Μετάβαση στο περιεχόμενο

Πολιορκία του Σαράγεβο

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πολιορκία του Σαράγεβο
Πόλεμος της Βοσνίας
Δεξιόστροφα από πάνω αριστερά: Συντριβή πολιτικού οχήματος αφού πυροβολήθηκε με φορητά όπλα. Δυνάμεις της Δύναμης Προστασίας των Ηνωμένων Εθνών στην πόλη. Κυβερνητικό κτίριο που χτυπήθηκε από βομβαρδισμό αρμάτων μάχης. Αεροπορική επιδρομή των ΗΠΑ σε θέσεις της Σερβικής Δημοκρατίας. Επισκόπηση της πόλης το 1996. Στρατιώτες της ΣΔ πριν από μια ανταλλαγή κρατουμένων.
Χρονολογία2 Απριλίου 1992 – 29 Φεβρουαρίου 1996
(3 χρόνια, 10 μήνες, 3 εβδομάδες και 3 ημέρες)
ΤόποςΣεράγεβο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη
ΈκβασηΑδιέξοδο
  • Κατάπαυση του πυρός
  • Συμφωνία Ντέιτον
Δυνάμεις
70,000 στρατιώτες
13,000 στρατιώτες
Απολογισμός
6,137 νεκροί στρατιώτες
2,241 νεκροί στρατιώτες
5,434 νεκροί άμαχοι

Ως πολιορκία του Σεράγεβο (σερβοκροατικά: Opsada Sarajeva‎‎) αναφέρεται ο παρατεταμένος αποκλεισμός του Σεράγεβο, της πρωτεύουσας της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης, κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας. Αφού αρχικά πολιορκήθηκε από τις δυνάμεις του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού, η πόλη πολιορκήθηκε στη συνέχεια από τον Στρατό της Δημοκρατίας της Σέρπσκα. Η πολιορκία διήρκησε από τις 5 Απριλίου 1992 έως τις 29 Φεβρουαρίου 1996 (1.425 ημέρες) και ήταν τρεις φορές μεγαλύτερη από τη Μάχη του Στάλινγκραντ και επίσης μεγαλύτερη από την πολιορκία του Λένινγκραντ. Επίσης ήταν η μεγαλύτερη πολιορκία μιας πρωτεύουσας στην ιστορία του σύγχρονου πολέμου. [1]

Όταν η Βοσνία-Ερζεγοβίνη κήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Γιουγκοσλαβία μετά το δημοψήφισμα ανεξαρτησίας της Βοσνίας το 1992, οι Σέρβοι της Βοσνίας —στρατηγικός στόχος των οποίων ήταν να δημιουργήσουν ένα νέο Σερβοβόσνιο κράτος της Δημοκρατίας Σέρπσκα που θα περιλάμβανε περιοχές με πλειοψηφία Βοσνίων [2] — περικύκλωσαν το Σεράγεβο με μια πολιορκητική δύναμη 13.000 ανδρών,[3] [4] [5] οι οποίοι ήταν σταθμευμένοι στους γύρω λόφους. Από εκεί επιτέθηκαν στην πόλη με πυροβολικό, τανκς και φορητά όπλα.[6] Από τις 2 Μαΐου 1992, οι Σέρβοι απέκλεισαν την πόλη. Οι αμυντικές δυνάμεις της κυβέρνησης της Βοσνίας (ARBiH) εντός της πολιορκημένης πόλης, περίπου 70.000 στρατιώτες, [7] δεν ήταν καλά εξοπλισμένοι, κάτι που είχε σαν συνέπεια να μην μπορούν να σπάσουν την πολιορκία.

Συνολικά 13.952 άνθρωποι σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, συμπεριλαμβανομένων 5.434 αμάχων. Οι αμυντικές δυνάμεις της Βοσνίας υπέστησαν απώλειες 6.137 στρατιωτών, ενώ οι Σερβοβόσνιες στρατιωτικές απώλειες ανήλθαν σε 2.241 στρατιώτες. Η απογραφή του 1991 δείχνει ότι πριν από την πολιορκία, η πόλη και οι γύρω περιοχές είχαν συνολικό πληθυσμό 525.980 κατοίκους. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, ο συνολικός πληθυσμός της πόλης πριν από την πολιορκία ήταν 435.000. Οι εκτιμήσεις για τον πληθυσμό του Σεράγεβο μετά την πολιορκία κυμαίνονταν από 300.000 έως 380.000.[3] Ο πληθυσμός του Σεράγεβο άντεξε περίπου έξι μήνες χωρίς παροχή αερίου, ηλεκτρισμού ή νερού σε ορισμένα στάδια της πολιορκίας.[8]

