Μετάβαση στο περιεχόμενο

Μπέργκχοφ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 47°38′1″N 13°2′31″E / 47.63361°N 13.04194°E / 47.63361; 13.04194

Μπέργκχοφ
Χάρτης
Είδοςεξοχική κατοικία
ΑρχιτεκτονικήSwiss chalet style
Γεωγραφικές συντεταγμένες47°38′1″N 13°2′31″E
Διοικητική υπαγωγήΜπερχτεσγκάντεν
ΧώραΓερμανία και Ναζιστική Γερμανία
Έναρξη κατασκευής1916
Κατεδάφιση30  Απριλίου 1952
ΈνοικοιΑδόλφος Χίτλερ
ΙδιοκτήτηςΑδόλφος Χίτλερ
ΔιαχειριστήςΑδόλφος Χίτλερ
ΑρχιτέκτοναςAlois Degano
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Μπέργκχοφ ήταν η κατοικία του Αδόλφου Χίτλερ στο Όμπερζαλτσμπεργκ των Βαυαρικών Άλπεων κοντά στο Μπερχτεσγκάντεν, στη Βαυαρία της τότε Ναζιστικής Γερμανίας. Εκτός από το λημέρι του λύκου, την έδρα του στην Ανατολική Πρωσία για την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, πέρασε περισσότερο χρόνο εδώ από οπουδήποτε αλλού κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν επίσης ένα από τα πιο γνωστά από τα αρχηγεία του[1] σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη.

Το Μπέργκχοφ ξαναχτίστηκε και μετονομάστηκε το 1935 και ήταν η παραθεριστική κατοικία του Χίτλερ επί δέκα χρόνια. Καταστράφηκε από βρετανικές βόμβες στα τέλη Απριλίου του 1945 και πάλι στις αρχές του Μαΐου από τους άνδρες των SS που οπισθοχωρούσαν και λεηλατήθηκε όταν τα συμμαχικά στρατεύματα έφτασαν στην περιοχή. Η βαυαρική κυβέρνηση κατέστρεψε ό,τι είχε απομείνει από αυτό το 1952.

Ιστορικό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Μπέργκχοφ ξεκίνησε ως πολύ μικρότερο σαλέ που ονομαζόταν Χάους Βάχενφελντ, μια εξοχική κατοικία που χτίστηκε το 1916 (ή το 1917) από τον Όττο Βίντερ, έναν επιχειρηματία από το Μπουξτεχούντε. Αυτό βρισκόταν κοντά στο Πλάττερχοφ, την πρώην Πενσιόν Μόριτς, όπου ο Χίτλερ είχε μείνει το έτος 1922-23. Μέχρι το 1926, η οικογένεια που διεύθυνε τη πενσιόν είχε φύγει και ο Χίτλερ δεν συμπαθούσε το νέο ιδιοκτήτη. Μετακόμισε πρώτα στο Μαρίνεχαϊμ και μετά σε ένα ξενοδοχείο στο Μπερχτεσγκάντεν, το λεγόμενο «Γερμανικό σπίτι», από όπου υπαγόρευσε τον δεύτερο τόμο του βιβλίου του Ο Αγών μου το καλοκαίρι του 1926. Ο Χίτλερ συνάντησε τη φίλη του εκείνη την εποχή, τη Μαρία Ρέιτερ, η οποία εργαζόταν σε ένα κατάστημα στο ισόγειο του ξενοδοχείου, κατά τη διάρκεια μιας άλλης επίσκεψης το φθινόπωρο του 1926. Το 1928, η χήρα του Βίντερ ενοικίασε το Χάους Βάχενφελντ στον Χίτλερ, και η ετεροθαλής αδελφή του Άνγκελα ήρθε να ζήσει εκεί ως οικονόμος, αν και έφυγε λίγο μετά το θάνατο της κόρης της Γκέλι, η οποία βρέθηκε νεκρή το 1931 στο διαμέρισμα του Χίτλερ στο Μόναχο.[2]

