Ξηροκρήνη (Θεσσαλονίκης)

Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης
Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης, το ιστορικό κτίριο του Δημοτικού Σχολείου
Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης 40°38′51″N 22°55′44″E
Χώρα	Ελλάδα
Νομός	Θεσσαλονίκης
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Θεσσαλονίκης

Η Ξηροκρήνη αποτελεί μια συνοικία της πόλης της Θεσσαλονίκης και αυτοδιοικητικά αποτελεί τμήμα της Β’ δημοτικής κοινότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του δήμου και ο πληθυσμός της ανέρχεται περίπου σε 35.000 κατοίκους. Στην περιοχή βρίσκονται πολλά πάρκα και ιστορικά κτίρια. Εξυπηρετείται από πλήθος λεωφορειακών γραμμών και από τον Σταθμό Μετρό του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού.

Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης. Το 67ο Δημοτικό Σχολείο.

Ξηροκρήνη: το παλαιότερο δέντρο της πόλης είναι η 300 ετών μουριά στην αυλή του 12ου Γυμνασίου Θεσσαλονίκης.

Ιστορία

Η περιοχή της Ξηροκρήνης πήρε το όνομα της από την ομώνυμη συνοικία της Κωνσταντινούπολης, καθώς πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη, τη Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία αποτέλεσαν τους πρώτους οικιστές της περιοχής μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την Ανταλλαγή Πληθυσμών το 1923-1924 .

Ευρήματα ανάγουν την πρώτη εντατική ανθρώπινη δραστηριότητα στα ελληνιστικά χρόνια, όπως μαρτυρούν οι πολυάριθμοι τάφοι που βρέθηκαν σε ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν κατά την ανέγερση πολυκατοικιών αλλά και κατά την κατασκευή του Μετρό Θεσσαλονίκης. Αυτός ο χαρακτήρας συνεχίστηκε στα πρώτα χριστιανικά χρόνια ταυτόχρονα όμως με όλο και περισσότερο αναπτυσσόμενες οικιστικές και εμπορικές δραστηριότητες στην περιοχή της Χρυσής Πύλης των τειχών της πόλης (στη σημερινή Πλατεία Δημοκρατίας), της Ληταίας Πύλης (στη συμβολή των σύγχρονων οδών Αγίου Δημητρίου, Ειρήνης και Αρκαδιουπόλεως) αλλά και στο Τσερέμπουλον (το βυζαντινό λιμάνι της πόλης που καταλάμβανε την περιοχή όπου σήμερα βρίσκονται τα Δικαστήρια και τα Λαδάδικα).

Οι αγίες Αγάπη, Χιονία και Ειρήνη από τη Θεσσαλονίκη, μαθήτριες της αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας που μαρτύρησαν στην περιοχή της Ξηροκρήνης. Μικρογραφία απο το Μηνολόγιο του Βασιλείου B'.

Στα Ρωμαϊκά χρόνια, στα όρια της περιοχής της σημερινής Ξηροκρήνης, πάνω από την σύγχρονη πλατεία Δημοκρατίας (όπου και η «Χρυσή Πύλη» τότε) και συγκεκριμένα στη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Αγίου Δημητρίου, τοποθετείται το μαρτύριο του Αγίου Νέστορα, μαθητή του Αγίου Δημητρίου.

Δυτικά του λιμανιού του Μ.Κωνσταντίνου, στη σημερινή περιοχή Μπεχτσινάρι και Παλαιός Σταθμός, εγγύς της Ξηροκρήνης, έλαβε χώρα το μαρτύριο δια πνιγμού στη θάλασσα των Θεσσαλονικέων Θεοδούλου του αναγνώστου και Αγαθόποδος του διακόνου, επί Καίσαρα Μαξιμιανού Γαλερίου (285-305 μ.Χ.) και ηγεμόνα της πόλης Φαυστίνου. Κατά το συναξάριό τους, τα δεσμά των μαρτύρων λύθηκαν και τα κύματα έφεραν τα σκηνώματα των δύο αγίων στην ακτή, όπου ευλαβείς χριστιανοί τα ενταφίασαν με τιμή. Στην ευρύτερη περιοχή αυτή πιθανώς να βρισκόταν και ο γνωστός από τις πηγές ναός των αγίων, που δεν έχει ταυτιστεί ακόμα.

