Αντικομμουνισμός

Αντικομμουνισμός ονομάζεται η πολιτική ιδεολογία που στηρίζεται στην αντιπαράθεση και στην εναντίωση στον κομμουνισμό. Η ιδεολογία εμφανίστηκε στη ναζιστική Γερμανία κι αναπτύχθηκε κυρίως στις χώρες του ΝΑΤΟ, στο πλαίσιο της ψυχροπολεμικής ρητορικής της Δύσης εναντίον του ανατολικού μπλοκ (του αποκαλούμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού»). Αυτού του τύπου ο αντικομμουνισμός, ένα γεωστρατηγικό ιδεολογικό εργαλείο, κατέληγε συνήθως στον πολιτικό συντηρητισμό και στόχευε στην ανάσχεση της επιρροής των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού. Όπου επικράτησε ο αντικομμουνισμός (π.χ. στη μετεμφυλιακή και χουντική Ελλάδα, στις ΗΠΑ της μακαρθικής περιόδου και στην Ισπανία του Φράνκο), πολλοί σοσιαλιστές υπέστησαν σοβαρές διώξεις από το επίσημο κράτος λόγω των πολιτικών τους φρονημάτων και οι συνδικαλιστικές ελευθερίες περιορίστηκαν. Όσοι ήταν ύποπτοι για φιλοκομμουνιστικές συμπάθειες, κινδύνευαν επίσης να διωχθούν ως συνοδοιπόροι του κομμουνισμού. Η κριτική στον υπαρκτό σοσιαλισμό ήρθε στο προσκήνιο με την εγκαθίδρυση της κομμουνιστικής κυβέρνησης στη Ρωσία με το ξέσπασμα της Οκτωβριανής επανάστασης σε τέτοιο βαθμό που την περίοδο του μεσοπολέμου, ο αντικομμουνισμός και η αντίθεση στη Σοβιετική ένωση έγιναν έννοιες ταυτόσημες. Ο αντικομμουνισμός έχει συνήθως εθνικιστική, συντηρητική ή φιλελεύθερη χροιά.

Φιλελεύθερος και Συντηρητικός Αντικομμουνισμός

Από την αρχή υπήρχε η διαφοροποίηση στη στάση των φιλελεύθερων και συντηρητικών. Οι φιλελεύθεροι αντιμετώπισαν τον κομμουνισμό ως αντίδραση στις κοινωνικές αδικίες, ενώ οι συντηρητικοί θεώρησαν ότι αντιπροσώπευαν τον Κολλεκτιβισμό και την καταστροφή των ηθικών αξιών. Οι φιλελεύθεροι ερμήνευαν τον κομμουνιστικό κίνδυνο ως επίθεση στις πολύτιμες και ηθικές αξίες έτσι όπως τι όριζαν αυτοί, όπως η ακαδημαϊκή ελευθερία, η ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης, η προσωπική ελευθερία, οι συνταγματικές εγγυήσεις, ο σεβασμός στην ατομική ιδιοκτησία. Οι συντηρητικοί αντιλαμβάνονταν τον κομμουνισμό ως επίθεση σε ηθικές αξίες όπως ο Πατριωτισμός, η Θρησκεία και η οικογένεια.Μαζί φιλελεύθεροι και συντηρητικοί εργάστηκαν κατά καιρούς για την ανάσχεση του Κομμουνισμού με διαφορετικές προσεγγίσεις όμως. Ο Ρωσο-πολωνικός πόλεμος του 1920 ανέδειξε περισσότερο τις διαφορετικές εκείνες προσεγγίσεις. Ο Πρόεδρος Ρούσβελτ είχε δηλώσει αποφασισμένος να στηρίξει ακόμη και στρατιωτικά οποιοδήποτε κράτος θα δεχόταν επίθεση από τα κομμουνιστικά καθεστώτα. Παρόμοιες απόψεις ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Ντέιβιντ Λόϊντ Τζόρτζ όπως επίσης και η γαλλική κυβέρνηση.

Οι φιλελεύθεροι δεν αποσκοπούσαν στην εξόντωση του κομμουνισμού ως ιδέα αλλά στόχευαν απλά στην ανάσχεση των στρατιωτικών επιχειρήσεων και μόνο. Ήταν αντίθετοι με τους συντηρητικούς και πίστευαν ότι αυτοί ήταν υπεύθυνοι για την κομμουνιστική αντίδραση και τους θεωρούσαν ως η ρίζα του κακού.

Φασισμός, Ναζισμός και Αντικομμουνισμός

Γερμανικό Αντικομμουνιστικό πλακάτ που γράφει: «Ο πόλεμος, η πείνα και ο θάνατος είναι ο μπολσεβικισμός!

