Τέτοβο

Τέτοβο
Σημαία Έμβλημα
Τέτοβο 42°0′37″N 20°58′17″E
Χώρα	Βόρεια Μακεδονία
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Τέτοβο
Έκταση	261,89 km²
Υψόμετρο	468 μέτρα
Πληθυσμός	63.176 (5  Σεπτεμβρίου 2021)
Ταχ. κωδ.	1200
Τηλ. κωδ.	044
Ζώνη ώρας	ώρα Κεντρικής Ευρώπης θερινή ώρα Κεντρικής Ευρώπης
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα

Το Τέτοβο (σλαβομακεδονικά: Тетово‎‎, αλβανικά: Tetovë/Tetova‎‎) [ˈtetovɔ] είναι πόλη στην βορειοδυτική Βόρεια Μακεδονία, κτισμένη στους πρόποδες του Όρους Σκάρδος και διαρρέεται από τον Ποταμό Πένα. Ο Δήμος Τέτοβο καταλαμβάνει έκταση 1080 τ.χλμ. και έχει υψόμετρο 468 μέτρα και πληθυσμό 52.915 κατοίκους.

Το Τέτοβο ιδρύθηκε τον 14ο αιώνα στην θέση της αρχαίας πόλης Οαίνεον.

Διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι το Τέτοβο κατοικήθηκε για πρώτη φορά πριν από χιλιάδες χρόνια. Ήταν κάτω από την οθωμανική κυριαρχία για περίπου πέντε αιώνες, ξεκινώντας από το 15ο αιώνα. Με την άφιξη των Οθωμανών ο πληθυσμός της πόλης έγινε σε μεγάλο βαθμό ισλαμικός και χτίστηκαν πολλά κτίρια οθωμανικού ρυθμού, όπως το Τζαμί Σαρένα και ο Τεκές Αραμπατί Μπαμπά που στέκονται ακόμα και σήμερα ως δύο από τα σημαντικότερα μνημεία της οθωμανικής περιόδου της Βόρειας Μακεδονίας. Μετά τους Παγκοσμίους Πολέμους, το Τέτοβο ανήκε στη Γιουγκοσλαβία και, στη συνέχεια, στην Βόρεια Μακεδονία.

Το Τέτοβο είχε ανέκαθεν πολλές εθνοτικές ομάδες, ωστόσο, ως έδρα πολλαπλών πολιτικών κομμάτων των Αλβανών και ενός πληθυσμού στον οποίο οι Αλβανοί αποτελούν την πλειοψηφία, έχει γίνει η ανεπίσημη πρωτεύουσα και το κέντρο μιας εθνοτικά κυρίως Αλβανικής περιοχή που εκτείνεται σε ένα τόξο από το Τέτοβο εως τη Στρούγκα. Πάνω από το ένα τρίτο της πόλης κατοικείται από Σλαβομακεδόνες. Τέτοβο είχε ιστορικά μεγάλο τουρκικό πληθυσμό, που αποτελούσε σχεδόν το ένα τέταρτο μέχρι το 1961, αν και σήμερα αποτελεί λιγότερο από 4% της πόλης.

Λίγο έξω από το Τέτοβο είναι το Πανεπιστήμιο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, το τρίτο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της Βόρειας Μακεδονίας μετά από εκείνα των Σκοπίων και της Μπίτολα. Το Τέτοβο στεγάζει επίσης το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Τέτοβο.

Ετυμολογία

Υπάρχει ένας μύθος σύμφωνα με τον οποίο το όνομα της πόλης Τέτοβο προέρχεται από τον ήρωα Τετού, ο οποίος υποτίθεται ότι καθάρισε την πόλη από τα φίδια . Μια δεύτερη ετυμολογία του ονόματος Τέτοβο αναφέρει ότι προέρχεται από την Σλαβική λέξη hteti που σημαίνει επιθυμία. Έτσι η ονομασία Τέτοβο έχει ρίζες στη λέξη Htetovo που σημαίνει επιθυμητό μέρος για να ζεις. Με το πέρασμα του χρόνου η προφορά του αρχικού /h/ χάθηκε στην Σλαβομακεδόνικη γλώσσα. Η Αλβανική μεταλλαγή της ονομασίας είναι βασισμένη στην αρχική Σλαβική ονομασία. Το όνομα της πόλης στα Τούρκικα είναι Kalkandelen όπου Kalkan είναι ένα είδος ξύλινης οροφής που χτιζόντουσαν τα σπίτια στην περιοχή.

Ιστορία

Προϊστορία

Υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα κοντά στο Τέτοβο, που χρονολογούνται από την Εποχή του Χαλκού (2200-1200 π.Χ.). Εξω από το Τέτοβο βρέθηκε το αρχαιότερο τεχνούργημα στη χώρα, ένα Μυκηναϊκό σπαθί από την εποχή του Χαλκού, που εκτίθεται σήμερα σε μουσείο των Σκοπίων.

Πρώιμη αρχαιότητα

Μια από τις σωζώμενες πέτρινες γέφυρες του Τετόβου

Στην πρώιμη αρχαιότητα το Τέτοβο αναφέρεται για πρώτη φορά ως Οαίνεον. Οι πρώτοι κάτοικοι του Οεναίου ήταν οι Πενέσται, Ιλλυρική φυλή που έλεγχε τις περιοχές του Οεναίου, του Δραύδακου (Γκόστιβαρ), της Ουσκάνας (Κίτσεβο), της Δίβρης) και τις κύριες εξόδους προς τη Στύβερρα (Πρίλεπ) στη βόρεια Πελαγονία. Αν και απομακρυσμένη η επικράτεια των Πενέστων είχε στρατηγική σημασία. Παρείχε ένα από τα λίγα περάσματα από την Ιλλυρία και τη Δαρδανία στη προς τη Μακεδονία μέσω Οεναίου - Δραύδακου - Ουσκάνας - Στύβερρα. Κατά την περίοδο του 800-550 π.Χ., οι Δάρδανοι ξεχύθηκαν στην Πελαγονία μέσω Τέτοβου και Γκόστιβαρ και πιθανολογείται ότι κατέλαβαν τη Λυγκηστίδα, την Εορδαία και την Έδεσσα.] Η Ιλλυρική επιρροή στην περιοχή έχει διαπιστωθεί στην αρχαιολογική ανακάλυψη αγάλματος χορευτή της Ιλλυρικής περιόδου, του 6ου αι. π.Χ.