Η περιοχή αποτελούσε σημαντικό λατρευτικό κέντρο κατά την πρωτοχριστιανική και Βυζαντινή περίοδο και μέχρι σήμερα έχουν ανασκαφεί τρεις παλαιοχριστιανικοί ναοί οι οποίοι πιθανόν συνδέονται με το μαρτύριο και τη μνήμη του αγίου Νέστορα ή των τριών αδελφών μαρτύρων Αγάπης, Ειρήνης και Χιονίας που επίσης μαρτύρησαν εκεί. Στη συμβολή των οδών Λαγκαδά και Αγίου Δημητρίου, βρέθηκε χριστιανικός ναός του πρώτου μισού του 5ου αιώνα μ.Χ. Ανασκαφές έφεραν επίσης στο φως άλλους δυο χριστιανικούς παλαιοχριστιανικούς ναούς της Θεσσαλονίκης). Ναός του 6ου αιώνα (Παλαιοχριστιανική βασιλική) εντοπίστηκε στην οδό Μαργαροπούλου 20 – πίσω από τον Ν.Σιδηροδρομικό Σταθμό. Ένας ακόμη παλαιοχριστιανικός ναός (5ου αι.) ανακαλύφθηκε στις παρυφές του δυτικού αρχαίου νεκροταφείου λίγο έξω από την πλατεία Δημοκρατίας κτισμένος μάλιστα πάνω σε ένα συγκρότημα αποθηκών της ύστερης αρχαιότητας, καταδεικνύοντας και τον εμπορικό χαρακτήρα του τόπου. Ο ναός αυτός καταστράφηκε τον 7ο μ. Χ. αιώνα ενδεχομένως από σλαβικές επιδρομές. Η Βυζαντινή κρήνη της Ξηροκρήνης διασώζεται έως σήμερα επί της οδού Διδασκαλίσσης Βασιλικής Παπαθανασίου 42 και είναι ιστορικο διατηρητεό μνημείο προστατευόμενο από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Κατά την οθωμανική περίοδο την περιοχή χαρακτηρίζει η πλήρης εμπορευματοποίηση του άξονα της σημερινής οδού Μοναστηρίου με την ανέγερση χανιών και αποθηκών.

Το 1943 ιδρύεται ο ιστορικός Ποδοσφαιρικός Όμιλος Ξηροκρήνης που λειτουργεί έως σήμερα. Όμως ακόμα πιο πριν από τον Π.Ο.Ξ. είχε σχηματιστεί μια ανεπίσημη ποδοσφαιρική ομάδα από πρόσφυγες της Κωνσταντινούπολης που ονομαζόταν "Οι 11 Σπάροι" μέλη της οποίας αργότερα ίδρυσαν τον Π.Ο.Ξ.

Στα νεότερα χρόνια επίσης, βαρύνουσας σημασίας είναι η αντιστασιακή δράση των κατοίκων κατά τη ναζιστική Κατοχή. Στην Ξηροκρήνη υπήρχε κρησφύγετο αντιστασιακών με τυπογραφείο για έκδοση προκηρύξεων και ενημερωτικού υλικού, το οποίο όμως ανακαλύφθηκε από τους Ναζί και καταστράφηκε. Στις 11 Μαΐου 1944 εκτελούνται από τους Ναζί, οκτώ αντιστασιακοί νέοι 20-30 ετών, στην περιοχή Καΐστρι μεταξύ Ξηροκρήνης και Επταλόφου. Οι εκτελεσθέντες Έλληνες αντιστασιακοί της Ξηροκρήνης ήταν ο Γιώργος Ζαφειριού (Φρίγκου) 26 ετών, ο Κώστας Ζαφειριού (Φρίγκου) 24 ετών, ο Ζαφείρης Ζαφειριού (Φρίγκου) 20 ετών, ο Μιχάλης Λεωντσίνης 26 ετών, ο Χρήστος Λεωντσίνης 20 ετών, ο Κώστας Ξεπαπαδάκης 20 ετών, ο Αναστάσιος Απταλίδης 30 ετών και ο Ανδρέας Χοροζάκης 20 ετών.

