Κυβέρνηση Αλέξανδρου Ζαΐμη 1915

Τρίτη κυβέρνηση Ζαΐμη

Βασιλευομένη Δημοκρατία
Ημερομηνία σχηματισμού	24 Σεπτεμβρίου 1915
Ημερομηνία διάλυσης	25 Οκτωβρίου 1915
Πρόσωπα και δομές
Αρχηγός Κράτους	Κωνσταντίνος Α΄ της Ελλάδας
Πρόεδρος Κυβέρνησης	Αλέξανδρος Ζαΐμης
Συνολικός αριθμός Μελών	7
Κατάσταση στο νομοθετικό σώμα	κυβέρνηση μειοψηφίας (συνασπισμός των κομμάτων της αντιπολίτευσης)
Αξιωματική Αντιπολίτευση	Κόμμα Φιλελευθέρων
Αρχηγός Αξιωματικής Αντιπολίτευσης	Ελευθέριος Βενιζέλος
Ιστορία
Εκλογές	Ελληνικές βουλευτικές εκλογές Μαΐου 1915
Θητεία νομοθετικού σώματος	3 Αυγούστου 1915 - 21 Οκτωβρίου 1915 (Κ κοινοβουλευτική περίοδος, α΄ σύνοδος)
Προηγούμενη	Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου 1915
Διάδοχη	Κυβέρνηση Στέφανου Σκουλούδη 1915

Η Κυβέρνηση Αλέξανδρου Ζαΐμη 1915 (Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1915) σχηματίστηκε μετά και τη δεύτερη εξώθηση σε παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου από τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄.
Στις 22 Σεπτεμβρίου ο βασιλιάς επέλεξε τον Αλέξανδρο Ζαΐμη να αναλάβει την Πρωθυπουργία (διοικητή τότε της Εθνικής Τράπεζας), τον πιο μετριοπαθή από τους αντιβενιζελικούς. Στις 24 Σεπτεμβρίου, οι πρώην Πρωθυπουργοί Ράλλης, Θεοτόκης, Δραγούμης και Γούναρης με την προσθήκη των ανώτατων στρατιωτικών Στρατού και Ναυτικού, Γιαννακίτσα και Κουντουριώτη (ο οποίος δέχτηκε έπειτα από προσωπική παράκληση του Βασιλιά), σχημάτισαν τη νέα κυβέρνηση -που οι εφημερίδες την ονόμασαν «Οικουμενική» και «Εθνικής Αμύνης».

Η κυβέρνηση διατηρήθηκε στην εξουσία για το διάστημα που είχε την ανοχή του κόμματος των Φιλελευθέρων αφού ο Βενιζέλος δεν ήθελε τη διάλυση της βουλής μιας και είχε την πλειοψηφία των βουλευτικών εδρών, και περίμε πως η Ελλάδα θα αναγκαζόταν να μπει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ λόγω της επίθεσης του Βουλγαρικού στο συμμαχικό Σερβικό Βασίλειο. Με αφορμή ένα ήσσονος σημασίας επεισόδιο μεταξύ βουλευτή των Φιλελευθέρων και του Υπουργού Στρατιωτικών, Ιω. Γιαννακίτσα, οι Φιλελεύθεροι καταψήφισαν την κυβέρνηση στη συνεδρίαση της 22ας Οκτωβρίου 1915, (147 ψήφοι κατά, 114 υπέρ), και ο Ζαΐμης παραιτήθηκε.

Τα μέλη της κυβέρνησης από σκίτσο της εφημερίδας Πατρίς της 3ης Οκτωβρίου 1915

Τα σημαντικότερα γεγονότα

άρνηση ενεργοποίησης της ελληνοσερβικής συνθήκης του 1913

Στις 28 Σεπτεμβρίου η Βουλγαρία κηρύσσει τον πόλεμο στη Σερβία και δυο βουλγαρικές μεραρχίες εισβάλλουν στη χώρα με τελικό σκοπό την κατάληψη της Νις. Η Σερβία βρίσκεται πλέον, σε δεινότατη θέση, αφού έχει να αντιμετωπίσει τον Γερμανοαυστριακό στρατό στον Βορρά και τον Βουλγαρικό στα ανατολικά. Στις 27 Σεπτεμβρίου η σερβική κυβέρνηση προέβη σε διάβημα προς τον πρεσβευτής την Ελλάδας στη Νις (προσωρινή πρωτεύουσα του Βασιλείου της Σερβίας), Αλεξανδρόπουλο, για να ζητήσει (για τρίτη φορά) την ενεργοποίηση της ελληνοσερβικής συνθήκης του 1913. Στις 29 Σεπτεμβρίου η ελληνική κυβέρνηση απάντησε (για τρίτη φορά) αρνητικά, θεωρώντας ότι

