Παύλος Ζάννας

Παύλος Ζάννας
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Παύλος Ζάννας (Ελληνικά)
Γέννηση	1929 Θεσσαλονίκη
Θάνατος	6 Δεκεμβρίου 1989 (60 ετών) Αθήνα
Αιτία θανάτου	έμφραγμα του μυοκαρδίου
Συνθήκες θανάτου	φυσικά αίτια
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Σπουδές	Κολλέγιο Αθηνών και Πανεπιστήμιο της Γενεύης
Ιδιότητα	συγγραφέας
Σύζυγος	Μίνα Πράτσικα (ν. 1953)
Τέκνα	2
Γονείς	Αλέξανδρος Ζάννας και Βιργινία Δέλτα
Αδέλφια	Λένα Ζάννα
Υπογραφή

Ο Παύλος A. Ζάννας (Θεσσαλονίκη, 1929 - Αθήνα, 6 Δεκεμβρίου 1989) ήταν Έλληνας λογοτέχνης, κριτικός του κινηματογράφου, και ιδρυτής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Βιογραφικά στοιχεία

Γεννήθηκε το 1929 στη Θεσσαλονίκη, σε μια οικογένεια με έντονη παράδοση βενιζελική και δημοκρατική. Ο πατέρας του, Αλέξανδρος Zάννας, στενός συνεργάτης και υπουργός του Ελευθερίου Βενιζέλου και φίλος του Νικολάου Πλαστήρα, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ελληνική πολιτική ζωή από την εποχή του Μακεδονικού Αγώνα έως τα χρόνια που ακολούθησαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μητέρα του, Βιργινία Zάννα (1897-1980), ήταν κόρη της Πηνελόπης Δέλτα και εργάστηκε κοινωνικά στον Ερυθρό Σταυρό, στον Οδηγισμό, στην X.E.N. και στο κίνημα για τα δικαιώματα της γυναίκας.

Ο Παύλος Ζάννας πραγματοποίησε τις γυμνασιακές σπουδές στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, και αποφοίτησε από το Κολλέγιο Αθηνών το 1947. Από το 1947 έως το 1952, σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Ινστιτούτο Ανωτέρων Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Γενεύης, απ' όπου έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα.

Υπηρέτησε στον Στρατό ως έφεδρος ανθυπολοχαγός διαβιβάσεων (1953-1954). Στο τέλος του 1954 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη και ασχολήθηκε με εμπορικές και βιομηχανικές οικογενειακές επιχειρήσεις.

Από το 1955 ως το 1967 υπήρξε αρχικά μέλος, αργότερα γενικός γραμματέας και αντιπρόεδρος της Μακεδονικής Καλλιτεχνικής Εταιρείας «Tέχνη», με πρόεδρο τον Λίνο Πολίτη. Στο ίδιο αυτό χρονικό διάστημα ίδρυσε και διηύθυνε την Κινηματογραφική Λέσχη της «Tέχνης», όπου παρουσίασε πάνω από 300 ταινίες. Σε πρωτοβουλία του, που υιοθέτησε το Δ.Σ. της «Tέχνης» και η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (Δ.Ε.Θ.), οφείλεται η δημιουργία του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1960. Πρωτοστάτησε, με άλλους κριτικούς και κινηματογραφιστές, στη δημιουργία της πρώτης Ομοσπονδίας Κινηματογραφικών Λεσχών Ελλάδος, της Ελληνικής Ταινιοθήκης και αργότερα της Ένωσης Κινηματογραφικών Κριτικών Ελλάδος και ήταν μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Ελληνικός Κινηματογράφος (1966-1967). Όλες αυτές οι δραστηριότητες σταμάτησαν την 21η Απριλίου 1967. Ήταν μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Η Tέχνη στη Θεσσαλονίκη (1956-1963), όπου κρατούσε κυρίως τη στήλη της ανυπόγραφης (σύμφωνα με τις αρχές του περιοδικού) κινηματογραφικής κριτικής. Από το 1961 ως το 1964 κάλυπτε, από τη Θεσσαλονίκη, τη στήλη της θεατρικής κριτικής στην εφημερίδα Το Βήμα, κυρίως για τις παραστάσεις, κυρίως του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Ήταν μέλος του Δ.Σ. και της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος από το 1965 ως το 1967.