Αρχικά ο Φασισμός, ο Ναζισμός και ο Κομμουνισμός αντιμετωπίστηκαν από τις ΗΠΑ ως το ίδιο κακό. Έκαναν κριτική παράλληλα στον Κομμουνισμό, στον φασισμό και στον Ναζισμό. Αυτές οι συγκρουόμενες αντιλήψεις κυριάρχησαν στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου. Ο φασισμός και ο Ναζισμός χρησιμοποίησαν τον αντικομμουνισμό για να βρουν συμμάχους στην κλασική συντηρητική δεξιά, ενώ ο αντιφασισμός έφερε σε συμμαχία τον κομμουνισμό και τη δημοκρατική αριστερά. Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος παρουσιάστηκε ως ένας ιδεολογικός πόλεμος, ως πόλεμος της δημοκρατίας ενάντια στον ολοκληρωτισμό. Όμως για να νικήσει η δημοκρατία έπρεπε να συμμαχήσει με ένα άλλο ολοκληρωτικό καθεστώς, αυτό της Σοβιετικής Ένωσης. Μετά την επίθεση των Γερμανών στη Σοβιετική Ένωση, οι δυτικές και δημοκρατικές κυβερνήσεις και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της εποχής ξεκίνησαν μια προπαγανδιστική καμπάνια για να βελτιώσουν την εικόνα των σοβιετικών στη δυτική κοινή γνώμη.

Καθολική Εκκλησία

Η Καθολική Εκκλησία έχει μια αντεπαναστατική μνήμη από την εποχή της Γαλλικής επανάστασης, τον πόλεμο της Βανδέας, τη μεξικάνικη επανάσταση, όπως επίσης τη Οκτωβριανή επανάσταση, κατήγγειλε συνεχώς τον κομμουνισμό για την έλλειψη θρησκευτικής ελευθερίας και τις διώξεις πιστών και ιερέων.

• Ήδη από το 1864, ο Πάπας ο Πίος ΙΧ με εγκύκλιο του, γνωστή ως, Quanta Cura, τάχθηκε με σφοδρότητα ενάντια στον Μαρξισμό, τον οποίο και αποκήρυξε ως επανάσταση ενάντια στον θεό, την εκκλησία και τον πολιτισμό.
• Παρόμοιες εγκυκλίους εξήγγειλαν και οι Πάπες Πάπας Λέων ΙΓ΄ και ο Πάπας Πίος ΙΑ΄ με τις εγκύκλιους Rerum Nonarum (1891) και Quadragessimo Anno (1931) αντίστοιχα.
• Επίσης λίγες μέρες μετά την καταδικαστική εγκύκλιο για τον Ναζισμό (19 Μαρτίου 1937) η καθολική εκκλησία εξέδωσε μία ακόμη εγκύκλιο κατά του κομμουνισμού με τίτλο Divini Redemporis ενάντια του Κομμουνισμού.

Η Καθολική εκκλησία προκειμένου να προστατέψει το ποίμνιο της από τον Κομμουνισμό εξέδιδε αμέτρητα φυλλάδια, ενώ οι ιερείς καταδίκαζαν συχνά τον κομμουνισμό, τον κολεκτιβισμό και τη Σοβιετική ένωση από το ραδιόφωνο και τις δημόσιες συγκεντρώσεις.

Οι σχέσεις του Στάλιν και Καθολικής εκκλησίας δεν βελτιώθηκαν ποτέ και η εκκλησία καταδίκαζε τα εγκλήματα πολέμου και εκτελέσεις, όπως το Κατύν. Ενώ στην Ιταλία, η εκκλησία απειλούσε τους πιστούς με αφορισμό, εάν ψήφιζαν το κομμουνιστικό κόμμα Ιταλίας.

Η στάση του Βατικανού άλλαξε το 1960, όταν ανέβηκε στον παπικό θρόνο ο Πάπας Ιωάννης ΚΓ΄ και η πολιτική του διαδόχου του Πάπα Πάυλου ΣΤ΄ έδωσε το έναυσμα για τη διεξαγωγή διαλόγου ανάμεσα σε κομμουνιστές και καθολική εκκλησία.

Με την Παπική εγκύκλιο Mater et Magistra (Ιούνιος 1961) έπαψε να είναι βασικό δόγμα ο αντικομμουνισμός στην Καθολική εκκλησία και καταγγέλλονταν επίσης η αποικιοκρατία ως αιτία των δεινών της ανθρωπότητας. Οι σκληροπυρηνικοί αντικομμουνιστές αντέδρασαν και προκλήθηκε σκάνδαλο όταν ο Πάπας δέχθηκε σε ιδιωτική ακρόαση των γαμπρό του Νικίτα Χρουστσόφ.

Ψυχρός Πόλεμος

Η Ευρώπη στον Ψυχρό Πόλεμο: με κόκκινο χρώμα απεικονίζονται οι χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, οι οποίες μαζί με τη Γιουγκοσλαβία αποτέλεσαν το Ανατολικό μπλοκ. Με μπλε απεικονίζονται οι χώρες μέλη του ΝΑΤΟ.

