Εβραϊκή εσχατολογία
Εβραϊκή εσχατολογία ονομάζεται ο τομέας της εβραϊκής θεολογίας που ασχολείται με γεγονότα που θα συμβούν στο τέλος των ημερών και με σχετικές έννοιες. Αυτό περιλαμβάνει τη συγκέντρωση της εξόριστης διασποράς, τον ερχομό του Μεσσία, τη μεταθανάτια ζωή και την αναβίωση των νεκρών Τσαντίκ (τίτλος στον Ιουδαϊσμό που δίνεται σε ανθρώπους που θεωρούνται δίκαιοι, όπως οι βιβλικές φιγούρες και πνευματικοί δάσκαλοι[1]). Στον Ιουδαϊσμό, οι τελικοί χρόνοι ονομάζονται συνήθως «τέλος των ημερών» (εβραϊκά: אחרlic הימים, aḥarit ha-yamim), μια φράση που εμφανίζεται αρκετές φορές στην Τανάκ.
Προέλευση και ανάπτυξη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στον Ιουδαϊσμό, η βασική πηγή κειμένου για την πίστη του τέλους των ημερών και τα συνοδευτικά του γεγονότα είναι η Τανάκ. Οι ρίζες της εβραϊκής εσχατολογίας βρίσκονται στους προ-εξόριστους προφήτες, συμπεριλαμβανομένων του Ησαΐα και του Ιερεμία, καθώς και στους εξόριστους προφήτες Ιεζεκιήλ και Δευτερό-Ησαΐας (τμήμα του βιβλίου του Ησαΐα της Παλαιάς Διαθήκης (κεφάλαια 40-55) που είναι ύστερα σε προέλευση από τα προηγούμενα κεφάλαια, αν και όχι τόσο ύστερα όσο τα ακόλουθα κεφάλαια.).[2][3] Οι κύριες αρχές της εβραϊκής εσχατολογίας είναι οι ακόλουθες, χωρίς ιδιαίτερη σειρά, που περιγράφονται στα βιβλία του Ησαΐα, του Ιερεμία και του Ιεζεκιήλ:[4]
- Τέλος του κόσμου (πριν από όσα ακολουθούν).
- Ο Θεός λυτρώνει τον εβραϊκό λαό από την αιχμαλωσία που ξεκίνησε κατά τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία, σε μια νέα Έξοδο.
- Ο Θεός επιστρέφει τον εβραϊκό λαό στη χώρα του Ισραήλ.
- Ο Θεός αποκαθιστά τον Οίκο του Δαβίδ και τον Ναό του Σολομώντα.
- Ο Θεός δημιουργεί έναν αντιβασιλέα από τον Οίκο του Δαβίδ (δηλαδή τον Μεσσία) για να οδηγήσει τον Εβραϊκό λαό και τον κόσμο σε μια εποχή δικαιοσύνης και ειρήνης.
- Όλα τα έθνη αναγνωρίζουν ότι ο Θεός Γιαχβέ του Ισραήλ είναι ο μόνος αληθινός Θεός.
- Ο Θεός αναστήσει τους νεκρούς.
- Ο Θεός δημιουργεί έναν νέο ουρανό και μια νέα γη.
Εβραϊκός μεσσιανισμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ετυμολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η εβραϊκή λέξη μασιάχ αναφέρεται στην εβραϊκή ιδέα του μεσσία. Στους Βιβλικούς χρόνους ο τίτλος Μασιάχ απονέμονταν σε κάποιον σε υψηλή θέση ευγενείας και μεγαλείου. Για παράδειγμα, Κόχεν χα-Μασιάχ σημαίνει Αρχιερέας. Ενώ το όνομα του Εβραίου Μεσσία θεωρείται ένα από τα πράγματα που προηγούνται της δημιουργίας,[5] δεν θεωρείται θεϊκό, σε αντίθεση με τον Χριστιανισμό όπου ο Ιησούς Χριστός είναι και ο θεός και ο Μεσσίας.