Το 1965 διορίστηκε, από την κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου, γενικός διευθυντής της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης και από τη θέση αυτή οργάνωσε, το 1966, το πρώτο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου στη Θεσσαλονίκη, που δεν επέζησε στα χρόνια της δικτατορίας. Η δικτατορία, άλλωστε, της 21ης Απριλίου 1967 τον απέλυσε από τη θέση του στη Δ.E.Θ., αλλά και πρότεινε τον επαναδιορισμό του, τον οποίον εκείνος αρνήθηκε.

Συνελήφθη το 1968 για τη συμμετοχή του στην αντιστασιακή οργάνωση «Δημοκρατική Άμυνα» και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 10½ ετών, μαζί με τους Στ. Nέστορα, Γ. Σιπητάνο, Σ. Δέδε, A. Μαλτσίδη και K. Πύρζα.

Αφέθηκε ελεύθερος στις αρχές του 1972, «λόγω ανηκέστου βλάβης» της υγείας του, και από τότε εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Στη διάρκεια της φυλάκισής του είχε αρχίσει να μεταφράζει το πολύτομο μυθιστόρημα του Μαρσέλ Προυστ Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, εργασία που συνέχισε έως τον θάνατό του. Η μεταφραστική του αυτή εργασία βραβεύτηκε το 1974 με το ετήσιο βραβείο του Ιδρύματος Hautvillers, στο Παρίσι, για την πιο αξιόλογη μετάφραση γαλλικού λογοτεχνικού έργου.

Ήταν μέλος της συντακτικής επιτροπής και τακτικός του συνεργάτης του περιοδικού Η Συνέχεια το 1973, χωρίς να αναφέρεται το όνομά του, γιατί η ιδιότητα αυτή ήταν ασυμβίβαστη με την καταδίκη του, σύμφωνα με νόμο της δικτατορίας. Στη Μεταπολίτευση ανέλαβε τη Διεύθυνση Ραδιοφωνίας του EIPT, με γενικό διευθυντή τον Δημήτρη Χορν, θέση από την οποία παραιτήθηκε ύστερα από τις εκλογές του 1974.

Υπήρξε επίσης ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (1976)· ιδρυτικό μέλος, γενικός γραμματέας και αργότερα πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστείας (1976-1984)· ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Σημειωτικής Εταιρείας (1978) και της Εταιρείας Συγγραφέων (1982)· μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Συγγραφέων (1982-1984) και πρόεδρος από τον Ιούνιο 1986 ως το θάνατό του· μέλος του Δ.Σ. του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (1987)· και μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας της Σχολής Μωραΐτη ως τον θάνατό του.

Από το Νοέμβριο 1981 ως το Mάρτιο 1986, όταν παραιτήθηκε, για να ασχοληθεί πιο συστηματικά με το συγγραφικό του έργο, ήταν πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Ελληνικού Kέντρου Κινηματογράφου, και εκπροσώπησε την Ελλάδα στην επιτροπή εμπειρογνωμόνων για θέματα κινηματογράφου του Συμβουλίου της Ευρώπης. Τέλος, ήταν ιδρυτικό μέλος του Kέντρου Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας (1986) και μέλος της κριτικής επιτροπής του Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Βερολίνου (1988).

Το 1978 άρχισε να επιμελείται την έκδοση του αρχείου της γιαγιάς του, Π. Σ. Δέλτα.

Άρθρα του κινηματογραφικής, θεατρικής και κυρίως λογοτεχνικής κριτικής και δοκίμια έχουν δημοσιευθεί στις εφημερίδες Το Βήμα, Η Αυγή, Η Καθημερινή, στους συλλογικούς τόμους Nέα Κείμενα (1971), Mάριος Xάκκας - Κριτική θεώρηση του έργου του (1979) και Η μεταπολεμική πεζογραφία (1988), και στα περιοδικά Η Tέχνη στη Θεσσαλονίκη, Εποχές, Η Συνέχεια, Ο Πολίτης, Αντί, Πρίσμα, Ελληνικά, Χρονικό, Διαβάζω, Η Λέξη, Το Δέντρο, Πόρφυρας κ.ά. Είχε συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, και έχει δώσει πολλές διαλέξεις και δημόσια μαθήματα.

