Πρωσικός Διαμελισμός
| Πρωσικός Διαμελισμός | |
|---|---|
| Κοινοπολιτεία | |
 Η Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία το 1772 | |
| Εξάλειψη | |
 Οι τρεις διαμελισμοί της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Ο Ρωσικός Διαμελισμός (κόκκινο), ο Αυστριακός Διαμελισμός (πράσινο) και ο Πρωσικός Διαμελισμός (μπλε) |
Ο Πρωσικός Διαμελισμός (πολωνικά: Zabór pruski), ή Πρωσική Πολωνία, αναφέρεται στα πρώην εδάφη της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας που αποκτήθηκαν κατά τους διαμελισμούς της Πολωνίας, στα τέλη του 18ου αιώνα από το Βασίλειο της Πρωσίας.[1] Η απόκτηση της Πρωσίας ανήλθε σε 141.400 χλμ2 γης που αποτελούσε πρώην δυτικό έδαφος της Κοινοπολιτείας. Ο πρώτος διαμελισμός υπό την ηγεσία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας με τη συμμετοχή της Πρωσίας έγινε το 1772, ο δεύτερος το 1793 και ο τρίτος το 1795, με αποτέλεσμα να εξαλειφθεί η Πολωνία ως κράτος για τα επόμενα 123 χρόνια.[2]
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το Βασίλειο της Πρωσίας απέκτησε πολωνικά εδάφη και στους τρεις στρατιωτικούς διαμελισμούς.[2]
Πρώτος διαμελισμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο πρώτος διαμελισμός της Πολωνίας το 1772 περιελάμβανε την προσάρτηση της πρώην πολωνικής Πρωσίας από τον Φρειδερίκο Β΄, ο οποίος εγκατέστησε γρήγορα πάνω από 57.000 γερμανικές οικογένειες εκεί για να στερεοποιήσει τα νέα του αποκτήματα.[3] Στον πρώτο διαμελισμό, ο Φρειδερίκος προσπάθησε να εκμεταλλευτεί και να αναπτύξει οικονομικά την Πολωνία ως μέρος του ευρύτερου στόχου του να εμπλουτίσει την Πρωσία[1]-4">[4] και την περιέγραψε ως «αγκινάρα, έτοιμη να καταναλωθεί φύλλο φύλλο».[5] Ήδη από το 1731 ο Φρειδερίκος είχε προτείνει ότι η χώρα του θα επωφεληθεί από την προσάρτηση της πολωνικής επικράτειας.[6] Μέχρι το 1752, είχε προετοιμάσει το έδαφος για το διαμελισμό Πολωνίας-Λιθουανίας, με σκοπό να πετύχει τον στόχο του να χτίσει μια εδαφική γέφυρα μεταξύ της Πομερανίας, του Βρανδεμβούργου και των επαρχιών του στην Ανατολική Πρωσία.[2]-7">[7] Τα νέα εδάφη θα παρείχαν επίσης μια αυξημένη φορολογική βάση, πρόσθετους πληθυσμούς για τον Πρωσικό Στρατό και θα χρησίμευαν ως υποκατάστατο για τις άλλες υπερπόντιες αποικίες των άλλων μεγάλων δυνάμεων.[8]
