Μετάβαση στο περιεχόμενο

Εμμανουήλ Ροΐδης

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Εμμανουήλ Ροΐδης
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης το 1866
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Εμμανουήλ Ροΐδης (Ελληνικά)
Γέννηση28  Ιουνίου 1836[1]
Ερμούπολη
Θάνατος7  Ιανουαρίου 1904[2][1][3]
Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησηςΕλλάδα
Ιδιότηταδημοσιογράφος, μεταφραστής και συγγραφέας
ΓονείςΚορνηλία Ροΐδη
ΚίνημαΝέα Αθηναϊκή Σχολή
Καλλιτεχνικά ρεύματαΝέα Αθηναϊκή Σχολή
Σημαντικά έργαΠάπισσα Ιωάννα
Υπογραφή
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης (28 Ιουνίου 1836 – 7 Ιανουαρίου 1904) ήταν σημαντικός Έλληνας λογοτέχνης και δοκιμιογράφος. Θεωρείται ένας από τους πιο πνευματώδεις συγγραφείς που παρουσιάστηκαν στα ελληνικά γράμματα, ενώ το έργο του καλύπτει πολλά διαφορετικά είδη, όπως το μυθιστόρημα, το διήγημα, τις κριτικές μελέτες, κείμενα πολιτικού περιεχομένου, μεταφράσεις και χρονογραφήματα.

Βιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
 Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 26/07/2014)

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε στις 28 Ιουνίου 1836 στην Ερμούπολη της Σύρου από εύπορους και αριστοκρατικής καταγωγής γονείς από τη Χίο, τον Δημήτριο Ροΐδη και την Κορνηλία το γένος Ροδοκανάκη. Το 1841 η οικογένειά του μετακόμισε στην Ιταλία λόγω του διορισμού του πατέρα του σε μεγάλο εμπορικό οίκο της εποχής, με έδρα τη Γένοβα, και αργότερα λόγω της υπηρεσίας του ως Γενικού Προξένου της Ελλάδας. Σε ηλικία δεκατριών ετών, και ενώ οι γονείς του είχαν εγκατασταθεί στο Ιάσιο, ο Ροΐδης επέστρεψε στην Ερμούπολη, όπου σπούδασε εσωτερικός στο φημισμένο ελληνοαμερικανικό λύκειο Χρήστου Ευαγγελίδη. Συμμαθητής του ήταν ο λόγιος, συγγραφέας και έμπορος Δημήτριος Βικέλας και μαζί εξέδιδαν μια εβδομαδιαία χειρόγραφη εφημερίδα με τον τίτλο Μέλισσα.

Το 1855, αφού αποφοίτησε, εγκαταστάθηκε στο Βερολίνο για θεραπεία για το πρόβλημα της βαρηκοΐας που είχε εμφανιστεί από τα μαθητικά του χρόνια και συνέχισε να τον ταλαιπωρεί σε όλη τη ζωή του. Παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας και φιλοσοφίας. Μετά από ένα χρόνο και εξαιτίας της επιδείνωσης της υγείας του, πήγε στο Ιάσιο και το 1857 στη Βραΐλα, όπου ανέλαβε την αλληλογραφία του εμπορικού οίκου του θείου του, Δημητρίου Ροδοκανάκη. Τότε ασχολήθηκε κρυφά με τη μετάφραση του Οδοιπορικού του Σατωβριάνδου, ο θείος του όμως το αντιλήφθηκε και τον παρότρυνε να τη δημοσιεύσει. Την πλήρη μετάφραση εξέδωσε το 1860, έναν χρόνο αφού είχε εγκατασταθεί στην Αθήνα μαζί με την οικογένειά του. Την επόμενη χρονιά ακολούθησε τους γονείς του στην Αίγυπτο, για θεραπεία της μητέρας του, όμως, μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα του το 1862, επέστρεψε με τη μητέρα του και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα, αποφασισμένος να μην ακολουθήσει τις εμπορικές δραστηριότητες που του είχε αφήσει ο πατέρας του αλλά να αφοσιωθεί στην ενασχόληση του με τα γράμματα.