Το 171 π.Χ., ο Ιλλυριός βασιλιάς Γένθιος είχε συμμαχήσει με τους Ρωμαίους εναντίον των Μακεδόνων και μαζί του το 170 π.Χ. οι Ρωμαίοι με επικεφαλής τον Αππιο Κλαύδιο ήταν στα πρόθυρα της νίκης. Ωστόσο, ο Γένθιος το 169 π.Χ. άλλαξε στρατόπεδο και συμμάχησε με τον Περσέα της Μακεδονίας και οδήγησε το στρατό του σε νίκη επί των Ρωμαίων στην Ούσκανα μέσω του Οαινέου. Το 169 π.Χ. το Οαίνεον έπεσε και πάλι στα χέρια των Ρωμαίων. Οι Πενέσται ήταν κατά κανόνα σύμμαχοι των Ρωμαίων. Μετά την κατάκτηση της Ούσκανας ο Περσέας οδήγησε το στρατό του προς το Οαίνεον. Η θέση της πόλης ήταν καλή και συγκεκριμένα υπήρχε ένα πέρασμα εκεί προς τους Λαβεάτες, το βασίλειο του Γένθιου. Ένας από τους άνδρες του Περσέα, γνώστης της περιοχής δήλωσε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να καταλάβουν το Οαίνεον αν δεν ελέγχουν το Δραύδακον. Ο Περσέας κατέλαβε το Δραύδακον με ευκολία. Ωστόσο όταν έφτασε στο Οαίνεον ήταν αδύνατο να το καταλάβει χωρίς μια πλήρους κλίμακας επίθεση. Η ισχύς του έγκειτο στο ότι είχε περισσότερους άνδρες σε στρατεύσιμη ηλικία από ότι άλλες πόλεις, στα οχυρωμένα τείχη του και περικλειόταν από τη μία πλευρά από ένα ποτάμι και από την άλλη από ένα βουνό πολύ ψηλό και δυσπρόσιτο. Αυτοί οι παράγοντες έκαναν τους κατοίκους να αντισταθούν ευελπιστώντας. Ο Περσέας περικύκλωσε την πόλη και άρχισε την κατασκευή μιας ράμπας στην επάνω πλευρά της πόλης, που το ύψος της θα έφτανε πάνω από τα τείχη της πόλης. Οταν η ράμπα έφθασε το τείχος της πόλης ξεκίνησε η επίθεση και ο Περσέας κατέλαβε το Οαίνεον. Η πόλη λεηλατήθηκε και οι άνδρες σφαγιάστηκαν.

Το 168 π.Χ. ο Γένθιος και ο Περσέας νικήθηκαν από τους Ρωμαίους και η περιοχή του Οαινέου έγινε μέρος της ρωμαϊκής επαρχίας του Ιλλυρικού (Illyricum).

Ρωμαϊκή περίοδος

Το Οαίνεον παρέμεινε στο Ιλλυρικό μέχρι τη μεταρρύθμιση του Διοκλητιανού και έγινε μέρος της Νέας Ηπείρου τον 4ο μ.Χ. αιώνα.

Λόγω των μεγάλων βάρβαρες επιδρομές από τους Κέλτες, τους Οστρογότθους με επικεφαλής το Θεοδώριχο το Μέγα και τους Ούννους από τον 3ο αιώνα μ.Χ. οι Ρωμαίοι άρχισαν να χτίζουν ισχυρές τοιχισμένες πόλεις και φρούρια στους λόφους που δεσπόζουν γύρω από την περιοχή του Οαινέου.

Η πλατεία της παλιάς αγοράς του Τετόβου, γνωστή ως Γκόρνα Τσαρσίγια

Ο Χριστιανισμός διαδόθηκε στο Οαίνεον κατά την ύστερη περίοδο της ρωμαϊκής εισβολής, φτάνοντας στην περιοχή σχετικά νωρίς. Το Ευαγγέλιο κήρυξε στην περιοχή ο Απόστολος Παύλος. Από το 2ο ως τον 4ο αιώνα η κύρια γλώσσα διάδοσης της χριστιανικής θρησκείας ήταν τα Λατινικά. Ωστόσο μετά την ίδρυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τη διχοτόμηση της Ρωμαϊκής η κύρια γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε ήταν η Ελληνική.

Μεσαίωνας

Μετά τις έντονες Αβαρο-Σλαβικές επιδρομές στα τέλη του 6ου αιώνα μ.Χ. όλα τα φρούρια εγκαταλείφθηκαν, αλλά δεν κατεδαφίστηκαν ολοσχερώς. Στα τέλη του 10ου αιώνα η περιοχή έγινε τμήμα της Α΄ Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας υπό τον Τσάρο Σαμουήλ. Μετά από δεκαετίες σχεδόν συνεχών πολέμων, η περιοχή τέθηκε υπό βυζαντινή κυριαρχία και πάλι το 1018.

Το 13ο και το 14ο αιώνα ο Βυζαντινός έλεγχος διεκόπτετο από περιόδους Βουλγαρικής και Σερβικής κυριαρχίας. Ο Κωνσταντίνος Ασέν κυβέρνησε ως Τσάρος της Β΄ Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας από το 1257 έως το 1277. Αργότερα η περιοχή καταλήφθηκε από το Σέρβο Τσάρο Στέφανο Ούρο Δ΄ Δουσάν. Μετά τη διάλυση της Σερβικής Αυτοκρατορίας την περιοχή την περιοχή πήρε ο Οίκος Μρνάβτσεβιτς, αλλά χωρίς διάρκεια καθώς έφτασαν στην περιοχή οι Οθωμανοί.