Ο Φρειδερίκος δεν δικαιολογούσε τις κατακτήσεις του σε εθνοτική βάση. Ακολούθησε μια ιμπεριαλιστική πολιτική επικεντρωμένη στα συμφέροντα ασφαλείας του κράτους του.[9] Ωστόσο, ο Φρειδερίκος χρησιμοποίησε την προπαγάνδα για να δικαιολογήσει το διαμελισμό και την οικονομική εκμετάλλευση της Πολωνίας, παρουσιάζοντας τις κεκτημένες επαρχίες ως υπανάπτυκτες και που χρήζουν βελτίωσης από την πρωσική κυριαρχία. Αυτοί οι ισχυρισμοί έγιναν μερικές φορές αποδεκτοί από τη μετέπειτα γερμανική ιστοριογραφία και μπορούν ακόμη να βρεθούν σε σύγχρονα έργα.[10] Ο Φρειδερίκος έγραψε ότι η Πολωνία είχε «τη χειρότερη κυβέρνηση στην Ευρώπη με εξαίρεση την Οθωμανική Αυτοκρατορία».[11] Μετά από μια παρατεταμένη επίσκεψη στη Δυτική Πρωσία το 1773, ο Φρειδερίκος ενημέρωσε τον Βολταίρο για τα ευρήματά του και τα επιτεύγματά του: «Κατάργησα τη δουλοπαροικία, αναμόρφωσα τους νόμους των αγρίων, άνοιξα ένα κανάλι που ενώνει όλους τους κύριους ποταμούς. Ξανάχτισα εκείνα τα χωριά που είχαν ισοπεδωθεί ολοσχερώς μετά την πανούκλα το 1709. Στράγγιξα τα έλη και δημιούργησα μια αστυνομική δύναμη εκεί όπου δεν υπήρχε... Δεν είναι λογικό να επιτραπεί στη χώρα που έβγαλε τον Κοπέρνικο να εμπλακεί στη βαρβαρότητα που προκύπτει από την τυραννία. Αυτοί που έως τώρα ήταν στην εξουσία κατέστρεψαν τα σχολεία, νομίζοντας ότι οι αμόρφωτοι άνθρωποι καταπιέζονται εύκολα. Αυτές οι επαρχίες δεν μπορούν να συγκριθεί με καμία ευρωπαϊκή χώρα - ο μόνος παράλληλος θα ήταν ο Καναδάς».[12] Ωστόσο, σε επιστολή του προς τον αγαπημένο αδελφό του, Πρίγκιπα Ερρίκο, ο Φρειδερίκος παραδέχθηκε ότι οι πολωνικές επαρχίες ήταν οικονομικά συμφέρουσες:
- Είναι ένα πολύ καλό και συμφέρον απόκτημα τόσο από οικονομικής όσο και από πολιτικής άποψης. Για να διεγείρω λιγότερη ζήλια, λέω σε όλους ότι στα ταξίδια μου έχω δει μόνο άμμο, πεύκα, χερσότοπους και Εβραίους. Παρόλα αυτά, υπάρχει πολλή δουλειά να γίνει. Δεν υπάρχει τάξη, ούτε σχεδιασμός και οι πόλεις είναι σε θλιβερή κατάσταση.[13]
Ο μακροπρόθεσμος στόχος του Φρειδερίκου ήταν να εκτοπίσει τους Πολωνούς από την κατακτημένη περιοχή[14] και να την αποικίσει με Γερμανούς, τους οποίους θεωρούσε καλύτερους εργάτες.[3] Για να επιτύχει αυτόν τον στόχο, ο Φρειδερίκος κάλεσε χιλιάδες Γερμανούς αποίκους στα κατακτημένα εδάφη με υποσχέσεις για ελεύθερη γη.[15] Επίσης, ασχολήθηκε με τη λεηλασία της πολωνικής περιουσίας, οικειοποιώντας σταδιακά τα πολωνικά κτήματα του στέμματος και μοναστήρια[16] και τα αναδιανέμησε στους Γερμανούς γαιοκτήμονες.[8] Στόχευε επίσης να εκδιώξει τους Πολωνούς ευγενείς — θεωρούνταν σπάταλοι, τεμπέληδες και αμελείς [17] — από τη γη τους, φορολογώντας τους με συντελεστή υψηλότερο από άλλες περιοχές της Πρωσίας,[8] που αύξησε το οικονομικό τους βάρος και μείωσε την εξουσία τους.