Μετά τον πόλεμο, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία καταδίκασε τέσσερις Σέρβους αξιωματούχους για πολυάριθμες κατηγορίες εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας που διέπραξαν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, συμπεριλαμβανομένης της τρομοκρατίας. Ο Στάνισλαβ Γκάλιτς[9] και ο Ντράγκομιρ Μιλόσεβιτς[10] καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη και 29 χρόνια κάθειρξη αντίστοιχα. Οι ανώτεροί τους, Ράντοβαν Κάρατζιτς[11] και Ράτκο Μλάντιτς, δικάστηκαν επίσης και καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη. [12] [13]

Ιστορικό

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από την ίδρυσή της μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τη διάλυσή της το 1991 και το 1992, η κυβέρνηση της Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας κατέστειλε τα εθνικιστικά κινήματα που υπήρχαν μεταξύ των πολλών εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων που αποτελούσαν τον πληθυσμό της χώρας, μια πολιτική που εμπόδισε την εμφάνιση χάους και διάλυση του κράτους. Όταν ο μακροχρόνιος ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας Στρατάρχης Γιόσιπ Μπροζ Τίτο πέθανε το 1980, αυτή η πολιτική περιορισμού υπέστη δραματική ανατροπή. Ο εθνικισμός γνώρισε μια αναγέννηση την επόμενη δεκαετία μετά το ξέσπασμα της βίας στο Κοσσυφοπέδιο.[14] Ενώ ο στόχος των Σέρβων εθνικιστών ήταν ο συγκεντρωτισμός μιας Σερβοκρατούμενης Γιουγκοσλαβίας, άλλες εθνικότητες στη Γιουγκοσλαβία φιλοδοξούσαν να ομοσπονδιοποιήσουν και να αποκεντρώσουν το κράτος. [15][16]

Στις 18 Νοεμβρίου 1990 διεξήχθησαν οι πρώτες πολυκομματικές βουλευτικές εκλογές στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (με τον δεύτερο γύρο να έλαβε χώρα στις 25 Νοεμβρίου). Κατέληξαν σε μια εθνική συνέλευση στην οποία κυριαρχούσαν τρία εθνοτικά κόμματα, τα οποία είχαν σχηματίσει έναν χαλαρό συνασπισμό προκειμένου να εκδιώξουν τους κομμουνιστές από την εξουσία.[17] Οι επακόλουθες ανακηρύξεις ανεξαρτησίας της Κροατίας και της Σλοβενίας και ο πόλεμος που ακολούθησε έφεραν τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τους τρεις λαούς που την απαρτίζουν σε δύσκολη θέση. Σύντομα αναπτύχθηκε μια σημαντική διαίρεση σχετικά με το ζήτημα του αν θα παρέμειναν στη Γιουγκοσλαβική ομοσπονδία (που ευνοούσε συντριπτικά τους Σέρβους) ή θα επιδίωκαν την ανεξαρτησία (συντριπτικά ευνοούμενη από τους Βόσνιους και τους Κροάτες).

Οι Σέρβοι βουλευτές, αποτελούμενοι κυρίως από μέλη του Σερβικού Δημοκρατικού Κόμματος, εγκατέλειψαν το κεντρικό κοινοβούλιο στο Σεράγεβο και σχημάτισαν τη Συνέλευση του Σερβικού Λαού της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης στις 24 Οκτωβρίου 1991, η οποία σηματοδότησε το τέλος του τριεθνικού συνασπισμού που είχε κυβερνήσει μετά τις εκλογές του 1990. Αυτή η Συνέλευση ίδρυσε τη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στις 9 Ιανουαρίου 1992, η οποία μετέπειτα έγινε η Δημοκρατία Σέρπσκα τον Αύγουστο του 1992.

