Μετάβαση στο περιεχόμενο

Σλουθ (ταινία, 1972)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Σλουθ
(Sleuth)
ΣκηνοθεσίαΤζόζεφ Λ. Μάνκιεβιτς
ΠαραγωγήΜόρτον Γκότλιμπ
ΣενάριοΆντονι Σάφερ
Βασισμένο σεSleuth
από τον Άντονι Σάφερ
ΠρωταγωνιστέςΛόρενς Ολίβιε
Μάικλ Κέιν
ΜουσικήΤζον Άντισον
ΦωτογραφίαΌσβαλντ Μόρις
ΜοντάζΡίτσαρντ Μάντεν
Εταιρεία παραγωγήςPalomar Pictures International
Διανομή20th Century Studios
Πρώτη προβολή1972, 11  Δεκεμβρίου 1972 (Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής)[1] και 12  Ιουλίου 1973 (Ηνωμένο Βασίλειο)[1]
Κυκλοφορία11 Δεκεμβρίου 1972 (ΗΠΑ)
Διάρκεια138 λεπτά
ΠροέλευσηΗνωμένο Βασίλειο [2]
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής [3]
ΓλώσσαΑγγλικά
Προϋπολογισμός$3,5 εκατομμύρια [4]
Ακαθάριστα έσοδα$5,750,000 (ενοικιάσεις) [5]
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Το Σλουθ (αγγλικά: Sleuth) είναι Αμερικανο- Βρετανική ταινία θρίλερ μυστηρίου του 1972 σε σκηνοθεσία του Τζόζεφ Λ. Μάνκιεβιτς με πρωταγωνιστές τους Λόρενς Ολίβιε και Μάικλ Κέιν. Το σενάριο του θεατρικού συγγραφέα Άντονι Σάφερ βασίστηκε στο βραβευμένο με Τόνυ θεατρικό του έργο του 1970. Τόσο ο Ολίβιε όσο και ο Κέιν ήταν υποψήφιοι για Όσκαρ για τις ερμηνείες τους. Αυτή ήταν η τελευταία ταινία του Μάνκιεβιτς. Οι κριτικοί έδωσαν στην ταινία συντριπτικά θετικές κριτικές. [6]

Πλοκή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Άντριου Γουάικ είναι ένας επιτυχημένος συγγραφέας αστυνομικής φαντασίας, ο οποίος ζει σε ένα μεγάλο αρχοντικό γεμάτο με περίτεχνα παιχνίδια και αυτόματα. Αυτός προσκαλεί τον εραστή της γυναίκας του, Μάιλο Τιντλ, έναν επιχειρηματία από το Λονδίνο, στο σπίτι του με σκοπό να συζητήσουν την κατάσταση ενώ ο ίδιος θα ήθελε ο Μάιλο να πάρει τη γυναίκα του μακριά του. Για να του παράσχει τα απαραίτητα μέσα για να τη στηρίξει, ο Άντριου προτείνει στον Μάιλο να κλέψει μερικά κοσμήματα από το σπίτι, με τον Άντριου να ανακτά τις απώλειές του μέσω μιας ασφαλιστικής αξίωσης. Ο Μάιλο συμφωνεί και ο Άντριου του εξηγεί ένα περίπλοκο σχέδιο μιας ψεύτικης ληστείας. Στο τέλος, ο Άντριου τραβάει ένα όπλο και σημαδεύοντας τον Μάιλο του αποκαλύπτει ότι η ψεύτικη κλοπή ήταν απλώς ένα τέχνασμα για να τον παγιδεύσει και να τον κάνει να φανεί ως διαρρήκτης ώστε να μπορεί να τον σκοτώσει. Μετά από αυτό τοποθετεί το όπλο στο κεφάλι του Μάιλο, υπάρχει ένας πυροβολισμός και η οθόνη κόβει σε μαύρο.