[18] Το 1783, ο Φρειδερίκος ψήφισε επίσης νομοθεσία που επέτρεπε την εξαγορά γης ευγενών.[19] Αυτή η νομοθεσία επέτρεπε τη ελεύθερη απομόνωση των κτημάτων των Πολωνών ευγενών, έτσι ώστε αυτή η ιδιοκτησία να μπορεί να αγοραστεί από Γερμανούς αποίκους.[20] Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ένα μεγαλύτερο ποσοστό γης ευγενών να μεταβιβαστεί σε αστούς ιδιοκτήτες από ότι σε οποιοδήποτε άλλο μέρος της γης των Πρώσων.[21] Τελικά, ο Φρειδερίκος εγκατέστησε 300.000 αποίκους σε εδάφη που είχε κατακτήσει.[8]
Ο Φρειδερίκος ανέλαβε την εκμετάλλευση του πολωνικού εδάφους με το πρόσχημα μιας διαφωτισμένης εκπολιτιστικής αποστολής που τόνιζε την υποτιθέμενη πολιτιστική υπεροχή των πρωσικών τρόπων.[22] Έβλεπε τις απομακρυσμένες περιοχές της Πρωσίας ως βάρβαρες και απολίτιστες.[23] Εξέφρασε αντιπολωνικά αισθήματα όταν περιέγραφε τους κατοίκους, όπου τους αποκαλούσε «απρόσεκτα πολωνικά σκουπίδια».[24] Επίσης συνέκρινε τους Πολωνούς αγρότες δυσμενώς με τους Ιροκουά[11] και ονόμασε τρεις από τους νέους πρωσικούς οικισμούς του από τις αποικιακές περιοχές της Βόρειας Αμερικής: Φλόριντα, Φιλαδέλφεια και Σαρατόγκα.[15] Οι Πολωνοί που έμεναν στα εδάφη επρόκειτο να γερμανοποιηθούν.[8]
Η πολωνική γλώσσα περιθωριοποιήθηκε. Οι δάσκαλοι και οι διευθυντές ενθαρρύνθηκαν να μπορούν να μιλούν γερμανικά και πολωνικά,[25] και αναγνωρίζοντας ότι το βασίλειό του είχε πλέον Πολωνούς κατοίκους, ο Φρειδερίκος συμβούλεψε επίσης τους διαδόχους του να μάθουν πολωνικά.[25] Ωστόσο, τα γερμανικά επρόκειτο να είναι η γλώσσα της εκπαίδευσης.[26] Η εισαγωγή της υποχρεωτικής πρωσικής στρατιωτικής θητείας θα γερμανοποιούσε επίσης τους Πολωνούς.[27] Επίσης, οι Πολωνοί της υπαίθρου αναμίχθηκαν με Γερμανούς γείτονες, ώστε αυτοί οι Πολωνοί να μάθουν τη «εργατικότητα», την «καθαριότητα και την τάξη» και να αποκτήσουν έναν «πρωσικό χαρακτήρα». Με τέτοια μέσα, ο Φρειδερίκος καυχιόταν ότι «θα ξεφορτωθεί σταδιακά όλους τους Πολωνούς».[28]
Δεύτερος διαμελισμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στο δεύτερο διαμελισμό της Πολωνίας το 1793, το Βασίλειο της Πρωσίας προσάρτησε το Γκντανσκ (Ντάντσιχ) και το Τόρουν (Θορν), μέρος του Στέμματος της Πολωνίας από το 1457. Η εισβολή πυροδότησε την πρώτη εξέγερση της Μείζονος Πολωνίας στην Κουγιαβία υπό τον Γιαν Χένρικ Ντομπρόφσκι. Η εξέγερση έληξε αφού ο Στρατηγός Ταντέους Κοστσιούσκο συνελήφθη από τους Ρώσους.