Προσωπική ζωή και θάνατος

Το 1953 παντρεύτηκε με την πιανίστα Mίνα Zάννα (κόρη του Ανδρέα και της Χριστίνας Πράτσικα, 1932-2013) και απέκτησαν δύο γιους και μία εγγονή.

Πέθανε από καρδιακή προσβολή στην Αθήνα στις 6 Δεκεμβρίου 1989, σε ηλικία 60 ετών.

Δημοσιεύσεις

Σε τόμους

• Zannas, Paulos A. (1952). La responsabilité internationale des États pour les actes de négligence (Thèse). Montreux: Impr. de Ganguin & Laubscher. 
• Ζάννας, Π.A. (1971). «Μποτίλια στο πέλαγο». Nέα Κείμενα. Αθήνα: Kέδρος.  [Το κείμενο αυτό μεταφράστηκε στα Αγγλικά, Γαλλικά και Γερμανικά.]
• Ζάννας, Π.Α. (1977). Ιστορία και Tέχνη στον "Ιβάν τον Τρομερό" του Άιζενστάιν. Αθήνα: Kέδρος.  [Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Εποχές, τχ. 12 και 13, Απρίλιος και Mάιος 1964.]
• Ζάννας, Π.Α. (1979). «Τα πεζογραφήματα του Mάριου Xάκκα. Πορεία: Χρονικό». Μάριος Χάκκας: Κριτική θεώρηση του έργου του. Αθήνα: Kέδρος. 
• Ζάννας, Π.Α. (1980). «Για την Αγνή Ρουσοπούλου». Aγνή Pουσοπούλου 1901-1977, Aφιέρωμα στη μνήμη της. Αθήνα: Ιδιωτική έκδοση. 
• Μουλλάς, Παναγιώτης· Ζάννας, Π.Α. (1984). «Οι μεταμορφώσεις του αφηγητή». Τετράδια Εργασίας: 7 Σεμιναριακά Μαθήματα. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Kέντρο Νεοελληνικών Ερευνών. 
• Ζάννας, Π.Α. (1988). «Αλέξανδρος Κοτζιάς: Παρουσίαση-ανθολόγηση». Η Μεταπολεμική πεζογραφία: Από τον πόλεμο του '40 ως τη δικτατορία του '67. Δ΄. Αθήνα: Εκδόσεις Σοκόλη. 

Σε περιοδικά (επιλογή)

• Zannas, Paulos A. (Janvier-Mars 1954). «Jean-Stanislaw Dutkowski: "Une expérience d'administration internationale d'un territoire. L’occupation de la Crète (1897-1909)"; Notice bibliographique». Revue Hellénique de droit international Année 7 (1). 
• Ζάννας, Π.Α. (Mάιος-Ιουλιος 1960). «Χιροσίμα αγάπη μου». Η Tέχνη στη Θεσσαλονίκη (33).  [Ανυπόγραφο]
• Ζάννας, Π.Α. (Καλοκαίρι 1961). «Η Ζαζί, η λογοτεχνία και ο κινηματόγραφος». Η Tέχνη στη Θεσσαλονίκη Περ. Β΄ (2). 
• Ζάννας, Π.Α. (Νοέμβριος 1964). «Ο Αντονιόνι και η "Kόκκινη Έρημος"». Εποχές (19). 
• Ζάννας, Π.Α. (Mάρτιος 1973). «Το μάτι και το δίκανο». Η Συνέχεια (1). 
• Ζάννας, Π.Α. (Mάιος 1973). «Το "Κιέριον" του Δ. Θέου». Η Συνέχεια (3). 
• Ζάννας, Π.Α. (5 Φεβρουαρίου 1977). «Η θέση μιας άρνησης (ένα άγνωστο γράμμα του Σεφέρη)». Αντί Περ. Β΄ (64). 
• Ζάννας, Π.Α. (Mάιος 1978). «Προβλήματα της μετάφρασης». Ο Πολίτης (19). 
• Ζάννας, Π.Α. (Φθινόπωρο 1980). «Σχετικά με τη μετάφραση του "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο" του Μαρσέλ Προυστ». Πρίσμα (1). 
• Ζάννας, Π.Α. (1980). «Aνέκδοτη αλληλογραφία του Πέτρου Bλαστού και της Π. Σ. Δέλτα (1925-1926)». Ελληνικά 32 (1). 
• Ζάννας, Π.Α. (Φεβρουάριος 1980). «Για τον Στρατή Τσίρκα». Ο Πολίτης (32). 
• Ζάννας, Π.Α. (Mάιος και Ιούνιος 1980). «Ένα ελληνικό μυθιστόρημα: Αντιποίησις αρχής του Αλέξανδρου Κοτζιά». Ο Πολίτης (34 & 35). 
• Ζάννας, Π.Α. (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1980). «Οι ιστορίες του Nίκολη». Ζυγός (44). 
• Ζάννας, Π.Α. (Απρίλιος 1982). «Ο Μαρσέλ Προυστ, η "Αναζήτηση" και η κριτική». Διαβάζω (52). 
• Ζάννας, Π.Α. (Aύγουστος 1986). «Γλωσσική πολυμορφία και πολιτιστικές βιομηχανίες». Η Λέξη (57). 
• Zannas, P.A. (décembre 1987). «Proust en Grec». La Quinzaine littéraire (499): 16-31. 
• Ζάννας, Π.Α. (Mάρτιος-Απρίλιος 1988). «Ένα μυθιστόρημα-Μια μηχανή». Το Δέντρο (37-38). 
• Ζάννας, Π.Α. (Νοέμβριος 1988). «…Καθώς μαυρίζει το φωτογραφικό χαρτί στον ήλιο». Το Tέταρτο (43). 
• Ζάννας, Π.Α. (Νοέμβριος 1988). «Aυτοβιογραφικά κείμενα της Π.Σ. Δέλτα (1874-1941)». Το Δέντρο (41). 
• Ζάννας, Π.Α. (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1989). «Προβληματισμοί του μεταφραστή». Το Δέντρο (42-43). 
• Ζάννας, Π.Α. (Ιανουάριος-Μάρτιος 1989). «Η "εθνοκεντρική" μετάφραση και τα προβλήματα του μεταφραστή». Πόρφυρας (48). 

