Ο άνθρωπος της άμμου (Χόφμαν)
 Η πρώτη έκδοση | |
| Συγγραφέας | Ε. Τ. Α. Χόφμαν |
|---|---|
| Τίτλος | Der Sandmann |
| Γλώσσα | Γερμανικά |
| Ημερομηνία δημιουργίας | 1816 |
| Ημερομηνία δημοσίευσης | 1817 |
| Δημοσιεύθηκε στο | Nachtstücke |
| δεδομένα () | |
Ο άνθρωπος της άμμου (γερμανικά: Der Sandmann) είναι φανταστική νουβέλα του Ε. Τ. Α. Χόφμαν του 1815, που περιλαμβάνεται στη συλλογή Νυχτερινά. Αναφέρεται σε έναν νεαρό άνδρα που έχει τραυματικές παιδικές εμπειρίες και δυσκολεύεται να διακρίνει μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, τρελαίνεται και τελικά αυτοκτονεί. Το έργο εξερευνά θέματα ψυχικής ασθένειας.[1]
Περίληψη πλοκής
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι επιστολές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η ιστορία ξεκινά με την παράθεση τριών επιστολών:
- Στο πρώτο γράμμα που έστειλε ο νεαρός φοιτητής Ναθαναήλ στον φίλο του Λόταρ, αδελφό της αρραβωνιαστικιάς του Κλάρας, μαθαίνουμε κάποια στοιχεία που σχετίζονται με την παιδική ηλικία του. Ο Ναθαναήλ θυμάται πώς η νταντά του συνήθιζε να πείθει τον ίδιο και τα αδέρφια του να πάνε για ύπνο καταφεύγοντας στην απειλή του φανταστικού Ανθρώπου της άμμου, ένα τέρας που έβγαζε τα μάτια των παιδιών που αρνούνταν να κοιμηθούν και τα τάιζε μετά στα παιδιά του, πλάσματα με κυρτά ράμφη σαν αυτά των κουκουβαγιών. Η φαντασία του παιδιού επηρεάζεται έντονα από αυτή τη φιγούρα, γιατί τις νύχτες που του έλεγαν την ιστορία, άκουγε πραγματικά ήχο βημάτων στις σκάλες του σπιτιού του. Ένα βράδυ, περίεργος αλλά και φοβισμένος, ο Ναθαναήλ κρύβεται στο γραφείο του πατέρα του για να περιμένει τον Άνθρωπο της άμμου να φτάσει. Όμως έρχεται ο δικηγόρος Κοπέλιους, ένας φίλος του πατέρα του που ήταν ιδιαίτερα δυσάρεστος στα παιδιά λόγω της εμφάνισης και των τρόπων του. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια αυτών των επισκέψεων, ο πατέρας και ο δικηγόρος αφοσιώνονταν σε αλχημιστικά πειράματα. Ένα βράδυ, το αγόρι ανακαλύπτεται στην κρυψώνα του και ο Κοπέλιους τον τρομοκρατεί απειλώντας να του βγάλει τα μάτια, κάτι που ενισχύει περαιτέρω στο μυαλό του Ναθαναήλ την ταύτιση του δικηγόρου με τον Άνθρωπο της άμμου. Ταραγμένο το παιδί λιποθυμά και μένει στο κρεβάτι με υψηλό πυρετό και παραλήρημα για αρκετές εβδομάδες. Λίγο μετά την ανάρρωσή του, σε μια άλλη επίσκεψη αυτού που πλέον θεωρεί τέρας με δαιμονικές δυνάμεις, ο πατέρας του πεθαίνει κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες κατά τη διάρκεια ενός πειράματος. Από εκείνη την ημέρα, ο δικηγόρος Κοπέλιους εξαφανίζεται από την πόλη και από τη ζωή του. Ο Ναθαναήλ φέρνει στο φως αυτές τις αναμνήσεις καθώς εξομολογείται στον φίλο του ότι είναι πεπεισμένος ότι ξανασυνάντησε τον Κοπέλιους, ο οποίος όμως στην πόλη Γ. όπου μένει ο Ναθαναήλ για τις σπουδές του, εμφανίζεται ως ο οπτικός Γκιουζέπε Κόπολα από το Πιεμόντε.