Λίγες μέρες αργότερα, ο επιθεωρητής Ντόπλερ φτάνει στο σπίτι του Γουάικ ώστε να ερευνήσει την εξαφάνιση του Μάιλο. Ο Άντριου ισχυρίζεται ότι δεν γνωρίζει κάτι σχετικά με το θέμα, αλλά καθώς ο επιθεωρητής συγκεντρώνει ενοχοποιητικές αποδείξεις που τον ενοχοποιούν, ο Άντριου καταρρέει και εξηγεί την φάρσα της διάρρηξης. Επιμένει ότι προσποιήθηκε ότι πυροβόλησε τον Μάιλο χρησιμοποιώντας άσφαιρο και ότι ο αντίπαλός του έφυγε ταπεινωμένος αλλά ζωντανός και αβλαβής. Αφού ο Ντόπλερ βρει στοιχεία που υποστηρίζουν έναν φόνο, συλλαμβάνει τον Άντριου. Καθώς ο Άντριου πρόκειται να μεταφερθεί στο σταθμό, ο Ντόπλερ αποκαλύπτεται ως ο μεταμφιεσμένος σε μέγαλο βαθμό Μάιλο, ο οποίος αναζητεί εκδίκηση από τον Άντριου.

Το σκορ είναι φαινομενικά ισόπαλο έως ότου ο Μάιλο ανακοινώνει ότι θα παίξουν άλλο ένα παιχνίδι που περιλαμβάνει έναν πραγματικό φόνο. Ο Μάιλο λέει ότι στραγγάλισε θανάσιμα την ερωμένη του Άντριου, Τέα, και έχει τοποθετήσει ενοχοποιητικά στοιχεία σε όλο το σπίτι του Άντριου. Η αστυνομία θα έρθει σύντομα. Ο Άντριου απορρίπτει τον ισχυρισμό του, αλλά τηλεφωνεί στην Τέα για να βεβαιωθεί, μόνο για να μάθει από τη συγκάτοικο της Τέα, Τζόις, ότι η Τέα είναι νεκρή. Ακολουθώντας τις ενδείξεις του Μάιλο, ο Άντριου ψάχνει μανιωδώς το σπίτι για τα στοιχεία. Ο Άντριου βρίσκει το τελευταίο αντικείμενο ακριβώς τη στιγμή που ο Μάιλο λέει ότι η αστυνομία φτάνει. Ο ατημέλητος Άντριου παρακαλεί τον Μάιλο να τους σταματήσει ενώ αυτός ανασυγκροτείται. Ο Μάιλο ακούγεται να μιλά με τους αστυνομικούς, αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχει αστυνομία. Στη συνέχεια ο Μάιλο αποκαλύπτει ότι ο θάνατος της Τέα ήταν ψεύτικος με την πρόθυμη βοήθεια της Τέα και της Τζόις, ξεγελώντας έτσι τον Άντριου για δεύτερη φορά.

Καθώς ο Μάιλο ετοιμάζεται να φύγει, συνεχίζει να ταπεινώνει τον Άντριου χρησιμοποιώντας πληροφορίες που του παρέχονται από τη σύζυγο και την ερωμένη του Άντριου. Ο Άντριου απειλεί να πυροβολήσει τον Μάιλο. Ωστόσο, ο Μάιλο λέει ότι το είχε προβλέψει αυτό και πραγματικά κάλεσε την αστυνομία, η οποία είναι καθ' οδόν. Αν ο Άντριου τον σκοτώσει, θα τον πιάσουν επ' αυτοφόρω. Ο Άντριου, ωθημένος πολύ μακριά όταν ο Μάιλο γελοιοποιεί τον λογοτεχνικό ντετέκτιβ του, δεν πιστεύει τον Μάιλο και τον πυροβολεί τραυματίζοντάς τον θανάσιμα. Η αστυνομία φτάνει έξω και ο Άντριου, απεγνωσμένος και νικημένος κλειδώνεται μέσα στο σπίτι. Καθώς ο Μάιλο κείτεται ετοιμοθάνατος, λέει στον Άντριου να πει στην αστυνομία ότι «ήταν απλώς ένα αιματηρό παιχνίδι». Στη συνέχεια, πιέζει το κουτί ελέγχου των αυτόματων, αφήνοντας τον Άντριου περικυκλωμένο από τα ηλεκτρονικά του παιχνίδια ενώ η αστυνομία προσπαθεί να μπει μέσα.