Ήδη από τα πρώιμα στάδια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (1939-40) η Σοβιετική Ένωση ενσωμάτωσε στην επικράτειά της γειτονικές της χώρες ή περιοχές τους. Τμήματα της ανατολικής Πολωνίας ενσωματώθηκαν στη ΣΣΔ Λευκορωσίας και στη ΣΣΔ Ουκρανίας μετά από την γερμανική επίθεση και τον διαμελισμό της χώρας. Οι τρεις μικρές χώρες της Βαλτικής (Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία) ενσωματώθηκαν στην ΕΣΣΔ ως σοσιαλιστικές δημοκρατίες (ΣΣΔ Εσθονίας, ΣΣΔ Λετονίας και ΣΣΔ Λιθουανίας αντίστοιχα), ενώ μετά τον σοβιετο-φινλανδικό πόλεμο του χειμώνα του 1939-40, περιοχές της ανατολικής Φινλανδίας πέρασαν στην ΣΣΔ Καρελίας και το επόμενο έτος αποσχίσθηκε η Βεσραβία από τη Ρουμανία για να γίνει η ΣΣΔ Μολδαβίας. Οι χώρες της κεντρικής και της ανατολικής Ευρώπης που απελευθέρωσε ο Ερυθρός Στρατός στα 1944-45 ενώ προέλαυνε προς την καρδιά του Τρίτου Ράιχ μετατράπηκαν σε κράτη-δορυφόρους μεταπολεμικά και συγκρότησαν το Ανατολικό Μπλοκ. Οι λαϊκές δημοκρατίες της ανατολικής Ευρώπης (ΛΔ Γερμανίας, ΛΔ Πολωνίας, ΛΔ Βουλγαρίας, ΛΔ Ουγγαρίας, ΛΔ Ρουμανίας και ΛΔ Τσεχοσλοβακίας) είχαν σοσιαλιστικά καθεστώτα όμοια στη θεμελιώδη τους συγκρότηση με της ΕΣΣΔ. Στην Ασία ο Ερυθρός Στρατός είχε καταλάβει τη Μαντζουρία -που προηγουμένως ήταν υπό ιαπωνικό έλεγχο- και το βόρειο τμήμα (βορείως του 38ου παραλλήλου) της κορεατικής χερσονήσου.

Το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου οδήγησε την ανθρωπότητα στην έναρξη μιας νέας περιόδου. Για πρώτη φορά αναφέρεται ο όρος Σιδηρούν Παραπέτασμα στην ομιλία του Τσώρτσιλ στο Μιζούρι, τον Μάρτιο του 1946. Παρόλο τη συμμαχία της Βρετανίας και της Σοβιετικής Ένωσης στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Τσώρτσιλ επανέφερε στον δημόσιο λόγο τον αντικομμουνισμό. Σύντομα όμως φάνηκε η αδυναμία της Μ. Βρετανίας να διατηρήσει τον ηγετικό ρόλο στην Ευρώπη καλώντας αρχικά, τις ΗΠΑ να αναλάβουν δράση, πρώτα στην Ελλάδα, χάνοντας το γεωπολιτικό μέρισμα της Ευρώπης. Οι ΗΠΑ ανταποκρίθηκαν αμέσως με το Δόγμα Τρούμαν. Το δόγμα Τρούμαν βασιζόταν στην ανάσχεση της κομμουνιστικής απειλής μόνο με την οικονομική ανάπτυξη. Ο Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών, Τζώρτζ Μάρσαλ εξέφρασε τη βούληση του να συνδράμει οικονομικά όλες τις χώρες της Ευρώπης χωρίς να κάνει διακρίσεις στο εκάστοτε πολιτικό σύστημα των χωρών αυτών. Οι χώρες όμως της Ανατολικής Ευρώπης αρνήθηκαν υπό την πίεση των Σοβιετικών.

Αργότερα ο πόλεμος της Κορέας (1950-53) ήταν επίσης σημαντικό πεδίο τριβής ανάμεσα στους δύο υπερδυνάμεις. Τη δεκαετία του 1950 και του 1960 έλαβαν χώρα πολλές ακόμα διεθνείς κρίσεις, με κυριότερες την εξέγερση στην Ουγγαρία και την κρίση στη διώρυγα του Σουέζ το 1956, την κρίση στο Βερολίνο που οδήγησε στην ανέγερση του Τείχους το 1961 και την Κρίση των πυραύλων της Κούβας το επόμενο έτος. Παράλληλα ΕΣΣΔ και ΗΠΑ επιχείρησαν εκείνα τα χρόνια να επεκτείνουν την επιρροή τους στη Λατινική Αμερική, τη νοτιοανατολική Ασία (Σοβιετικός πόλεμος στο Αφγανιστάν) και τις χώρες της Αφρικής, που ανεξαρτητοποιούνταν τότε από τις αποικιακές αυτοκρατορίες στις οποίες ανήκαν. Τον Δεκέμβριο του 1991 η ΕΣΣΔ διαλύθηκε με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική κατάρρευση του Ανατολικό μπλοκ.