Τρίτος διαμελισμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο επακόλουθος τρίτος διαμελισμός του 1795 σηματοδότησε την πρωσική προσάρτηση της Ποντλάχια, με την υπόλοιπη Μασοβία και την πρωτεύουσα της, Βαρσοβίας (που παραδόθηκε στους Ρώσους είκοσι χρόνια αργότερα από τον Φρειδερίκο Γουλιέλμο Γ΄).[29]
Η δεύτερη εξέγερση της Μείζονος Πολωνίας κατά των πρωσικών δυνάμεων (επίσης υπό τον Στρατηγό Γιαν Χένρικ Ντομπρόφσκι) ξέσπασε στη Μεγάλη Πολωνία το 1806, πριν από την ολική ήττα της Πρωσίας από τον Ναπολέοντα που δημιούργησε το Δουκάτο της Βαρσοβίας το 1807. Ωστόσο, η πτώση του Ναπολέοντα κατά τη Ρωσική Εκστρατεία του, οδήγησε στη διάλυση του Δουκάτου στο Συνέδριο της Βιέννης (1815) και στην επιστροφή του πρωσικού ελέγχου.[2]
Η τρίτη εξέγερση της Μείζονος Πολωνίας υπό τον Λούντβικ Μιεροσουάφσκι πραγματοποιήθηκε το 1846. Η Εξέγερση σχεδιάστηκε για να είναι μέρος μιας γενικής εξέγερσης εναντίον και των τριών κρατών που είχαν διαμελίσει την Πολωνία.[30] Περίπου 254 αντάρτες κατηγορήθηκαν για εσχάτη προδοσία στο Βερολίνο. Δύο χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της Άνοιξης των Εθνών, ξέσπασε η τέταρτη πολωνική εξέγερση μέσα και γύρω από το Πόζναν το 1846, υπό την ηγεσία της Πολωνικής Εθνικής Επιτροπής. Ο Πρωσικός στρατός ειρήνευσε την περιοχή και 1.500 Πολωνοί φυλακίστηκαν στην ακρόπολη του Πόζναν. Η Εξέγερση έδειξε στους Πολωνούς εξεγερμένους ότι δεν υπήρχε καμία δυνατότητα να προσπαθήσουν να διαπραγματευτούν το πολωνικό κράτος με τους Γερμανούς. Μόνο εξήντα χρόνια αργότερα, η εξέγερση της Μείζονος Πολωνίας (1918–1919) στον Πρωσικό Διαμελισμό βοήθησε την Πολωνία να ανακτήσει την ελευθερία της στον απόηχο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.
Κοινωνία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι Πολωνοί στον Πρωσικό Διαμελισμό υπόκεινταν σε εκτεταμένες πολιτικές γερμανοποίησης (Kulturkampf).[31] Ο Φρειδερίκος έφερε 300.000 αποίκους σε εδάφη που κατέκτησε για να διευκολύνει τη γερμανοποίηση.[32]
Αυτή η πολιτική, ωστόσο, είχε το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που περίμενε η γερμανική ηγεσία: αντί να αφομοιωθεί, η πολωνική μειονότητα στη Γερμανική Αυτοκρατορία έγινε πιο οργανωμένη και η εθνική της συνείδηση μεγάλωσε.[31] Από τους τρεις διαμελισμούς, το εκπαιδευτικό σύστημα στην Πρωσία βρισκόταν σε υψηλότερο επίπεδο από ότι στην Αυστρία και τη Ρωσία, ανεξάρτητα από τη βίαιη επίθεσή του στην πολωνική γλώσσα συγκεκριμένα, με αποτέλεσμα την απεργία των παιδιών της Βζέσνια το 1901–04, που οδήγησε σε διώξεις και φυλάκιση για άρνηση να δεχτεί τα γερμανικά σχολικά βιβλία και τα γερμανικά θρησκευτικά.[2][31]
Οικονομία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Από οικονομική σκοπιά, τα εδάφη του Πρωσικού Διαμελισμού ήταν τα πιο ανεπτυγμένα, χάρη στις συνολικές πολιτικές της κυβέρνησης.[31] Η γερμανική κυβέρνηση υποστήριξε την αποτελεσματική γεωργία, τη βιομηχανία, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τις μεταφορές.[31]
Διοικητική διαίρεση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στον πρώτο διαμελισμό, η Πρωσία απέκτησε 38.000 χμ² και περίπου 600.000 κατοίκους.[33] Στο δεύτερο διαμελισμό, η Πρωσία απέκτησε 58.000 χλμ² και περίπου 1 εκατομμύριο κατοίκους. Στον τρίτο διαμελισμό, παρόμοια με το δεύτερο, η Πρωσία απέκτησε 55.000 χλμ² και 1 εκατομμύριο κατοίκους. Συνολικά, η Πρωσία απέκτησε περίπου το 20 τοις εκατό του εδάφους της πρώην Κοινοπολιτείας (149.000 χλμ²) και περίπου το 23 τοις εκατό του πληθυσμού (2,6 εκατομμύρια κάτοικοι). Από γεωγραφική άποψη, τα περισσότερα από τα εδάφη που προσαρτήθηκαν από την Πρωσία αποτελούσαν την επαρχία της Μείζονος Πολωνίας (Wielkopolska).