Διανομή ρόλων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Σπίτι Άθελχαμπτον στο Ντόρσετ, που χρησιμοποιείται για τις εξωτερικές σκηνές της ταινίας
  • Λόρενς Ολίβιε ως Άντριου Γουάικ
  • Μάικλ Κέιν ως Μάιλο Κιντλ
  • Άλεκ Κόθορν ως Επιθεωρητής Ντόπλερ
  • Τζον Μάθιους ως Ντετέκτιβ Λοχίας Τάραντ
  • Ιβ Τσάνινγκ ως Μάργκεριτ Γουάικ
  • Τέντι Μάρτιν ως Αστυφύλακας Χιγκς

Παραγωγή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Λόρενς Ολίβιε στο καμαρίνι του στα γυρίσματα του Σλουθ (1972)

Ο Σάφερ αρχικά δεν ήταν πρόθυμος να πουλήσει τα δικαιώματα του έργου ώστε να γίνει ταινία, φοβούμενος ότι θα υπονόμευε την επιτυχία της σκηνικής εκδοχής. Όταν τελικά υποχώρησε, ήλπιζε ότι η ταινία θα διατηρούσε τις υπηρεσίες του Άντονι Κουέιλ, ο οποίος είχε γράψει τον ρόλο του Γουέικ στο Λονδίνο και στο Μπρόντγουεϊ. Ο Άλαν Μπέιτς ήταν η επιλογή του Σάφερ για τον ρόλο του Μάιλο Τίντλ. Στο τέλος, ο σκηνοθέτης Μάνκιεβιτς επέλεξε τους Ολίβιε και Κέιν.

Όταν συναντήθηκαν, ο Κέιν ρώτησε τον Ολιβιέ πώς να του απευθυνθεί. Ο Ολιβιέ του είπε ότι θα έπρεπε να του απευθύνεται ως «Λόρδος Ολίβιε» και πρόσθεσε ότι τώρα που αυτό διευθετήθηκε θα μπορούσε να τον αποκαλεί «Λάρι». [7] Σύμφωνα με τον Σάφερ, ο Ολίβιε δήλωσε ότι όταν ξεκίνησαν τα γυρίσματα έβλεπε τον Κέιν ως βοηθό, αλλά μέχρι το τέλος των γυρισμάτων τον θεωρούσε ως έναν πλήρη συνεργάτη. Σύμφωνα με τον Στίβεν Σόντχαϊμ (από τον οποίο ο Σάφερ είχε εν μέρει εμπνευστεί για το αρχικό έργο όταν επρόκειτο για την τάση του να παίζει παιχνίδια), όταν συνάντησε τον Ολίβιε κάποια στιγμή μετά την ολοκλήρωση των γυρισμάτων, ο Ολίβιε είχε πει ότι βάσισε την ερμηνεία του πάνω στον Σόντχαϊμ. [8]

Η ομοίωση της ηθοποιού Τζοάν Γούντγουορντ χρησιμοποιήθηκε για τον πίνακα της Μάργκεριτ Γουάικ. [7]

Η ομάδα παραγωγής σκόπευε να αποκαλύψει όσο το δυνατόν λιγότερα για την ταινία, ώστε να κάνει το συμπέρασμα μια πλήρη έκπληξη για το κοινό. Για αυτό το λόγο υπάρχει μια ψεύτικη λίστα ηθοποιών στην αρχή της ταινίας που αναφέρει φανταστικούς ανθρώπους που παίζουν ρόλους που δεν υπάρχουν. Είναι ο Άλεκ Κόθορν ως επιθεωρητής Ντόπλερ, ο Τζον Μάθιους ως ντετέκτιβ λοχίας Τάραντ, η Ιβ Τσάνινγκ (που πήρε το όνομά της από τους χαρακτήρες των Ιβ Χάρινγκτον και Μάργκο Τσάνινγκ από την ταινία Όλα για την Εύα του 1950 του Μάνκιεβιτς) ως Μάργκεριτ Γουάικ και ο Τέντι Μάρτιν ως αστυνομικός αστυφύλακας Χιγκς. Η κριτική του Βίνσεντ Κάνμπι για τους New York Times ανέφερε επίσης τη φανταστική ηθοποιό Κάρεν Μίνφορτ-Τζόουνς ως την ερωμένη του Άντριου, Τέια (sic). [9]