Στην εποχή της Ταλμούδ, ο τίτλος Μασιάχ ή מלך המשיח, σημαίνει κυριολεκτικά «χρισμένος βασιλιάς». Ο Μεσσίας πρέπει να είναι ανθρώπινος ηγέτης, που κατάγεται φυσικά από την γενεολογική γραμμή του Δαβίδ, ο οποίος θα κυβερνά και θα ενώσει τον λαό του Ισραήλ[6] και θα εγκαινιάσει την Μεσσιανική εποχή[7] της παγκόσμιας ειρήνης.[8]
Πρώιμη περίοδος του Δεύτερου Ναού (516 π.Χ. - περίπου 20 π.Χ.)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στις αρχές της περιόδου του Δεύτερου Ναού οι ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον περιγράφονται στις εβραϊκές γραφές. Μετά την επιστροφή από την εξορία της Βαβυλώνας, ο Κύρος Β΄ της Περσίας ονομάστηκε «μεσσίας» στο βιβλίο του Ησαΐα, λόγω του ρόλου του στην επιστροφή των εξόριστων Εβραίων.[9]
Ύστερη περίοδος του Δεύτερου Ναού (περίπου 20 π.Χ. - 70 μ.Χ.)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μια σειρά από μεσσιανικές ιδέες αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της μεταγενέστερης περιόδου του Δευτέρου Ναού, που κυμαίνεται από αυτήν την κοσμική, πολιτική προσδοκία, έως τις αποκαλυπτικές προσδοκίες για μια ώρα λήξης κατά την οποία οι νεκροί θα αναστηθούν και η Βασιλεία των Ουρανών θα εδραιωθεί στη γη. Ο Μεσσίας μπορεί να είναι ένας βασιλικός «γιος του Δαβίδ» ή ένας πιο ουράνιος «γιος του ανθρώπου», αλλά «ο Μεσσιανισμός έγινε όλο και πιο εσχατολογικός και η εσχατολογία επηρεάστηκε αποφασιστικά από τον αποκαλυπτισμό», ενώ «οι μεσσιανικές προσδοκίες επικεντρώνονταν όλο και περισσότερο στη φιγούρα ενός Σωτήρα.». Σύμφωνα με τον Ζούι Βερμπλάουσκι, «ο Μεσσίας δεν συμβόλιζε πλέον την έλευση της νέας εποχής, αλλά κατά κάποιον τρόπο έπρεπε να την πραγματοποιήσει. Ο «χρισμένος του Κυρίου» έγινε έτσι ο «σωτήρας και ο λυτρωτής» και το επίκεντρο των πιο έντονων προσδοκιών και δογμάτων.». Οι μεσσιανικές ιδέες αναπτύχθηκαν τόσο από νέες ερμηνείες (pesher, midrash) των εβραϊκών γραφών, αλλά και από οραματιστικές αποκαλύψεις.[9]
Ταλμούδ
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ (200-500 μ.Χ.), Σανχεντρίν, περιέχει μια μακρά συζήτηση για τα γεγονότα που οδηγούν στον ερχομό του Μεσσία. σημάδια της επικείμενης άφιξης του Μεσσία, συνεχίζοντας μέχρι σήμερα.[10]
Το Ταλμούδ αφηγείται πολλές ιστορίες για τον Μεσσία, μερικές από τις οποίες αντιπροσωπεύουν τους διάσημους Ταλμούδους ραββίνους που δέχονται προσωπικές επισκέψεις από τον Προφήτη Ηλία και τον Μεσσία.[11]
Ραββινικά σχόλια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στη ραββινική λογοτεχνία, οι ραββίνοι επεξεργάστηκαν και εξήγησαν τις προφητείες που βρέθηκαν στην Τανάκ μαζί με τον προφορικό νόμο και τις ραββινικές παραδόσεις σχετικά με τη σημασία τους.