Καθ' όλη τη διάρκεια του 1990, το σχέδιο RAM αναπτύχθηκε από τη Διοίκηση Κρατικής Ασφάλειας (SDB ή SDS) και μια ομάδα επιλεγμένων Σέρβων αξιωματικών του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού με σκοπό την οργάνωση των Σέρβων εκτός Σερβίας, την εδραίωση του ελέγχου του νεοσύστατου Σερβικού Δημοκρατικού Κόμματος και την συγκέντρωση όπλων και πυρομαχικών.[18] Το σχέδιο είχε σκοπό να προετοιμάσει το πλαίσιο για μια τρίτη Γιουγκοσλαβία στην οποία όλοι οι Σέρβοι μαζί με τα εδάφη τους θα ζούσαν μαζί στο ίδιο κράτος. Ανήσυχη, η κυβέρνηση της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης κήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Γιουγκοσλαβία στις 15 Οκτωβρίου 1991, ενώ λίγο ακολούθησε η ίδρυση της Σερβικής Εθνοσυνέλευσης από τους Σερβοβόσνιους.[19]

Μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Βοσνίας ακολούθησε δημοψήφισμα στις 29 Φεβρουαρίου και την 1η Μαρτίου 1992, το οποίο μποϊκοτάρισε η συντριπτική πλειοψηφία των Σέρβων. Η συμμετοχή στο δημοψήφισμα ήταν 63,4% με το 99,7% των ψηφοφόρων να επιλέγουν την ανεξαρτησία.[20]

Χρονοδιάγραμμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έναρξη του πολέμου

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε πολλά σημεία ξέσπασε βία κατά τη διάρκεια και μετά το δημοψήφισμα. Την 1η Μαρτίου, ένας ένοπλος άνοιξε πυρ σε μια σερβοβόσνια γαμήλια πομπή στη Baščaršija, το ιστορικό κέντρο του Σεράγεβο. Οι καλεσμένοι κουβαλούσαν και κυμάτιζαν σερβικές σημαίες, πράξη την οποία οι Βόσνιοι, που υποστήριζαν κυρίως την ανεξαρτησία, ερμήνευσαν ως εσκεμμένη πρόκληση. Ο πατέρας του γαμπρού σκοτώθηκε και ένας ορθόδοξος ιερέας τραυματίστηκε.[21][22] Μερικοί από τους μάρτυρες αναγνώρισαν τον δράστη ως τον Ράμιζ Ντελάλιτς, έναν Βόσνιο γκάνγκστερ που είχε γίνει όλο και πιο θρασύς από την κατάρρευση του κομμουνισμού. Ένταλμα σύλληψης εκδόθηκαν για τον ίδιο και έναν άλλο δράστη, αλλά η αστυνομία του Σεράγεβο κατέβαλε ελάχιστη προσπάθεια για τη σύλληψή τους. Η δολοφονία καταγγέλθηκε από την Διοίκηση Κρατικής Ασφάλειας, η οποία κατηγόρησε την κυβέρνηση ήταν συνένοχη στο συμβάν, όπως αποδεικνύεται από την αποτυχία της να συλλάβει τους υπόπτους.[23] Ένας εκπρόσωπος της Διοίκησης Κρατικής Ασφάλειας ισχυρίστηκε ότι η επίθεση στον γάμο ήταν απόδειξη του θανάσιμου κινδύνου που θα υπόκεινταν οι Σέρβοι σε μια ανεξάρτητη Βοσνία. Η δήλωση αυτή απορρίφθηκε από τον ιδρυτή του Πατριωτικού Συνδέσμου, Σεφέρ Χαλίλοβιτς, ο οποίος δήλωσε ότι η πομπή δεν ήταν γάμος αλλά στην πραγματικότητα μια προβοκάτσια. [24]