Μεγάλο μέρος της ιστορίας περιστρέφεται γύρω από το θέμα της αστυνομικής φαντασίας, όπως γράφτηκε από τον Τζον Ντίκινσον Καρ (Αγ. Λόρδος Τζον Μέριντιου = Σερ Χένρι Μέριβαλ), στον οποίο έχει βασιστεί η φυσική εμφάνιση του Ολίβιε, και την Αγκάθα Κρίστι, της οποίας η φωτογραφία περιλαμβάνεται στον τοίχο του Γουάικ, και στο πώς σχετίζεται με τις πραγματικές ποινικές έρευνες. Ταξική σύγκρουση εγείρεται επίσης μεταξύ του Γουάικ, ο οποίος έχει τα χαρακτηριστικά ενός Αγγλικού επαρχιακού κυρίου, σε σύγκριση με τον Τιντλ, τον γιο ενός μετανάστη από μια φτωχή περιοχή του Λονδίνου.

Η Bristol Myers Squibb (Palomar Pictures International) κατέχει τα δικαιώματα των Το Παράξενο Ταξίδι του Μέλιτος (1972) και Σλουθ (1972). [10]

Κυκλοφορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Σλουθ άνοιξε στο θέατρο Ζίγκφελντ της Νέας Υόρκης στις 10 Δεκεμβρίου 1972 και στο θέατρο Μπρούιν στο Λος Άντζελες στις 13 Δεκεμβρίου 1972. Μετά από 8 ημέρες κυκλοφορίας, η ταινία είχε εισπράξει $70,781 από τις 2 αίθουσες. Αφού η ταινία κυκλοφόρησε στη Νότια Αφρική, ο Λόρενς Ολίβιε και ο Μάικλ Κέιν έπαιξαν σε μια σκηνική εκδοχή του Σλουθ σε ένα θέατρο του Γιοχάνεσμπουργκ.

Υποδοχή και κληρονομιά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στο Rotten Tomatoes η ταινία κατέχει μία βαθμολογία αποδοχής 89% με βάση αξιολογήσεων 28 κριτικών. [6]

Η ταινία ήταν υποψήφια για Όσκαρ Α' Ανδρικού Ρόλου (Μάικλ Κέιν και Λόρενς Ολίβιε), Καλύτερης Σκηνοθεσίας και Καλύτερης Πρωτότυπης Μουσικής. Ο Ολίβιε κέρδισε το βραβείο κριτικών της Νέας Υόρκης για τον Καλύτερο Ηθοποιό ως μία συμβιβαστική επιλογή, καθώς οι ψηφοφόροι βρέθηκαν σε αδιέξοδο στην επιλογή μεταξύ του Μάρλον Μπράντο και του Αλ Πατσίνο στον Νονό, αφού ο Στέισι Κιτς στο Βρώμικη Πόλη κέρδισε πολλούς ψήφους στην αρχική ψηφοφορία και οι κανόνες άλλαξαν απαιτώντας την πλειοψηφία. [11] Ο Σάφερ έλαβε ένα βραβείο Έντγκαρ για το σενάριο του.

Η ταινία ήταν η δεύτερη που ουσιαστικά ολόκληρο το καστ της (Κέιν και Ολιβιέ) προτάθηκε για Όσκαρ μετά τοΠοιος Φοβάται την Βιρτζίνια Γουλφ; το 1966 και το πρώτο όπου όλοι οι ηθοποιοί της ταινίας ήταν υποψήφιοι. (Το Ποιος Φοβάται την Βιρτζίνια Γουλφ; παρουσίασε μικρούς ρόλους από ηθοποιούς που δεν πιστώθηκαν και υποδύονταν τον διαχειριστή του σταθμού εξυπηρέτησης αυτοκινητιστών και τη σερβιτόρα.) Αυτό το κατόρθωμα έχει επαναληφθεί μόνο από το Give 'em Hell, Harry! (1975), στο οποίο ο Τζέιμς Γουίτμορ είναι ο μοναδικός ηθοποιός.

