαιωνικής εκκλησιαστικής ζωγραφικής. Ένας πραγματικός θησαυρός της ορθόδοξης αγιογραφίας. Αποτελείται από πάνω από 1.000 συνθέσεις με χιλιάδες χαρακτήρες, τα περιεχόμενα των οποίων αντιπροσωπεύουν το σύνολο της γνώσης και της πίστης του μεσαιωνικού ανθρώπου. Το πνεύμα που επικρατούσε στην τέχνη του 14ου αιώνα απαιτούσε ένα μεγάλο αριθμό από σκηνές, μέσω των οποίων θα ήταν δυνατό να απεικονισθεί οτιδήποτε μπορούσε να ζητηθεί από τους ζωγράφους κατά την διάρκεια της εργασίας τους και ζητήθηκε να εικονογραφηθεί σχεδόν όλη η Αγία Γραφή δίνοντας εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα στην τοιχογράφηση αυτή.

Η τοιχογράφηση του ναού διήρκεσε από το 1335 μέχρι το 1350 και εργάστηκαν αρκετές ομάδες από τους καλύτερους ζωγράφους-αγιογράφους της αυτοκρατορίας του Στέφανου Ούρος Δ΄ Ντούσαν αλλά ούτε ένας από αυτούς δεν άφησε την υπογραφή του, εκτός από τον Σρτζα του αμαρτωλού (Срђа Грешног) στο παρεκκλήσιο του Αγίου Δημητρίου. Πραγματοποιούνται σε μια περίοδο 15 ετών, πολλές τοιχογραφίες που απεικονίζουν πιστά τις απόψεις του ισχυρού σέρβου αυτοκράτορα Στέφανου Ούρος Δ΄ Ντούσαν, του Αρχιεπισκόπου της Σερβίας και των ηγουμένων της Μονής ανθρώπων υψηλού μορφωτικού επιπέδου σχετικά με την εκκλησιαστική τέχνη.

Ο κτήτορας Στέφανος Ούρος Γ΄Ντέτσανσκι προσφέρει την μονή στον Χριστό

Στο νάρθηκα, στο κάτω μέρος βρίσκονται τα πιο σημαντικά πορτρέτα: του αυτοκράτορα Στέφανου Ούρος Δ΄ Ντούσαν, της γυναίκας και του γιού του, στον βόρειο τοίχο του άρχοντα Τζότζα Πέπκαλα, τον οποίο οδηγεί ο Άγιος Γεώργιος ως ευεργέτη προς στο Χριστό. Στον ανατολικό τοίχο εικονίστηκε το γενεαλογικό δέντρο της δυναστείας των Νεμανιδών για να τιμήσει τη δύναμη και τη δόξα τους ενώ πολλοί από αυτούς αγιοποιήθηκαν. Το γενεαλογικό δέντρο της δυναστείας των Νεμανιδών περιλαμβάνει 22 φιγούρες, ξεκινώντας από τον Στέφανο Νεμάνια εώς τον Στέφανο Ούρος Ε΄, που ήταν γιός του Στέφανου Ούρος Δ΄ Ντούσαν. Κοντά στην μεγάλη κεντρική είσοδο στο ναό υπάρχουν οι τοιχογραφίες των μεγάλων δωρητών της Μονής του βασιλιά Στέφανου Ούρος Γ΄ Ντέτσανσκι και του αυτοκράτορα Στέφανου Ούρος Δ΄ Ντούσαν.

Οι ζωγράφοι των τοιχογραφιών γνώριζαν τέλεια την τεχνική της νωπογραφίας ( al fresco ) αφού οι τοιχογραφίες τους έχουν ενσωματωθεί τόσο τέλεια στο υπόστρωμα-ασβεστοκονίαμα. Τα χρώματα είναι σταθερά και έχουν κρατήσει την ένταση και τη φρεσκάδα τους, μέσα στο πέρασμα των αιώνων, έτσι ώστε σε σύγκριση με άλλα σημαντικά και νεότερα μνημεία οι τοιχογραφίες-νωπογραφίες έδειξαν το μεγαλύτερο βαθμό διατήρησης. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο εντυπωσιάζεται σε μέγιστο βαθμό ο παρατηρητής τους. Πουθενά σε όλη την Ευρώπη δεν υπάρχουν τόσο καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες-νωπογραφίες από το πρώτο μισό του 14ου αιώνα.