Στην Ελλάδα

Μεσοπόλεμος

Στην Ελλάδα, η πρώτη σκλήρυνση της πολιτικής του κράτους έναντι του κομμουνισμού διαπιστώνεται στα τέλη της δεκαετίας του 1920 υπό την πρωθυπουργία του Ελ. Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος, προχώρησε στην ψήφιση του νόμου 4229/1929 Περὶ τῶν μέτρων ἀσφαλείας τοῦ κοινωνικοῦ καθεστῶτος καὶ προστασίας τῶν ἐλευθεριῶν τῶν πολιτῶν", γνωστού και ως "ιδιώνυμο" (βλ. Βικιθήκη [2]). Ο νόμος αυτός οδήγησε την αυστηρότερη αντιμετώπιση των κομμουνιστών και των συνδικάτων. Αυξήθηκαν οι συλλήψεις των θεωρούμενων ως κομμουνιστών και συνδικαλιστών, ακόμα για απλή συμμετοχή σε απεργίες. Χιλιάδες άτομα εκτοπίστηκαν σε νησιά και μάλιστα χωρίς δικαστική εντολή. Κατά τον Βενιζέλο, ο εκτοπισμός ήταν χρήσιμος για αυτούς που συστηματικά προπαγανδίζανε την πάλη των τάξεων. Το ΚΚΕ από το 1929 χαρακτηρίζει την κυβέρνηση Βενιζέλου ως κοινοβουλευτική φασιστική δικτατορία συνεργαζόμενη με τον Ιταλικό Φασισμό. Παρόλο το ιδιώνυμο που ψήφισε ο Βενιζέλος, οι Βασιλόφρονες πολιτικοί συχνά εκτόξευαν τον όρο Βενιζελοκομμουνισμός ενάντια στους πολιτικούς του Βενιζέλου. Με τη φυγή του Βενιζέλου στη Γαλλία, ο Θεμιστοκλής Σοφούλης ανέλαβε την ηγεσία του Κόμματος των Φιλελευθέρων. Στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936, το κόμμα του δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία, οπότε υπέγραψε με το Παλλαϊκό Μέτωπο (το οποίο ελέγχονταν από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας) σύμφωνο, χάρη στο οποίο εκλέχθηκε πρόεδρος της Βουλής. Το σύμφωνο αυτό έμεινε στην ιστορία ως Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα. Ένα από τα άρθρα του συμφώνου προέβλεπε την «κατάργηση του Νόμου 4229 (περί ιδιωνύμου αδικήματος) και πασών των τροποποιήσεων αυτού, ως και των επιτροπών ασφαλείας. Την παροχή αμνηστίας στους τους πολιτικούς καταδίκους, εξορίστους, καταδικασμένους κλπ. Την καθιέρωση ως μόνιμου εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής.

Δικτατορία της 4ης Αυγούστου

Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου ο σφοδρός αντικομμουνισμός, στηρίχθηκε στην "κομμουνιστική απειλή". Η δίωξη του κομμουνισμού υπήρξε συστηματική και απέβλεπε στην εξαφάνιση του. Τη δίωξη των κομμουνιστών ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης. Η δικτατορία καταδίωξε το ΚΚΕ, συλλαμβάνοντας και βασανίζοντας τα μέλη του με πρωτόγνωρες μεθόδους (ρετσινόλαδο, καυτερή πιπεριά, πάγο, φάλαγγα, ευνουχισμό ακόμα και πετάλωμα) και δολοφονώντας άλλα ακόμα και με εκπαραθυρώσεις. Ψηφίστηκαν νέοι νόμοι 117/1936 για την καταπολέμηση του Κομμουνισμού. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υφυπουργείου Ασφαλείας 47.000 κομμουνιστές υπέβαλαν "δηλώσεις μετανοίας και αποκήρυξης του κομμουνισμού" μέχρι το 1940, ενώ οι συλληφθέντες ανέρχονταν σε 50.000 περίπου. Η δικτατορία δημιούργησε την Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ και εξέδιδε και το δικό της πλαστό Ριζοσπάστη και κατάφερε να συσπειρώσει στους κόλπους της αρκετά μέλη του ΚΚΕ με σκοπό να αδρανοποιήσει την πραγματική καθοδήγηση του κόμματος, τη λεγόμενη Παλιά Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ και να θέσει το ΚΚΕ υπό την καθοδήγηση του καθεστώτος..

Εμφύλιος Πόλεμος 1943-49

Κατά τη διάρκεια των πρώτων εμφύλιων συγκρούσεων διαμορφώθηκε το πολιτικο-στρατιωτικό πλαίσιο με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από τη μια πλευρά και όλους τους υπόλοιπους στρατιωτικούς αντιπάλους από την άλλη. Όλες οι μη Εαμικές στρατιωτικές οργανώσεις (φιλομοναρχικές, αντιμοναρχικές, δεξιές και μη (ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ, ΥΒΕ/ΠΑΟ, Αντών Τσαούς, ΠΕΑΝ, ΡΑΝ, Ιερή Ταξιαρχία, Εθνική δράση, ΕΟΚ κλπ) έδρασαν ενάντια στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο και στον ΕΛΑΣ. Ο κατοχικός εμφύλιος ξεκίνησε με μια αναμέτρηση μεταξύ ΕΛΑΣ και άλλων αντιστασιακών οργανώσεων κατά την οποία θα προστεθούν αργότερα τα Τάγματα ασφαλείας Είναι σαφές ότι η έκβαση των συγκρούσεων είχε ως αποτέλεσμα τη μονοπώληση της ένοπλης αντίστασης στην ύπαιθρο από τον ΕΛΑΣ, καθώς με εξαίρεση τον ΕΔΕΣ, την οργάνωση του Αντών Τσαούς και την ΕΟΚ, όλες οι άλλες οργανώσεις είτε διαλύθηκαν από τον ΕΛΑΣ και τα μέλη τους εκτελέστηκαν (π.χ Ψαρρός, Βρεττάκος, Καραχάλιος), είτε εντάχθηκαν με τη βία στον ΕΛΑΣ.