Οι κριτικοί Ρότζερ Ίμπερτ, Τζάνετ Μάσλιν, Γκάρι Άρνολντ της Washington Post και αρκετοί ιστορικοί κινηματογράφου έχουν όλοι σημειώσει ομοιότητες μεταξύ της ταινίας Θανάσιμη Παγίδα του 1982 με τον Κέιν και του Σλουθ. [12] [13] [14] [15] [16] [17] Το επεισόδιο 121 του SCTV παρουσίασε τον Ντέιβ Τόμας να υποδύεται τον Μάικλ Κέιν, υποστηρίζοντας ότι οι δύο ταινίες ήταν διαφορετικές επειδή η βιβλιοθήκη εμφανιζόταν σε διαφορετικές πλευρές του σκηνικού.

Διακρίσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βραβείο Κατηγορία Υποψήφιος/οι Αποτέλεσμα Παρ.
Βραβεία Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου Καλύτερης Σκηνοθεσίας Τζόζεφ Λ. Μάνκιεβιτς Υποψηφιότητα [18]
Α΄ Ανδρικού Ρόλου Μάικλ Κέιν Υποψηφιότητα
Λόρενς Ολίβιε Υποψηφιότητα
Καλύτερης Πρωτότυπης Μουσικής Τζον Άντισον Υποψηφιότητα
Βραβεία Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου Καλύτερος Ηθοποιός σε Κύριο Ρόλο Λόρενς Ολίβιε Υποψηφιότητα [19]
Καλύτερο Σενάριο Άντονι Σάφερ Υποψηφιότητα
Καλύτερη Καλλιτεχνική Διεύθυνση Κεν Άνταμ Υποψηφιότητα
Καλύτερη Κινηματογραφία Όσβαλντ Μόρις Υποψηφιότητα
Βραβεία Cinema Writers Circle Καλύτερη Ξένη Ταινία Μόρτον Γκότλιμπ Νίκη
Βραβεία Νταβίντ ντι Ντονατέλο Καλύτερος Ξένος Ηθοποιός Λόρενς Ολίβιε Νίκη[α]
Βραβεία Έντγκαρ Καλύτερης Κινηματογραφικής Ταινίας Άντονι Σάφερ Νίκη [20]
Βραβεία Evening Standard British Film Καλύτερος Ηθοποιός Μάικλ Κέιν Νίκη
Χρυσές Σφαίρες Καλύτερης Ταινίας (Δράμα) Υποψηφιότητα [21]
Καλύτερος Ηθοποιός σε Κινηματογραφική Ταινία (Δράμα) Μάικλ Κέιν Υποψηφιότητα
Λόρενς Ολίβιε Υποψηφιότητα
Βραβεία της Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης Α' Ανδρικού Ρόλου Νίκη [22]

Διαγραμμένα πλάνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά την διάρκεια της ανάκρισης του Γουάικ, ο Ντόπλερ επισημαίνει ότι η στολή κλόουν που φορούσε ο Τιντλ όταν πυροβολήθηκε λείπει, αν και η μάσκα του κλόουν βρίσκεται αργότερα και τοποθετείται στο κεφάλι του πλαστικού σκελετού στο κελάρι. Μάλλον υπονοεί ότι ο Τιντλ θάφτηκε μαζί του.

Στο τρέιλερ της ταινίας, υπάρχουν σκηνές που δείχνουν τον Ντόπλερ να τοποθετεί τα στοιχεία που ενοχοποιούσαν του Γουάικ όπως φαίνεται στην ταινία. Αυτές περιλαμβάνουν τον ίδιο να ανοίγει τις κουρτίνες του ντους σε ένα από τα μπάνια και να εκθέτει το σακάκι του κλόουν, το οποίο είναι βρεγμένο και έχει κηλίδες αίματος πάνω του. Αυτή η σκηνή δεν συμπεριλήφθηκε στην τελική μορφή της ταινίας.

Διατήρηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Αρχείο Ταινιών της Ακαδημίας διατήρησε το Σλουθ το 2012. [23]

Ταινία του 2007[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Σλουθ (ταινία, 2007)

Τον Σεπτέμβριο του 2006 ο Κένεθ Μπράνα ανακοίνωσε στο Φεστιβάλ Βενετίας την νέα του ταινία η οποία θα βασίζονταν στο θεατρικό έργο, με σενάριο του νομπελίστα Χάρολντ Πίντερ. Ο Κέιν πρωταγωνίστησε σε αυτή τη διασκευή, αυτή τη φορά στον ρόλο του Γουάικ, και ο Τζουντ Λο έπαιξε τον Τιντλ ως έναν επίδοξο ηθοποιό. Η παραγωγή ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2007 και η ταινία κυκλοφόρησε στο Ηνωμένο Βασίλειο στις 23 Νοεμβρίου του ίδιου έτους. Το remake δεν χρησιμοποίησε κανέναν από τους διαλόγους του αρχικού σεναρίου του Σάφερ και θεωρήθηκε ανεπιτυχές σε σύγκριση με το πρωτότυπο.

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • "This Charming Man", επιτυχημένο σινγκλ του 1983 από τους The Smiths που παραθέτει κάποιους διαλόγους της ταινίας στους στίχους. [24] [25]

Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Ισοφάρισε με τον Υβ Μοντάν για το Σεζάρ και Ροζαλί.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. 1,0 1,1 (Αγγλικά) Internet Movie Database. www.imdb.com/title/tt0069281/releaseinfo. Ανακτήθηκε στις 20  Απριλίου 2022.
  2. BFI
  3. «Sleuth». afi.com. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2018. 
  4. Nat Segaloff, Final Cuts: The Last Films of 50 Great Directors, Bear Manor Media 2013 p. 192
  5. "Big Rental Films of 1973", Variety, 9 January 1974 p 19
  6. 6,0 6,1 «Sleuth (1972)». rottentomatoes. Ανακτήθηκε στις 21 Μαΐου 2010. 
  7. 7,0 7,1 «Follow these clues to the original 'Sleuth'». USA Today. 10 October 2007. https://www.usatoday.com/printedition/life/20071011/d_cover11_side.art.htm. Ανακτήθηκε στις 24 June 2012. 
  8. https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/books/98/07/19/specials/sondheim-shaffer.html
  9. Canby, Vincent (11 December 1972). «Screen: Fun and Gadgetry of 'Sleuth'». The New York Times. https://www.nytimes.com/1972/12/11/archives/screen-fun-and-gadgetry-of-sleuth-mankiewicz-directs-anthony.html. Ανακτήθηκε στις 29 January 2022. 
  10. Nichols, Peter M. (August 3, 2001). «HOME VIDEO; Programming The Housewives». https://www.nytimes.com/2001/08/03/movies/home-video-programming-the-housewives.html. Ανακτήθηκε στις 23 October 2023. 
  11. Inside Oscar, Mason Wiley and Damien Bona, Ballantine Books (1986)
  12. Ebert, Roger.
  13. Maslin, Janet.
  14. Arnold, Gary.
  15. Carlson, Marvin.
  16. Dick, Bernard.
  17. Field, Matthew.
  18. «The 45th Academy Awards (1973) Nominees and Winners». Academy of Motion Picture Arts and Sciences. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2014. 
  19. «BAFTA Awards: Film in 1974». BAFTA. 1974. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2021. 
  20. «Category List – Best Motion Picture». Edgar Awards. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2021. 
  21. «Sleuth – Golden Globes». HFPA. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2021. 
  22. «Awards Winners». Writers Guild of America (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουνίου 2010. 
  23. «Preserved Projects». Academy Film Archive. 
  24. Goddard, Simon (2004). The Smiths: Songs That Saved Your Life. Reynolds & Hearn. ISBN 1-903111-84-6. 
  25. Snow, Mat (March 2008). «Ello 'Andsome!». Mojo. ISSN 1351-0193. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]