Το 1866 ολοκλήρωσε τη συγγραφή του μυθιστορήματος Πάπισσα Ιωάννα, έργο μέσα από το οποίο σατιρίζει τον κλήρο της Δυτικής Εκκλησίας την περίοδο του Μεσαίωνα. Το βιβλίο αφορίστηκε από την Ιερά Σύνοδο (αφορισμός που άρθηκε αργότερα) αλλά με τις συνεχείς πέντε εκδόσεις του κατάφερε να καταξιώσει διεθνώς τον Ροΐδη (ως διάσημο ή μάλλον διαβόητο - κατά σημείωση του Άριστου Καμπάνη). Ο Ροΐδης τα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε με γαλλόφωνες εφημερίδες ενώ το 1870 έγινε και διευθυντής των εφημερίδων La Grèce (Η Ελλάδα) καί L'Independence Hellenique (Ελληνική Ανεξαρτησία).

Το 1873 έχασε σχεδόν όλη του την περιουσία που είχε επενδύσει σε μετοχές της Εταιρίας Λαυρίου και της Πιστωτικής.

Τον Ιανουάριο του 1875 και για 18 μήνες εξέδιδε με τον Θέμο Άννινο το εβδομαδιαίο χιουμοριστικό στην αρχή, σατιρικό κατόπιν, περιοδικό Ασμοδαίος μέσα από τις σελίδες του οποίου είχε τη δυνατότητα να σχολιάζει τη δημόσια και πολιτική ζωή της Ελλάδας καθώς και να συμμετέχει ενεργά σε αυτήν. Υπέγραφε με τα ψευδώνυμα «Θεοτούμπης», «Σκνίπας» και πολλά άλλα παρόμοια, τα περισσότερα μιας μόνο χρήσεως, αφού τα ψευδώνυμα αυτά φαίνεται πως ήταν συνήθως αναγραμματισμοί φράσεων που τόνιζαν κάτι που είχε αναφερθεί στο αντίστοιχο άρθρο.[4] Καυτηρίαζε ακόμη τη κομματική συναλλαγή της εποχής του, υποστηρίζοντας όμως την πολιτική του Χαρίλαου Τρικούπη.

Το 1877 άρχισε η διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο, με αφορμή ένα κριτικό του κείμενο με τίτλο «Περί Συγχρόνου Ελληνικής Ποιήσεως», στο οποίο στρεφόταν κατά του ακραίου ρομαντισμού και της πραγμάτωσής του στο έργο της Α' Αθηναϊκής Σχολής και των ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1878 διορίστηκε έφορος και διευθυντής στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην οποία εργαζόταν κατά τη διάρκεια των κυβερνήσεων Τρικούπη, ενώ απολυόταν από τις κυβερνήσεις Δηλιγιάννη. Παράλληλα, εμφανιζόταν ως υπέρμαχος της δημοτικής με μια σειρά από γλωσσικές μελέτες, αν και ο ίδιος έγραφε τα κείμενά του στην καθαρεύουσα. Το 1885 είχε ένα σοβαρό ατύχημα όταν τον χτύπησε μια άμαξα με αποτέλεσμα να σπάσει το σαγόνι του και να μην μπορεί να μιλήσει για μήνες. Το 1890 έχασε την ακοή του οριστικά.

Την περίοδο 1890-1900 δημοσίευσε το μεγαλύτερο μέρος του καθαρά αφηγηματικού του έργου, που περιλαμβάνει αρκετά διηγήματα. Μέχρι το τέλος της ζωής του συνεργαζόταν με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες της εποχής στα οποία δημοσίευε διηγήματα και κριτικά άρθρα.

Πέθανε στην Αθήνα, στις 7 Ιανουαρίου 1904.

