Δήλωση μετανοίας
Η δήλωση μετανοίας και αποκηρύξεως του κομμουνισμού (σύντομα: δήλωση μετανοίας) ήταν κείμενο που συνέτασσαν και υπέγραφαν άτομα κατηγορούμενα για κομμουνιστική δραστηριότητα. Με την υπογραφή και δημοσιοποίησή της, σταματούσε η εκ μέρους των κρατικών αρχών δίωξή τους, καθώς και η κράτηση σε φυλακές και τόπους εξορίας, για όσους είχαν ήδη προφυλακιστεί, καταδικαστεί ή εκτοπιστεί.[1][2][3]
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι δηλώσεις μετανοίας πρωτοεμφανίστηκαν τη δεκαετία του 1930, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά.[1] Εμπνευστής των δηλώσεων μετανοίας ήταν ο υφυπουργός Δημοσίας Ασφαλείας Κωνσταντίνος Μανιαδάκης με τον Α.Ν. 375/18-12-1936. Η «δήλωση μετανοίας και αποκηρύξεως του κομμουνισμού» αποτελούσε μία δήλωση που συνέτασσε και υπέγραφε το άτομο με την οποία αποκήρυσσε τις κομμουνιστικές ιδέες, το ΚΚΕ και τυχούσα «κομμουνιστική-ανατρεπτική» δράση του, και δήλωνε ότι θα σταματήσει κάθε τέτοια δραστηριότητα στο μέλλον. Η δήλωση κοινοποιούνταν στο οικογενειακό, φιλικό και επαγγελματικό περιβάλλον του ατόμου, δημοσιευόταν στον Τύπο και διαβαζόταν στην ενορία του ατόμου. Μετά την υπογραφή της δήλωσης τα άτομα αφήνονταν ελεύθερα να επιστρέψουν στις οικογένειές τους και στις εργασίες τους.
Με τη δήλωση μετανοίας ο Μανιαδάκης στόχευε να αδρανοποιήσει πλήρως τα μέλη, στελέχη και οπαδούς του ΚΚΕ και να τους καταστήσει ανενεργούς και στο μέλλον, αφού οι «δηλωσίες» διαγράφονταν από το κόμμα, η δράση τους καταγγελλόταν, και βίωναν την περιφρόνηση και το μίσος των πρώην συντρόφων τους.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Υφυπουργείου Δημοσίας Ασφαλείας 47.000 κομμουνιστές υπέβαλαν «δηλώσεις μετανοίας και αποκηρύξεως του κομμουνισμού» μέχρι το 1940, ενώ οι συλληφθέντες ανέρχονταν σε 50.000 περίπου.[4] Γενικά όμως υπάρχει έλλειψη επιστημονικής καταγραφής και τα επίσημα στοιχεία δεν συμβαδίζουν πάντα με άλλες καταγραφές. Επιπλέον, αρκετοί «δηλωσίες» δεν ήταν καν κομμουνιστές, αλλά διάφοροι αντίπαλοι του καθεστώτος, το οποίο μέσω της δήλωσης μετανοίας έβρισκε άλλον ένα τρόπο για να τους ταπεινώσει.[3]
Βασανιστήρια για την απόσπαση δηλώσεων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η δικτατορία Μεταξά, για να αποσπάσει τις δηλώσεις μετανοίας, εφάρμοσε σκληρά μέτρα με στόχο την τρομοκράτηση, συμμόρφωση και υποταγή των κρατουμένων, με πρωτόγνωρες για την Ελλάδα μεθόδους (συνεχείς ξυλοδαρμοί και εξευτελισμοί, απειλές και εκβιασμοί, αυθαίρετος εγκλεισμός σε απομόνωση, βασανιστήρια όπως το ρετσινόλαδο, η ορθοστασία σε πάγο, η «φάλαγγα», η καυτερή πιπεριά στον πρωκτό κ.ά.), ενώ έχουν καταγραφεί και ακραίες περιπτώσεις βασανιστηρίων, όπως ο ευνουχισμός, ακόμα και το πετάλωμα (Χρήστος Μαλτέζος)[5], ή και εν ψυχρώ δολοφονίες με τη μέθοδο της εκπαραθύρωσης, ώστε να προβληθεί εκ μέρους των αστυνομικών αρχών το άλλοθι της «αυτοκτονίας» (Μήτσος Μαρουκάκης, Νίκος Βαλιανάτος κ.α.).[6]
Χαρακτηριστική των ασφυκτικών πιέσεων που ασκούνταν για την υπογραφή των δηλώσεων μετανοίας, είναι η περίπτωση του υποδηματεργάτη Στέφανου Λασκαρίδη το 1938 στην Ειδική Ασφάλεια Θεσσαλονίκης. Στο δελτίο της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης αναφέρεται ότι:[7]
«Εν Θεσσαλονίκη την 31ην Ιανουαρίου 1938 συλληφθείς ο κομμουνιστής υποδηματεργάτης Λασκαρίδης Στέφανος και προσαχθείς εις το Γραφείον του διοικητού Ασφαλείας, όπως προβή, τη προτροπή και των παρισταμένων δύο αδελφών του, εις δήλωσιν μετανοίας, επί τοσούτον συνεσκοτίσθη, μη δυνάμενος να συμβιβάση το αίσθημα της αποκηρύξεως των ιδεωδών του εν σχέσει με το καθήκον του προς την έννομον τάξιν, ώστε καθ' ην ώραν, υπείκων εις τας αδελφικάς συστάσεις και επικλήσεις, ήρχισε να γράφη την δήλωσιν αποκηρύξεως του κομμουνισμού, διέκοψεν αποτόμως ταύτην και ριφθείς από του παραθύρου ηυτοκτόνησε».