Στις 2 Μαρτίου, Σέρβοι παραστρατιωτικοί έστησαν οδοφράγματα και τοποθέτησαν ελεύθερους σκοπευτές κοντά στο κτίριο του κοινοβουλίου του Σεράγεβο, αλλά οι ενέργειες τους ματαιώθηκε από χιλιάδες πολίτες του Σεράγεβο που βγήκαν στους δρόμους και τοποθετήθηκαν μπροστά στους ελεύθερους σκοπευτές.[25] Ένοπλοι Βόσνιοι γνωστοί ως τα «Πράσινα Μπερέ» έστησαν επίσης οδοφράγματα μέσα και γύρω από το Σεράγεβο. Περισσότερα οδοφράγματα εμφανίστηκαν κοντά στη Μπάνια Λούκα και ένας αυτοκινητιστής σκοτώθηκε από ένοπλους Σέρβους στο Ντομπότζ. Μέχρι το τέλος της ημέρας, δώδεκα άνθρωποι είχαν σκοτωθεί στις συμπλοκές.[26] Μετά την επίσημη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από τη Γιουγκοσλαβία στις 3 Μαρτίου 1992, ξέσπασαν σποραδικές μάχες μεταξύ Σέρβων και κυβερνητικών δυνάμεων σε όλη την επικράτεια, [27] οι οποίες συνεχίστηκαν στην πορεία προς την αναγνώριση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ως ανεξάρτητο κράτος.[28]

Στις 3 Μαρτίου, ο Βόσνιος πρόεδρος Αλία Ιζετμπέκοβιτς ισχυρίστηκε ότι οι Σέρβοι από το Πάλε βάδιζαν στο Σεράγεβο. Σύντομα ξέσπασαν μάχες στην πόλη Μποσάνσκι Μπροντ. Έντεκα Σέρβοι σκοτώθηκαν στο χωριό Σιέκοβατς έξω από το Μπροντ στις 26 Μαρτίου και η Διοίκηση Κρατικής Ασφάλειας ισχυρίστηκε ότι σφαγιάστηκαν από μια Κροατοβοσνιακή πολιτοφυλακή. Η πόλη πολιορκήθηκε και βομβαρδίστηκε από τον Γιουγκοσλαβικό Λαϊκό Στρατό (ΓΛΣ) και τους σερβικούς παραστρατιωτικούς στις 29 Μαρτίου. [22]Υπήρξαν περαιτέρω συγκρούσεις στη Bijeljina, η οποία δέχθηκε επίθεση από μια σερβική δύναμη με επικεφαλής τη Σερβική εθελοντική φρουρά. Στις 4 Απριλίου, η κυβέρνηση της Βοσνίας ανακοίνωσε γενική κινητοποίηση. Η Διοίκηση Κρατικής Ασφάλειας απάντησε ότι αυτή η πράξη έφερε το Σεράγεβο ένα βήμα πιο κοντά στον πόλεμο.[29]

Στις 4 Απριλίου 1992, όταν ο Ιζετμπέκοβιτς διέταξε όλους τους εφέδρους και την αστυνομία στο Σεράγεβο να κινητοποιηθούν και την Διοίκηση Κρατικής Ασφάλειας για εκκένωση των Σέρβων της πόλης, ήρθε η «ρήξη μεταξύ της κυβέρνησης της Βοσνίας και των Σέρβων».[30] Την επόμενη μέρα, Σέρβοι αστυνομικοί επιτέθηκαν σε αστυνομικά τμήματα και σε σχολή εκπαίδευσης του Υπουργείου Εσωτερικών. Από την επίθεση σκοτώθηκαν δύο αξιωματικοί και ένας πολίτης. Η Προεδρία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης την επόμενη μέρα.[28] Αργότερα εκείνη την ημέρα, Σέρβοι παραστρατιωτικοί στο Σεράγεβο επανέλαβαν τη δράση τους όπως τον προηγούμενο μήνα. Ένα πλήθος διαδηλωτών για την ειρήνη, μεταξύ 50.000 και 100.000 ατόμων που αποτελούνταν από όλες τις εθνοτικές ομάδες, συγκεντρώθηκαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας.[25] Όταν ένα μεγάλο πλήθος πλησίασε ένα οδόφραγμα, ένας διαδηλωτής σκοτώθηκε από τις σερβικές δυνάμεις.[31] Έξι Σέρβοι ελεύθεροι σκοπευτές συνελήφθησαν, αλλά ανταλλάχθηκαν όταν οι Σέρβοι απείλησαν να σκοτώσουν τον διοικητή της βοσνιακής αστυνομικής ακαδημίας που συνελήφθη την προηγούμενη μέρα με την κατάληψη της ακαδημίας.[32][33]

Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη έλαβε διεθνή αναγνώριση στις 6 Απριλίου 1992.[34] Η κοινή άποψη είναι ότι ο πόλεμος ξεκίνησε εκείνη την ημέρα.[35]

