Μετάβαση στο περιεχόμενο

Χρυσοκελλαριά Μεσσηνίας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Συντεταγμένες: 36°47′31″N 21°53′22″E / 36.79194°N 21.88944°E / 36.79194; 21.88944

Χρυσοκελλαριά
Χρυσοκελλαριά is located in Greece
Χρυσοκελλαριά
Χρυσοκελλαριά
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΠελοποννήσου
Περιφερειακή ΕνότηταΜεσσηνίας
Δημοτική ΕνότηταΚορώνης
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμαΠελοπόννησος
ΝομόςΜεσσηνίας
Υψόμετρο297 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος399
Έτος απογραφής2021
Πληροφορίες
ΠολιούχοςΆγιος Γεώργιος
Ταχ. κώδικας240 04
Τηλ. κωδικός2725
Διοικητική υπαγωγή οικισμού:

η Χρυσοκελλαριά

Ελληνική Δημοκρατία
Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου - Δυτικής Ελλάδας - Ιονίου
Περιφέρεια Πελοποννήσου
Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας
Δήμος
Δημοτική Ενότητα Κορώνης
Δημοτική Κοινότητα
Οικισμός Χρυσοκελλαριά

Η Χρυσοκελλαριά,[1] αναφερόμενη έως το 1927 ως Σαρατζάς[2] ή Σαρατσιά ή Σαρατσά, είναι οικισμός κοντά στην Κορώνη και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος, του Νομού Μεσσηνίας.

Η Χρυσοκελλαριά βρίσκεται δυτικά από την Κορώνη από την οποία απέχει 9 περίπου χιλιόμετρα και νοτιοανατολικά από την Πύλο από την οποία απέχει περίπου 31,5 χιλιόμετρα. Έχει υψόμετρο 297[3] μέτρα και απέχει από τον Μεσσηνιακό κόλπο περίπου 4 χιλιόμετρα. Κοντά στη Χρυσοκελλαριά βρίσκονται, προς τα βορειοδυτικά της η Υάμεια σε απόσταση 4 περίπου χιλιομέτρων, προς τα βορειοανατολικά της το Χαρακοπιό σε απόσταση 4,5 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νοτιοανατολικά της το Βασιλίτσι σε απόσταση 6,5 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα.

Το χωριό, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής της Κορώνης και της Πυλίας. Η περιοχή του χωριού κατά την αρχαιότητα, ήταν υπό τον έλεγχο της Ασίνης, της αρχαίας πόλης, η οποία μεταγενέστερα αναπτύχθηκε ως η σύγχρονη Κορώνη. Πιστεύεται ότι το αρχικό χωριό χτίστηκε, κατά τη βυζαντινή εποχή, περί το έτος 750.[4] Το χωριό μέχρι το 1927 ονομαζόταν Σαρατσά[4] και πήρε τη νεότερη ονομασία του ως Χρυσοκελλαριά, από το ομώνυμο γειτονικό Μοναστήρι της Χρυσοκελλαριάς.

Από την Χρυσοκελλαριά πέρασε και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, για να φύγει από την Παραλία Μαράθι (λίγο βορειότερα από την Παραλία Τσαπί) της Χρυσοκελλαριάς, για Ζάκυνθο.[5]

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας ο οικισμός αναφερόταν ως η Σαρατσιά (Sarachià[6]). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Το χωριό Σαρατσιά (Sarachià), ανήκε, στα τέλη του 17ου αιώνα, σύμφωνα με το Breve descrittione del Regno di Morea στην επαρχία της Κορώνης (Territorio di Coron).[6]

