Μετάβαση στο περιεχόμενο

Άτη

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Θεά Άτη
Θεά της πονηριάς, της ψευδαίσθησης, της καταστροφής και της παράνοιας
ΓονείςΈρις (κατά τον Ησίοδο) ή θεός Δίας (κατά τον Όμηρο)
ΑδέλφιαΠόνος, Λήθη, Λοιμός, Άλγος, Υσμίναι, Μάχες, Φόνοι, Ανδροκτασίαι, Νείκεα, Αμφιλογίαι, Δυσνομίες, Όρκος, Λόγοι και οι Ψευδολόγοι
wikidata (π)

Η Άτη ήταν θεότητα της ελληνικής μυθολογίας, ενσάρκωση της βλάβης. Στα αρχαία ελληνικά η λέξη ἀτη[α] σήμαινε τη «σύγχυσιν φρενών», την απερισκεψία που οφειλόταν σε πλάνη που απέστελναν οι θεοί. Η Άτη[β] ήταν η προσωποποίηση της βλάβης του μυαλού και των απερίσκεπτων πράξεων, καθώς και των αποτελεσμάτων αυτών των πράξεων.[3][γ] Οδηγούσε τόσο τους ανθρώπους, όσο και τους θεούς, στην παρεκτροπή και σε ανεύθυνες πράξεις.[5] Η Άτη ήταν συμφορά που χτυπούσε κατακέφαλα, τυφλώνοντας το νου και επιφέροντας την καταστροφή.[6] Μετά από ό,τι κακό και δυστύχημα είχε αποστείλει η Άτη, προσέρχονταν οι Λιταί για να τα θεραπεύσουν.[3]

Το μυθολογικό πλαίσιο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχαϊκή επική ποίηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά τον Ησίοδο, στη Θεογονία, ήταν τέκνο της Έριδος, όπως ο Πόνος, η Λήθη, ο Λιμός, τα Άλγη, οι Υσμίνες, οι Φόβοι, οι Μάχες, οι Ανδροκτασίες, τα Νείκη, οι Ψευδολογίες, οι Αμφιλογίες, η Δυσνομία και ο Όρκος.[δ] Πήγαινε χέρι-χέρι με την αδελφή της, τη Δυσνομία (Κακονομία, Ανομία). Ως θεά της βλάβης και της φθοράς των ανθρώπων, έστελνε σε εκείνους συμφορές.

Κατά τη διήγηση του Ομήρου στην Ιλιάδα,[3] η Άτη ήταν κόρη του Δία που έφερνε τον όλεθρο σε όλους («πρέσβα Διὸς θυγάτηρ Ἄτη, ἣ πάντας ἀᾶται»), ικανή να ασκήσει την καταστροφική δύναμή της ακόμη και στον ίδιο τον πατέρα της, τον υπέρτατο των θεών: «καὶ γὰρ δή νύ ποτε Ζεὺς ἄσατο, τόν περ ἄριστον ἀνδρῶν ἠδὲ θεῶν φασ' ἔμμεναι».[8]

Το περπάτημά της περιγράφεται ως απαλό, όχι όμως πάνω στο χώμα, αλλά στα κεφάλια των ανθρώπων,[ε] υπονοώντας το πόσο εύκολα τους επηρεάζει και τους οδηγεί στην καταστροφή. Αυτό ακριβώς το χωρίο σχολιάζει ο Αγάθων στο πλατωνικό Συμπόσιο, λέγοντας ότι όπως στον Όμηρο αναφέρεται ως απόδειξη τρυφερότητας, απαλότητας, της Άτης το περπάτημά της στα μαλακά κρανία των ανθρώπων (αντί να βαδίζει πάνω σε σκληρά πράγματα), έτσι πρέπει κανείς να βλέπει και το ζήτημα της τρυφερότητας του Έρωτα.[ζ]

Σύμφωνα με την ομηρική διήγηση, η Άτη συνέβαλε ώστε να παρασύρει η Ήρα τον Δία σε τρομερό όρκο, που είχε ως αποτέλεσμα τα δεινά του Ηρακλή.[5] Όταν ο Ζευς το κατάλαβε, άρπαξε την Άτη από τα μαλλιά και την πέταξε από τον Όλυμπο, κάτω στα μέρη των ανθρώπων: «αὐτίκα δ' εἷλ' Ἄτην κεφαλῆς λιπαροπλοκάμοιο / χωόμενος φρεσὶν ᾗσι, καὶ ὤμοσε καρτερὸν ὅρκον / μή ποτ' ἐς Οὔλυμπόν τε καὶ οὐρανὸν ἀστερόεντα / αὖτις ἐλεύσεσθαι Ἄτην, ἣ πάντας ἀᾶται».[10]