Μετεμφυλιακή-προδικτατορική περίοδος

Η Σοβιετολογία ήταν μηνιαίο περιοδικό δημοσίευμα που εκδιδόταν από τον Γιώργο Γεωργαλά μεταξύ 1960 και 1964, δύο χρόνια μετά την ανάδειξη της ΕΔΑ στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης στις εκλογές του 1958, συνιστούσε μια απόπειρα ανάπτυξης σοβαρού αντικομμουνισμού στην Ελλάδα, 4 επιστημονικά τεκμηριωμένου και ιδεολογικά συγκροτημένου, αλλά πάντα στα αυταρχικά πλαίσια της μετεμφυλιακής Ελλάδας. 5 Ήταν «το πιο αντισοβιετικό έντυπο της περιόδου»

Δικτατορία της 21ης Απριλίου

Στην πολιτική ζωή της Ελλάδας κυριάρχησαν, δυο φαντάσματα: ο αντικομμουνισμός, στο όνομα του οποίου συχνά καταπατήθηκαν δημοκρατικά δικαιώματα, και ο αντιαμερικανισμός, επειδή οι Έλληνες καταλόγισαν στις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ τις κύριες ευθύνες για το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967. Τα επόμενα χρόνια στέλνονταν στα στρατοδικεία χιλιάδες φυλακισμένοι στρατιώτες του ΔΣΕ και στις μαζικές εξορίες στα ξερονήσια του Αιγαίου (Άη Στράτης, Λέρος, Γυάρος). Οι διωγμοί και οι συστηματικοί βασανισμοί αριστερών εξακολούθησαν για πολλά χρόνια και τελείωσαν ουσιαστικά με τη μεταπολίτευση, μετά την πτώση της χούντας Ιωαννίδη το 1974.

Αντικομμουνισμός και Εκκλησία της Ελλάδος

Καθοριστικό λόγο στον αγώνα κατά της αριστεράς έπαιξε η εκκλησιαστική οργάνωση Ζωή η οποία ιδρύθηκε το 1907. Το 1946 στο περιοδικό Ακτίνες δημοσιεύτηκε η διακήρυξη της Χριστιανικής Ένωσης Επιστημόνων και Λογοτεχνών η οποία λειτούργησε ως αντικομμουνιστικό μανιφέστο. Τη δήλωση την υπέγραψαν μεγάλες προσωπικότητες της εποχής (όπως Δημήτρης Πικιώνης, Σπύρος Παπαλουκάς, Πέτρος Χάρης, Σπυρίδων Μαρινάτος, Άγγελος Τερζάκης κ.α). Κατά την επάνοδο του Βασιλέως Παύλου, ο Σεραφείμ Παπακώστας (αρχιμανδρίτης) αναλαμβάνει τον αγώνα κατά του Κομμουνισμού διοργανώνοντας ένα μεγάλο δίκτυο από χριστιανικά σωματεία, συλλόγους και οργανισμούς με σκοπό τη διαφώτηση του Ελληνικού λαού με εκδόσεις χιλιάδων αντίτυπων.

Στην Αμερική

Στις ταραχές του Σικάγου το 1886, κατά τις οποίες σκοτώθηκαν μερικοί αστυνομικοί θεωρήθηκαν απόδειξη της επικινδυνότητας των αναρχικών και ταυτίστηκαν με τον κομμουνισμό. Οι αναρχικοί του Σικάγου υπήρξαν τα πρώτα θύματα του αντικομμουνισμού, με αποτέλεσμα το κράτος να θεσπίσει νόμο κατά των αναρχικών και των κομμουνιστών. Μετά από λίγα χρόνια ψηφίστηκε ο νόμος περί αποκλεισμού και περιορισμού της εισόδου στην Αμερική των αναρχικών (Anarchist exclusion act 1903). Επρόκειτο για έναν νόμο που θεσπίστηκε μετά τη δολοφονία του Προέδρου Ουίλλιαμ ΜακΚίνλεϊ από έναν αναρχικό. Λίγο αργότερα ο Πρόεδρος Γούντροου Ουίλσον ενίσχυσε τις αντικομμουνιστικές δυνάμεις. Αποκαλούσε συχνά τη Σοβιετική Ένωση ως Ιούδα των Εθνών Εξάλου η ταύτιση του κομμουνισμού με την κοινοκτημοσύνη, την αθεϊα, τον διεθνισμό πρόσβαλλε τις Βικτωριανές αξίες πολλών Αμερικάνων. Οι Αμερικανοί εξάλλου ήταν υπερήφανοι για τις φιλελεύθερες αξίες, για την ατομική πρωτοβουλία, την ατομική ιδιοκτησία και την πολιτική ελευθερία που βίωναν. Η πρώτη σημαντική αντικομμουνιστική εκδήλωση στις ΗΠΑ έγινε το 1920, ο υπουργός δικαιοσύνης Πάλμερ θεώρησε ότι οι ΗΠΑ αντιμετώπιζαν κίνδυνο κομμουνιστικής επανάστασης και ενίσχυσε το FBI και το μετέτρεψε σε μυστική αστυνομία για να παρακολουθεί, συνδικαλιστές, και αστέρες του Χόλυγουντ, αναδεικνύοντας τον έμπιστο του Χέρμπερτ Χούβερ στο τιμόνι του FBI για 40 χρόνια.