Στις 6 Απριλίου, οι σερβικές δυνάμεις άρχισαν να βομβαρδίζουν το Σεράγεβο και τις επόμενες δύο ημέρες διέσχισαν τον ποταμό Δρίνα από τη Σερβία και πολιόρκησαν το Ζβόρνικ, το Βίσεγκραντ και τη Φότσα.[30] Όλη η Βοσνία μπήκε στον πόλεμο μέχρι τα μέσα Απριλίου. [30] Ωστόσο υπήρξαν κάποιες προσπάθειες για να σταματήσει η βία.[36] Στις 27 Απριλίου, η κυβέρνηση της Βοσνίας διέταξε τον Γιουγκοσλαβικό Λαϊκό Στρατό να τεθεί υπό πολιτικό έλεγχο ή να εκδιωχθεί, κάτι που ακολούθησε μια σειρά συγκρούσεων στις αρχές Μαΐου μεταξύ των δύο. Στις 2 Μαΐου, τα Πράσινα Μπερέ αντέδρασαν σε μια αποδιοργανωμένη Σερβική επίθεση με στόχο να κόψει το Σεράγεβο στα δύο. [37] Στις 3 Μαΐου, ο Ιζετμπέκοβιτς απήχθη στο Αεροδρόμιο του Σεράγεβο από αξιωματικούς του ΓΛΣ και χρησιμοποιήθηκε για την ασφαλή διέλευση των στρατευμάτων του ΓΛΣ από το κέντρο του Σεράγεβο. [37] Ωστόσο, οι αμυντικές δυνάμεις της Βοσνίας αθέτησαν τη συμφωνία και έστησαν ενέδρα στην αποχωρούσα συνοδεία του ΓΛΣ, η οποία δυσαρέστησε όλες τις πλευρές. [37] Μια εκεχειρία και συμφωνία για την αποχώρηση του ΓΛΣ υπογράφηκε στις 18 Μαΐου, ενώ στις 20 Μαΐου η προεδρία της Βοσνίας κήρυξε τον ΓΛΣ ως δύναμη κατοχής.[37]

Ο Γιουγκοσλαβικός Λαϊκός Στρατός επιτέθηκε στην Ακαδημία του Υπουργείου Εκπαίδευσης στη Βράτσα, στην κεντρική αποθήκη του τραμ και στην περιοχή της Παλιάς Πόλης με όλμους, πυροβολικό και πυρά από τανκς. Η κυβέρνηση της Βοσνίας περίμενε από τη διεθνή κοινότητα να αναπτύξει μια ειρηνευτική δύναμη μετά την αναγνώριση, αλλά αυτή δεν υλοποιήθηκε εγκαίρως για να αποτρέψει το ξέσπασμα του πολέμου σε ολόκληρη τη χώρα.

Εδάφη ελεγχόμενα από τις σερβικές δυνάμεις.

Τα στρατεύματα των Σερβοβόσνιων και του Γιουγκοσλαβικού Λαϊκού Στρατού κατέκλυσαν τις ανεπαρκώς εξοπλισμένες και απροετοίμαστες δυνάμεις ασφαλείας της Βοσνίας και απέκτησαν τον έλεγχο μεγάλων περιοχών της βοσνιακής επικράτειας, ξεκινώντας με επιθέσεις εναντίον Βόσνιων αμάχων στα ανατολικά. Σερβικές στρατιωτικές, αστυνομικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις επιτέθηκαν σε πόλεις και χωριά και στη συνέχεια, μερικές φορές με τη βοήθεια των ντόπιων Σέρβων κατοίκων, εφάρμοσαν αυτό που σύντομα έγινε η τυπική διαδικασία επιχειρησιακή λειτουργίας τους: Σπίτια και διαμερίσματα λεηλατήθηκαν ή κάηκαν συστηματικά, άμαχοι συγκεντρώθηκαν, κάποιοι ξυλοκοπήθηκαν ή σκοτώθηκαν και οι άντρες χωρίστηκαν από τις γυναίκες. Πολλοί από τους άνδρες απομακρύνθηκαν με τη βία σε στρατόπεδα κράτησης. Οι γυναίκες ήταν και αυτές έγκλειστες σε κέντρα κράτησης σε εξαιρετικά ανθυγιεινές συνθήκες και υπέστησαν πολυάριθμες σοβαρές κακοποιήσεις. Οι επιζώντες κατέθεσαν ότι Σέρβοι στρατιώτες και αστυνομικοί επισκέπτονταν τα κέντρα κράτησης, επέλεγαν μία ή περισσότερες γυναίκες, τις έβγαζαν έξω και τις βίαζαν.[38]

