Παλίμψηστο

Παλίμψηστο του Εφραίμ του Σύρου,
στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας

Με τον όρο παλίμψηστο περιγράφονται αρχαία κείμενα σε πάπυρους και περγαμηνές ή ζωγραφικοί πίνακες που επικαλύφθηκαν με άλλο κείμενο ή εικόνα σε μεταγενέστερη εποχή για να χρησιμοποιηθούν ξανά ως βάση για τη δημιουργία νεότερων έργων. Η σύγχρονη τεχνολογία μας δίνει πλέον τη δυνατότητα, μέσω των ακτίνων Χ και της φωτογράφησης σε διάφορα μήκη κύματος φωτός, να διαβάζουμε το αρχικό κείμενο που υπήρχε στον πάπυρο

Η χρήση περγαμηνών για τη δημουργία παλίμψηστων, παρουσίασε μεγάλη έξαρση τον 7ο και στις αρχές του 8ου αιώνα, και ο μεγαλύτερος όγκος τους προέρχεται από τα ιρλανδικά μοναστικά ιδρύματα του Luxeuil και του Bobbio. Όσα κείμενα χάθηκαν (χριστιανικά, "αιρετικά", αρχαία κλασικά) δεν έπεσαν θύματα κάποιου διωγμού, κυρίως όσον αφορά στους "ειδωλολάτρες" συγγραφείς, αλλά συνέβη αυτό λόγω του μειωμένου αναγνωστικού ενδιαφέροντος των εν λόγω κειμένων, σε μια εποχή που η περγαμηνή ήταν υλικό εξαιρετικά πολύτιμο. Για τους κλασικούς συγγραφείς, η ζημιά ήταν σημαντική: στα παλίμψηστα που σώζονται, φαίνεται να έχουν σβηστεί έργα του Πλαύτου, του Τερεντίου, του Κικέρωνα, του Πλινίου κ.ά.

Το φαινόμενο αυτό του 7ου και 8ου αιώνα, είχε ανάλογες επιπτώσεις στην αρχαία γραμματεία, με την εποχή του αττικισμού και της δεύτερης σοφιστικής, όπου μεγάλος αριθμός κλασικών έργων έπεσε θύμα του γενικότερου πνεύματος του 2ου και 3ου αιώνα.

Ένα γνωστό παλίμψηστο που πρόσφατα διαβάστηκε ολόκληρο είναι το Παλίμψηστο του Αρχιμήδη, που περιέχει τρεις πραγματείες του Αρχιμήδη:

• Περί των Μηχανικών Θεωρημάτων
• Περι των επιπλεόντων Σωμάτων
• Οστομάχιον

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• OPIB Virtual Renaissance Network activities in digitizing European palimpsests
• Brief note on economic and cultural considerations in production of palimpsests
• A fragment of Archimedes' Orrery (Italian and English versions)
• Ángel Escobar, El palimpsesto grecolatino como fenómeno librario y textual, Zaragoza 2006