Xάρυ Τρούμαν

Κατά την περίοδο του Ψυχρού πολέμου, χιλιάδες Αμερικανοί κατηγορήθηκαν ως Κομμουνιστές ή φιλοκομμουνιστές και αποτέλεσαν το αντικείμενο ερευνών και ανακρίσεων από κυβερνητικούς και οργανισμούς και υπηρεσίες. Οι κύριοι ύποπτοι αυτών των ερευνών υπήρξαν κυβερνητικοί, υψηλά ιστάμενοι, υπάλληλοι, προσωπικότητες στον τομέα της ψυχαγωγίας, εκπαιδευτικοί και διακεκριμένα μέλη εργατικών σωματείων. Η καχυποψία υπήρξε ιδιαίτερα έντονη, ακόμη και αν τα στοιχεία δεν οδηγούσαν προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά αντιθέτως ο βαθμός της απειλής που δυνάμει δημιουργούσαν άτομα με υποτιθέμενες φιλοκομμουνιστικές απόψεις υπήρξε αδικαιολόγητα μεγάλος. Πολλοί ύποπτοι έχασαν τις θέσεις εργασίας τους, δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν τη σταδιοδρομία τους και σε ορισμένες περιπτώσεις υπήρξαν και φυλακίσεις. Οι τακτικές αυτές καθώς και οι σχετικές κατηγορίες που απαγγέλθηκαν, εκ των υστέρων αναιρέθηκαν από την επίσημη δικαιοσύνη ως αντισυνταγματικές και παράνομες . Τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα Μακαρθισμού ήταν οι ομιλίες, οι έρευνες και οι ακροάσεις του γερουσιαστή Μακάρθυ, η Μαύρη Λίστα του Χόλυγουντ και οι διάφορες αντικομμουνιστικές δραστηριότητες του FBI, εκ των οποίων και δικαιολογημένα είχε χαρακτηριστεί ο πιο επίφοβος άνθρωπος των ΗΠΑ. Ο Μακαρθισμός, ως εκτεταμένο κοινωνικό και πολιτιστικό φαινόμενο, επηρέασε όλες τις τάξεις της αμερικανικής κοινωνίας και υπήρξε ο κύριος λόγος έντονων συζητήσεων και αντιδράσεων στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η Αμερική κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου ταράσσονταν από σκάνδαλα και υποθέσεις κατασκοπείας υπέρ της Σοβιετικής Ένωσης. Η Υπόθεση Ρόζενμπεργκ, οι αποκαλύψεις της πρώην πράκτορα Ελίζαμπεθ Μπέντλεϋ και στη συνέχεια, η υπόθεση Τσάμπερς συντάραξαν την αμερικανική κοινή γνώμη. Ο Πόλεμος του Βιετνάμ επισφράγησε την αμερικανική πολιτική ζωή για μεγάλο μέρος της περιόδου αλλά και την ιστορία του αντικομμουνισμού. Ο πόλεμος ήταν ένας Διαμεσολαβητικός πόλεμος ανάμεσα στην Αμερική και τη Σοβιετική Ένωση και μεγάλο μέρος του Ψυχρού πολέμου.

Στη Βρετανία

Η επιρροή των κομμουνιστών στο εκλογικό σώμα ήταν περιορισμένη. Η χώρα έπρεπε να προσαρμοστεί στον ψυχρό πόλεμο και την ένταση μεταξύ ανατολής και δύσης. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η χώρα δεχόταν πιέσεις από την κοινή γνώμη για τον τερματισμό της Αποικιοκρατίας κάτι που στόχευε και η κομμουνιστική προπαγάνδα της Μόσχας.

Στη Γερμανία

Στη Γερμανία οι πρώτοι νόμοι κατά του Σοσιαλισμού ψηφίστηκαν την περίοδο 1878-1890 από τον Μπίσμαρκ και οι Μαρξιστές θεωρήθηκαν εχθροί του Ράϊχ.