Η επιγραφή Θεσσαλονίκη του Ν.Σ.Σταθμού, χαρακτηριστικό σημείο της περιοχής.

Η Ξηροκρήνη της Θεσσαλονίκης

Πλατείες και Πάρκα

Ξηροκρήνη: Φανοστάτης στην οδό Αγίων Πάντων στη Θεσσαλονίκη.

Ο ανδριάντας του αντιστασιακού ήρωα Γεωργίου Ιβάνοφ.

Ο Ναός Αγίας Παρασκευής Ξηροκρήνης, κτισμένος το έτος 1897.

• Πλατεία Αλεξάνδρου Γαλοπούλου: η κεντρική πλατεία της Ξηροκρήνης που καλύπτει την περιοχή από το Ναό του Αγίου Νικολάου μέχρι την οδό Μαργαροπούλου πίσω από το Ν.Σιδηροδρομικό Σταθμό. Στην πλατεία βρίσκεται και ο υψηλός Κέδρος των Ιμαλαΐων που φυτεύθηκε από τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης το 2019.
• Πάρκο Γεωργίου Ιβάνοφ, μεταξύ των οδών Λαγκαδά- Αγίου Δημητρίου – Αγίου Νέστορος, όπου και ο ανδριάντας του αντιστασιακού ήρωα της Θεσσαλονίκης Γεωργίου Ιβάνοφ .
• Πλατεία Καραϊσκάκη, έμπροσθεν Ν.Σιδηροδρομικού Σταθμού.
• Άλσος Αγίας Παρασκευής (πέριξ του ομώνυμου Ναού επί της οδού Λαγκαδά).
• Πάρκα και κήποι οικοδομικών τετραγώνων Αγίου Νικολάου – εργατικών κατοικιών – Δωδεκαώροφων.
• Πάρκο & παιδική χαρά οδού Μπαλόγλου.
• Πάρκο οδών Μαργαροπούλου-Μιχαήλ Καλού.
• Πάρκο & παιδική χαρά οδού Ρεγκούκου, όπου και τα θεμέλια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 6ου αιώνα.
• Αστικοί κήποι διασταύρωσης οδών Αγίων Πάντων και Λαγκαδά.
• Πάρκο Σιδηροδρομικών (δίπλα στο Ν.Σιδηροδρομικό Σταθμό).
• Ιστορικός αιωνόβιος πλάτανος της Ξηροκρήνης στη γωνία των οδών Αγίων Πάντων και Αμπελώνων.

Αρχιτεκτονική

Ο Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός Θεσσαλονίκης.

Στα αξιόλογα κτίσματα που υπάρχουν στην Ξηροκρήνη συμπεριλαμβάνονται οι δωδεκαώροφες πολυκατοικίες, οι οποίες αποτελούν δείγματα εργατικών κατοικιών με αναφορές στην αισθητική μπαουχάους. Είναι από τα υψηλότερα κτίρια της Θεσσαλονίκης και καθιερώθηκαν ως τοπόσημο στην είσοδο προς το κέντρο της πόλης.