Εικονογραφία

Κάποιοι από τους ζωγράφους που ζωγράφισαν τις τοιχογραφίες στο Καθολικό της Μονής ζωγράφισαν και τις πιο όμορφες φορητές εικόνες της. Η συλλογή φορητών εικόνων της Μονής Βισόκι Ντέσανι μπορούμε να πούμε ότι λόγω της καλλιτεχνικής αξίας και ποιότητας της μπορούν να συγκριθεί μόνο με την συλλογή της Μονής Χιλανδαρίου. Η συλλογή αποτελείται από 90 εικόνες που δημιουργήθηκαν την περίοδο από τον 14ο έως τα τέλη του 17ου αιώνα. Οι περισσότερες είχαν ζωγραφισθεί μέσα στο μοναστήρι: αυτές βρίσκονται σήμερα στα τέμπλα του Καθολικού και των παρεκκλησίων, τους πολυελαίους και είναι επίσης οι προσκυνηματικές που βγάζει η αδελφότητα της Μονής στις διάφορες εορτές κατά την διάρκεια του χρόνου.

Από τον 14ο αιώνα διατηρούνται σε εξαιρετική κατάσταση 5 εικόνες στο τέμπλο του Καθολικού, που είναι σημαντικές επειδή αντιπροσωπεύουν την σερβική ζωγραφική αυτής της εποχής και ελάχιστα έργα έχουν γενικά διασωθεί. Αυτές είναι: ο Ιησούς Χριστός, η Παναγία, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και ο Άγιος Νικόλαος.

Ένας μεγάλος αριθμός εικόνων δημιουργήθηκε κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα, από τον σέρβο μοναχό, αγιογράφο και υμνογράφο Λογγίνο, ο οποίος έγραψε και την ακολουθία του Ακαθίστου προς τιμή του Αγίου βασιλιά Στέφανου Ούρος Γ΄ Ντέτσανσκι και υπέγραψε το έργο αυτό "ο φτωχός και αμαρτωλός μοναχός Λογγίνος ". Οι εικόνες του είναι ζωγραφισμένες και από τις δύο πλευρές (εμπρός - πίσω). Η πιο γνωστή του εικόνα είναι προς τιμή και πάλι του Αγίου Στέφανου Ούρος Γ΄ Ντέτσανσκι στην οποία εικονίζεται ο Άγιος καθισμένος σε θρόνο και γύρω απ' αυτή την κεντρική παράσταση έχουν ζωγραφιστεί 17 μικρότερες σκηνές από τον βίο του Αγίου (ο οποίος γράφτηκε από τον μοναχό Γρηγόριο Τσάμπλακ που ήταν ηγούμενος της Μονής). Από τα δύο αυτά έργα του Λογγίνου βγάζουμε το συμπέρασμα για την έντονη έμπνευση του και πνευματική του σχέση με τον Άγιο βασιλιά.

Είναι ενδιαφέρον ότι, πως όταν ο Λογγίνος ζωγράφισε εικόνες προς τιμή του Αγίου Νικολάου για άλλες μονές, συχνά συμπλήρωνε ζωγραφικά και το θαύμα της αποκατάστασης της όρασης του Αγίου Στεφάνου Ούρος Γ΄ Ντέτσανσκι από τον άγιο Νικόλαο. Ο Λογγίνος ένας ζωγράφος με υψηλή καλλιτεχνική αισθητική, με μια καλή εκπαίδευση βασισμένη στην παράδοση της βυζαντινο-σερβικής μεσαιωνικής ζωγραφικής μεγαλουργούσε είτε κρατούσε πινέλο είτε πένα.

Άξια ενδιαφέροντος

Στο Καθολικό της Μονής από τον 14ο αιώνα, σώζεται ένα ξύλινο φέρετρο, μοναδικό παράδειγμα εξαιρετικής ξυλογλυπτικής, με διακόσμηση σε μορφή φύλλων και λουλουδιών, στο οποίο φυλάσσεται το ιερό και άφθαρτο σκήνωμα του Αγίου Στέφανου Ούρος Γ΄ Ντετσάνσκι. Στον ίδιο ναό έχει διατηρηθεί και ο πέτρινος θρόνος του Σέρβου αυτοκράτορα Στέφανου Ούρος Δ΄ Ντούσαν, (ο τάφος του οποίου βρίσκεται στον ναό του Αγίου Μάρκου στο Βελιγράδι), καθώς και ένας μπρούτζινος πολυέλαιος, διακοσμημένος με ανάγλυφα από δικέφαλους αετούς και γρύπες - ένα δώρο της αυτοκράτειρας Μίλιτσα, χάρη στην οποία με τις δωρεές της ανακαινίσθηκε η Μονή όταν καταστράφηκε από τους Τούρκους. Η ίδια έχει αφιερώσει στο μοναστήρι, και δύο τεράστιους κηροστάτες, που και στις δύο πλευρές των βημόθυρων μπροστά στην ωραία πύλη.

