Πολιτικά Δικαστήρια

Τα Πολιτικά Δικαστήρια είναι τα δικαστήρια τα οποία είναι αρμόδια για την επίλυση ιδιωτικών διαφορών, για την εκδίκαση δηλαδή διαφορών μεταξύ ιδιωτών. Το δικαίωμα προσφυγής σε δικαστήριο για την επίλυση μιας ιδιωτικής διαφοράς ή για την ικανοποίηση ενός δικαιώματος ή μιας απαίτησης κατά άλλου ιδιώτη αποτελεί ατομικό δικαίωμα και αναγκαία συνέπεια της απαγόρευσης της αυτοδικίας, της απαγόρευσης δηλαδή να επιβάλλει κανείς τα δικαιώματά του σε βάρος τρίτων χωρίς τη μεσολάβηση οργάνων της πολιτείας.

Το Σύνταγμα στο άρθρο 20 παρ. 1 ορίζει ότι:

Καθένας έχει δικαίωμα στην παροχή έννομης προστασίας από τα δικαστήρια και μπορεί να αναπτύξει σ' αυτά τις απόψεις του για τα δικαιώματα ή συμφέροντά του, όπως νόμος ορίζει.

Περαιτέρω, στο άρθρο 94 παρ. 2 ορίζεται ότι:

Στα πολιτικά δικαστήρια υπάγονται οι ιδιωτικές διαφορές, καθώς και υποθέσεις εκούσιας δικαιοδοσίας, όπως νόμος ορίζει.

Σύμφωνα με το άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η οποία κυρώθηκε από την Ελλάδα με το νομοθετικό διάταγμα 53/1974

Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα όπως η υπόθεσίς του δικασθή δικαίως, δημοσία και εντός λογικής προθεσμίας, υπό ανεξαρτήτου και αμερολήπτου δικαστηρίου, νομίμως λειτουργούντος, το οποίον θα αποφασίση είτε επί των αμφισβητήσεων επί των δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του αστικής φύσεως, είτε επί του βασίμου πάσης εναντίον του κατηγορίας ποινικής φύσεως.

Από τις ανωτέρω διατάξεις προκύπτει ότι η θέσπιση πολιτικών δικαστηρίων για την επίλυση των ιδιωτικών διαφορών είναι υποχρέωση της πολιτείας απέναντι στους πολίτες.

Στην Ελλάδα τα πολιτικά δικαστήρια συγκροτούνται από τακτικούς δικαστές. Σε χώρες όμως του αγγλοσαξωνικού δικαίου (παλαιότερα στην Αγγλία και σήμερα ακόμα στις ΗΠΑ) τα πολιτικά δικαστήρια συγκροτούνται (όπως και τα ποινικά) από ενόρκους, δηλαδή πολίτες που λειτουργούν ως δικαστές. Το αμερικανικό Σύνταγμα κατοχυρώνει μάλιστα στην 7η τροποποίηση (7th Amendment) το δικαίωμα ιδιωτικές διαφορές σε ομοσπονδιακό επίπεδο να εκδικάζονται από δικαστήρια ενόρκων:

In Suits at common law, where the value in controversy shall exceed twenty dollars, the right of trial by jury shall be preserved, and no fact tried by a jury, shall be otherwise re-examined in any Court of the United States, than according to the rules of the common law.

Στο ελληνικό δίκαιο η αρμοδιότητα των Πολιτικών Δικαστηρίων καθορίζεται κατά κανόνα από την αξία του αντικειμένου της διαφοράς, το ύψος της απαίτησης δηλαδή του ενάγοντος, και σε ορισμένες περιπτώσεις από τη φύση της διαφοράς. Διαφορές μικρότερης αξίας δικάζονται από μονομελή δικαστήρια, ενώ μεγαλύτερης αξίας από πολυμελή. Όλες οι δικαστικές αποφάσεις υπόκεινται κατά κανόνα σε ένδικα μέσα. Οι περισσότερες αποφάσεις εκτός από υποθέσεις πολύ μικρής αξίας υπόκεινται σε έφεση ενώπιον ανωτέρου δικαστηρίου, ενώ όλες ανεξαιρέτως οι αποφάσεις υπόκεινται σε αίτηση αναίρεσης ενώπιον του Αρείου Πάγου.

Η διαδικασία που ακολουθείται ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων καθορίζεται από την Πολιτική Δικονομία.

Στις ιδιωτικές περιουσιακές υποθέσεις υπάρχει η δυνατότητα εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς με την υπαγωγή της σε διαιτησία. Τα μέρη μπορούν να αναθέσουν την εκδίκαση της υπόθεσης σε κάποιον τρίτο (όχι απαραίτητα τακτικό δικαστή), ο οποίος εκδίδει δεσμευτική για τα μέρη διαιτητική απόφαση. Ακόμα όμως κι αυτές οι αποφάσεις υπόκεινται σε κάποιας μορφής δικαστικό έλεγχο για την τήρηση στοιχειωδών κανόνων δίκαιης δίκης (αμεροληψία του διαιτητή, ακρόαση όλων των μερών κλπ.).