Στις 22 Απριλίου, μια συγκέντρωση ειρήνης μπροστά από το κτίριο της Συνέλευσης της Δημοκρατίας διαλύθηκε από πυροβολισμούς από το κοντινό ξενοδοχείο Holiday Inn. [9] Μέχρι τα τέλη Απριλίου, η μορφή της πολιορκίας είχε καθιερωθεί σε μεγάλο βαθμό. Στο σερβικό προάστιο του Σαράγεβο, Ιλίντζα, σημειώθηκαν σφοδρές μάχες μεταξύ των τοπικών σερβικών δυνάμεων από τη μία πλευρά και διαφόρων δυνάμεων της Βοσνίας από την άλλη. Οι ντόπιοι Σέρβοι σύντομα σχημάτισαν την Ταξιαρχία Ιλίντζα, η οποία έγινε μέρος του Σώματος Σαράγεβο-Ρομανίντζα του VRS. [39]

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Connelly, Charlie (8 October 2005). «The new siege of Sarajevo». The Times (Ηνωμένο Βασίλειο). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-05-05. https://web.archive.org/web/20200505131350/https://www.thetimes.co.uk/. Ανακτήθηκε στις 10 May 2010. 
  2. ↑ Hartmann, Florence (Ιουλίου 2007). «A statement at the seventh biennial meeting of the International Association of Genocide Scholars». Helsinki. Ανακτήθηκε στις 11 Μαΐου 2010. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Bassiouni, Cherif (27 Μαΐου 1994). «Final report of the United Nations Commission of Experts established pursuant to security council resolution 780 (1992) – Annex VI – part 1 – Study of the battle and siege of Sarajevo». United Nations. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Φεβρουαρίου 2001. Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2010. 
  4. ↑ Srećko Latal (25 Ιουνίου 1995). «Bosnian Army Says Battle for Sarajevo Will Last Months». Associated Press. Ανακτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2013. 
  5. ↑ «The Siege of Sarajevo: 'The blood of children has a different texture on white snow' – a survivor speaks, 20 years on». The Northern Echo. 9 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2015. 
  6. ↑ Strange, Hannah (12 December 2007). «Serb general Dragomir Milosevic convicted over Sarajevo siege». The Times (Ηνωμένο Βασίλειο). http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article3039582.ece. Ανακτήθηκε στις 10 May 2010. [νεκρός σύνδεσμος]
  7. ↑ John Kifner (6 December 1993). «Stalemate Like a Victory for Sarajevo». The New York Times. https://www.nytimes.com/1993/12/06/world/stalemate-like-a-victory-for-sarajevo.html. Ανακτήθηκε στις 15 April 2013. 
  8. ↑ Stacy Sullivan (12 October 1995). «Lights, Water, Action: Life in Sarajevo Returns to the Basics». CSMonitor.com. https://www.csmonitor.com/1995/1012/12012.html. Ανακτήθηκε στις 15 April 2013. 
  9. ↑ 9,0 9,1 «ICTY: Stanislav Galić judgement» (PDF). ICTY. 30 Νοεμβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  10. ↑ «ICTY: Dragomir Milošević judgement» (PDF). ICTY. 12 Νοεμβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  11. ↑ Tran, Mark (2 Μαρτίου 2010). «Radovan Karadzic claims Bosnian Muslims 'killed own people' in Sarajevo». The Guardian. Ηνωμένο Βασίλειο. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2010. 
  12. ↑ «UN appeals court increases Radovan Karadzic's sentence to life imprisonment». The Washington Post. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 March 2019. https://web.archive.org/web/20190322075741/https://www.washingtonpost.com/world/un-appeals-court-increases-radovan-karadzics-sentence-to-life-imprisonment/2019/03/20/ece3a78e-4b18-11e9-8cfc-2c5d0999c21e_story.html. Ανακτήθηκε στις 2019-03-20. 
  13. ↑ Bowcott, Owen; Borger, Julian (22 November 2017). «Ratko Mladic found guilty». The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2017/nov/22/ratko-mladic-convicted-of-genocide-and-war-crimes-at-un-tribunal. Ανακτήθηκε στις 25 November 2017. 