Έργο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Πάπισσα Ιωάννα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κύριο λήμμα: Πάπισσα Ιωάννα (μυθιστόρημα)

Η Πάπισσα Ιωάννα είναι το πιο διάσημο από τα αφηγηματικά έργα του Ροΐδη και ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, με πολλές μεταφράσεις σε ξένες γλώσσες. Με το έργο αυτό ο συγγραφέας ήλθε σε ρήξη με την κρατούσα λογοτεχνική παράδοση, τον ρομαντισμό, και με την ενίσχυση του κύρους της Εκκλησίας.

Η υπόθεση του έργου είναι ένας θρύλος του 9ου αι. αρκετά διαδεδομένος στην Ευρώπη, για μια γυναίκα που κατάφερε να ανέλθει στον παπικό θρόνο, έμεινε έγκυος και γέννησε κατά τη διάρκεια μιας λιτανείας, οπότε και πέθανε. Ο Ροΐδης είχε ακούσει για πρώτη φορά την ιστορία στη Γένοβα, όταν ήταν παιδί, και επειδή του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση, έκανε εκτεταμένη έρευνα σε βιβλιοθήκες στην Αθήνα και στη Γερμανία και συγκέντρωσε πλούσιο υλικό για την περίοδο στην οποία διαδραματίζεται το έργο. Επέμεινε ιδιαίτερα σε αυτή τη διάσταση του μυθιστορήματος, γι' αυτό και το εξέδωσε με τον υπότιτλο «Μεσαιωνική Μελέτη». Και πράγματι το έργο είναι πιστότατο στην απεικόνιση της εποχής του (οι πόλεις, τα ταξίδια, τα μοναστήρια, οι συνήθειες, αποδίδονται με εξαιρετική ακρίβεια).

Το έργο εμφανώς παρουσιάζει τα αρνητικά της Καθολικής Εκκλησίας, αλλά είναι φανερό ότι η κριτική και η απόρριψη απευθύνονται κυρίως στην Ορθόδοξη. Γι' αυτό και οι αντιδράσεις απέναντί του ήταν τόσο έντονες. Στον αφορισμό του έργου ο συγγραφέας απάντησε αρχικά χιουμοριστικά, με τις υποτιθέμενες «Επιστολές ενός Αγρινιώτου»[5] με την υπογραφή Διονύσιος Σουρλής (στην εφημερίδα Αυγή, Μάιος 1866) και έπειτα με σοβαρό -αλλά και πιο δηκτικό τόνο-με το «Ολίγαι λέξες εις απάντησιν της αφοριστικής εγκυκλίου της Συνόδου».

Διηγήματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα διηγήματα του Ροΐδη διαδραματίζονται στην Αθήνα και στην Ερμούπολη και στηρίζονται κυρίως σε προσωπικά του βιώματα. Είναι εμφανής σε όλα η κριτική του διάθεση εναντίον της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλά έχουν ήρωες ζώα: η σύγκριση των ζώων με τον άνθρωπο είναι αρνητική εις βάρος του δευτέρου.

Το ύφος του συγγραφέα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ροΐδης θεωρείται ότι είναι ο πρώτος που καθιέρωσε προσωπικό ύφος στη νεοελληνική λογοτεχνία. Το βασικό χαρακτηριστικό του είναι το χιούμορ και η ειρωνεία, που επιτυγχάνεται κυρίως με την απροσδόκητη σύναψη αταίριαστων λέξεων και εννοιών. Ο ίδιος είχε παρομοιάσει το ύφος του με τη μέθοδο της «κολοκυνθοπληγίας», δηλαδή του χτυπήματος στο κεφάλι του αναγνώστη με μια ξερή κολοκύθα. Αυτό ήταν, όπως εξηγούσε, ένα «ανθυπνωτικόν φάρμακον», δηλαδή ο μόνος τρόπος για να κρατάει σε ενδιαφέρον και εγρήγορση τον (απαίδευτο) Έλληνα αναγνώστη. Ο Ροϊδης θεωρείται στυλίστας της καθαρεύουσας.