- Ένα γράμμα από την Κλάρα στον Ναθαναήλ, στο οποίο του εξηγεί ότι είχε απευθύνει το προηγούμενο γράμμα του σε αυτήν αντί στον Λόταρ. Συγκινήθηκε με την αφήγηση του παιδικού του τραύματος και το συζήτησε με τον Λόταρ, αλλά είναι πεπεισμένη ότι πρόκειται για δημιουργήματα της φαντασίας του και τον προτρέπει να βγάλει από το μυαλό του τον Κοπέλιους/Κόπολα.
- Στο επόμενο γράμμα του Ναθαναήλ στον Λόταρ, οι αμφιβολίες του νεαρού φοιτητή για την αληθινή ταυτότητα του άνδρα διαλύονται από τη διαβεβαίωση του καθηγητή φυσικής Σπαλαντζάνι, ο οποίος είναι επίσης Ιταλός και δηλώνει ότι γνωρίζει τον πλανόδιο πωλητή οπτικών εδώ και πολλά χρόνια, από την Ιταλία. Ο Ναθαναήλ προσθέτει ότι ο Σπαλαντζάνι έχει μια κόρη, την Ολυμπία, η οποία του έχει κάνει βαθιά εντύπωση.[2]
Η εξέλιξη της ιστορίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Σε αυτό το σημείο τελειώνει η επιστολική αφήγηση, για να περάσει σε έναν ανώνυμο αφηγητή, φίλο του Ναθαναήλ, ο οποίος μας διηγείται πώς εξελίσσεται η ιστορία. Λίγο μετά από το τρίτο γράμμα, ο Ναθαναήλ επιστρέφει στην πόλη του και συναντά τον φίλο του και την αρραβωνιαστικιά του Κλάρα, ένα στοργικό και εξαιρετικά πρακτικό κορίτσι, που τον κάνουν να ξεχάσει τι συνέβη και τον καθησυχάζουν για τη σχέση μεταξύ του μισητού Κοπέλιους και του Ιταλού εμπόρου. Ωστόσο, διακατέχεται από την ιδέα ότι στη ζωή του έχει μπει μια κακή δύναμη που θα καταστρέψει τη σχέση του με την Κλάρα και τη ζωή του.[3]
Στο τέλος της παραμονής του και επιστρέφοντας στην πόλη Γ. για να ολοκληρώσει το τελευταίο έτος των σπουδών του, ο Ναθαναήλ μαθαίνει ότι μια φωτιά κατέστρεψε το δωμάτιό του, αλλά οι φίλοι του διέσωσαν τα υπάρχοντά του και τα μετέφεραν σε ένα δωμάτιο ακριβώς απέναντι από το σπίτι του καθηγητή Σπαλαντζάνι. Εδώ ο νεαρός δέχεται μια ανεπιθύμητη επίσκεψη από τον Τζουζέπε Κόπολα ο οποίος πουλάει φακούς και γυαλιά και, για να τον κάνει να φύγει όσο πιο γρήγορα γίνεται, αγοράζει ένα μικρό ζευγάρι κιάλια, με τα οποία αρχίζει να παρακολουθεί από το παράθυρο την κόρη του Σπαλαντζάνι, την Ολυμπία, η παράξενη ησυχία της τον μαγεύει.
Κατά τη διάρκεια μιας χοροεσπερίδας στο σπίτι του καθηγητή, τελικά συναντά την Ολυμπία, η οποία παίζει τσέμπαλο, τραγουδά και χορεύει. Ο Ναθαναήλ την ερωτεύεται παράφορα και αρχίζει να την επισκέπτεται επανειλημμένα, αγνοώντας τους συμφοιτητές του, που τη θεωρούν «κερένια κούκλα». Της διαβάζει τα ποιήματά του και εκείνη απαντά μόνο «αχά!» που ο Ναθαναήλ ερμηνεύει ως κατανόηση. Οι περισσότεροι άλλοι τη θεωρούν βαρετή και ανόητη, αν και όμορφη, και με παράξενα μηχανικές ενέργειες.