Άντολφ Χίτλερ και Έυα Μπράουν με τα σκυλιά τους στο Μπέργκχοφ

Μέχρι το 1933, ο Χίτλερ είχε αγοράσει το Χάους Βάχενφελντ με χρήματα που έλαβε από την πώληση του πολιτικού του μανιφέστου του Ο Αγών μου. Το μικρό κτίριο σε στιλ σαλέ ανακαινίστηκε και επεκτάθηκε από τον αρχιτέκτονα Αλόις Ντεγκάνο κατά τη διάρκεια των ετών 1935–36, όταν και μετονομάστηκε σε Μπέργκχοφ.[3]

Κατασκευάστηκε μια μεγάλη βεράντα που είχε μεγάλες, πολύχρωμες ομπρέλες σε στιλ θέρετρου. Η αίθουσα εισόδου «ήταν γεμάτη με γλάστρες κάκτων». Η τραπεζαρία ήταν επενδεδυμένη από πολύ ακριβό ελβετικό πεύκο. Υπήρχε ένα δωμάτιο τηλεφωνικού κέντρου. Η βιβλιοθήκη περιείχε βιβλία «για την ιστορία, τη ζωγραφική, την αρχιτεκτονική και τη μουσική». Μια μεγάλη αίθουσα ήταν επιπλωμένη με ακριβά τευτονικά έπιπλα, μια μεγάλη υδρόγειο και ένα εκτεταμένο κόκκινο μαρμάρινο τζάκι. Πίσω από έναν τοίχο ήταν ένας θάλαμος προβολής για βραδινές προβολές ταινιών (συχνά, παραγωγές του Χόλιγουντ, συμπεριλαμβανομένου του Μίκυ Μάους).[4]

Η «Μεγάλη Αίθουσα»

Μέσα από παράθυρα υπήρχε μια σαρωτική, ανοιχτή θέα στα χιονισμένα βουνά στην πατρίδα του Χίτλερ.[3] Το σπίτι συντηρήθηκε σαν ένα μικρό ξενοδοχείο θέρετρου από αρκετούς οικονόμους, κηπουρούς, μάγειρες και άλλους οικιακούς βοηθούς. «Αυτό το μέρος είναι δικό μου», είπε ο Χίτλερ σε συγγραφέα του περιοδικού Homes & Gardens το 1938. «Το έχτισα με χρήματα που κέρδισα».[5][6][7]

Το περιοδικό Homes & Gardens περιέγραψε τον Χίτλερ ως «διακοσμητή, σχεδιαστή, καθώς και αρχιτέκτονα της κατοικίας του» και το σαλέ ως «φωτεινό και ευάερο» με «ένα ανοιχτό πράσινο χρώμα». Καναρίνια ράτσας Χαρτς Ρόλερ βρίσκονταν στα περισσότερα δωμάτια, τα οποία ήταν επιπλωμένα με αντίκες, κυρίως γερμανικά έπιπλα από τον 18ο αιώνα. Παλιά χαραγμένα σκαλίσματα υπήρχαν κρεμασμένα στα δωμάτια των επισκεπτών, μαζί με μερικά από τα μικρά σκίτσα - υδατογραφίες του Χίτλερ. Ο προσωπικός του ακόλουθος, Χάιντς Λίνγκε δήλωσε ότι ο Χίτλερ και η μακροχρόνια σύντροφος του Εύα Μπράουν είχαν δύο υπνοδωμάτια και δύο μπάνια με εσωτερικές πόρτες, και ο Χίτλερ περνούσε τα περισσότερα βράδια του μόνος μαζί της μελετώντας και πίνοντας τσάι.[8]

Έργο του Πάρις Μπορντόνε που κοσμούσε τη «Μεγάλη Αίθουσα». Παραχωρήθηκε μετά τον πόλεμο στο Εθνικό Μουσείο της Βαρσοβίας.

Αν και ο Χίτλερ δεν κάπνιζε, το κάπνισμα επιτρεπόταν στη βεράντα. Τα χορτοφαγικά του γεύματα τού παρέχονταν με προϊόντα από κοντινούς κήπους και, αργότερα από ένα θερμοκήπιο. Ένα μεγάλο συγκρότημα ορεινών σπιτιών για τη ναζιστική ηγεσία, με λωρίδα προσγείωσης και πολλά κτίρια για το προσωπικό ασφαλείας και υποστήριξης ,κατασκευάστηκε εκεί κοντά. Για να αποκτήσει ο Χίτλερ τη γη για αυτά τα έργα, πολλοί γείτονες αναγκάστηκαν να πουλήσουν τα ακίνητά τους και να φύγουν.[9] Ένα άλλο κτίριο, που ονομάστηκε η «φωλιά του αετού» από τον Αντρέ Φρανσουά Πονσέ, Γάλλο διπλωμάτη, χτίστηκε το 1937–38 στην κορυφή του βουνού πάνω από το Μπέργκχοφ αλλά ο Χίτλερ σπάνια πήγαινε εκεί.[10]