Η αρχική Οθωμανική κατοχή δεν διήρκεσε καθώς ο Σκεντέρμπεης και οι Αλβανικές του δυνάμεις με βοήθεια από το Τέτοβο, νίκησε τις οθωμανικές δυνάμεις του Ιμπραήμ Πασά στη Μάχη του Πόλογκ. Ο Σκεντέρμπεης σκότωσε τον Ιμπραήμ Πασά, που ήταν παλιός του φίλος, από την εποχή που ήταν και αυτός με τους Οθωμανούς. Το Τέτοβο τέθηκε υπό αλβανικό έλεγχο. Τον Αύγουστο του 1462, μετά τη νίκη του Σκεντέρμπεη επί των οθωμανικών δυνάμεων υπό το Χασάν μπέη στη Μόκρα, εναντίον του Σκεντέρμπεη στράφηκε ο Ισούφ μπέης, που βάδισε με 18.000 στρατό προς το Ουσκούμπ και από εκεί στο Πόλογκ, κοντά στο Τέτοβο. Ο Σκεντέρμπεης επιτέθηκε και εκμηδένισε τις δυνάμεις του Ισούφ και ο Πασάς τράπηκε σε φυγή, εγκαταλείποντας το στρατό του.

Οθωμανική Περίοδος

Το Τέτοβο το 1913

Στα τέλη του 15ου αιώνα, και μετά το θάνατο του Σκεντέρμπεη, το Τέτοβο περιήλθε στην κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σύμφωνα με τα οθωμανικά αρχεία του 1455, στο Τέτοβο υπήρχε αλβανική παρουσία. Σύμφωνα με τις επίσημες οθωμανικές στατιστικές της Επαρχίας του Τετόβου, το 1452 υπήρχαν 146 χριστιανικές οικογένειες και 60 μουσουλμανικές, το 1453 ο πληθυσμός αποτελείτο από 153 χριστιανικές και 56 μουσουλμανικές οικογένειες, το 1468 από 180 χριστιανικές και 41 μουσουλμανικές, το 1545 υπήρχαν 99 χριστιανικές και 101 μουσουλμανικές (οι 38 ήταν εξισλαμισμένες) και το 1568 υπήρχαν 108 χριστιανικές και 329 μουσουλμανικές (οι 184 εξισλαμισμένες).

Το Τζαμί Σαρένα, χτισμένο το 15ο αιώνα

Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου, η πόλη ήταν γνωστή ως «Καλκάντελεν», που σημαίνει Διατρητής Ασπίδας, προς τιμή των ντόπιων οπλοποιών. Η ανώτερη δεξιοτεχνία τους επεκτεινόταν και στα μικρά όπλα και κανόνια, που εμπορεύονταν σε όλα τα Βαλκάνια. Ο μικρός λόφος πάνω από την πόλη, κοντά στο σημερινό χωριό Λάβτσε, είχε οχυρωθεί από την εποχή των Παιόνων και οι Οθωμανοί έχτισαν ένα σημαντικό οχυρό εκεί, γνωστό ως το φρούριο Μπάλτεπες. Χτίστηκαν μια σειρά από τζαμιά, όπως τοΧρωματιστό ή Ζωγραφισμένο Τζαμί (Αλατζά ή Σαρένα Τζαμίγια), επίσης γνωστό ως Τζαμί Πασά, που χτίστηκε το 1459 από τους Οθωμανούς Τούρκους. Το 16ο αιώνα εγκαταστάθηκε επίσης στο Τέτοβο η σέκτα των Μπεκτασήδων, που παραμένουν στον Μπεκτασή Τεκέ. Το Τέτοβο υπό οθωμανική κηδεμονία έγινε σημαντικό εμπορικό κέντρο για τους ντόπιους αγρότες και βιοτέχνες, καθώς επίσης και σημαντικό στρατιωτικό οχυρό. Ο Χατσί Χαλιφέ το 17ο αιώνα σημειώνει στα γραπτά του ότι το Καλκάντελεν επεκτεινόταν με εκπληκτικό ρυθμό στις πεδινές περιοχές του.

Στις αρχές του 19ου αιώνα ο Αμπντουραχμάν Πασάς, εξέχων Αλβανός γαιοκτήμονας, εξωράισε την πόλη του Τετόβου, ανακαινίζοντας πολλά κτίρια, μεταξύ αυτών σημαντικά, όπως το Χρωματιστό Τζαμί, ο Τεκές και το φρούριο Μπάλτεπε.

Το 19ο αιώνα ο Ρώσος διπλωμάτης Ιβάν Γιαστρέμποφ εξύμνησε το κλίμα του Τετόβου, με τους ήπιους μα και χιονισμένους χειμώνες και τα ηλιόλουστα και άνετα ζεστά καλοκαίρια. Ο περιηγητής Αμί Μπουέ περιγράφει το Τέτοβο ως πολύ καθαρή πόλη.

Το 19ο αιώνα, όταν ο πληθυσμός του Τετόβου άρχισε να αυξάνεται με εγκατάσταση κατοίκων από τα γύρω χωριά, ο Γάλλος περιηγητής Αμί Μπουέ σημειώνει ότι ο πληθυσμός είχε φτάσει περίπου τα 4.500 άτομα, που ήταν Βούλγαροι, Αλβανοί και Σέρβοι. Ο συνολικός πληθυσμός του πασαλικίου του Καλκάντελεν (Τέτοβο) ήταν 30.000-40.000 και αποτελείτο από Βούλγαρους και Σέρβους που ήταν Ορθόδοξοι και Αλβανούς που ήταν Μουσουλμάνοι. Σύμφωνα με το Βρετανό διπλωμάτη και περιηγητή Ωμπρεϊ Χέρμπερτ και τον Αγγλο περιηγητή Ωστιν Χένρυ Λάιαρντ η πλειοψηφία των κατοίκων του Τετόβου ήταν Αλβανοί. Τουρκικές πηγές αναφέρουν ότι τα τρία τέταρτα του πληθυσμού του Τετόβου κατά την Οθωμανική περίοδο ήταν αλβανοί. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του Βούλγαρου εθνογράφου Βασίλ Καντσόφ το 1900 ο πληθυσμός του Τετόβου αποτελείτο από 8.500 Βούλγαρους, 9.000 Τούρκους, 500 Αρναούτες και 1.200 Ρομά. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του γραμματέα της Βουλγαρικής Εξαρχίας Ντίμιταρ Mίσεφ το 1905 ο πληθυσμός της πόλης αποτελείτο από 7.408 Βούλγαρους και 30 Ρομά.