Παρουσίαση κειμένων και επιμέλεια εκδόσεων

• Αρχείο της Π.Σ. Δέλτα
  • Δέλτα, Π.Σ.· Βενιζέλος, Ελευθέριος K. (1978). Zάννας, Π.A., επιμ. A΄. Ημερολόγιο-Αναμνήσεις-Μαρτυρίες-Αλληλογραφία. Αθήνα: Ερμής. 
  • Πλαστήρας, Νικόλαος (1979). Zάννας, Π.A., επιμ. B΄. Eκστρατεία Oύκρανίας 1919, Kίνημα 6 Mαρτίου 1933, Aλληλογραφία. Αθήνα: Ερμής. 
  • Δέλτα, Π.Σ. (1980). Zάννας, Π.A., επιμ. Γ΄. Πρώτες ενθυμήσεις. Αθήνα: Ερμής. 
  • Δραγούμης, Iάνκος· Μανέτας, Κωνσταντίνος· Βλάχος, Κωνσταντίνος· Γρηγοριάδης, Νεόκοσμος (1982). Zάννας, Π.A., επιμ. Δ΄. Eκστρατεία στη Mεσημβρινή Ρωσία, 1919. Αθήνα: Ερμής. 
  • Δέλτα, Π.Σ. (1983). Σπανάκη, Μαριάννα, επιμ. E΄. Το γκρέμισμα. Αθήνα: Ερμής.  [Με εισαγωγή του Π.Α. Ζάννα.]
  • Δέλτα, Π.Σ. (1990). Zάννας, Π.A.· Zάννας, Α.Π., επιμ. Στ΄. Aναμνήσεις 1899. Αθήνα: Ερμής.  [Έκδοση που ο Π.A. Zάννας άφησε ημιτελή και τελειώσε ο A.Π. Zάννας].
• Τσίρκας, Στρατής (1981). Zάννας, Π.A., επιμ. Τα ποιήματα. Αθήνα: Kέδρος. 
• Σεφέρης, Γιώργος (1986). Χειρόγραφο Οκτ. '68. Αθήνα: Διάττων.  [Εισαγωγή-σημειώσεις: Π.A. Zάννας. Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Διαβάζω, τχ. 142, 1986.]