Η περιοχή έγινε γερμανικό τουριστικό αξιοθέατο στα μέσα της δεκαετίας του 1930.[11] Οι επισκέπτες συγκεντρώνονταν στο τέλος του δρόμου ή σε κοντινά δημόσια μονοπάτια με την ελπίδα να ρίξουν μια ματιά στον Χίτλερ. Αυτό οδήγησε στην εισαγωγή αυστηρών περιορισμών στην πρόσβαση στην περιοχή και σε άλλα μέτρα ασφαλείας.[3] Ένα μεγάλο σώμα της 1η Μεραρχίας Πάντσερ SS «Σωματοφυλακή Αδόλφος Χίτλερ» στεγάστηκε σε στρατώνες δίπλα στο Μπέργκχοφ. Υπό την διοίκηση του SS Obersturmbannführer (Αντισυνταγματάρχης) Μπέρνχαρντ Φρανκ, περιπολούσαν μια εκτεταμένη ζώνη ασφαλείας που περιλάμβανε τα γειτονικά σπίτια των άλλων Nαζί ηγετών. Με το ξέσπασμα του πολέμου εγκαταστάθηκαν επίσης εκτεταμένα αντιαεροπορικά έργα άμυνας, συμπεριλαμβανομένων μηχανών παραγωγής καπνού για την απόκρυψη του συγκροτήματος Μπέργκχοφ από εχθρικά αεροσκάφη.

Το κοντινό πρώην ξενοδοχείο «Τύρκεν» μετατράπηκε σε συνοικία για να στεγάσει τους άνδρες ασφαλείας του Ράιχ (μέλη των SS) (RSD) που περιπολούσαν τους χώρους του Μπέργκχοφ.[12] Αργότερα καταλήφθηκε από τον υποστράτηγο της αστυνομίας. (Το ξενοδοχείο ξαναχτίστηκε το 1950 και άνοιξε ξανά ως ξενοδοχείο πριν από τα Χριστούγεννα. Οι επισκέπτες μπορούν ακόμα να εξερευνήσουν τους ιστορικούς υπόγειους διαδρόμους και τις σήραγγες που είχαν χρησιμοποιηθεί από τους Ναζί.)[13][14][15]

Κάθε φορά που ο Χίτλερ ήταν στην κατοικία του, υπήρχαν μέλη της RSD και μέλη της μονάδας της προσωπικής προστασίας του (Führerbegleitkommando ή FBK). Ενώ οι άνδρες της RSD περιπολούσαν στο έδαφος, οι άνδρες της FBK παρείχαν στενή προστασία ασφαλείας στον Χίτλερ.[16] Αρκετές μονάδες ορεινών στρατευμάτων της Βέρμαχτ στεγάζονταν επίσης κοντά. Ως εκ τούτου, οι Βρετανοί δεν σχεδίασαν ποτέ μια άμεση επίθεση στο συγκρότημα.[17]

Ο Χίτλερ υποδέχεται τον Νέβιλ Τσάμπερλεν στο Μπέργκχοφ
Επισκέπτες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στους επισκέπτες στο Μπέργκχοφ περιλαμβάνονταν πολιτικές προσωπικότητες, μονάρχες, αρχηγοί κρατών και διπλωμάτες μαζί με ζωγράφους, τραγουδιστές και μουσικούς. Οι σημαντικότεροι επισκέπτες που πέρασαν τα σκαλιά του Μπέργκχοφ υποδεχόμενοι από τον Χίτλερ ήταν ο Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ (3 Μαρτίου 1936), ο Άγκα Καν (20 Οκτωβρίου 1937), ο Δούκας και η Δούκισσα του Γουίντσορ (22 Οκτωβρίου 1937),[18] ο Κουρτ Σούσνιγκ (12 Φεβρουαρίου 1938), ο Νέβιλ Τσάμπερλεν (15 Σεπτεμβρίου 1938) και οΜπενίτο Μουσολίνι (19 Ιανουαρίου 1941). Στα τέλη Ιουλίου του 1940, ο Χίτλερ κάλεσε τους στρατιωτικούς αρχηγούς του από την OKW (Ανώτατη διοίκηση της Βέρμαχτ) και την OKH (Ανώτατη διοίκηση του στρατού) στο Μπέργκχοφ για τη «Διάσκεψη του Μπέργκχοφ» στην οποία μελετήθηκε το «ρωσικό πρόβλημα». Στις 11 Μαΐου 1941, ο Καρλχάιντς Πιντς επισκέφθηκε το Μπέργκχοφ για να παραδώσει μια επιστολή από τον Ρούντολφ Χες που τον ενημέρωνε για την παράνομη πτήση του στη Σκωτία.