Επί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το Τέτοβο εντάχθηκε στο Βιλαέτι του Κοσόβου και ήταν προσανατολισμένο προς τους Αλβανούς και τον Αλβανικό αγώνα για την ανεξαρτησία από την Οθωμανική κυριαρχία. Το 1843, με την εξέγερση του Ντερβίς Καρά, οι Αλβανοί επαναστάτησαν εναντίον του σουλτάνου λόγω της διαφωνίας τους με τις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ. Το Τέτοβο απελευθερώθηκε από το Ντερβίς Καρά από τον Ιανουάριο έως το Σεπτέμβριο του 1844, όταν ο Ομάρ Πασά νίκησε τις επαναστατικές δυνάμεις και το Τέτοβο παρέμεινε εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Παγκόσμιοι Πόλεμοι

Η Αλβανική Εθνκή Συνέλευση στην πόλη του Τετόβου, 1944(κέντρο αριστερά Τζεμ Χάσα και κέντρο δεξιά Μεφαίλ Σέχου)

Κατά τη διάρκεια της διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το Τέτοβο τέθηκε υπό αλβανικό έλεγχο από τις δυνάμεις υπό το Χασάν Πρίστινα. Ενα χρονικό διάστημα μεταξύ 1913 και 1915 ο Σερβικός Στρατός κατέλαβε το Τέτοβο και ολόκληρη η περιοχή της σημερινής Βόρειας Μακεδονίας έγινε γνωστή ως «Νότια Σερβία», ως τμήμα του Βασιλείου της Σερβίας.

Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, επήλθε ρήγμα μεταξύ Βουλγαρίας και Σερβίας. Ο βουλγαρικός στρατός εισέβαλε στην περιοχή και προσάρτησε το Τέτοβο Μακεδονίας και το υπόλοιπο της περιοχής της Σερβικής Μακεδονίας. Το 1916, υπό το Βασίλειο της Βουλγαρίας, στα βουλγαρικά αρχεία το Τέτοβο είχε καταγραφεί με πληθυσμό 22.000. Τα δύο τρίτα του πληθυσμού αυτού αναφέρονταν ως Αλβανοί και το ένα τρίτο αποτελείτο από Βούλγαρους και Σέρβους. Στο τέλος του πολέμου η Σερβία ανέκτησε τον έλεγχο της περιοχής. Εντός του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας το Τέτοβο ανήκε στη Μπανόβινα του Βαρδάρη από το 1929 ως το 1941.

Υπό τη Βασιλική Γιουγκοσλαβία, η καταστολή των Αλβανών ανάγκασε πολλούς από το Τέτοβο να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ και τον Καναδά, ενώ χιλιάδες Σέρβοι ενθαρρύνθηκαν να μετακινηθούν στην πόλη για την ανάπτυξη της εξορυκτικής και της υδροηλεκτρικής βιομηχανίας. Χτίστηκαν Ορθόδοξες εκκλησίες, ξεκίνησαν στο Όρος Σκάρδος σκι και ιππασία με πόνυ, έφθασαν Ρώσοι εμιγκρέδες έποικοι και η πόλη άκμαζε.

Το 1941, η Μπανόβινα του Βαρδάρη έπαψε να υπάρχει ως αποτέλεσμα της κατοχής της Γιουγκοσλαβίας από τις δυνάμεις του Άξονα.Το Τέτοβο τέθηκε και πάλι υπό Αλβανική κυριαρχία. Το Μπάλι Κομπετάρ (Εθνικό Μέτωπο) κυβέρνησε το Τέτοβο με τη στρατιωτική και οικονομική βοήθεια των δυνάμεων του Άξονα. Στο Τέτοβο υψώθηκε η αλβανική σημαία και εισήχθη ως επίσημο νόμισμα το αλβανικό φράγκο καθώς και η επίσημη γλώσσα και εκπαιδευτικοί θεσμοί στα αλβανικά.

Καθώς οι Γερμανοί έχαναν τον πόλεμο, η κατάσταση ευνόησε τους κομμουνιστές. Οι νέοι Σέρβοι έποικοι δημιούργησαν το Μακεδονικό Κομμουνιστικό Κόμμα, που ιδρύθηκε στις 19 Μαρτίου 1943 στη Τέτοβο, αλλά ήδη από τότε το Αλβανικό Κομμουνιστικό Κόμμα επίσης αγωνιζόταν για την πόλη. Παρά τη Συμμαχική νίκη και την ίδρυση της ΣΟΔ Γιουγκοσλαβίας το 1944, το Μπάλι Κομπετάρ του Τετόβου επιβίωσε και εξακολούθησε να αγωνίζεται εναντίον των γιουγκοσλαβικών ενόπλων δυνάμεων μέχρι το 1948, οπότε τελικά συνετρίβη.