Το σχόλιο του Μαϊμονίδη για την αναπαράσταση του Σανχεντρίν τονίζει μια σχετικά νατουραλιστική ερμηνεία του Μεσσία, δίνοντας έμφαση στα θαυμαστά στοιχεία. Το σχόλιό του έγινε ευρέως αποδεκτό (αν και όχι καθολικά) στους μη ή λιγότερο μυστικιστικούς κλάδους του Ορθόδοξου Ιουδαϊσμού.[12]
Χαρακτηριστικά του Τέλους του Κόσμου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Γωγ και Μαγώγ
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σύμφωνα με το κεφάλαιο 38 Αρχειοθετήθηκε 2020-07-19 στο Wayback Machine. του Ιεζεκιήλ, ο «πόλεμος του Γωγ και του Μαγώγ», ένας κλιματικός πόλεμος, θα πραγματοποιηθεί στο τέλος της Εβραϊκής εξορίας. Σύμφωνα με τον Ραντάκ (ή Δαβίδ Κιμχί, μεσαιωνικός ραββίνος, βιβλικός σχολιαστής, φιλόσοφος και γραμματικός[13]), αυτός ο πόλεμος θα πραγματοποιηθεί στην Ιερουσαλήμ.[14]
Ο κόσμος που θα έρθει
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ολάμ χα-μπα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η μεταθανάτια ζωή είναι γνωστή στου Εβραίους ως Ολάμ χα-μπα (εβραϊκά: עולם הבא, olam ha-ba, «ο κόσμος που θα έρθει»),[15] και σχετίζεται με έννοιες όπως Γαν Εδέν (του Ουράνιου Κήπου της Εδέμ), ή του παραδείσου, και της Γέεννα (κόλαση κατά τους Εβραίους).[16] Η φράση ολάμ χα-μπα δεν εμφανίζεται στην εβραϊκή Βίβλο. Το αποδεκτό χάλαχα[17] είναι ότι είναι αδύνατο για τους ζωντανούς ανθρώπους να γνωρίζουν πώς είναι ο κόσμος που έρχεται.[18]
Περίοδος του Δεύτερου Ναού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στα τέλη της περιόδου του δευτέρου ναού, οι πεποιθήσεις για την τελική μοίρα του ανθρώπου ήταν διαφορετικές. Οι Εσσαίοι πίστευαν στην αθανασία της ψυχής, αλλά οι Φαρισαίοι και οι Σαδδουκαίοι, προφανώς δεν το πίστευαν. Τα χειρόγραφα της Νεκρής Θάλασσας, τα εβραϊκά ψευδεπίγραφα και οι εβραϊκοί μαγικοί πάπυροι αντικατοπτρίζουν αυτήν την ποικιλομορφία.[19]
Μεσαιωνική ραββινική άποψη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ενώ όλες οι κλασικές ραββινικές πηγές αναφέρουν τη μετά θάνατον ζωή, οι κλασικοί μεσαιωνικοί μελετητές αμφισβητούν τη φύση της ύπαρξης του «Τέλους των Ημερών» μετά τη μεσσιανική περίοδο. Ενώ ο Μαϊμονίδης περιγράφει μια εντελώς πνευματική ύπαρξη για τις ψυχές, την οποία αποκαλεί «αποδιαμορφωμένη νοημοσύνη», ο Ναχμανίδης συζητά μια έντονα πνευματική ύπαρξη στη Γη, όπου η πνευματικότητα και η σωματικότητα συνδυάζονται. Και οι δύο συμφωνούν ότι η ζωή μετά το θάνατο είναι το «Τέλος των Ημερών». Αυτή η ύπαρξη συνεπάγεται μια εξαιρετικά αυξημένη κατανόηση και σύνδεση με τη Θεία Παρουσία. Αυτή η άποψη είναι κοινή από όλους τους κλασικούς ραββινικούς μελετητές.[20]
Σύμφωνα με τον Μαϊμονίδη, οποιοσδήποτε μη-Εβραίος που ζει σύμφωνα με τους Επτά Νόμους του Νώε θεωρείται ως δίκαιος και είναι σίγουρο ότι θα έχει ένα μέρος στον κόσμο που θα έρθει, την τελική ανταμοιβή των δίκαιων.[21]
Υπάρχει αρκετό ραββινικό υλικό για το τι συμβαίνει στην ψυχή του αποθανόντος μετά το θάνατο, τι βιώνει και πού πηγαίνει. Σε διάφορα σημεία του ταξιδιού[20] μετά τη ζωή, η ψυχή μπορεί να συναντήσει:
- Τους Χιμπούτ χα-κεβέρ (Hibbut ha-kever), τους πόνους και τις εμπειρίες της φυσικο-πνευματικής πτώσης μέσα στον τάφο.