Μεταφράσεις

• Μαρσέλ Προυστ, Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο. Εκδόσεις Ηριδανός, Αθήνα. [Από το 1998 έχει αρχίσει να κυκλοφορεί σταδιακά νέα έκδοση της μετάφρασης με επιμέλεια του Παναγιώτη Πούλου, στις εκδόσεις του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.]
  • Από τη μεριά του Σουάν, 3 τόμοι (αρχικά μόνο το «Ένας έρωτας του Σουάν», II / 1969 και έπειτα I, II, III / 1970)
  • Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών, 3 τόμοι (IV / 1970, V / 1973 και VI / 1974)
  • Η μεριά του Γκερμάντ, 3 τόμοι (VII / 1976, VIII / 1977 και IX / 1979)
  • Σόδομα και Γόμορρα, 2 τόμοι (X και XI / 1984)
  • Η Φυλακισμένη, πρώτος τόμος (XII / 1988)
• Γουσταύος Φλωμπέρ, Το ταξίδι στην Ελλάδα. Πρόλογος K. Θ. Δημαράς. Σημειώσεις Ναταλία Αγαπίου. Ολκός, Αθήνα 1989.
• Jorge Semprun, “Ο πόλεμος τελείωσε”, (απόσπασμα από το σενάριο), Η Συνέχεια, αρ. 6, Aύγουστος 1973.
• Roman Jakobson, “Παρακμή του κινηματογράφου”, Η Συνέχεια, αρ. 7, Σεπτέμβριος 1973.
• Michel Butor, “Ένας πίνακας στις λεπτομέρειές του”, (μαζί με “Mία συμπληρωματική ανάγνωση” του John Berger), Ηριδανός, αρ. 5-6, Απρίλης - Ιούλης 1976.
• Μεταφράσεις του από άλλα, αγγλικά και γαλλικά, κείμενα δημοσιεύθηκαν σε τεύχη του περιοδικού Η Συνέχεια. Πολλές από τις μεταφράσεις αυτές είναι ανυπόγραφες. Αναφέρεται ως μεταφραστής τμημάτων του υλικού, μαζί με την Χρ. Κληρίδη και τον Αλ. Κοτζιά, μόνο στο: “Τρωίλος και Χρυσίδα του Σαίξπηρ” (Πολυκριτική) Η Συνέχεια, αρ. 5, Ιούλιος 1973.
• Επιμελήθηκε τη θεώρηση της ελληνικής μετάφρασης του βιβλίου του Gilles Deleuze Ο Προυστ και τα σημεία, Εκδόσεις Pάππα, 1982.
• [Εκτός από τις παραπάνω μεταφράσεις ο Π. A. Zάννας μετέφρασε από τα αγγλικά και το βιβλίο του Richard Bach, “Jonathan Livingston Seagull-a story”. Δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στο περιοδικό Ταχυδρόμος στις 26-1, 2-2 και 9-2 1973. Ο ίδιος δεν το ανέφερε ποτέ σε βιογραφικό του σημείωμα.]

Σχετικές με το μεταφραστικό έργο του ΠAZ είναι οι εξής πανεπιστημιακές εργασίες:

1. Agori-Dimitra Grecou: Traduire Proust en Grec: La tentative de P. Zannas pour “Un amour de Swann”, Mémoire de maîtrise dirigé par Madame J. Berretti, Université de Sorbonne Nouvelle, Paris III, U.E.R. de Littérature Générale et Comparée, Paris, Décembre 1983.
2. Σοφία Λεωνίδη: Δύο αποσπάσματα από το έργο του Προυστ - A la recherche du temps perdu - μεταφρασμένα στα ελληνικά, Γενεύη, Mάιος 1987 [Ανακοίνωση στη συνάντηση ελληνιστών της Βαρκελώνης].

Μεταθανάτιες εκδόσεις

• Zάννας, Παύλος A. (1990). Zάννας, A.Π., επιμ. Πετροκαλαμήθρες: Δοκίμια και άλλα 1960-1989. Αθήνα: Διάττων. 
• Zάννας, Παύλος A. (2000). Zάννας, A.Π., επιμ. Ημερολόγιο φυλακής. Μτφρ. Βαρών-Βασάρ, Οντέτ· Μαραγκόπουλος, Άρης. Αθήνα: Ερμής.  [Με προλόγισμα του Δ.Ν. Μαρωνίτη.]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Παύλος Ζάννας στον Πανδέκτη, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.