Ο κοινωνικός κύκλος του Χίτλερ στο καταφύγιο του στο Μπέργκχοφ[19] περιλάμβανε την Εύα Μπράουν και την αδερφή της Γκρετλ, τη Χέρτα Σνάιντερ και τα παιδιά της, τη φίλη της Εύα, Μάριον Σένμαν,τον Χάινριχ Χόφμαν και τις συζύγους και τα παιδιά άλλων Ναζί ηγετών και του προσωπικού του Χίτλερ που όλοι θα πόζαραν για μια ετήσια ομαδική φωτογραφία με την ευκαιρία των γενεθλίων του Χίτλερ. Η κοινωνική σκηνή στο Μπέργκχοφ έληξε στις 14 Ιουλίου 1944, όταν ο Χίτλερ έφυγε για τα στρατιωτικά του αρχηγεία στην Ανατολική Πρωσία, για να μην επιστρέψει ποτέ.[20]

Βουβές έγχρωμες ταινίες ,που τραβήχτηκαν από την Έυα Μπράουν ,διασώθηκαν από τον πόλεμο και δείχνουν τον Χίτλερ και τους καλεσμένους του να χαλαρώνουν στο Μπέργκχοφ.[21] Το 2006, το λογισμικό ανάγνωσης χειλιών αναγνώρισε διάφορα μέρη των συνομιλιών τους. Μεταξύ αυτών που εντοπίστηκαν στις ταινίες ήταν οι Γιόζεφ Γκαίμπελς, Ράινχαρντ Χάιντριχ, Χάινριχ Χίμλερ, Γιοάχιμ φον Ρίμπεντροπ, Άλμπερτ Σπέερ και Καρλ Βολφ.[22]

Δύο επισκέπτες σχεδίαζαν να κάνουν μια επίσκεψη στο Μπέργκχοφ με σκοπό τη δολοφονία του Χίτλερ. Στις 11 Μαρτίου 1944, ο λοχαγός Έμπερχαρντ φον Μπράιτενμπουχ έφτασε με ένα κρυφό πιστόλι με την πρόθεση να πυροβολήσει τον Χίτλερ στο κεφάλι, αλλά οι φρουροί δεν θα τον επέτρεπαν να μείνει στο ίδιο δωμάτιο μαζί του.[23] Στις 7 Ιουνίου 1944, ο συνταγματάρχης Κλάους φον Στάουφενμπεργκ σχεδίαζε να πυροδοτήσει μια βόμβα σε μια συνάντηση εκεί, αλλά οι συνωμότες του δεν θα του έδιναν την έγκριση να το πράξει επειδή δεν ήταν επίσης παρόντες οι Χίμλερ και Γκέρινγκ.

Βρετανικό σχέδιο δολοφονίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Επιχείρηση Φόξλεϊ