Διοικητική ιστορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Σαρατσιά ή ο Σαρατζάς[7] προσαρτήθηκε, το 1835,[8] στον παλαιό Δήμο Κολωνίδων,[9] με έδρα την Κορώνη, όπου και παρέμεινε, ως το 1912, που ο δήμος αυτός καταργήθηκε. Τουλάχιστον από το 1844 ως το 1879 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως η Σαρατσιά, ενώ από το 1879 ως το 1896 ως ο Σαρατζάς. Από το 1896 ως το 1907 αναφερόταν ως ο Σαρατσάς και από το 1907 ως το 1927 και πάλι ως ο Σαρατζάς. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Σαρατσιά στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Κολωνίδων της Επαρχίας Πυλίας με πληθυσμό 204 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851.[10] Το 1912[11] το χωριό προσαρτάται ως έδρα και μοναδικός οικισμός στην Κοινότητα Σαρατζά.[12] Το 1927[13] το χωριό και η κοινότητα μετονομάζονται από Σαρατζάς σε Χρυσοκελλαριά και από Κοινότητα Σαρατζά σε Κοινότητα Χρυσοκελλαριάς αντίστοιχα. Το 1971[14] αναγνωρίζεται και προσαρτάται στην Κοινότητα Χρυσοκελλαριάς και ο οικισμός των Αγίων Αναργύρων. Η Χρυσοκελλαριά παρέμεινε ως οικισμός και έδρα της Κοινότητας Χρυσοκελλαριάς, με τις αλλαγές σε ονομασίες, από το 1912 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», η Χρυσοκελλαριά υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Κορώνης,[15][16] με έδρα την Κορώνη, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» η Χρυσοκελλαριά ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος.[17][18] Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με την συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Η Χρυσοκελλαριά σήμερα είναι οικισμός και έδρα της Κοινότητας Χρυσοκελλαριάς του Δήμου Πύλου-Νέστορος,[1] στην οποία υπάγονται επίσης οι Άγιοι Ανάργυροι.

Ο οικισμός, με βάση την Απογραφή του 2011, έχει 532 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες.

Απογραφές πληθυσμού Χρυσοκελλαριάς
Έτος 1844 1851 1879 1889 1896 1907 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011
Κάτοικοι 182[19] 204[10] 436[20] 511[21] 621[22] 722[23] 867[24] 908[25] 1.128[26] 1.021[27] 1.041[28] 798[29] 693[30] 574[31] 528[32] 532[33]
Διάγραμμα εξέλιξης πληθυσμού Χρυσοκελλαριάς

Κτίρια – εκδηλώσεις – αξιοθέατα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια υπάρχει επίσης η εκκλησία του χωριού, ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας. Διάφορες εκδηλώσεις διοργανώνει τακτικά ο Πολιτιστικός Σύλλογος Χρυσοκελλαριάς, γνωστός και ως ο Πολιτιστικός Σύλλογος Απανταχού Χρυσοκελλαριωτών «Ο Άγιος Γεώργιος», ο οποίος ιδρύθηκε το 2013.[34] Στα αξιοθέατα του χωριού περιλαμβάνονται οι κοντινές παραλίες, όπως το Τσαπί, το Μικρό και Μεγάλο Μαράθι και η Γλυφάδα,[4] ενώ σημαντικός χώρος επίσκεψης είναι και το γειτονικό Μοναστήρι της Παναγίας Χρυσοκελλαριάς.

Μοναστήρι Παναγίας Χρυσοκελλαριάς

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Ιερά Μονή Παναγίας Χρυσοκελλαριάς ή Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται ανάμεσα στα χωριά της Χρυσοκελλαριάς και του Βασιλιτσίου. Πρόκειται για μονή του 17ου αιώνα και ο ναός της, ο οποίος κτίσθηκε το 1864, είναι ρυθμού Βασιλικής, μεγάλων σχετικά διαστάσεων, με δίρριχτη στέγη και ημικυλινδρική αψίδα.[4][35] Σύμφωνα με την τοπική παράδοση το τέμπλο και το εικονοστάσι του ναού κατασκευάστηκαν από τα ξύλινα απομεινάρια ενός μισοκαταστραμμένου ιστιοφόρου, πού ξέβρασε η θάλασσα στις κοντινές ακτές του χωριού. Το Μοναστήρι της Χρυσοκελλαριάς για έναν περίπου αιώνα (1852-1952) ήταν Μετόχι της Ιεράς Μονής Βουλκάνου καθώς και ανδρικό μοναστήρι, ως το 1952, όταν και μετατράπηκε σε γυναικείο. Η νεότερη πτέρυγα της Μονής, με τα κελλιά δυτικά του ναού, άρχισε να κτίζεται το 1971.[36] Αν και απο το 1977 το μοναστήρι στερείται καλογραιών, κάθε Δεκαπενταύγουστο τιμάται η Κοίμηση της Θεοτόκου, ενώ πανηγυρισμός γίνεται και για την Αγία Τριάδα.[37]