  14. ↑ Pavkovic, Aleksandar (1997). The fragmentation of Yugoslavia: nationalism and war in the Balkans. MacMillan Press. σελ. 85. ISBN 0-312-23084-2. 
  15. ↑ Krieger, Joel (2001). The Oxford Companion to Politics of the World 2nd ed. Oxford University Press. σελ. 476. 
  16. ↑ Crnobrnja, Mihailo (1994). The Yugoslav drama. I. B. Tauris & Co. σελ. 107. ISBN 1-86064-126-1. 
  17. ↑ «The Balkans: A post-Communist History» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 1 Ιουλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2006. 
  18. ↑ Judah, Tim (2008). The Serbs: History, Myth and the Destruction of Yugoslavia. Yale University Press. σελ. 273. ISBN 9780300147841. 
  19. ↑ Lukic, Reneo· Lynch, Allen (1996). Europe from the Balkans to the Urals: The Disintegration of Yugoslavia and the Soviet Union. SIPRI, Oxford University Press. σελ. 204. ISBN 9780198292005. 
  20. ↑ «The Referendum on Independence in Bosnia-Herzegovina: February 29 – March 1, 1992». Commission on Security and Cooperation in Europe. 1992. σελ. 19. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Μαΐου 2011. Ανακτήθηκε στις 28 Δεκεμβρίου 2009. 
  21. ↑ Kumar, Radha (1999). Divide and Fall? Bosnia in the Annals of Partition. Verso. σελ. 38. ISBN 978-1-85984-183-9. 
  22. ↑ 22,0 22,1 Judah, Tim (2008). The Serbs: History, Myth and the Destruction of Yugoslavia. Yale University Press. σελίδες 320–321. ISBN 9780300147841. 
  23. ↑ Donia, Robert J. (2014). Radovan Karadzic: Architect of the Bosnian Genocide. Cambridge University Press. σελ. 162. ISBN 9781107073357. 
  24. ↑ Morrison, Kenneth (2016). Sarajevo's Holiday Inn on the Frontline of Politics and War. Springer. σελ. 88. ISBN 9781137577184. 
  25. ↑ 25,0 25,1 Malcolm, Noel (1996). Bosnia: A Short History. New York University Press. σελ. 231. ISBN 0-8147-5561-5. 
  26. ↑ War Crimes in Bosnia-Hercegovina, Volume 1. Human Rights Watch. 1992. σελίδες 18–19. ISBN 978-1-56432-083-4. 
  27. ↑ Cannon, P., The Third Balkan War and Political Disunity: Creating A Cantonal Constitutional System for Bosnia-Herzegovina, Jrnl. Trans. L. & Pol., Vol. 5-2
  28. ↑ 28,0 28,1 Nizich, Ivana (1992). War Crimes in Bosnia-Hercegovina. Helsinki Watch. σελίδες 18–20. ISBN 1-56432-083-9. 
  29. ↑ Morrison, Kenneth (2016). Sarajevo's Holiday Inn on the Frontline of Politics and War. Springer. σελ. 103. ISBN 9781137577184. 
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Burg & Shoup 1999, σελ. 129.
  31. ↑ Donia 2006, σελ. 284.
  32. ↑ O'Shea, B. (2005). The Modern Yugoslav Conflict 1991–1995: Perception, Deception and Dishonesty. Frank Cass. σελ. 35. ISBN 9780415357050. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2015. 
  33. ↑ Kemal Kurspahić (2003). Prime Time Crime: Balkan Media in War and Peace. US Institute of Peace Press. σελ. 99. ISBN 978-1-929223-39-8. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2013. 
  34. ↑ Bose 2009, σελ. 124.
  35. ↑ Mulaj 2008, σελ. 53, Hammond 2007, σελ. 51
  36. ↑ Burg & Shoup 1999, σελίδες 129–131.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 Burg & Shoup 1999, σελ. 131.
  38. ↑ «ICTY: The attack against the civilian population and related requirements». 
  39. ↑ Palelive.com, Admin (29 Σεπτεμβρίου 2013). «Služen parastos poginulim pripadnicima Srpske garde Ilidža | Palelive.com». 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πολιορκία_του_Σαράγεβο&oldid=10778887"