Οι Σύμμαχοι απέρριψαν προτάσεις σχετικά με τον εκτροχιασμό του τρένου του Χίτλερ προς τον Ομπερζάλτσμπεργκ και τη χρήση δηλητηρίου στο πόσιμο νερό της αμαξοστοιχίας, αλλά οι Βρετανοί ανέπτυξαν ένα σχέδιο με την ονομασία Επιχείρηση Φόξλεϊ το 1944. Το σχέδιο απαιτούσε έναν ελεύθερο σκοπευτή να σκοτώσει τον Χίτλερ[24] στην καθημερινή του πορεία 15-20 λεπτών από την κατοικία του στο Τίχαους στον λόφο Μοσλάνερκοπφ, το οποίο είχε αποκαλυφθεί από έναν αιχμάλωτο πολέμου. Η επιχείρηση θα πραγματοποιούνταν από έναν Γερμανόφωνο Πολωνό και έναν Βρετανό ελεύθερο σκοπευτή που θα φορούσαν Γερμανικές στολές αφού θα προσγειώνονταν με αλεξίπτωτο στην Αυστρία. Θα φιλοξενούνταν και θα καθοδηγούνταν στην περιοχή από έναν αντιναζί, που έμενε κοντά στο Σάλτσμπουργκ.[25] Το σχέδιο Φόξλεϊ δεν προχώρησε, λόγω διαφωνίας ως προς το εάν η δολοφονία του Χίτλερ ήταν μια συνετή ιδέα και της έλλειψης γνώσης σχετικά με την ακριβή καθημερινή του ρουτίνα. Μέχρι τη στιγμή που το σχέδιο θα μπορούσε να προχωρήσει, ο Χίτλερ είχε σταματήσει να επισκέπτεται το ορεινό του καταφύγιο και δεν επέστρεψε ποτέ στο συγκρότημα μετά τις 14 Ιουλίου 1944.[26]

Ερείπια μετά τον πόλεμο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Όμπερζαλτσμπεργκ βομβαρδίστηκε από εκατοντάδες Βρετανούς της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας από βαριά βομβαρδιστικά τύπου Avro Lancaster. Τουλάχιστον δύο βόμβες έπληξαν το Μπέργκχοφ και προκάλεσαν εκτεταμένη ζημιά στο κτίριο. Τα στρατεύματα των SS που έφυγαν έβαλαν φωτιά στη βίλα στις 4 Μαΐου, τέσσερις ημέρες μετά την αυτοκτονία του Χίτλερ στο Βερολίνο. Μόνο λίγες ώρες αργότερα, το 3ο τμήμα πεζικού των ΗΠΑ έφτασε στο Μπερχτεσγκάντεν μαζί με το γαλλικό 2ο τεθωρακισμένο τμήμα. Ο Χέρμαν Λούις Φίννελ του 3ου τμήματος μαζί με έναν άλλο στρατιώτη ήταν οι πρώτοι που μπήκαν στο Μπέργκχοφ και στα μυστικά περάσματα κάτω από τη δομή. Δήλωσε ότι ο διάδρομος κάτω από τη δομή είχε δωμάτια και στις δύο πλευρές ,γεμάτα με κατεστραμμένους πίνακες και βραδινά φορέματα, καθώς και κατεστραμμένο ιατρικό εξοπλισμό .Οι άνδρες ανακάλυψαν και ένα κελάρι κρασιού.[27] Τα αμερικανικά στρατεύματα φέρεται να μπέρδεψαν τον Μπερχτεσγκάντεν με το Μπέργκχοφ, και ένας λοχίας του Γαλλικού Στρατού και ο οδηγός του ήταν το πρώτο συμμαχικό στρατιωτικό προσωπικό που έφτασε στο σαλέ που εξακολουθούσε να καίγεται εκείνη την ώρα.

Το Τίχαους ήταν άθικτο κατά την βομβιστική επιδρομή του Απριλίου 1945, αλλά η κυβέρνηση της Βαυαρίας το είχε καταστρέψει μέχρι το 1951 λόγω της σχέσης του με τον Χίτλερ. Τα απομεινάρια του Μπέργκχοφ παρέμειναν μέχρι το 1952, όταν η κυβέρνηση της Βαυαρίας τα κατέστρεψε με εκρηκτικά στις 30 Απριλίου. Αυτό ήταν μέρος μιας συμφωνίας βάσει της οποίας οι Αμερικανοί παρέδωσαν την περιοχή στις βαυαρικές αρχές. Υπήρχε ο φόβος ότι τα ερείπια θα γίνονταν νεοναζιστικό ιερό και τουριστικό αξιοθέατο.[28]

Τοποθεσία του Μπέργκχοφ και άλλων στρατηγείων του Χίτλερ

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπήρχαν περίπου 14 τέτοια γνωστά αρχηγεία του Χίτλερ.[29]