Κομμουνισμός

Η οικία του Χαλίμ μπέη Ντεράλα, που κατασχέθηκε από το κομμουνιστικό καθεστώς και μετατράπηκε σε ίδρυμα υγειονομικής περίθαλψης

Η πόλη έγινε τμήμα της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Τα πρώτα χρόνια της σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας ήταν ταραγμένη για αλβανικό πληθυσμό Τέτοβο. Επιβλήθηκε καταστολή, κάνοντας πολλούς να μεταναστεύσουν. Όσοι παρέμειναν διαδήλωναν κατά περιόδους αλλά βίαια εναντίον του κομμουνιστικού καθεστώτος, όπως ιδίως στα Γεγονότα του Γιουτζέλ το 1957 και του Καλκάντελεν το 1968. Πολλές από αυτές τις διαμαρτυρίες κατηύθυνε ο Μεχμέτ Γκέκα, διακεκριμένος ακτιβιστής των δικαιωμάτων των Αλβανών, που καταδικάστηκε σε δέκα χρόνια φυλάκιση. Στις διαδηλώσεις του 1968 οι Αλβανοί του Τετόβου απαίτησαν την προσάρτηση των αλβανικών περιοχών της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας στο Κόσοβο και την κοινή ανασύσταση τους ως έβδομης δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας. Οι αρχές απέρριψαν το αίτημα και αντίθετα ενέκριναν την αναθεώρηση των προγραμμάτων σπουδών και των σχολικών βιβλίων προκειμένου να περιορίσουν αυτό που ονομάσαν «διείσδυση Αλβανικών εθνικιστικών, αλυτρωτικών και αντεπαναστατικών τάσεων μέσω έντυπων συγγραμμάτων και άλλων εντύπων». Η κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας είδε αυτές τις διαδηλώσεις ως το πρώτο στάδιο ενός αλβανικού σχεδίου με στόχο την τελική απόσχιση αυτών των περιοχών και την ένωσή τους με τη γειτονική Αλβανία. Η ΣΔ Μακεδονίας επέβαλλε ποινές φυλάκισης σκληρότερες από ότι οι αρχές του Κοσόβου.

Το Παλιό Τζαμί του Τετόβου, που κατεδαφίστηκε επί Κομμουνισμού

Το Τέτοβο επί της Γιουγκοσλαβίας του Γιόσιπ Μπροζ Τίτο υπέστη σημαντικές αλλαγές. Πολλές πολυκατοικίες Κομμουνιστικού τύπου χτίστηκαν γύρω από το κέντρο της πόλης του Τέτοβο καθώς και συγκεκριμένες οδούς. Δημιουργήθηκαν νέα προάστια, όπως το Χαϊντούτσκα, για να βοηθήσουν τη στέγαση του αυξανόμενου αριθμού Σλαβομακεδόνων που μετακόμιζαν στην πόλη. Μερικά από τα ιστορικά κτίρια της πόλης, όπως το Παλιό Τζαμί, κατεδαφίστηκαν από τις αρχές για να στεγαστεί ο αυξανόμενος πληθυσμός.

Όταν άρχισαν ταραχές στο γειτονικό Κόσοβο το 1981, το Τέτοβο τέθηκε υπό τον έλεγχο της παραστρατιωτικής αστυνομίας λόγω των ταραχών και επίδειξης συμπάθειας προς τους Αλβανούς του Κοσόβου. Το ίδιο συνέβη και πάλι το 1989.

Διάλυση της Γιουγκοσλαβίας

Ο Τεκές Μπεκτασήδων, Αραμπατί Μπαμπά Τεκέ

Όταν έγινε φανερό το 1990 ότι η Γιουγκοσλαβία ήταν έτοιμη να διαλυθεί, πάνω από 2.000 Αλβανοί διαδήλωσαν στο Τέτοβο απαιτώντας την απόσχιση από τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας και την ενότητα με την Αλβανία. Σύμφωνα με το σύνταγμα της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας δεν υπήρχε δικαίωμα αυτοδιάθεσης μιας εθνικής μειονότητας μέσα στο κράτος. Διαμαρτυρόμενοι λοιπόν για την έλλειψη εκπροσώπησής τους σύμφωνα με το σύνταγμα της τότε νέας «Δημοκρατίας της Μακεδονίας», οι Αλβανοί μποϋκόταραν το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία από τη Γιουγκοσλαβία και, συνεπώς, εξαιρέθηκαν από σχεδόν οποιαδήποτε εκπροσώπηση στη νέα κυβέρνηση. Το Τέτοβο έγινε έδρα των νέων αλβανικών πολιτικών κομμάτων, που θεωρήθηκαν ως αντισυνταγματικά από τη σημερινή Βόρεια Μακεδονία. Οι εντάσεις επιδεινώθηκαν και το Τέτοβο, μαζί με την πόλη του Γκόστιβαρ, δέχτηκε και προστάτευσε αρκετές χιλιάδες Βόσνιων Μουσουλμάνων προσφύγων από το 1992 μέχρι το τέλος του Πολέμου της Βοσνίας. Πριν από το βομβαρδισμό του ΝΑΤΟ των Σερβικών δυνάμεων στο Κόσοβο το Τέτοβο έγινε η οπισθοφυλακή ανεφοδιασμού για τον Απελευθερωτικό Στρατό του Κοσόβου, [5] και, στη συνέχεια, αργότερα στέγασε πάνω από 100.000 Κοσοβάρους προσφύγες από τον Πόλεμο του Κοσόβου. Το 1997 ο Αλατζίν Ντεμίρι, δήμαρχος του Τετόβου, φυλακίστηκε γιατί ύψωσε τη σημαία της Αλβανίας με το δικέφαλο αετό στο δημαρχείο της πόλης και το 2000 το ξέσπασμα των εχθροπραξιών στο Τανουσέβσκι έφτασε μέσα στις πόλεις Τέτοβο και Γκόστιβαρ. Το 2001 οι Αλβανοί ξεκίνησαν μια εξέγερση, με το Τέτοβο το κύριο σκηνικό του πολέμου. Ευτυχώς υπεγράφη η Συμφωνία της Οχρίδας, επιτρέποντας την επιστροφή της ειρήνης στην πόλη και πάλι.