Οι παραλίες Μαράθι είναι δυο μικρές, απομονωμένες και δύσκολα προσβάσιμες παραλίες, το Μεγάλο Μαράθι, που το μισό ανήκει στην Κοινότητα Ακριτοχωρίου και το Μικρό Μαράθι.[38] Το Μεγάλο Μαράθι είναι δύσκολα προσβάσιμο, κυρίως κολυμπώντας από το Μικρό Μαράθι, ή από τη Φοινικούντα, μέσω θαλάσσης.[39]

  1. 1,0 1,1 Δημοτική Ενότητα Κορώνης Αρχειοθετήθηκε 2018-05-03 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
  2. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών - Πανδέκτης > Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας: Σαρατζάς - Χρυσοκελλαριά
  3. Χρυσοκελλαριά, από την ιστοσελίδα: buk.gr
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 "Messinia: Olive Culture in the land of Messinia" - "Μεσσηνία. Ο Πολιτισμός της Ελιάς στη Μεσσηνιακή Γη", Biotourism Guide - Βιοτουριστικός Οδηγός, από την ιστοσελίδα: biopolitics.gr, Biotourism – Olive Culture in the land of Messinia, έκδοση: "Biopolitics International Organisation" - "Διεθνής Οργάνωση Βιοπολιτικής", Αθήνα 2015, ISBN 978-960-7508-55-3, ενότητα: "Το μεγαλοχώρι της Χρυσοκελλαριάς", σελ. 189.
  5. «ΚΟΡΩΝΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ - ΧΡΥΣΟΚΕΛΛΑΡΙΑ». 
  6. 6,0 6,1 Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο; Αρχειοθετήθηκε 2016-06-06 στο Wayback Machine.", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993, σελ. 111 (Terzo Territorio di Coron tutto montuoso - Sarachià), p. 126 (Provincia di Messenia).
  7. Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Σαρατζάς (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  8. 21-04-1835.
  9. Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Κολωνίδων (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  10. 10,0 10,1 Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, Τα Ελληνικά, Εν Αθήναις, 1853, τόμος δεύτερος, σελ. 576.
  11. ΦΕΚ 262Α - 31/08/1912.
  12. Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών Κ. Σαρατζά (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  13. ΦΕΚ 306Α - 22/12/1927.
  14. 14/03/1971.
  15. Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών > Δ. Κορώνης (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  16. ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997.
  17. ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010.
  18. Διοικητικές μεταβολές οικισμών > Δ. Πύλου-Νέστορος (Μεσσηνίας), από την ιστοσελίδα: www.eetaa.gr
  19. Σταματάκης, Ι. Δ., "Πίναξ χωρογραφικός της Ελλάδος, Περιέχων τα Ονόματα, τας Αποστάσεις και τον Πληθυσμόν των Δήμων, Πόλεων Κωμοπόλεων και Χωρίων. / Ερανισθείς εκ διαφόρων επισήμων εγγράφων της Β. Κυβερνήσεως, και εκδοθείς υπό Ι. Δ. Σταματάκη". Εκ του Τυπογραφείου Γ. Βλασσαρίδου. Εν Αθήναις 1846, σελ. 47.
  20. Υπουργείο Εσωτερικών, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879, εκ του Τυπογραφείου Σ. Κ. Βλαστού, Εν Αθήναις 1881. Επίσης: "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός 1879", σελ. 121.
  21. Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστική της Ελλάδος - Πληθυσμός - Απογραφή της 15-16 Απριλίου 1889", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες Α', εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1890, σελ. 87.
  22. Υπουργείο Εσωτερικών, Τμήμα Δημόσιας Οικονομίας και Στατιστικής, "Στατιστικά Αποτελέσματα της Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 5-6 Οκτωβρίου 1896", Μέρος Δεύτερον - Πίνακες - Α' Πληθυσμός κατά Νομούς, Επαρχίας, Δήμους, εκ του Εθνικού Τυπογραφείου και Λιθογραφείου, Εν Αθήναις 1897, σελ. 104.
  23. Υπουργείο των Εσωτερικών, Υπηρεσία Απογραφής, Στατιστικά Αποτελέσματα της Γενικής Απογραφής του Πληθυσμού, κατά την 27 Οκτωβρίου 1907", Επιμέλεια: Γεωργίου Χωματιανού, τόμος δεύτερος, εκ του Τυπογραφείου Μιχαήλ Νικολαΐδου, Εν Αθήναις 1909, σελ. 394.
  24. Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Διεύθυνσις Στατιστικής, "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1921. Επίσης: "Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920", σελ. 237.