Σύμφωνα με τα στοιχεία που αργότερα ήρθαν στο φως της δημοσιότητας ο Λασκαρίδης δεν αυτοκτόνησε, αλλά εκπαραθυρώθηκε από τους αστυνομικούς, επειδή αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση μετανοίας.[8]
Μακρόνησος
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Κατά την περίοδο της Μακρονήσου (1947-1961) δεν αρκούσε η σύνταξη και υπογραφή δήλωσης μετάνοιας. Οι «ανανήψαντες» θα έπρεπε επίσης να κάνουν ομιλίες προς τους «αμετανόητους», και κατόπιν στα χωριά που να «αποκαλύπτουν την ανθελληνική δράση των κομμουνιστών» κ.ά. [1]
Στη διάρκεια της δίκης των «στασιαστών» για τα αιματηρά γεγονότα της 29ης Φεβρουαρίου – 1ης Μαρτίου 1948 στη Μακρόνησο, στρατιώτες έστειλαν μια ομαδική επιστολή-δήλωση μετανοίας, η οποία δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες της εποχής:
Προς τον κ. Πρόεδρον του Στρατοδικείου
Οι υπογεγραμμένοι οπλίται του Α΄ Τάγματος Σκαπανέων δηλούμεν υμίν και βροντοφωνάζομεν, ότι ουδεμίαν σχέσιν έχομεν με τον κομμουνισμόν και τας παραφυάδας αυτού καθώς και αποδοκιμάζομεν δια πολλοστήν φοράν τας εγκληματικάς πράξεις της αντεθνικής ανταρσίας, σκοπούσης τον σφαγιασμόν της φιλτάτης μας Πατρίδος, παραδιδούσης ταύτην εις τους εχθρούς μας Σλαύους. Παρακαλούμεν όπως η περίπτωσίς μας ληφθή σοβαρώς υπ’ όψιν, ώστε να αποδοθώμεν άσπιλοι εις τον Στρατόν και την κοινωνίαν και δράσωμεν εις τας επάλξεις του ιερού υπέρ βωμών και εστιών σημερινού αγώνος. Ζήτω η Μεγάλη μας Ελλάς! Ζήτω ο Βασιλεύς! Ζήτω ο Εθνικός Στρατός![1]
Δηλωσίες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα άτομα που προχώρησαν στην υπογραφή δήλωσης διαγράφονταν από μέλη του ΚΚΕ (όσα φυσικά ήταν πριν). Επίσης, για αρκετά μεγάλο διάστημα, τα μέλη του ΚΚΕ ήταν υποχρεωμένα να διακόψουν κάθε σχέση με τους δηλωσίες. Γενικά όμως, υπάρχει έλλειψη ιστορικών στοιχείων για τη ζωή τους όπως διαμορφώθηκε μετά από την δήλωσή τους.[3]
Οι περισσότεροι από τους δηλωσίες κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας παρέμειναν ιδεολογικά δίπλα στο ΚΚΕ και αργότερα στην Κατοχή δραστηριοποιήθηκαν μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Από όσους υπέγραψαν δήλωση μετανοίας ελάχιστοι[9] πέρασαν στην υπηρεσία του καθεστώτος με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτά των Τυρίμου, Μανωλέα, Μιχαηλίδη, Μύτλα κ.ά.[10]
Στην Β΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ που συνήλθε στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1942, λήφθηκε η εξής απόφαση για τους δηλωσίες. Για τα ανώτατα στελέχη του ΚΚΕ που υπέγραψαν δήλωση, όπως ο Στέλιος Σκλάβαινας και ο Παντελής Δαμασκόπουλος, να στιγματιστεί αυτή η «ατιμωτική» τους πράξη και να παραμείνουν για πάντα μακριά από το ΚΚΕ και τις ΕΑΜικές οργανώσεις, ενώ για τα μεσαία και κατώτερα στελέχη να μην ενταχθούν στο ΚΚΕ, αλλά να χρησιμοποιηθούν στις ΕΑΜικές οργανώσεις[11]
Ως «δηλωσίες» κατηγορήθηκαν πολλές γνωστές προσωπικότητες της Αριστεράς, συνήθως σαν μια προσπάθεια ηθικού στιγματισμού.[12] Ο Άρης Βελουχιώτης αποτέλεσε ίσως την πιο διάσημη περίπτωση (υπέγραψε δήλωση τον Αύγουστο του 1939 στις φυλακές της Κέρκυρας), καθώς μάλιστα δέχθηκε αυτή την κατηγορία όχι μόνο από τη Δεξιά και το Κέντρο, αλλά και από Αριστερούς συντρόφους του.[12] Επίσης ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μίκης Θεοδωράκης ακόμα και ο Ανδρέας Παπανδρέου (ως μέλος τροτσκιστικής ομάδας προτού φύγει για την Αμερική) κατηγορήθηκαν κατά καιρούς ως δηλωσίες, με αμφιβόλου όμως αξιοπιστίας τεκμήρια[εκκρεμεί παραπομπή]. Γενικά, η «βιομηχανία» εμφάνισης δηλώσεων μετανοίας έβριθε από πλαστογραφίες, παραποιήσεις και διαστρεβλώσεις.[13]