Οπλισμένα παραστρατιωτικά σώματα Φράικορπς στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης το 1919

Αργότερα η Νοεμβριανή Επανάσταση είχε ως αποτέλεσμα την αντικατάσταση της συνταγματικής μοναρχίας του γερμανικού Kaiserreich από μια κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η επαναστατική περίοδος κράτησε από τον Νοέμβριο του 1918 μέχρι την ίδρυση, τον Αύγουστο του 1919, μιας δημοκρατίας που αργότερα έγινε γνωστή ως Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Στις 3 Νοεμβρίου, ναύτες ύψωσαν την κόκκινη σημαία στο Κίελο, στο πλευρό τους προσχώρησε και η φρουρά της πόλης με αποτέλεσμα την 4η Νοεμβρίου να γίνουν οι κύριοι της κατάστασης. Οι επαναστάτες, εμπνευσμένοι από σοσιαλιστικές ιδέες, δεν παρέδωσαν τη δύναμη σε συμβούλια σοβιετικού τύπου, όπως είχαν κάνει οι Μπολσεβίκοι στη Ρωσία, επειδή η ηγεσία του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (SPD) αντιτάχθηκε στη δημιουργία τους. Το SPD επέλεξε αντί αυτού μια εθνική συνέλευση που θα αποτελούσε τη βάση για ένα κοινοβουλευτικό σύστημα διακυβέρνησης. Φοβούμενο έναν γενικευμένο εμφύλιο πόλεμο στη Γερμανία ανάμεσα σε εργαζόμενους και αντιδραστικούς συντηρητικούς, το SPD δεν σχεδίαζε να απομακρύνει εντελώς τις παλαιές γερμανικές ανώτερες τάξεις από την εξουσία και τα προνόμιά τους. Αντί αυτού, επιδίωξε την ενσωμάτωσή τους στο νέο σοσιαλδημοκρατικό σύστημα. Σε αυτή την προσπάθεια, οι αριστεροί του SPD επιδίωξαν συμμαχία με την Ανώτατη Διοίκηση της Γερμανίας. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στον στρατό και στα Φράικορπς (εθνικιστικές πολιτοφυλακές) να καταπνίξουν με βία την κομμουνιστική εξέγερση των Σπαρτακιστών μεταξύ 4ης-15ης Ιανουαρίου 1919. Οι πρώην στρατιώτες των Φράικορπς είχαν ακόμα όπλα και στρατιωτικό εξοπλισμό από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, γεγονός που τους έδωσε ένα τεράστιο πλεονέκτημα. Κατέκτησαν γρήγορα τους μπλοκαρισμένους δρόμους και κτίρια και πολλοί από τους αντάρτες παραδόθηκαν. 156 αντάρτες και 17 στρατιώτες Φράικορπς έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Το βράδυ της 15ης Ιανουαρίου, η Λούξεμπουργκ και ο Λίμπκνεχτ, ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας ανακαλύφθηκαν σε ένα διαμέρισμα στο Wilmersdorf του Βερολίνου, συνελήφθησαν και παραδόθηκαν στη μεγαλύτερη μονάδα Φράικορπς η οποία και τους εκτέλεσε. Η ήττα του Α παγκόσμιου πολέμου αποδόθηκε σε πισώπλατο χτύπημα από τους κομμουνιστές και η εθνικιστική δεξιά πρωτοστάτησε στην αναζήτηση και την τιμωρία των ενόχων ακόμη και με δολοφονίες.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πόλεμο η χώρα βγήκε κατεστραμμένη και χωρισμένη σε ζώνες επιρροής. Οι Γερμανοί ένιωθαν ενοχή για την πρόσφατη ιστορία τους, βίωναν την αποναζιστικοποίηση της πολιτικής εποχής, αναδεικνύοντας τη Γερμανία στο μεγαλύτερο κέντρο του Ψυχρού πολέμου. Το καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας θεωρήθηκε παράνομο από τους συμμάχους. Για την αριστερά όμως, αυτό ήταν προκάλυμμα για την αποκατάσταση του καπιταλισμού στη Γερμανία. Επιπλέον πολλοί ναζί χρησιμοποιήθηκαν στην ανάσχεση του κομμουνισμού λόγω γνώσεων. Στη Δ. Γερμανία ο κομμουνισμός παρουσιάζονταν ως απειλή που εκπορεύονταν από τη Μόσχα και τη Σοβιετική ένωση και συχνά το Γερμανικό κομμουνιστικό κόμμα είχε τον ρόλο του εκτελεστικού οργάνου.

Στην Ιταλία

Στην Ιταλία η διάψευση των ελπίδων για εδαφικά κέρδη κατά τη διάρκεια του Α Παγκόσμιου Πολέμου έφερε την υπονόμευση της δημοκρατίας και προετοίμασε την άνοδο του Φασισμού. Και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η επιρροή του κομμουνιστικού αντάρτικου ισχυροποίησε το Ιταλικό Κομμουνιστικό κόμμα που είχε εξαπλωθεί σε όλη τη χώρα. Η επιστροφή του ηγέτη του Παλμίρο Τολιάτι από τη Μόσχα σηματοδότησε τη στροφή του κόμματος προς πιο δημοκρατικές επιδιώξεις. Υπό την ηγεσία του συνεργάστηκε με φιλελεύθερα κόμματα και ήταν εντελώς αντίθετο σε κάθε σκέψη επανάστασης στην Ιταλία. Σημαντικό ρόλο στην υπέρβαση του ψυχροπολεμικού μίσους έπαιξε η άνοδος στον Παπικό θρόνο του Ιωάννη ΧΧΙΙΙ ο οποίος επεδίωκε συμβιβασμούς με αποτέλεσμα οι κομμουνιστές σιγά σιγά να απομακρυνθούν από τη Σοβιετική ένωση και να παρουσιάζονται ως ευρωκομμονιστικό κόμμα.