- Τον Ντουμά (Dumah), τον άγγελο που είναι υπεύθυνος για τα νεκροταφεία.
- Τον Σατανά ως άγγελο του θανάτου ή παρόμοια απαίσια φιγούρα.
- Το Καφ χα-κέλα (Kaf ha-Kela), τον εγκλωβισμό ή περιορισμό της απογυμνωμένης ψυχής μέσα σε διάφορες φανταστικές υλικές ανακατανομές (επινοήθηκαν με σκοπό την τιμωρία και την εκ νέου δικαίωση).
- το Γεχινώμ (καθαρτήριο) και Γαν Εδέν (παράδεισος, καθαρισμένη κατάσταση).
Όλοι οι κλασικοί μελετητές ραββινικών κειμένων συμφωνούν ότι αυτές οι έννοιες είναι πέρα από την τυπική ανθρώπινη κατανόηση. Επομένως, αυτές οι ιδέες εκφράζονται σε όλη τη ραββινική βιβλιογραφία μέσω πολλών ποικίλων παραβολών και αναλογιών.[20]
Το Γεχινώμ ορίζεται αρκετά καλά στη ραββινική βιβλιογραφία. Μερικές φορές μεταφράζεται ως "κόλαση", αλλά μοιάζει πολύ περισσότερο με την άποψη του Νικαιώτικου Χριστιανισμού για το καθαρτήριο παρά με τη χριστιανική άποψη της κόλασης. Η ραββινική σκέψη υποστηρίζει ότι οι ψυχές δεν βασανίζονται για πάντα στο Γεχινώμ. Το περισσότερο που μπορεί να είναι εκεί μία ψυχή λέγεται ότι είναι έντεκα μήνες, με εξαίρεση τους αιρετικούς, και τους ανυπότακτους Εβραίους.[22] Αυτός είναι ο λόγος που ακόμη και όταν θρηνούν για κοντινούς συγγενείς, οι Εβραίοι δεν θα απαγγέλλουν το καντίς (ύμνο) του πένθους για περισσότερο από μια περίοδο έντεκα μηνών. Το Γεχινώμ θεωρείται μια "πνευματική σφυρηλάτηση" όπου η ψυχή καθαρίζεται για την τελική της ανάβαση στον Γαδ Εδέν (Κήπος της Εδέμ).[23]
Στο σύγχρονο Ιουδαϊσμό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Ίρβινγκ Γκρίνμπεργκ, που εκπροσωπεί μια ανοιχτή Ορθόδοξη άποψη, περιγράφει τη μεταθανάτια ζωή ως κεντρική εβραϊκή διδασκαλία, που απορρέει από την πίστη στην ανταμοιβή και την τιμωρία. Σύμφωνα με τον Γκρίνμπεργκ, οι παθιασμένοι μεσαιωνικοί Εβραίοι έδωσαν έμφαση στον "νέο κόσμο" να έρθει ως αντίθετο στις δυσκολίες αυτής της ζωής, ενώ οι πρώτοι Εβραίοι εκσυγχρονιστές απεικόνισαν τον Ιουδαϊσμό ως ενδιαφερόμενο μόνο σε αυτόν τον κόσμο ως αντίθετο του «άλλου κόσμου» του χριστιανισμού. Ο Γκρίνμπεργκ βλέπει κάθε μια από αυτές τις απόψεις ως ένα ανεπιθύμητο άκρο - η υπερβολική έμφαση στη μεταθανάτια ζωή οδηγεί στον ασκητισμό, ενώ η υποτίμηση της μεταθανάτιας ζωής στερεί τους Εβραίους από την παρηγοριά της αιώνιας ζωής και της δικαιοσύνης - και ζητά μια σύνθεση, στην οποία οι Εβραίοι μπορούν να εργαστούν για να τελειοποιήσουν αυτόν τον κόσμο, ενώ ταυτόχρονα αναγνωρίζει την αθανασία της ψυχής.[24]