Το Βασίλειο της Πρωσίας διαίρεσε τα πρώην εδάφη της Κοινοπολιτείας που απέκτησε στα ακόλουθα:
- Περιοχή Νέτσε - από το 1772 έως το 1793
- Νέα Σιλεσία - από το 1795 έως το 1807
- Νέα Ανατολική Πρωσία - από το 1795 έως το 1807
- Νότια Πρωσία - από το 1793 έως το 1806
- Ανατολική Πρωσία - από το 1773 έως το 1829
- Δυτική Πρωσία - από το 1773 έως το 1824
Με την πάροδο του χρόνου οι διοικητικές διαιρέσεις άλλαξαν. Σημαντικές διοικητικές περιοχές της Πρωσίας που δημιουργήθηκαν από πολωνικά εδάφη περιλάμβαναν:
- Μεγάλο Δουκάτο του Πόζεν - από το 1815 έως το 1848
- Επαρχία του Πόζεν - από 1848 έως το 1919
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Ντέιβις 1981, σελ. 112.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Ντέιβις 1981.
- ↑ 3,0 3,1 Ρίτερ 1936.
- [3]_4-0">↑ Scott 2001, σελ. 176.
- ↑ Κλαρκ 2006, σελ. 231.
- ↑ MacDonogh 2000, σελ. 78.
- [4]_7-0">↑ Φρίντριχ 2000, σελ. 189.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Χάγκεν, Γουίλιαμ Γ. (1976). «The Partitions of Poland and the Crisis of the Old Regime in Prussia 1772-1806». Central European History 9 (2): 115–128. doi:. https://www.jstor.org/stable/4545765.
- ↑ Κλαρκ 2006.
- ↑ Φρίντριχ 2000, σελ. 12.
- ↑ 11,0 11,1 Ρίτερ 1936, σελ. 192.
- ↑ Μίτφορντ 1984, σελ. 277.
- ↑ MacDonogh 2000, σελ. 363.
- ↑ Finszch, Norbert· Schirmer, Dietmar (2006). Identity and Intolerance: Nationalism, Racism, and Xenophobia in Germany and the United States. Κέιμπριτζ: Cambridge University Press. σελ. 7. ISBN 978-0-521-59158-4.
- ↑ 15,0 15,1 Kakel, Carroll P. (2013). The Holocaust as Colonial Genocide: Hitler's 'Indian Wars' in the 'Wild East'. Νέα Υόρκη: Springer. σελ. 213. ISBN 978-1-137-39169-8.
- ↑ Konopczyński 1919.
- ↑ Κλαρκ 2006, σελ. 227.
- ↑ Lerski, Jerzy Jan (1996). Wróbel, Piotr, επιμ. Historical Dictionary of Poland, 966-1945. Greenwood Publishing Group. σελ. 148. ISBN 978-0-313-26007-0.
- ↑ Μπζεζίνα, Μάρια (1989). Polszczyzna Niemców (στα Πολωνικά). Państwowe Wydawn. Nauk. ISBN 978-83-01-09347-1.
...ki bylych starostw polskich, dobra pojezuickie i klasztorne, ale już w 1783 r. Fryderyk nakazuje wykupywanie prywatnych majątków polskich.
- ↑ Philippson, Martin (1905). «The First Partition of Poland and the War of the Bavarian Succession». Στο: Wright, John Henry (tr.), επιμ. The Age of Frederick the Great. A History of All Nations from the Earliest Times: Being a Universal Historical Library. XV. Philadelphia: Lea Brothers & Co. σελίδες 227-228.