Στη Γαλλία

Στη Γαλλία συνέβαινε σχεδόν το ίδιο πράγμα με τη Βρετανία με τη διαφορά ότι εδώ το Γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα ήταν αρκετά ισχυρό και λειτουργούσε ως μοχλός πίεσης στα κοινά της χώρας. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η χώρα δεχόταν πιέσεις από την κοινή γνώμη για τον τερματισμό της Αποικιοκρατίας. Ο Ντε Γκώλ προσπαθούσε να κρατήσει τη Γαλλία εκτός της Αμερικάνικης πολιτικής. Όπως συνέβη με τους Ιταλούς και τους Ισπανούς τα κομμουνιστικά κόμματα απομακρύνθηκαν από τη Σοβιετική ένωση και παρουσιάζονταν ως ευρωκομμουνιστικά.

Στην Ισπανία

Στην Ισπανία, ο Στρατηγός Φράνκο, έχοντας στο πλευρό του, τους γαιοκτήμονες, την καθολική εκκλησία και τον στρατό κατάφερε να ανατρέψει την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου. Το πραξικόπημα ξεκίνησε στο Γαλλικό Μαρόκο και εξαπλώθηκε. Ο Ισπανικός Εμφύλιος έγινε το σύμβολο του αγώνα ανάμεσα στη δημοκρατία και τον φασισμό. Με αυτόν τον τρόπο η Ναζιστική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία ενίσχυσαν στρατιωτικά τους εθνικιστές της Ισπανίας και από την άλλη πλευρά η Σοβιετική ένωση ενίσχυσε τους δημοκράτες και τους κομμουνιστές. Ο Φράνκο όμως δεν αναγνώριζε τον πόλεμο ως εμφύλιο, αλλά ως αγώνα απελευθέρωσης από τους ξένους εισβολείς, τη Σοβιετική ένωση και τον διεθνή Κομμουνισμό. Κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου καθιερώθηκε και ο όρος Πέμπτη φάλαγγα με την έννοια του εσωτερικού εχθρού που σε συνεργασία με τον εξωτερικό υπονομεύει κάθε αμυντική προσπάθεια.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αρνήθηκε σθεναρά την ένταξη της χώρας του στο πλευρό του Χίτλερ με τη δικαιολογία ότι η χώρα του μόλις είχε εξέλθει από έναν καταστρεπτικό εμφύλιο πόλεμο που είχε παραλύσει όλες τις δομές της. Η μοναδική βοήθεια της φρανκικής Ισπανίας προς τους Γερμανούς ήταν η αποστολή μιας εθελοντικής μονάδας της Κυανής Μεραρχίας στο Ανατολικό Μέτωπο. Με το τέλος του πολέμου η Ισπανία, αποδείχθηκε ιδιαίτερα φιλόξενη για τους φυγάδες ναζί, αμέσως μετά το τέλος του πολέμου. Ο αντικομουνισμός της Δύσης στάθηκε αρκετός ώστε το φρανκικό καθεστώς να εξέλθει από τη διπλωματική απομόνωση λίγο αργότερα. Το 1955 η Ισπανία έγινε δεκτή στα Ηνωμένα Έθνη. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου όπως συνέβη με τους Ιταλούς και τους Γάλλους, τα κομμουνιστικά κόμματα απομακρύνθηκαν από τη Σοβιετική ένωση και παρουσιάζονταν ως ευρωκομμουνιστικά.

Το φρανκικό καθεστώς κατάφερε να επιζήσει μέχρι τον θάνατο του Φράνκο και οι μόνοι του διώκτες του ήταν οι τρομοκράτες του ΕΤΑ.

Βιβλιογραφία

• Torben Gülstorff: Warming Up a Cooling War: An Introductory Guide on the CIAS and Other Globally Operating Anti-communist Networks at the Beginning of the Cold War Decade of Détente (Cold War International History Project Working Paper Series #75), Washington 2015.
• Ο Ελληνικός Αντικομμουνισμός στον σύγχρονο 20ό αιώνα, Αναστασία Μητσοπούλου, Εκδόσεις επίκεντρο
• Μιχάλης Φύλλας, «Χριστιανισμός και αντικομμουνισμός στην μετεμφυλιακή Ελλάδα. Η θρησκευτική θεματολογία του περιοδικού Σοβιετολογία», Βυζαντινός Δόμος, τομ 29 (2021), σελ.σ.809-822 [3]