Ο συντηρητικός Ιουδαϊσμός επιβεβαιώνει την πίστη στον κόσμο μετά το θάνατο αναγνωρίζοντας ότι η ανθρώπινη κατανόηση είναι περιορισμένη και δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς από τι αποτελείται ο κόσμος πέρα απο αυτόν. Ο Ιουδαϊσμός της Μεταρρύθμισης (αγγλικά: Reform Judaism) και της Ανασυγκρότησης (αγγλικά: Reconstructionist Judaism) επιβεβαιώνoυν την πίστη στη μεταθανάτια ζωή, αν και υποβαθμίζουν τις θεολογικές επιπτώσεις υπέρ της έμφασης στη σημασία του «εδώ και τώρα», σε αντίθεση με την ανταμοιβή και την τιμωρία.[25]
Ανάσταση των νεκρών
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αρκετές φορές, η Βίβλος παραπέμπει στην αιώνια ζωή χωρίς να προσδιορίζει ποια μορφή θα πάρει η ζωή.[26][27]
Η πρώτη ρητή αναφορά της ανάστασης είναι το Όραμα της Κοιλάδας των Ξηρών Οστών (αγγλικά: Vision of the Valley of Dry Bones) στο βιβλίο του Ιεζεκιήλ. Ωστόσο, αυτή η αφήγηση προοριζόταν ως μεταφορά για την εθνική αναγέννηση, υποσχόμενη στους Εβραίους της επιστροφή τους στο Ισραήλ και την ανοικοδόμηση του Ναού, και όχι ως περιγραφή της προσωπικής ανάστασης.[28]
Το βιβλίο του Δανιήλ υποσχέθηκε κυριολεκτική ανάσταση στους Εβραίους, με συγκεκριμένη λεπτομέρεια. Ο Άλαν Σεγκάλ ερμηνεύει πως το Δανιήλ αναφέρει ότι με την έλευση του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, η δυστυχία θα πλήξει τον κόσμο, και μόνο εκείνοι των οποίων τα ονόματα βρίσκονται σε ένα θεϊκό βιβλίο θα αναστηθούν.[29] Επιπλέον, η υπόσχεση για ανάσταση του Δανιήλ προοριζόταν μόνο για τους πιο δίκαιους και τους πιο αμαρτωλούς, επειδή η μετά θάνατον ζωή ήταν ένα μέρος για να επιβραβευτούν τα ενάρετα άτομα και τα αμαρτωλά άτομα να λάβουν αιώνια τιμωρία.[30]
Η Ελληνική και η Περσική κουλτούρα επηρέασαν τις εβραϊκές σέκτες για να πιστέψουν σε μια μεταθανάτια ζωή μεταξύ του 6ου και του 4ου αιώνα π.Χ.[31]
Η εβραϊκή Βίβλος, τουλάχιστον όπως φαίνεται από την ερμηνεία του Μπάβλι Σανχεντρίν, περιέχει συχνή αναφορά στην ανάσταση των νεκρών.[32] Το Μίσναχ (εβραϊκά: מִשְׁנָה, περί τα 200 μ.Χ.) απαριθμεί την πίστη στην ανάσταση των νεκρών ως μία από τις τρεις βασικές πεποιθήσεις που είναι απαραίτητες για να συμμετάσχει ένας Εβραίος σε αυτήν:
Όλο το Ισραήλ έχει ένα μέρος στον κόσμο που θα έρθει, γιατί είναι γραμμένο: «Ο λαός σου, είναι όλοι δίκαιοι. Θα κληρονομήσουν τη γη για πάντα, το κλαδί της φύτεψής μου, το έργο των χεριών μου, για να δοξαστώ». Αλλά οι ακόλουθοι δεν έχουν κανένα μέρος σε αυτό: όσοι υποστηρίζουν ότι η ανάσταση δεν είναι βιβλική διδασκαλία και η Τορά δεν αποκαλύφθηκε θεϊκά και όσοι είναι αιρετικοί.[33]
Στα τέλη της περιόδου του δευτέρου ναού, οι Φαρισαίοι πίστευαν στην ανάσταση, ενώ οι Εσσαίοι και οι Σαδδουκαίοι δεν πίστευαν.[19] Κατά τη διάρκεια της Ραββινικής περιόδου, που αρχίζει στα τέλη του πρώτου αιώνα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, τα έργα του Δανιήλ συμπεριλήφθηκαν στην εβραϊκή Βίβλο, σηματοδοτώντας την υιοθέτηση της εβραϊκής ανάστασης στα επίσημα ιερά κείμενα.[31]