Η λογοτεχνική κριτική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ροΐδης είναι ένας από τους οξυδερκέστερους Έλληνες κριτικούς. Διέβλεψε τη φθορά του Αθηναϊκού Ρομαντισμού στην ποίηση και την πεζογραφία, ενίσχυσε τις ανανεωτικές προσπάθειες του περιοδικού Εστία στον τομέα του διηγήματος, στηλίτευσε τις υπερβολές της ηθογραφίας και κατέκρινε τον επαρχιωτισμό, δηλαδή τη φοβία για ξένες επιδράσεις στη λογοτεχνία. [6]

Η διαμάχη με τον Άγγελο Βλάχο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1877 ο Ροΐδης ήταν εισηγητής της κριτικής επιτροπής στον δραματικό διαγωνισμό του συλλόγου «Παρνασσός». Στην ομιλία του απέρριψε την ποιητική αξία όχι μόνο των υποβληθέντων στον διαγωνισμό έργων αλλά και εν γένει της ελληνικής ποιητικής παραγωγής της εποχής. Τη χαμηλή ποιότητα της ποίησης την απέδιδε στην απουσία κατάλληλης «περιρρέουσας ατμόσφαιρας». Οι απόψεις του απηχούν τη διδασκαλία του Ταιν, σύμφωνα με τον οποίον η τέχνη, ως κοινωνική εκδήλωση, εξαρτάται απόλυτα από το περιβάλλον και τις συνθήκες στις οποίες γεννάται. Δεδομένης λοιπόν της κατάστασης στην Ελλάδα ο Ροΐδης θεωρούσε λογική τη χαμηλή ποιότητα της ποιητικής παραγωγής.

Ένα μήνα μετά απάντησε στην ομιλία του Ροΐδη ο Άγγελος Βλάχος με την ομιλία «Περί νεωτέρας ελληνικής ποιήσεως και ιδίως περί Γεωργίου Ζαλοκώστα», στην οποία αντέκρουσε τις απόψεις περί της δημιουργίας του ποιητή υπό την επίδραση του κοινωνικού και πνευματικού περιβάλλοντος, υποστηρίζοντας ότι οι ποιητές με ταλέντο γεννιούνται και ότι το έργο είναι αποτέλεσμα ποιητικής ευφυΐας και όχι επίδρασης της κοινωνίας. Ο Γεώργιος Ζαλοκώστας ήταν το παράδειγμά του για την αξία της ποιητικής παραγωγής της εποχής.

Ο Ροΐδης απάντησε με άλλες δύο μελέτες «Περί συγχρόνου Ελληνικής κριτικής» και «Περί συγχρόνου Ελληνικής ποιήσεως», στις οποίες επαίνεσε το έργο των «Προδρόμων» (Ιωάννης Βηλαράς, Αθανάσιος Χριστόπουλος), την Επτανησιακή Σχολή και από σύγχρονους ποιητές μόνο τον Αριστοτέλης Βαλαωρίτης και τον Αχιλλέα Παράσχο. Ο Άγγελος Βλάχος ανταπάντησε με το έργο «Ο Νέος Κριτικός» και ο Ροΐδης με το έργο «Τα Κείμενα» και έτσι έληξε η διαμάχη.

Οι γλωσσικές μελέτες

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ροΐδης, παρόλο που ο ίδιος έγραψε σε καθαρεύουσα, υποστήριζε τη χρήση της δημοτικής στη λογοτεχνία. Οι κυριότερες μελέτες του στις οποίες αναφέρεται σε γλωσσικά θέματα είναι: Ο Πρόλογος στη μετάφραση του Οδοιπορικού του Σατωβριάνδου, Ο Πρόλογος στα Πάρεργα, η μελέτη για το Ταξίδι του Γιάννη Ψυχάρη και, η σημαντικότερη και εκτενέστερη, τα Είδωλα (1893).