Αρχηγεία του Χίτλερ στην κατεχόμενη Ευρώπη στη διάρκεια του πολέμου

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Eberle, Henrik & Uhl, Matthias. The Unknown Hitler. p. 200 Chapter 11
  2. ↑ Kershaw, Ian (2000). Hitler, 1889–1936, Hubris. Norton. pp. 282–284, 686
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Ryback, Timothy W. (1 Απριλίου 2005). «The Hitler Shrine». The Atlantic (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
  4. ↑ Snow & Steel: The Battle of the Bulge, 1944-45 p. 122.
  5. ↑ "Hitler's Mountain Home". Homes & Gardens. Retrieved 19 February 2016. Most of these descriptions come from this 1938 magazine article which was very likely written under a pseudonym by political writer William George Fitzgerald in a tone which has been described as "breathless... Hello!-style." The photographs had all been taken by Heinrich Hoffmann (many of them years earlier) and given to the magazine as publicity handouts. The article happened to surface in 2003 after decades of obscurity, see the Guardian reference below.
  6. ↑ «At home with the Führer». the Guardian (στα Αγγλικά). 3 Νοεμβρίου 2003. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
  7. ↑ Speer, Albert (1995). Inside the Third Reich. London: Weidenfeld & Nicolson. pp. 84–85, 134–137
  8. ↑ Heinz Linge(16 July 2009). With Hitler to the End: The Memoir of Hitler's Valet. Skyhorse Publishing
  9. ↑ Connolly, Kate (2 February 2005).Hitler's eyrie becomes a playground for the rich"
  10. ↑ «Das Kehlsteinhaus | Adolf Hitler and the Kehlsteinhaus». Das Kehlsteinhaus (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
  11. ↑ «Hitler's Berghof». thirdreichruins.com. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
  12. ↑ Hoffmann, Peter (2000). Hitler's Personal Security: Protecting the Führer 1921–1945. Da Capo Press. pp. 181–186
  13. ↑ «Visit Bunkeranlage on your trip to Berchtesgaden or Germany». www.inspirock.com (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαρτίου 2021. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
  14. ↑ Wilson, James (13 January 2014)Hitler's Alpine Headquarters
  15. ↑ «Hotel zum Türken, Obersalzberg | Bunkersite.com». bunkersite.com. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
  16. ↑ Hoffmann, Peter (2000). Hitler's Personal Security: Protecting the Führer 1921–1945. Da Capo Press. pp. 160, 165, 166.
  17. ↑ Guarding Hitler: The Secret World of the Fuhrer ,Felton, Mark
  18. ↑ «When the Duke of Windsor met Adolf Hitler» (στα αγγλικά). BBC News. 2016-03-10. https://www.bbc.com/news/uk-england-35765793. Ανακτήθηκε στις 2020-11-14. 
  19. ↑ Albert Speer: His Battle With Truth. New York: Knopf. p. 111. Sereny, Gitta (1995
  20. ↑ Hitler: 1936-1945 Nemesis,Ian Kershaw
  21. ↑ Yamin, Antonia (Interviewer) & Kalhammer, Elizabeth Kalhammer (Former maid to Adolf Hitler) Antonia Yamin interviewed the Former maid to Adolf Hitler - on her life at his private estate.
  22. ↑ «New technology catches Hitler off guard». The Telegraph (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020. 
  23. ↑ Field Marshal Von Manstein: The Janushead - A Portrait,Marcel Stein
  24. ↑ Russell, Shahan (6 January 2016). "Britain's Plan to Kill Hitler By Having a Sniper
  25. ↑ Russell, Shahan (6 January 2016)."Britain's Plan to Kill Hitler By Having a Sniper
  26. ↑ Guarding Hitler: The Secret World of the Führer, Mark Felton
  27. ↑ Finnell, Herman Louis; Willie, Michael, Herman Louis Finnell Collection, http://lcweb2.loc.gov/diglib/vhp/story/loc.natlib.afc2001001.09540/, ανακτήθηκε στις 2020-11-14 
  28. ↑ «Obersalzberg after 1945». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Αυγούστου 2018. 
  29. ↑ Raiber, Richard, "Guide to Hitler's Headquarters", After the Battle, No. 19, Special Edition, Battle of Britain International Ltd, 1977, London, p. 2.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μπέργκχοφ&oldid=10742361"