Η εβραϊκή λειτουργία, κυρίως η Αμιντά, περιέχει αναφορές στο δόγμα της σωματικής ανάστασης των νεκρών.[34] Στον σύγχρονο Ιουδαϊσμό, τόσο ο Ορθόδοξος Ιουδαϊσμός όσο και ο Συντηρητικός Ιουδαϊσμός διατηρούν τις παραδοσιακές αναφορές σε αυτό στη λειτουργία τους.[35] Ωστόσο, πολλοί Συντηρητικοί Εβραίοι ερμηνεύουν το δόγμα μεταφορικά παρά κυριολεκτικά.[36] Ο Ιουδαϊσμός της Μεταρρύθμισης και της Ανασυγκρότησης έχει αλλάξει τις παραδοσιακές αναφορές στην ανάσταση των νεκρών στη λειτουργία («ποιος δίνει ζωή στους νεκρούς») για να αναφέρεται στο «ποιος δίνει ζωή σε όλους».[37]
Η τελική κρίση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στον Ιουδαϊσμό, η ημέρα της κρίσης συμβαίνει κάθε χρόνο στον Ρος Χασανά (εβραϊκή πρωτοχρονιά). Επομένως, αμφισβητείται η πίστη σε μια τελευταία ημέρα κρίσης για όλη την ανθρωπότητα. Μερικοί ραββίνοι πιστεύουν ότι θα υπάρξει μια τέτοια ημέρα μετά την ανάσταση των νεκρών. Άλλοι υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει ανάγκη για αυτό λόγω του Ρος Χασανά. Ωστόσο, άλλοι υποστηρίζουν ότι αυτή η κρίση συμβαίνει όταν κάποιος πεθάνει. Άλλοι ραββίνοι υποστηρίζουν ότι η τελευταία κρίση ισχύει μόνο για τα άλλα έθνη και όχι για τον εβραϊκό λαό.[38]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Berkowitz, Matthew. «Being a Tzadik». www.jtsa.edu (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «Deutero-Isaiah | biblical literature». Encyclopedia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «Eschatology». www.jewishvirtuallibrary.org. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «ESCHATOLOGY - JewishEncyclopedia.com». www.jewishencyclopedia.com. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «The Personality of Mashiach». www.chabad.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «Megillah 17b». www.sefaria.org. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «Sotah 9a». www.sefaria.org. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «What Is the Jewish Belief About Moshiach (Messiah)?». www.chabad.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ 9,0 9,1 «Messianism: Jewish Messianism | Encyclopedia.com». www.encyclopedia.com. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ Young, F. K. (27 Οκτωβρίου 2016). Judaism for OCR Religious Studies GCSE (9-1) from 2016. Lulu.com. σελ. 28. ISBN 978-0-9926404-5-3.
- ↑ Mathewes, Charles (2 Μαρτίου 2010). Understanding Religious Ethics. John Wiley & Sons. σελ. 45. ISBN 978-1-4443-2342-9.