Μια μέρα πηγαίνει να επισκεφτεί τον καθηγητή, με σκοπό να κάνει πρόταση γάμου στην κόρη του, και τον βρίσκει να τσακώνεται άγρια με τον Κόπολα για την Ολυμπία, ο ένας την κρατά από τα πόδια και ο άλλος από τα χέρια. Ο Ναθαναήλ κοιτάζει την αγαπημένη του και συνειδητοποιεί με τρόμο ότι οι κόγχες των ματιών της είναι άδειες. Ο Κόπολα φεύγει τρέχοντας με την κοπέλα στους ώμους του και, απελπισμένος, ο καθηγητής Σπαλαντζάνι αποκαλύπτει στον νεαρό ότι η Ολυμπία δεν ήταν κόρη του αλλά μηχανική κούκλα και ότι ο Κόπολα του την έκλεψε. Ο Ναθαναήλ βλέπει τα γυάλινα μάτια της Ολυμπίας στο πάτωμα να τον κοιτάζουν επίμονα. Ο Σπαλαντζάνι τα αρπάζει και έξαλλος ο Ναθαναήλ του επιτίθεται. Τον σώζουν αλλά ο Ναθαναήλ παθαίνει νευρικό κλονισμό και σε κατάσταση παράνοιας οδηγείται στο ψυχιατρείο. Μετά λίγο καιρό, αναρρώνει στο σπίτι του, με τη στοργική φροντίδα της οικογένειάς του, της Κλάρας και του Λόταρ.
Πλήρως θεραπευμένος, ο Ναθαναήλ μια μέρα κάνει βόλτα με την Κλάρα, η οποία του προτείνει να δουν τη θέα από την κορυφή του πύργου του δημαρχείου. Οι δυο τους ανεβαίνουν, ενώ ο Λόταρ τους περιμένει στην πλατεία. Ψηλά, ο Ναθαναήλ χρησιμοποιεί ξανά τα κιάλια του Κόπολα/Κοπέλιους και για άλλη μια φορά η τρέλα τον χτυπά, νομίζει ότι η Κλάρα είναι μηχανική κούκλα και προσπαθεί να την πετάξει στο κενό. Ο Λόταρ ορμάει και σώζει την αδελφή του. Ανάμεσα στο πλήθος, βρίσκεται και ένας μυστήριος άνδρας, ο οποίος δυσοίωνα προμηνύει ότι δεν θα χρειαστεί να κατεβάσουν τον νεαρό αφού θα κατεβεί μόνος του. Λίγες στιγμές αργότερα, ο Ναθαναήλ, όταν σε μια στιγμή απόλυτης σύγχυσης νομίζει ότι βλέπει τον Κοπέλιους στο πλήθος, πηδά και πέφτει νεκρός στην πλατεία, ενώ ο μυστήριος άνδρας χάνεται ανάμεσα στον κόσμο που έχει μαζευτεί και παρακολουθεί με τρόμο το θέαμα.[4]
Στο τέλος της ιστορίας, ο αφηγητής γράφει ότι πολλά χρόνια αργότερα έμαθε πως η Κλάρα βρήκε την οικογενειακή ευτυχία που ο Ναθαναήλ δεν θα μπορούσε ποτέ να της προσφέρει: είναι παντρεμένη και ζει μια ήσυχη, ευτυχισμένη ζωή στην εξοχή με τον σύζυγο και τα δύο της παιδιά.
Σχόλια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Το ερώτημα αν ο ήρωας είναι ένας υπερευαίσθητος νεαρός που σταδιακά καταλαμβάνεται από τρέλα ή είναι το ανυπεράσπιστο θύμα μιας κακής δύναμης, παραμένει αναπάντητο. Ο Ε. Τ. Α. Χόφμαν, βασικός εκπρόσωπος της λογοτεχνίας του φανταστικού, σκόπιμα θολώνει τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και αυταπάτης στην ιστορία του και επιτρέπει διαφορετικές ερμηνείες.