Το κτίριο του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού καταλαμβάνοντας ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο οριοθετεί την ευρύτερη περιοχή και αποτελεί αρχιτεκτονικά ένα πρωτοποριακό κτίσμα για την εποχή του καθώς είναι από τα πρώτα δημόσια κτίρια που βασίζει την καθημερινή λειτουργία του στον φυσικό φωτισμό. Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός προκηρύχθηκε το 1935, οι εργασίες ξεκίνησαν το 1937 σε σχέδια των Γερμανών αρχιτεκτόνων Κλάινσμιτ και Γιόρνταν, η κατασκευή όμως διακόπηκε κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή. Το συγκρότημα του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού ανασχεδιάστηκε και συμπληρώθηκε από τους αρχιτέκτονες Σ.Μολφέση και Θ.Παπαγιάννη και αφού ολοκληρώθηκε η κατασκευή, το 1961 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια.

Σχολεία

• 63ο Δημοτικό Σχολειο Θεσσαλονίκης, οδός Σελίτσης 2.
• 66ο Δημοτικό Σχολειο Θεσσαλονίκης, οδός Καπάτου 8 και Γαλανάκη.
• 67ο Δημοτικό Σχολειο Θεσσαλονίκης, οδός Διδασκαλίσσης Βασιλικής Παπαθανασίου 41.
• Δημοτικό Σχολειο Διαπολιτισμικής Εκπ/σης Θεσ/νίκης, οδός Καπάτου και Γαλανάκη.
• Εκκλησιαστικό Γυμνάσιο-Λύκειο, οδός Καπάτου 6.
• 12ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, οδός Γρηγορίου Κολωνιάρη 15.
• 16ο Γενικό Λύκειο Θεσσαλονίκης, οδός Γρηγορίου Κολωνιάρη 15.

Βιβλιοθήκες - πολιτιστικά κέντρα

Στην Ξηροκρήνη στεγάζονται τρεις βιβλιοθήκες του Δικτύου Βιβλιοθηκών του Δήμου Θεσσαλονίκης:

• Περιφερειακή Βιβλιοθήκη Ξηροκρήνης, οδός Μοναστηρίου 93Β
• Παιδική Βιβλιοθήκη Ξηροκρήνης, οδός Γρηγορίου Κολωνιάρη 23, η οποία ανακαινίσθηκε το 2012 στα πρότυπα βιβλιοθηκών του εξωτερικού, με πολύ χρώμα, διάφορα παιχνιδιάρικα σχήματα, σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό και Wi-Fi, συνθέτοντας ένα περιβάλλον λειτουργικό, φιλικό προς τα παιδιά και τους νέους. Η ανακαίνιση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του δικτύου δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών Future Library και τη χορηγία του Ιδρύματος Νιάρχος.
• Παιδική Βιβλιοθήκη Σταθμού, οδός Μοναστηρίου 93Β.
• Πρότυπη Σχολική Βιβλιοθήκη 16ου Λύκειου, η οποία δημιουργήθηκε υπό την αιγίδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
• Πολιτιστικό Κέντρο Β΄ Δημοτικής Κοινότητας, στο κτίριο του Δήμου Θεσσαλονίκης επί της οδού Μοναστηρίου 93.

Συγκοινωνία

• Ο Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός Θεσσαλονίκης αποτελεί τον κεντρικό επιβατικό σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης της Θεσσαλονίκης για όλες τις επιβατικές αμαξοστοιχίες Ελλάδας και εξωτερικού καθώς και για τον Προαστιακό Σιδηρόδρομο Θεσσαλονίκης.
• ΟΑΣΘ: Στον Ν.Σ.Σταθμό έχουν την αφετηρία τους οι περισσότερες λεωφορειακές γραμμές του ΟΑΣΘ προς τις εγκαταστάσεις του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος στη Σίνδο, τα Πανεπιστήμια έως και το ΙΚΕΑ.
• Μετρό Θεσσαλονίκης: η περιοχή εξυπηρετείται από τον Σταθμό Μετρό Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός που αποτελεί αφετηρία για όλες τις γραμμές του Μετρό (Γραμμή 1 (Μετρό Θεσσαλονίκης) και μελλοντική Γραμμή 2 (Μετρό Θεσσαλονίκης) όπως και για την υπό μελέτη Γραμμή 3-κυκλική γραμμή).