- ↑ «MOSES BEN MAIMON - JewishEncyclopedia.com». www.jewishencyclopedia.com. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «David Kimhi | European scholar». Encyclopedia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ Kimhi, David. «Radak on Zechariah, chapter 14. (A commentary on Tanak's Zechariah)». www.sefaria.org.
- ↑ Blomberg, Craig L. (2009). A case for historic premillennialism : an alternative to "left behind" eschatology. Baker Academic. ISBN 978-0-8010-3596-8. 243941651.
In certain sources, Olam Ha-Ba is uniquely associated with teachings about collective redemption and resurrection, but in other places Olam Ha-Ba is conceived of as an afterlife realm for the individual.
- ↑ «Judaism 101: Olam Ha-Ba: The Afterlife». www.jewfaq.org. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «Definition of Halacha | Dictionary.com». www.dictionary.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ Steinsaltz, Adin Evan-Israel. Berakhot. Edited by Tvi Hersh Weinreb. Koren Publishers Jerusalem, 2012. Koren Talmud Bavli.
- ↑ 19,0 19,1 Avery-Peck, Alan, επιμ. (2000-01-01). Judaism in Late Antiquity 4. Death, Life-After-Death, Resurrection and The World-to-Come in the Judaisms of Antiquity. doi:. http://dx.doi.org/10.1163/9789004294141.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 Simcha Paull Raphael, Summary by Rabbi Dr. Barry Leff. «Summary of Jewish Views of the Afterlife» (PDF). The Neshamah Center. Ανακτήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2014.
- ↑ Encyclopedia Talmudit (Hebrew edition, Israel, 5741/1981)
- ↑ «Mishnah Sanhedrin 10:1». www.sefaria.org. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «soc.culture.jewish FAQ: Jewish Thought (6/12)». www.faqs.org. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ Boteach, Shmuley. «Do Jews believe in an afterlife?». Englewood, Νιου Τζέρσεϊ: The Free Library by Farlex.
- ↑ Cohn-Sherbok, Dan (1996) (στα αγγλικά). Modern Judaism. doi:. https://link.springer.com/book/10.1057/9780230372467.
- ↑ «Bible Gateway passage: Isaiah 25:8 - New International Version». Bible Gateway (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «Bible Gateway Psalm 125 :: NIV». web.mit.edu. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ Segal, Alan F. (2004). Life after death : a history of the afterlife in the religions of the West. New York : Doubleday. σελ. 255-256. ISBN 978-0-385-42299-4.
- ↑ Segal, Alan F. (2004). Life after death : a history of the afterlife in the religions of the West. New York : Doubleday. σελ. 262. ISBN 978-0-385-42299-4.
- ↑ Segal, Alan F. (2004). Life after death : a history of the afterlife in the religions of the West. New York : Doubleday. σελ. 263. ISBN 978-0-385-42299-4.
- ↑ 31,0 31,1 Segal, Alan F. (2004). Life after death : a history of the afterlife in the religions of the West. New York : Doubleday. σελ. 281. ISBN 978-0-385-42299-4.
- ↑ Neusner, Jacob (2012). The Documentary History of Judaism and Its Recent Interpreters. University Press of America. σελ. 138. ISBN 1-283-59972-4. 817812607.
- ↑ «Sanhedrin 90a». www.sefaria.org. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ Sommer, Benjamin D. "Isaiah" Introduction and Annotations. The Jewish Study Bible. Ed. Adele Berlin and Marc Zvi Brettler. New York: Oxford University Press, 2004. 780–916.
- ↑ «What Orthodox Jews Believe». www.beliefnet.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ Gordis, Robert (1990). Emet ve-emunah = אמת ואמונה : statement of principles of Conservative Judaism. J.T.S.A. ISBN 0-916219-06-2. 123312040.
- ↑ «Journeys Through the Siddur: Friday Evening». Issuu (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ «Will there be trial and judgment after the Resurrection? - life cycle death afterlife philosophy israel messiah». www.askmoses.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 5 Οκτωβρίου 2020.