Κλασική τραγική ποίηση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στους αρχαίους Έλληνες τραγικούς η εικόνα της Άτης είναι διαφορετική, αφού η δράση της ομοιάζει με εκείνη της Νεμέσεως και των Ερινυών. Εκδικείται τα δολερά έργα και κατατρέχει και τιμωρεί τους δράστες αυτών των πράξεων, καθώς και τους απογόνους τους. Ο εκδικητικός χαρακτήρας της Άτης είναι πιο εμφανής στον Αισχύλο και λιγότερο στον Ευριπίδη, όπου αναπτύσσεται περισσότερο η «Δίκη» με την έννοια της δικαιοσύνης.[11] Έτσι, στον Αγαμέμνονα, η Κλυταιμνήστρα επικαλείται την Άτη και τις Ερινύες, όταν αναφέρεται στο φόνο του συζύγου της ως «τέλειας εκδίκησης» για το χαμό της Ιφιγένειας: «καὶ τήνδ' ἀκούεις ὁρκίων ἐμῶν θέμιν· / μὰ τὴν τέλειον τῆς ἐμῆς παιδὸς Δίκην, / Ἄτην Ἐρινύν θ', αἷσι τόνδ' ἔσφαξ' ἐγώ / ...»[12]

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Από το ρ. ἀάω, που σημαίνει «βάπτω, φθείρω τον νου, αφαιρώ την διανοητικήν διαύγειαν (...), πλανώ εξαπατώ». Παθητική μορφή: ἀάομαι.[1]
  2. ↑ Σε ορισμένες εκδόσεις της Θεογονίας του Ησίοδου, η Ἄτη γραφόταν ως Ἀάτη και συγχεόταν με την Απάτη: «Δυσνομίην τ᾽ Ἀάτην τε, συνήθεας ἀλλήλῃσιν» (Θεογονία, 230· έκδ. B.G. Teubner, Λειψία 1908, σε επιμέλεια Α. Rzach).[2]
  3. ↑ Στην αγγλική μετάφραση της Θεογονίας από τον Hugh G. Evelyn-White (Κέιμπριτζ Μασαχ.: Harvard University Press & Λονδίνο: William Heinemann, 1914), η Ἂτη αποδίδεται ως Ruin.[4]
  4. ↑ «αὐτὰρ Ἔρις στυγερὴ τέκε μὲν Πόνον ἀλγινόεντα / Λήθην τε Λιμόν τε καὶ Ἄλγεα δακρυόεντα / Ὑσμίνας τε Μάχας τε Φόνους τ᾽ Ἀνδροκτασίας τε / Νείκεά τε Ψεύδεά τε Λόγους τ᾽ Ἀμφιλλογίας τε / Δυσνομίην τ᾽ Ἄτην τε, συνήθεας ἀλλήλῃσιν, / Ὅρκόν θ᾽, ὃς δὴ πλεῖστον ἐπιχθονίους ἀνθρώπους / πημαίνει, ὅτε κέν τις ἑκὼν ἐπίορκον ὀμόσσῃ».[7]
  5. ↑ «... τῇ μέν θ' ἁπαλοὶ πόδες· οὐ γὰρ ἐπ' οὔδει / πίλναται, ἀλλ' ἄρα ἥ γε κατ' ἀνδρῶν κράατα βαίνει / βλάπτουσ' ἀνθρώπους ...»[9]
  6. ↑ «ποιητοῦ δ᾽ ἔστιν ἐνδεὴς οἷος ἦν Ὅμηρος, πρὸς τὸ ἐπιδεῖξαι θεοῦ ἁπαλότητα. Ὅμηρος γὰρ Ἄτην θεόν τέ φησιν εἶναι καὶ ἁπαλήν (τοὺς γοῦν πόδας αὐτῆς ἁπαλοὺς εἶναι) λέγων
    ... τῆς μένθ᾽ ἁπαλοὶ πόδες· οὐ γὰρ ἐπ᾽ οὔδεος
    πίλναται, ἀλλ᾽ ἄρα ἥ γε κατ᾽ ἀνδρῶν κράατα βαίνει.
    καλῷ οὖν δοκεῖ μοι τεκμηρίῳ τὴν ἁπλότητα ἀποφαίνειν, ὅτι οὐκ ἐπὶ σκληροῦ βαίνει, ἀλλ᾽ ἐπὶ μαλθακοῦ. τῷ αὐτῷ δὴ καὶ ἡμεῖς χρησόμεθα τεκμηρίῳ περὶ Ἔρωτα ὅτι ἁπαλός. οὐ γὰρ ἐπὶ γῆς βαίνει οὐδ᾽ ἐπὶ κρανίων, ἅ ἐστιν οὐ πάνυ μαλακά, ἀλλ᾽ ἐν τοῖς μαλακωτάτοις τῶν ὄντων καὶ βαίνει καὶ οἰκεῖ. ἐν γὰρ ἤθεσι καὶ ψυχαῖς θεῶν καὶ ἀνθρώπων τὴν οἴκησιν ἵδρυται· καὶ οὐκ αὖ ἑξῆς ἐν πάσαις ταῖς ψυχαῖς, ἀλλ᾽ ᾗτινι ἂν σκληρὸν ἦθος ἐχούσῃ ἐντύχῃ, ἀπέρχεται, ᾗ δ᾽ ἂν μαλακόν, οἰκίζεται. ἁπτόμενον οὖν ἀεὶ καὶ ποσὶν καὶ πάντῃ ἐν μαλακωτάτοις τῶν μαλακωτάτων, ἁπαλώτατον ἀνάγκη εἶναι». (Συμπόσιον, 195d-195e).