- ↑ Κλαρκ 2006, σελ. 237.
- ↑ Κλαρκ 2006, σελ. 239.
- ↑ Egremont, Max (2011). Forgotten Land: Journeys among the Ghosts of East Prussia. Νέα Υόρκη: Farrar, Straus, and Giroux. σελ. 36. ISBN 978-0-374-53356-4.
- ↑ Blackbourn 2006, σελ. 303.
- ↑ 25,0 25,1 Koch 1978, σελ. 136.
- ↑ United States Office of Education (1896). Higher Education in Russian, Austrian, and Prussian Poland. Ουάσινγκτον: Government Printing Office. σελίδες 788.
- ↑ Salmonowicz, Stanisław (1993). Polacy i Niemcy wobec siebie: postawy, opinie, stereotypy (1697-1815) : próba zarysu (στα Πολωνικά). Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego.
Służba wojskowa z całą pewnością największym ciężarem dla polskiej ludności, nieckiedy w toku dlugoletniej służby jednostki ulegaly germanizacji
. - ↑ Day, David (2008). Conquest: How Societies Overwhelm Others. Οξφόρδη: Oxford University Press. σελ. 212. ISBN 978-0-19-923934-4.
- ↑ Νόρμαν Ντέιβις (1996). Europe: a history. Oxford University Press. σελίδες 828–. ISBN 978-0-19-820171-7. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2011.
- ↑ Μάριαν Ζαγκούρνιακ, Γιούζεφ Μπούσκο, Wielka historia Polski vol. 4 Polska w czasach walk o niepodległość (1815 - 1864). "Od niewoli do niepodległości (1864 - 1918)", 2003, σελ. 186.
- ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 Άντζεϊ Γκαρλίτσκι, Polsko-Gruziński sojusz wojskowy, Polityka: Wydanie Specjalne 2/2008 Αρχειοθετήθηκε 2018-10-29 στο Wayback Machine., ISSN 1730-0525, σελ. 11–12
- ↑ Γέζι Σουρντικόφσκι, Duch Rzeczypospolitej, 2001 Wydawn. Nauk. PWN, 2001, σελ. 153.
- ↑ Κάπλαν, Χέρμπερτ Χ. (1962). The first partition of Poland. --. New York : Columbia University Press. σελ. 188. Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2021.
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Blackbourn, David (2006). The Conquest of Nature
. Νέα Υόρκη: W.W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-06212-0. - Κλαρκ, Κρίστοφερ (2006). Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia 1600–1947. Κέιμπριτζ, Μασαχουσέτη: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-02385-7.
- Ντέιβις, Νόρμαν (1981). «PREUSSEN: The Prussian Partition (1772-1918)». God's Playground: A History of Poland. Νέα Υόρκη: Columbia University Press. σελίδες 112–138.
- Friedrich, Karin (2000). The Other Prussia: Royal Prussia, Poland and Liberty, 1569–1772. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-58335-0.
- Koch, H. W. (1978). A History of Prussia. Νέα Υόρκη: Barnes & Noble Books. ISBN 978-0-88029-158-3.
- Konopczyński, Władysław (1919). A Brief Outline of Polish History. Μτφρ. Benett, Francis. Γενεύη: Imprimierie Atar.
- MacDonogh, Giles (2000). Frederick the Great: A Life in Deed and Letters. Νέα Υόρκη: St. Martin's Griffin. ISBN 0-312-25318-4.
- Mitford, Nancy (1984) [1970]. Frederick the Great. Νέα Υόρκη: E. P. Dutton. ISBN 0-525-48147-8.
- Ρίτερ, Γκέρχαρντ (1974) [1936]. Frederick the Great: A Historical Profile. Μτφρ. Peter Peret. Μπέρκλεϊ: University of California Press.
- Scott, Hamish (2001). The Emergence of the Eastern Powers 1756–1775. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79269-1.