Ναοί

Κωδωνοκρουσίες του Ναού Αγίων Πάντων Θεσσαλονίκης.

Ιερός Ναός Αγίων Πάντων Ξηροκρήνης

Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης: Το Πνευματικό Κέντρο του Ιερού Ναού Αγίων Πάντων που εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2013 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο.

Χάρτης με τα μνημεία του ιστορικού κέντρου, όπου διακρίνονται οι πύλες των δυτικών τειχών: η Χρυσή Πύλη και η Ληταία Πύλη.

• Ο Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής επί της οδού Λαγκαδά, θεμελιώθηκε το 1897 με μέριμνα της τότε Ελληνικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, εγκαινιάστηκε το 1900 και αποτελεί ιστορικό μνημείο της περιοχής. Κατά την σωζόμενη παράδοση στον τόπο του αγιάσματος ετάφη ο άγιος νεομάρτυρας Αθανάσιος ο Κουλακιώτης.
• Ο Ιερός Ναός των Αγίων Πάντων: Ο προϋπάρχων ναός κτίστηκε το 1924 και ήταν ο πρώτος ναός της Ξηροκρήνης που κτίσθηκε μετά την εγκατάσταση των προσφύγων. Η αύξηση του πληθυσμού οδήγησε στην απόφαση ανέγερσης νέου ναού εντός λίγων ετών. Το 1932 θεμελιώνεται ο σημερινός ναός ρυθμού Βασιλικής με τρία κλίτη και ενσωματωμένο στην πρόσοψη κωδωνοστάσιο. Εγκαινιάσθηκε το 1967. Το 1995 ο ναός καλύφθηκε εξωτερικά με πλάκες. To 2016 αγιογραφήθηκε από τον Λουκά Ξενοφωντινό και ενθρονίστηκε εντός του ναού η εικόνα της Παναγίας της Ξηροκρήνης, της επονομαζόμενης Κυρίας της Ξηροκρήνης.
• Ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ξηροκρήνης εγκαινιάστηκε το 1974 σε σχέδια που εκπόνησε ο επιφανής αρχιτέκτονας Φιλήμων Παιονίδης με αρχιτεκτονικό ρυθμό που παραπέμπει σε παλαιοχριστιανική βασιλική.
• Ο Ιερός Ναός Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου: είναι ο πρώτος, ιστορικός και παλαιός ναός του Αγίου Νικολάου που κτίσθηκε το 1958. Το 1970, μετά την ανέγερση παραπλεύρως του νέου ναού του Αγίου Νικολάου, ο παλαιός αφιερώθηκε στους δύο Θεσσαλονικείς αδελφούς Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο (ο πρώτος ναός στην Ελλάδα που αφιερώθηκε στη μνήμη τους).
• Το Ιερό Παρεκκλήσιο Νεομάρτυρος Αθανασίου του εν Ξηροκρήνη μαρτυρήσαντος, βρίσκεται εντός του άλσους της Αγίας Παρασκευής κοντά στον ομώνυμο ναό και αφιερώθηκε στον νεομάρτυρα Αθανάσιο που μαρτύρησε σε εκείνο το σημείο το έτος 1774.
• Το Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίου Φιλίππου του διακόνου, βρίσκεται εντός του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού Θεσσαλονίκης και είναι αφιερωμένο στον προστάτη άγιο των σιδηροδρομικών και των ταξιδιωτών με σιδηρόδρομο.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ξηροκρήνη, η ιστορική γειτονιά της Θεσσαλονίκης, YouTube
• Επίσημη ιστοσελίδα Δήμου Θεσσαλονίκης
• Ιστοσελίδα Ιεράς Μητρόπολης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Αρχειοθετήθηκε 2018-12-07 στο Wayback Machine.
• Αττικό Μετρό Α.Ε.