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Δημητράκος 1974.
  2. ↑ Bλ. και στο: Ησίοδου Θεογονία 1939, σελ. 123, όπου η Ἀάτη μεταφράζεται ως Απάτη.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Κωνσταντινίδης 1901.
  4. ↑ Βλ. Hesiod, Theogony (207-239). Perseus Digital Library - Tufts University. Ανακτήθηκε στις 02-03-2017.
  5. ↑ 5,0 5,1 New Larousse Encyclopedia of Mythology 1974
  6. ↑ Bλ. σχόλιο του μεταφραστή Βασ. Δεδούση στο: Πλάτωνος Συμπόσιον 1939, σελ. 165 υποσ. 214.
  7. ↑ Βλ. Θεογονία (226-232), στο: Ψηφίδες για την ελληνική γλώσσα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ανακτήθηκε στις 02-03-2017.
  8. ↑ Ιλιάδα (Τ 91, 95-96)· πβ. μετάφραση του Ιάκωβου Πολυλά. Βλ. και άλλες αναφορές στην Άτη: Ιλ. (Ι 502 κ.εξ.) (μετάφρ. Πολυλά).
  9. ↑ Ιλιάδα (Τ 92-94)· πβ. μετάφραση Ι. Πολυλά.
  10. ↑ Ιλιάδα (Τ 126-129)· πβ. μετάφραση Ι. Πολυλά.
  11. ↑ Βλ. Smith, 1873.
  12. ↑ Αγαμέμνων (1431-1433)· πβ. τη μετάφραση του Θ. Μαυρόπουλου: Αισχύλου Αγαμέμνων 2007, σελ. 184.

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Αισχύλου Αγαμέμνων. Μετάφραση, σχόλια: Θεόδωρος Μαυρόπουλος. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος - Το Βήμα. 2007. ISBN 978-960-442-863-2. 
  • Ησίοδου Θεογονία - Ασπίς - Αποσπάσματα Ηοιών. Μετάφραση, σχόλια Παναγή Λεκατσά. Αθήνα: Ιω. & Π. Ζαχαρόπουλος (Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελλήνων Πεζογράφων και Ποιητών, αρ. 37). 1939. 
  • Πλάτωνος Συμπόσιον. Προλεγόμενα: Κωνσταντίνος Γεωργούλης. Μετάφραση, υπομνηματισμός: Βασίλειος Δεδούσης. Αθήνα: Ιω. & Π. Ζαχαρόπουλος (Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελλήνων Πεζογράφων και Ποιητών, αρ. 35). 1939. 

Πρόσθετο διάβασμα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Yamagata, Naoko (2005). «Disaster Revisited: Ate and the Litai in Homer's Iliad». Στο: Emma Stafford· Judith Herrin, επιμ. Personification in the Greek World: From Antiquity to Byzantium. (Publications of the Centre for Hellenic Studies, King's College London, αρ. 7). Άντελσοτ (Χαμσάιρ): Ashgate. σελίδες 21–28. ISBN 978-0-7546-5031-7. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Άτη&oldid=9386984"