Το σκευοφυλάκιο είχε την ευλογία του κτήτορα της Μονής, του Αγίου Στέφανου Ούρος Γ΄ Ντετσάνσκι και ξεκίνησε να δημιουργείται πριν ακόμα ολοκληρωθεί η κτίση της Μονής. Συγκεκριμένα, στο ιδρυτικό καταστατικό του ο κτήτορας του γράφει: " Και φρόντισα όσο μου ήταν δυνατόν να προσφέρω στο ναό... βιβλία, τίμιους σταυρούς και διάφορες όμορφες εικόνες, διακοσμημένα όλα με χρυσό, ασήμι, μαργαριτάρια και πολύτιμους λίθους και ιερά σκεύη, κανδήλες, εξαπτέρυγα, θυμιατήρια και κηροπήγια, φελόνια, επιτραχήλια, επιμάνικα, επιμήρια, καλύμματα αγίας τράπεζας... και οτιδήποτε όμορφο προς δόξα του οίκου του Θεού. "

Στην περίοδο ζωής του πρώτου και του δεύτερου κτήτορα της Μονής, από το σκευοφυλάκιο διατηρήθηκε μόνο ένας μικρός αριθμός αυτών των εκκλησιαστικών ειδών. Μέσα στους αιώνες, η Μονή δέχτηκε πολλές επιδρομές, επιθέσεις και λεηλασίες, παρά την προσπάθεια των μοναχών της, να περισώσουν ότι είναι δυνατό από τους εχθρούς και τους ληστές δεν κατάφεραν και πολλά. Οι εχθροί και ληστές λεηλατούσαν και έκλεβαν ότι μπορούσαν να σηκώσουν και θεωρούσαν ότι έχει κάποια αξία. Παρ' όλα αυτά η καλλιτεχνική αξία, η ποικιλία, ο πλούτος των σημερινής συλλογής των εκκλησιαστικών εκθεμάτων και της πλούσιας συλλογής χειρογράφων της την καθιστούν για τους Σέρβους ισάξια με αυτή της Μονής Χιλανδαρίου.

Τοποθεσία

Βρίσκεται στο χωριό Ντέτσανι, νοτιοδυτικά της πόλης Πετς και περιβάλλεται από πυκνά δάση με καστανιές και πεύκα, στους πρόποδες της οροσειράς Προκλέτιε και στην εύφορη κοιλάδα του μικρού ποταμού Ντέτσανσκα Μπίστριτσα.

Παραπομπές

↑ ^1,0 ^1,1 Wiki Loves Monuments monuments database. 10 Νοεμβρίου 2017. tools.wmflabs.org/heritage/api/api.php?action=search&format=json&srcountry=xk&srlang=sq&srid=3106.
↑ Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2020.

Βιβλιογραφία

Ćirković, Sima (2004). The Serbs. Malden: Blackwell Publishing.
Đorđević, Života· Pejić, Svetlana, επιμ. (1999). Cultural Heritage of Kosovo and Metohija. Belgrade: Institute for the Protection of Cultural Monuments of the Republic of Serbia.
Ivić, Pavle, επιμ. (1995). The History of Serbian Culture. Edgware: Porthill Publishers.
Krstić, Branislav (2003). Saving the Cultural Heritage of Serbia and Europe in Kosovo and Metohia. Belgrade: Coordination Center of the Federal Government and the Government of the Republic of Serbia for Kosovo and Metohia.
Marković, Miodrag· Vojvodić, Dragan, επιμ. (2017). Serbian Artistic Heritage in Kosovo and Metohija: Identity, Significance, Vulnerability. Belgrade: Serbian Academy of Sciences and Arts.
Pantelić, Bratislav (2002). The Architecture of Dečani and the Role of Archbishop Danilo II. Wiesbaden: Reichert.
Peić, Sava (1994). Medieval Serbian Culture. London: Alpine Fine Arts Collection.
Petković, Vesna· Peić, Sava (2013). Serbian Medieval Cultural Heritage. Belgrade: Dereta.
Šakota, Mirjana (2017). Ottoman Chronicles: Dečani Monastery Archives. Prizren: Diocese of Raška-Prizren.
Samardžić, Radovan· Duškov, Milan, επιμ. (1993). Serbs in European Civilization. Belgrade: Nova, Serbian Academy of Sciences and Arts, Institute for Balkan Studies.
Subotić, Gojko (1998). Art of Kosovo: The Sacred Land. New York: The Monacelli Press.
Todić, Branislav· Čanak-Medić, Milka (2013). The Dečani Monastery. Belgrade: Museum in Priština.
Živković, Tibor· Bojanin, Stanoje· Petrović, Vladeta, επιμ. (2000). Selected Charters of Serbian Rulers (XII-XV Century): Relating to the Territory of Kosovo and Metohia. Athens: Center for Studies of Byzantine Civilisation.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Μοναστήρι του Βίσοκι Ντέτσανι

[7db14a7e86311d544395e24a7647535b27fbea9d-1] 1,0 ^1,1 Wiki Loves Monuments monuments database. 10 Νοεμβρίου 2017. tools.wmflabs.org/heritage/api/api.php?action=search&format=json&srcountry=xk&srlang=sq&srid=3106.

[7504f77d895e8b06620acac6aaa594f0c6ab551f-2] Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2020.

[1]

[2]