Σημερινή εποχή

Εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Τέτοβο

Σημερινό Τέτοβο

Σε οικονομικούς όρους το Τέτοβο είναι μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες πόλεις της Βόρειας Μακεδονίας, με ορισμένες πολυεθνικές εταιρείες (Οικολογίας International, SUVAFIX Renova, Zikoprom). Παρά το ενδιαφέρον των ιδιωτικών εταιρειών στο Τέτοβο, η πόλη έχει παραμεληθεί από την κυβέρνηση. Τέτοβο πάσχει από άναρχη αστική εξάπλωση. Λόγω της έλλειψης κυβερνητικών κανονισμών και σύστημα οικοδομικών αδειών, πολλά σπίτια και άλλα κτίρια έχουν χτιστεί χωρίς την απαιτούμενη ασφάλεια και σε τυχαία σημεία της πόλης δηλαδή σε μονοπάτια, δρόμους και πάρκα.

Το Τέτοβο είναι ένα από τα εκπαιδευτικά κέντρα της Βόρειας Μακεδονίας, φιλοξενώντας δύο πανεπιστήμια, το Πανεπιστήμιο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (δημόσιου και ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα) και το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Τέτοβο (δημόσιο). Το πρώτο ηγείται εκπαιδευτικά στην περιοχή, γιατί η Διαδικασία της Μπολόνια έχει εφαρμογή από την ίδρυσή του, έχει την καλύτερη πανεπιστημιούπολη στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και συγκλίνει με τις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα της εκπαίδευσης. Στην πόλη φοιτούν πάνω από 20.000 σπουδαστές.

Επιπλέον το Τέτοβο είναι και πολιτικό κέντρο. Τα περισσότερα Αλβανικά πολιτικά κόμματα(Δημοκρατικό Κόμμα των Αλβανών (DPA), Δημοκρατική Ένωση για Ενσωμάτωση (DUI) και το Κόμμα Δημοκρατικής Ευημερίας (PDP) έχουν την έδρα τους εδώ.

Το Τέτοβο έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά εγκληματικότητας στην Βόρεια Μακεδονία, μικρότερο μόνο από της πολύ μεγαλύτερης πρωτεύουσας, τα Σκόπια. Στην πόλη έγιναν 1.229 εγκληματικές πράξεις κατά το πρώτο εξάμηνο του 2009.

Στις 6 Ιουλίου 2014, βίαιες διαδηλώσεις σημειώθηκαν στην πόλη όπου περίπου 600 νεαροί πέταξαν πέτρες σε αστυνομικούς έξω από την έδρα της Δημοκρατικής Ένωσης για Ενσωμάτωση, Αλβανού μικρού εταίρου στο κοινοβούλιο. Οι διαδηλωτές ήταν απογοητευμένοι από τους πολιτικούς τους εκπροσώπους Αλί Αχμέτι και Μεντούχ Θάτσι και τα πολιτικά κόμματα. Η αστυνομία διέλυσε το πλήθος με τη βία. Δεν υπήρξε αναφορά βίας σε οποιεσδήποτε άλλες διαδηλώσεις στη χώρα.

Πολιτισμός

Το Ζωγραφισμένο Τζαμί.

Το Τέτοβο έχει βρεθεί υπό πολλές διαφορετικές αυτοκρατορίες, από τις Μυκήνες και τους Ιλλυριούς στους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς και τους Οθωμανούς, δίνοντας στην πόλη ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών πολιτισμών. Ιστορικά το Τέτοβο υπήρξε εθνικιστικό κέντρο για τους Αλβανούς, με πιο διακεκριμένους τους είναι Ντερβίς Καρά, Μουσταφά Ρουχί Εφέντη, Ταγιάρ Τετόβα και Μεχμέτ Πασά Ντεράλα. Το μουσείο του Τέτοβο, που ιδρύθηκε το 1950, περιέχει την ιστορία της πόλης και βρίσκεται στο Μνημείο-Εδρα της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Μακεδονίας.

Τουρισμός

Τα κυριότερα αξιοθέατα του Τέτοβο είναι ιστορικές περιοχές και κτίριά του. Το Τζαμί Σαρένα («Ζωγραφισμένο Τζαμί») βρίσκεται κοντά στον ποταμό Πένα στο παλιό τμήμα της πόλης. Το τζαμί χτίστηκε το 1438 και ανακαινίστηκε το 1833 από τον Αμπντουραχμάν Πασά, γιο του Ρετζέπ Πασά. Είναι ένα από τα πιο σημαντικά πολιτιστικά και ιστορικά κτίρια του Τέτοβο και αντιπροσωπεύει το ύφος της πρώιμης οθωμανικής αρχιτεκτονικής. Το Ζωγραφισμένο Τζαμί εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό μνημείο για τους κατοίκους του Τέτοβο και είναι ο κύριος τουριστικός πόλος έλξης για πολλούς ξένους επισκέπτες.

Το Χαμάμ στον Ποταμό Πένα

Το Χαμάμ δίπλα στον Ποταμό Πένα στο Τέτοβο χτίστηκε περίπου την ίδια εποχή όπως το Τζαμί Σαρένα και χρησιμοποιήθηκε κυρίως για τελετές καθαρμών.

Το Φρούριο Μπάλτεπε, που βρίσκεται στην κορυφή του ομώνυμου λόφου πάνω από το Τέτοβο, χτίστηκε το 1820 από τον Αμπντουραχμάν Πασά. Ο λόφος είχε μια σειρά από σήραγγες από όλα τα κύρια οθωμανικά σπίτια της πόλης που οδηγούσαν στο φρούριο. Το σκεπτικό του συστήματος των σηράγγων ήταν να μπορέσουν οι υπερασπιστές του φρουρίου να ξεφύγουν πίσω από τις εχθρικές γραμμές, αν το φρούριο πολιορκείτο, περικυκλώνοντας τους πολιορκητές. Η τελευταία σήραγγα κατέρρευσε το 1960 και αφότου άρχισαν οι ανασκαφές έχουν βρεθεί δύο από τις σήραγγες, στο Σέλτσε και στο Λάβτσε. Πολλές τοπικές ιστορίες και μύθοι, όπως το «Η Ιστορία της Αντλίας του Νερού», τοποθετούνται στο Μπάλτεπε καθώς εστιάζουν στην τριετή παραμονή του Αμπντουραχμάν Πασά του Καλκάντελεν στο φρούριο του Μπάλτεπε, που βρίσκεται στο «κρύο και σκοτεινό» Ορος Σκάρδος. Ο παλιός οικισμός του Οαινέου πιστεύεται ότι βρίσκεται στην περιοχή του φρούριου του Μπάλτεπε.