Το πρόβλημα της «διγλωσσίας» το θεωρούσε εθνική συμφορά και επέρριπτε στους λογίους την ευθύνη για αυτό. Τη δημοτική γλώσσα τη θεωρούσε ισάξια της καθαρεύουσας σε πλούτο, ακρίβεια και σαφήνεια και πρότεινε για τη λογοτεχνική γλώσσα την σταδιακή απλοποίηση της καθαρεύουσας και τον εμπλουτισμό της δημοτικής ώστε τελικά να «συναντηθούν» σε μια γλώσσα.

Σχετικά με το Ταξίδι του Γιάννη Ψυχάρη, έγραψε ότι ήταν θετικό το γεγονός ότι η ενασχόληση με τη γλώσσα πέρασε από τα χέρια των λογίων στα χέρια των επιστημόνων, επαίνεσε το έργο για την πιστή εφαρμογή των επιστημονικών πορισμάτων του συγγραφέα του, τόνισε την ανάγκη να υπάρχει συμφωνία μεταξύ γραπτού και προφορικού λόγου, αλλά απέρριψε και τις ακρότητες του συγγραφέα σημειώνοντας ότι δεν ήταν δυνατόν να αγνοηθεί η μακρόχρονη ιστορία της ελληνικής γλώσσας και οι τύποι που αποτυπώνουν αυτήν την επίδραση, δηλαδή οι προσμίξεις της δημοτικής με την καθαρεύουσα δεν ήταν δυνατό -ούτε αναγκαίο- να αποφευχθούν πλήρως.

Εργογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μυθιστορήματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Διηγήματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. Η εορτή του πατρός μου (1895)
  2. Ιστορία ενός σκύλου (1893)
  3. Ιστορία μιας γάτας (1893)
  4. Ιστορία ενός αλόγου (1894)
  5. Ψυχολογία Συριανού συζύγου (1894)
  6. Η Μηλιά (στη δημοτική) (1895)[7]
  7. Το παράπονο ενός νεκροθάπτου (1895)
  8. Τα υαλοπωλεία (1898)

Μελέτες, κείμενα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • ’’Επιστολαί Ενός Αγρινιώτου(Σε Μορφή Επιστολής)’’(1866)
  • Περί συγχρόνου εν Ελλάδι κριτικής (1877)
  • Περί συγχρόνου ελληνικής ποιήσεως (1877)
  • Τα Κείμενα (1877)
  • Γεννηθήτω φως (1879)
  • Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1879)
  • Η Εθνική Βιβλιοθήκη εν έτει 1880 (1885)
  • Πάρεργα, επιμ. Δ. Ι. Σταματόπουλος (1885)
  • Το ταξίδι του Ψυχάρη (1888)
  • Τα Είδωλα (1893)

Μεταφράσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Την Μεγάλη του Οδοιπορικού του Φρανσουά Ρενέ Ογκίστ Ντέ Σατομπριάν’’(1860)
  • Σατωβριάνδου Οδοιπορικόν. Από Παρισίων εις Ιεροσόλυμα και από Ιεροσολύμων εις Παρισίους. (1860)
  • Μακώλεϋ Ιστορία της Αγγλίας - 7 τόμοι
  • Ποιήματα του Έντγκαρ Άλαν Πόε
  • Ιστορία της Αγγλικής λογοτεχνίας

Συλλογές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Διηγήματα
  • Συριανά διηγήματα[8]
  • Άπαντα - 7τομη έκδοση (1911-1914)
  • Άπαντα - 4τομη έκδοση (1940)
  • Εμμανουήλ Ροΐδης (1952)
  • Άπαντα - 2τομη έκδοση (1955)