Οι Έλληνες δηλωσίες στις κομμουνιστικές χώρες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μετά την ήττα του ΔΣΕ το 1949 και τη φυγή των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στις χώρες του Σοβιετικού στρατοπέδου, οι «δηλωσίες» συνέχιζαν να αντιμετωπίζονται ως «κατώτεροι» από την ηγεσία του ΚΚΕ και προσωπικά τον Νίκο Ζαχαριάδη, ο οποίος δεν είχε υπογράψει δήλωση, και στο συγκεκριμένο ζήτημα είχε πάντα αυστηρή συμπεριφορά.[14] Με εντολή του Ζαχαριάδη, οι «δηλωσίες» απαγορευόταν να εκλεγούν σε κομματικές θέσεις ευθύνης ή να διοριστούν σε σημαντικές κρατικές θέσεις στις χώρες που τους φιλοξενούσαν. Μετά τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν και τη σταδιακή επικράτηση της νέας ηγεσίας υπό τον Νικίτα Χρουστσώφ, οι «δηλωσίες» άρχισαν να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, και στην προσπάθειά τους αυτή τους υποστήριξαν εσωκομματικοί αντίπαλοι του Ζαχαριάδη, όπως ο Μάρκος Βαφειάδης και ο Αλέξανδρος Ρόσιος, οι οποίοι κατηγόρησαν τον Ζαχαριάδη για λογική θρησκευτικής σέχτας.
Το 1955, γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Τασκένδης εκλέχθηκε ο πρώην «δηλωσίας» Αριστοτέλης Χοτούρας στη θέση του (έμπιστου του Ζαχαριάδη) Νίκου Κιτσικόπουλου.[14] Αυτή υπήρξε η πρώτη σοβαρή αμφισβήτηση της ηγεμονίας του Ζαχαριάδη.[14] Μετά το γεγονός αυτό, οι «δηλωσίες», με τη στήριξη και της νέας σοβιετικής ηγεσίας, απέκτησαν ίσα δικαιώματα με τους υπόλοιπους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ». makronissos.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2017.
- ↑ «Γυναίκες στην εξορία στα χρόνια του Εμφυλίου». ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ. 3 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2017.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Καμπυλης, Τακης (5 Οκτωβρίου 2008). «Δηλωσίες, αντιήρωες σε εποχή ηρώων». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2017.
- ↑ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ, Αθήνα 2000
- ↑ Λιναρδάτος (1967), σελ.53-57
- ↑ Βασίλης Νεφελούδης (2007), σελ. 158 & "Έπεσαν για τη ζωή" (1988), σελ.61
- ↑ "'Επεσαν για τη ζωή" (1988), σελ.63
- ↑ Βασίλης Νεφελούδης (2007) & "'Επεσαν για τη ζωή" (1988), σελ.63
- ↑ ΚΚΕ Τα επίσημα κείμενα, τόμος 5 (1981), σελ. 290
- ↑ Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο του 1940-41 (2015), σελ. 57
- ↑ Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (2012), σελ.405-408
- ↑ 12,0 12,1 Σωτηρία Τσαβδάρα, Η δήλωση μετανοίας ως μέτρο του κατασταλτικού μηχανισμού και η εικόνα του δηλωσία στα μάτια του ΚΚΕ και των μελών του από το Μεσοπόλεμο έως τη Μετεμφυλιακή περίοδο, σελ. 30-49 και 81-109, Αθήνα 2014
- ↑ «Γιάννης Ρίτσος: «Δεν υπογράφω, είμαι κομμουνιστής»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2017.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Στέλιος Γιατρουδάκης, Τασκένδη: 30 χρόνια προσφυγιά, σελ. 113-125, 1990, Εκδ. Διογένης
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Α΄ τόμος 1919-1949, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012
- Το ΚΚΕ στον ιταλοελληνικό πόλεμο του 1940-41, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2015
- ΚΚΕ Τα επίσημα κείμενα, τόμος 5, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1981
- «4η Αυγούστου: Ο Μεταξάς και η «αυτοκτονία» της δημοκρατίας», Ε΄ Ιστορικά, Αθήνα 2000
- Έπεσαν για τη ζωή, Έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα 1988
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1978
- Βασίλης Νεφελούδης: Ακτίνα Θ', Εκδόσεις της Εστίας, Αθήνα 2007
- Σπύρος Λιναρδάτος: Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, Αθήνα 1967
 |
Αυτό το λήμμα χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το. |