Το Φρούριο Μπάλτεπε

Ο Τεκές Αραμπατί Μπαμπά αρχικά χτίστηκε το 1538 γύρω από τον τουρμπέ του Οθωμανού δερβίση Σερσέμ Αλή Μπαμπά. Το 1799 ένα βακφ (δωρεά) από το Ρετζέπ Πασά καθόρισε τη σημερινή ιδιοκτησία του Τεκέ. Η καλύτερα σωζόμενη μονή Μπεκτασήδων στην Ευρώπη, το εκτεταμένο συγκρότημα διαθέτει ανθισμένες πρασιές, δωμάτια προσευχής, τραπεζαρίες, καταλύματα και ένα μεγάλο μαρμάρινο σιντριβάνι σε ένα ξύλινο κιόσκι.

Χιονοδρομικό Κέντρο Πόποβα Σάπκα

Άλλα σημαντικά ιστορικά στοιχεία από την οθωμανική περίοδο στο Τέτοβο είναι το Σαάτ Τζαμί (« Τζαμί του Ρολογιού»), που όπως υποδηλώνει το όνομά του είχε ένα ρολόι στο μιναρέ του, και το Κουμλούκ Τζαμί (« Τζαμί της Αμμου»), ένα παλιό τζαμί στην άνω περιοχή του παζαριού του Τέτοβο. Το όνομα προέρχεται από το κόκκινο-κίτρινο εξωτερικό του τζαμιού.

Παράδειγμα Βυζαντινού πολιτισμού του Τέτοβο είναι η Μονή του Λέσοκ. Η μονή απέχει 8 χλμ. από το Τέτοβο. Στο συγκρότημα της είναι οι εκκλησίες του Αγίου Αθανασίου Αλεξανδρείας και της Αγίας Θεομήτορος. Η εκκλησία της Παναγίας, που χτίστηκε το 1326, είναι εξαιρετικό παράδειγμα βυζαντινού ρυθμού και αρχιτεκτονικής παράδοσης.

Η Πόποβα Σάπκα είναι ένα χιονοδρομικό κέντρο που βρίσκεται στα Όρη Σκάρδος. Παρά το γεγονός ότι είναι περίπου 7 χλμ. από την πόλη, γενικά συνδέεται με το Τέτοβο. Προσελκύει πολλούς τουρίστες το χειμώνα, λόγω του ότι είναι ένα από τα δημοφιλέστερα χιονοδρομικά κέντρα στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Εκτός από κέντρο αναψυχής και αγώνων σκι, η Πόποβα Σάπκα έχει πολλές βίλες και εστιατόρια για να φιλοξενήσει τους επισκέπτες. Τα ξενοδοχεία αυξήθηκαν επειδή το τελεφερίκ που μετέφερε τους επισκέπτες από το Τέτοβο στην Πόποβα Σάπκα καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των σύγκρουσεων στην Βόρεια Μακεδονία το 2001. Ως εκ τούτου, οι επισκέπτες διαμένουν τη νύχτα στην Πόποβα Σάπκα κατά τη διάρκεια της νύχτας πριν επιστρέψουν στο Τέτοβο.

Υπάρχουν τρία πέτρινα γεφύρια στο Τέτοβο, που διασχίζουν τον Ποταμό Πένα. Οι γέφυρες είναι μερικές από τις παλαιότερες κατασκευές στο Τέτοβο. Τα περισσότερα παλιά κτίρια πολιτιστικής κληρονομιάς βρίσκονται στην παλιά πόλη, κοντά στο κέντρο του Τέτοβο. Το Τέτοβο έχει πολλά παλιά κτίρια και μνημεία, ωστόσο κινδυνεύουν να κατεδαφιστούν από όσους χτίζουν αυθαίρετα.

Κουζίνα

Το Τέτοβο είναι η προέλευση του πιάτου τάβτσε γκράβτσε, γνωστού στους ντόπιους στο Τέτοβο ως τάβε με γκρόσε. Επί Σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας, το πιάτο ήταν γνωστό σε όλη τη χώρα ως τέτοβσκι γκράβτσε με μνεία τη πόλη του Τέτοβο,από όπου προέρχεται. Αν και διαφορετικές εκδοχές της συνταγής υπάρχουν ανά τα Βαλκάνια, το παραδοσιακό τάβτσε γκράβτσε του Τέτοβο μαγειρεύεται και σερβίρεται σε πήλινο σκεύος.

Τα περισσότερα φαγητά στο Τέτοβο έχουν έντονη οθωμανική επιρροή ή βάση, όπως το Άιβαρ, το Σουτζούκι και το Κουλούρι. Το Τέτοβο είναι γνωστό για τα εστιατόρια μπάρμπεκιου, Κεμπάπτορε, όπου σερβίρονται τσεβάπι και πλιεσκαβίτσα. Μπουρέκτορες, εστιατόρια με πίτες, είναι επίσης κοινά στο Τέτοβο και σερβίρουν μπουρέκ. Εμπέλτορε, ζαχαροπλαστεία, παράγουν τοπικά παραδοσιακά γλυκά, όπως Λουκούμια, Τουλούμπες, Καταίφια και μπακλαβάδες. Το μπόζα επίσης είναι προϊόν ζύμωσης στο Τέτοβο, συνηθισμένο ρόφημα.