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Κλέων Παράσχος, Εμμανουήλ Ροΐδης. Η ζωή, το έργο, η εποχή του. Αθήνα 1942
  • Άλκη Θρύλου, Μορφές της ελληνικής πεζογραφίας, 1963
  • Α. Αγγέλου, '"Η εκκλησία, η Πάπισσα, ο Ροΐδης", Εποχές, αρ. 47, 1967
  • Στάθης Καρράς, Λογοτεχνικά πορτραίτα, 1967
  • Α. Σαχίνη, Το νεοελληνικό μυθιστόρημα, 1975
  • Αθηνά Γεωργαντά, Εμμανουήλ Ροΐδης. Η πορεία προς την Πάπισσα Ιωάννα., Ιστός, Αθήνα 1993
  • Η παλαιότερη πεζογραφία μας, εκδ. Σοκόλη, τ.Ε
  • περιοδικό Διαβάζω, αρ. 96, 13.6.1984, Αφιέρωμα
  • περιοδικό Χάρτης, αρ. 15-16, Μάιος και Ιούλιος 1985, Αφιέρωμα
  • Μαυρέλος Νίκος,Το ψηλαφητό παλίμψηστο της ροϊδικής γραφής. Ζητήματα λογοτεχνικής και πολιτισμικής θεωρίας, Σοκόλης, Αθήνα 2008.
  • Mavrelos N., Roidis’ tangible images and Baudelaire’s paintings of modern life. Aspects of Modernity in Emmanouíl Roidis’ works, Lambert Academic Publishing 2018.
  • Εμμανουήλ Ροΐδη, τρεις μεσαιωνικές μελέτες. "Αι μάγισαι του Μεσαίωνος, Η εορτή του όνου κατά τον Μεσαίωνα, Οι βρυκόλακες του Μεσαίωνος". Έκδοση συνοδευόμενη από νεοελληνική μεταγραφή. Υποσημειώσεις και επιλεγόμενα του Δημήτρη Φύσσα, εκδόσεις Πατάκη 2018.

Σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 (Γαλλικά) Babelio. 169771. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  2. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 119217651. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  3. ↑ (Γαλλικά) NooSFere. 2147195627. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. ↑ Για παράδειγμα, στον Ασμοδαίο της 25.1.1876 ο «Οικονόμος Κενοβαρελίδης», κατά τον ισχυρισμό οινοπώλης, στο κατάστημα του οποίου υποτίθεται πως έρχεται ενίοτε ο «Ασμοδαίος» για να «σφίξη το ποτήριόν του», υπογράφει ένα αρθρίδιο με το οποίο σατιρίζει έναν ανόητο νόμο του υπουργού Οικονομικών. Αυτόν τον νόμο σατιρίζει όμως και το ονοματεπώνυμο «Οικονόμος Κενοβαρελίδης», αφού αναγραμματισμένο γίνεται «Νόμος βλακός, ένοικε Ροΐδη». Άλλο παράδειγμα είναι το ψευδώνυμο Πέτρος Σαμιαμίδης (Ασμοδαίος, 26.10.1875), που αναγραμματιζόμενο γίνεται «Πταίσας, Εμμ. Ροΐδης». Βλέπε Σταύρος Κρητιώτης, «Τα αναγραμματιζόμενα ψευδώνυμα του Ροΐδη στον Ασμοδαίο», περ. Νέα Εστία, τχ. 1794, Νοέμβριος 2006, σ. 820-857.
  5. ↑ Διακομανώλης, Φιλοκτήτης (2014). Υπάρχει Θεός;. Αθήνα: Ιωλκός. σελ. 198. ISBN 978-960-426-778-1. 
  6. ↑ Κωνσταντίνος Δημαράς, «Το διήγημα και ο Ροΐδης», στο: Κ.Θ.Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στη λογοτεχνία, (επιμ. Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000, σελ.229 Κωνσταντίνος Δημαράς, «Ηλίας Καπετανάκης», στο: Κ.Θ.Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στη λογοτεχνία, (επιμ. Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000, σελ.234
  7. ↑ «Η Μηλιά - Βικιθήκη». el.wikisource.org. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2024. 
  8. ↑ Το ξεστούπωμα, αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Εμμανουήλ_Ροΐδης&oldid=10857469"