- Επίσης, δεν είναι ξεκάθαρο αν ο Ναθαναήλ διώκεται πραγματικά από τον Κοπέλιους ή υποκύπτει σε μια αυταπάτη. Και οι δύο ερμηνείες είναι δυνατές. Ούτε διευκρινίζεται με σαφήνεια αν ο Κοπέλιους και ο Κόπολα είναι το ίδιο άτομο.
- Μοτίβα όπως η τρέλα, το σκοτάδι, η ανησυχία, τα όνειρα καθώς και η φιγούρα του υπερευαίσθητου καλλιτέχνη είναι χαρακτηριστικά του σκοτεινού ρομαντισμού.
- Με την εκλεπτυσμένη ψυχολογική απεικόνιση και την ανάμειξη πραγματικότητας και φαντασίας, το κείμενο προδιαγράφει τις εξελίξεις στη σύγχρονη λογοτεχνία.
- Η εμφάνιση της μηχανικής κούκλας στην ιστορία ανταποκρίνεται στις εφευρέσεις της εποχής: από τα μέσα του 18ου αιώνα έγιναν προσπάθειες να κατασκευαστούν αυτόματα σε ανθρώπινη μορφή. Ο χαρακτήρας του καθηγητή Σπαλαντζάνι έχει ένα πραγματικό μοντέλο ζωής: Τον 18ο αιώνα, ο Ιταλός βιολόγος Λάζαρο Σπαλαντζάνι ήταν ένας από τους πρώτους επιστήμονες που μελέτησαν την αβιογένεση και με την ευρύτερη έννοια τη δημιουργία ανθρώπων - παρόμοια με τον Σπαλαντζάνι στην ιστορία.[1]
- Η νουβέλα έγινε δεκτή πολύ διαφορετικά από τους σύγχρονους κριτικούς. Μερικοί κριτικοί το θεώρησαν ως έργο τρελού. Το 1827, ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε εξέφρασε επίσης την ανησυχία του για «τα άρρωστα έργα του πονεμένου ανθρώπου». Μετά τον θάνατο του Χόφμαν, το έργο ξεχάστηκε και ήρθε πάλι στο προσκήνιο προς τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η επιστήμη και η τέχνη άρχισαν να επικεντρώνονται περισσότερο στο ασυνείδητο.
- Το 1919, στη μελέτη του Το ανοίκειο, ο Σίγκμουντ Φρόιντ ανέλυσε τη συμπεριφορά του Ναθαναήλ από ψυχαναλυτική προσέγγιση και χρησιμοποίησε αυτό το παράδειγμα για να αναπτύξει μια περιγραφή του ναρκισσισμού.
Διασκευές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο άνθρωπος της άμμου του Χόφμαν αποτέλεσε έμπνευση για το μπαλέτο Κοππέλια του 1870 καθώς και για την όπερα του 1881 του Ζακ Όφενμπαχ Τα Παραμύθια του Χόφμαν.
Διασκευάστηκε αρκετές φορές για το θέατρο και τον κινηματογράφο, μεταξύ των οποίων η ομώνυμη ταινία του 1993 σε σκηνοθεσία του Έκχαρτ Σμιντ.[5]
Μετάφραση στα ελληνικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ο άνθρωπος της άμμου, διασκευή για παιδιά και μετάφραση: Αθηνά Δ. Μιράσγεζη, εκδόσεις Ευρυδίκη, 2024 [6]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 . «getabstract.com/de/zusammenfassung/der-sandmann».
- ↑ . «sparknotes.com/short-stories/the-sandman/».
- ↑ . «studyflix.de/deutsch/der-sandmann-zusammenfassung».
- ↑ . «studyhelp.de/online-lernen/deutsch/der-sandmann-zusammenfassung/».
- ↑ . «imdb.com/E.T.A. Hoffmanns Der Sandmann/1993».
- ↑ . «politeianet.gr/books/hoffmann-eta-hoffmann-ernst-theodor-amadeus-eurudiki-o-anthropos-tis-ammou-sklirodeti-ekdosi-».