Τα φαγητά στο Τέτοβο έχουν μοναδική γεύση και άρωμα, λόγω των τοπικών γεωργικών προϊόντων που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή τους. Στην Βόρεια Μακεδονία, το τυρί Κασκαβάλ του Τέτοβο είναι το δημοφιλέστερο, καθώς γίνεται με φυσικό τρόπο από πρόβειο γάλα από τα Όρη Σκάρδος. Επί του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας τα μήλα από το Τέτοβο ήταν δημοφιλή στο Βελιγράδι και γνωστά ως Τέτοβο Γιάμπουκα.

Δημογραφικά

Το 2002 η πόλη του Τέτοβο είχε 52.915 κατοίκους και η εθνοτική σύνθεση ήταν η ακόλουθη:

• Αλβανοί - 28.897 (54,6%)
• Σλαβομακεδόνες - 18.555 (35,1%)
• Ρομά - 2.352 (4,5%)
• Τούρκοι - 1.878 (3,6%)
• Σέρβοι - 587 (1,1%)
• Βόσνιοι Μουσουλμάνοι - 156 (0,3%)
• άλλοι - 490 (0,9%)

Πληθυσμός του Τέτοβο κατά εθνοτική ομάδα 1948-2002

Εθνοτική ομάδα	απογραφή 1948		απογραφή 1953		απογραφή 1961		απογραφή 1971		απογραφή 1981		απογραφή 1994		απογραφή 2002
	Αριθμός	%	Αριθμός	%	Αριθμός	%	Αριθμός	%	Αριθμός	%	Αριθμός	%	Αριθμός	%
Σλαβομακεδόνες	..	..	7,575	37.5	11,631	45,9	14,415	40.3	17,817	38.3	19,439	38.6	18,555	35.1
Αλβανοί	..	..	7,155	35.4	6,435	25.4	15,388	43.1	21,741	46.7	25,128	49.9	28,897	54.7
Τούρκοι	..	..	4,470	22.1	5,864	23.1	3,543	9.9	2,757	5.9	2,073	4.1	2.352	3.6
Ρομά	..	..	227	1.1	0	0.0	823	2.3	1,709	3.7	2,260	4.5	2,352	4.5
Βλάχοι	..	..	11	0.1	0	0.0	0	0.0	4	0.0	18	0.0	13	0.0
Σέρβοι	..	..	481	2.4	839	3.3	920	2.6	877	1.9	830	1.7	587	1.1
Βόσνιοι Μουσουλμάνοι	..	..	0	0.0	0	0.0	0	0.0	0	0.0	0	0.0	156	0.3
Αλλοι	..	..	290	1.4	588	2.3	656	1.8	1,618	3.5	596	1.2	477	0.9
Σύνολο	17,132		20,209		25,357		35,745		46,523		50,344		52,915

Χωριά της περιοχής

• Βαρβάρα
• Βράτνιτσα
• Γκλόντζι
• Ζελίνο
• Ζίλτσε
• Λέσοκ
• Λίσετς
• Μιλέτινο
• Μπελόβιστε
• Νεπρόστενο
• Νέραστε
• Ντζέπσιστε
• Ντόμπροστε
• Όντρι
• Ποντμπρέλιε
• Πόροτζ
• Πρελιούμπιστε
• Πρσόβτσε
• Ραότιντσε
• Ράταε
• Ρογκάτσεβο
• Σέμσοβο
• Σιπκόβιτσα
• Σιρίτσινο
• Σλατίνα
• Στάρο Σέλο
• Τέαρτσε
• Τζαζίντσε
• Τζάντσιστε
• Τζεγκούνοβτσε
• Τούντεντσε
• Τσέλοπεκ
• Φάλισε

Φωτογραφίες από το Τέτοβο

• 
  Ο ποταμός Πένα διασχίζει το Τέτοβο.
• 
  To Aladzha ή Sharena τζαμί.
• 
  To Aladzha ή Sharena τζαμί - λεπτομέρεια εξωτερικής τοιχογραφίας.
• 
  Ο Τεκές του Baba Arabati.
• 
  Ο Τεκές του Baba Arabati.
• 
  Ο Τεκές του Baba Arabati.

Πρόσωπα

• Αντόνιο Μιλόσοσκι υπουργός εξωτερικών της Βόρειας Μακεδονίας, γεννημένος 29 Ιανουαρίου 1976 στο Τέτοβο .
• Φατμίρ Μπεσίμι (γ. 1975), Υπουργός Οιοκονομίας
• Λιούμπε Μποσκόσκι (γ. 1960), πρώην Υπουργός Εσωτερικών
• Μάρα Μπούνεβα (1902-1928), επαναστάτρια, μέλος της Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης
• Μπόσκο Τζουρόφσκι (γ. 1961), πρώην ποδοσφαιριστής
• Μίλκο Τζουρόφσκι (γ. 1963), πρώην ποδοσφαιριστής
• Μπλερίμ Τζεμάιλι (γ. 1986), ποδοσφαιριστής
• Φερχάν Χασάνι (γ. 1990), παίκτης της Εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου, καλύτερος παίκτης της χώρας το 2011
• Ατζίμ Ιμπραήμι, (γ. 1988), παίκτης της Εθνικής ομάδας ποδοσφαίρου, καλύτερος παίκτης της χώρας το 2012
• Σφατ Κασάπι (γ. 1985), τραγουδιστής
• Βαλμίρ Ναφίου (γ. 1994), ποδοσφαιριστής
• Μεντούχ Θάτσι, ηγέτης του Δημοκρατικού Αλβανικού Κόμματος
• Αρμπέν Τζαφέρι (1948-2012), πολιτικός, αγωνιστής των δικαιωμάτων των Αλβανών της Βόρειας Μακεδονίας

Αδελφοποιήσεις

• Πρίζρεν, Κόσοβο
• Κούκες, Αλβανία
• Στέρλιγκ Χέιτς, Μίσιγκαν, ΗΠΑ
• Ικόνιο, Τουρκία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Σελίδα του Δήμου Τετόβου