  25. Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928". (Πραγματικός πληθυσμός κυρωθείς δια του από 23 Νοεμβρίου 1928 διατάγματος), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1935. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928", σελ. 277.
  26. Υπουργείον Εθνικής Οικονομίας, Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1950. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940", σελ. 305.
  27. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1955. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951 Αρχειοθετήθηκε 2013-05-14 στο Wayback Machine.", σελ. 149.
  28. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ. 46929/6877/1961 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, Εν Αθήναις 1962. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 19ης Μαρτίου 1961", σελ. 144.
  29. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971". (Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους , κοινότητας και οικισμούς. Κυρωθείς δια της υπ' αριθ, 3893/Ε637/1972 κοινής αποφάσεως των Υπουργών Βοηθού Πρωθυπουργού και Εσωτερικών), Αθήναι 1972. Επίσης: "Πληθυσμός της Ελλάδος, κατά την Απογραφήν της 14ης Μαρτίου 1971", σελ. 139.
  30. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981". (Κυρώθηκε με την 7908/Δ'554/12-4-1982 κοινή απόφαση των Υπουργών Συντονισμού και Εσωτερικών), Αθήναι 1982. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 5 Απριλίου 1981", σελ. 150.
  31. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991 Αρχειοθετήθηκε 2016-03-03 στο Wayback Machine.". (Κυρώθηκε με την 24197/Γ' 3812/24-11-1993 κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Εσωτερικών), Αθήνα 1994. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφή της 17ης Μαρτίου 1991", σελ. 183.
  32. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος, "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001". (Κυρώθηκε με την 6821/Γ5-908/4-6-2002 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης), Αθήνα 2003. Επίσης: "Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001", σελ. 183.
  33. "Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011. Μόνιμος Πληθυσμός Αρχειοθετήθηκε 2016-04-18 στο Wayback Machine.", Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
  34. Χρυσοκελλαριά, Πολιτιστικός Σύλλογος Χρυσoκελλαριάς.
  35. Ι. Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Αρχειοθετήθηκε 2021-12-08 στο Wayback Machine., ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ30/κηρ/9825/249/12-4-2000 - ΦΕΚ 593/Β/4-5-2000 Αρχειοθετήθηκε 2021-12-08 στο Wayback Machine., [...] "Χαρακτηρίζουμε το καθολικό της Ι. Μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου κοιν. Χρυσοκελαριάς, Δήμου Κορώνης, επ. Πυλίας, Ν. Μεσσηνίας ως μνημείου χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας. Πρόκειται για ναό μεγάλων σχετικά διαστάσεων, με δίρριχτη στέγη και ημικυλινδρική αψίδα Ιερού. Μαρμάρινο μέλος με έξεργο σταυρό βρίσκεται προεξέχον πάνω από το παράθυρο του Ιερού. Στη νότια όψη ανοίγονται τρία παράθυρα, ένα ορθογώνιο και δύο τοξωτά.Στη βάση της τοξωτής κόγχης των δύο παραθύρων είναι ενσωματωμένο μαρμάρινο επιστύλιο με επιγραφή 1864 ηουλίου 10πθζ." [...], σύμφωνα με το Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών χώρων και Μνημείων της Ελλάδος Αρχειοθετήθηκε 2018-04-01 στο Wayback Machine., της Διεύθυνσης Εθνικού Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.
  36. Ιωάννης Κωστάκης, «Ειδικές Μορφές Τουρισμού: Η Περίπτωση της Μεθώνης»,(Διπλωματική Εργασία), Επιβλέπων καθηγητής: Αθανάσιος Κουρεμένος, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Σχολή Οικονομικών, Επιχειρηματικών και Διεθνών Σπουδών, Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πειραιάς 2016, Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου Πειραιώς, ιστοσελίδα: dione.lib.unipi.gr - Διώνη, ενότητα: "Χρυσοκελλαριά", σελ. 107-108.
  37. Ιερά Μονή Παναγίας Χρυσοκελλαριάς Αρχειοθετήθηκε 2017-09-25 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: mmess.gr της Ιεράς Μητρόπολης Μεσσηνίας.
  38. Μικρό και μεγάλο Μαράθι: Οι κρυφές παραλίες της Μεσσηνίας (anagnostis.org)
  39. «PYLOS - ΠΑΡΑΛΙΑ ΜΑΡΑΘΙ». 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]