[...] Η συμμαχία, που υπογράφηκε το 1913, προβλέποντας μια βουλγαρική επίθεση και με σκοπό να καθορίσει και να διατηρήσει, μετά την κατανομή των κοινών κατακτήσεων επί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μια ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των βαλκανικών κρατών, έχει, σύμφωνα με το ίδιο το προοίμιο του Συμφώνου, έναν χαρακτήρα καθαρά βαλκανικό, που δεν απαιτεί με κανένα τρόπο την εφαρμογή της στις περιπέτειες μιας γενικής σύρραξης.[..] Η Στρατιωτική Συνθήκη περιορίζεται πρωτίστως στην περίπτωση πολέμου μεταξύ ενός εκ των δύο συμμάχων κρατών και μίας μόνο τρίτης δύναμης.[...] Εάν η προβαλλόμενη από τη σερβική κυβέρνηση επίθεση της Βουλγαρίας πρέπει να πραγματοποιηθεί, θα είναι συνέπεια μιας συμφωνίας με τη Γερμανία, την Αυστροουγγαρία και την Τουρκία. Θα πραγματοποιηθεί σε συνδυασμό με την επίθεση που άρχισε κατά της Σερβίας από τις δύο Κεντρικές Αυτοκρατορίες. Θα παρουσιαστεί ως ένα επεισόδιο του Ευρωπαϊκού Πολέμου. Η σερβική κυβέρνηση το έχει αναγνωρίσει ήδη εκ προοιμίου διακόπτοντας τις διπλωματικές σχέσεις με τη Βουλγαρία, όπως έχουν κάνει οι Δυνάμεις της Αντάντ, χωρίς να έρθει πρωτίστως σε συμφωνία με την Ελλάδα, τη βαλκανική της σύμμαχο. Είναι λοιπόν εμφανές ότι έχει τοποθετηθεί εκτός των διατάξεων και του πνεύματος της συμμαχίας μας [..] Το κοινό συμφέρον απαιτεί, αντιθέτως, οι ελληνικές δυνάμεις να μείνουν σε εφεδρεία για μια μεταγενέστερη πιο αποτελεσματική χρησιμοποίησή τους.[..] Έχει λοιπόν σημασία, η Ελλάδα να παραμείνει ουδέτερη κι εξοπλισμένη παρακολουθώντας προσεκτικά την πορεία των γεγονότων, με τη δέσμευση να φροντίζει πάντα, με τα πιο κατάλληλα μέσα, όχι πλέον μόνο την προάσπιση των δικών της ζωτικών συμφερόντων, αλλά και την προστασία αυτών που έχουν από κοινού με τη Σερβία.[..]

πρόταση της Αντάντ για παραχώρηση της Κύπρου

Μετά τη γερμανοαυστριακή προέλαση στη Σερβία, και το σπάσιμο της σερβικής άμυνας (η Σερβία βρέθηκε να δέχεται την ταυτόχρονη επίθεση τριών στρατών: γερμανο-αυστριακού από βορρά, βουλγαρικού από ανατολή), ο Βρετανός υπουργός των Εξωτερικών, Έντουαρντ Γκρέι φοβούμενος τη σιδηροδρομική (και όχι μόνο) ένωση της Γερμανίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, υπέβαλλε στις 3 Οκτωβρίου επίσημη πρόταση στην ελληνική κυβέρνηση άμεσης παραχώρησης της Κύπρου αν η Ελλάδα εξέλθει στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων.
Το τελεσίγραφο που στάλθηκε στον Άγγλο πρεσβευτή στην Αθήνα σερ Φράνσις Έλλιοτ έγραφε: «Σήμερον, η Σερβία υπέστη επίθεσιν παρά της Βουλγαρίας. εάν η Ελλάς θελήση να έλθη εις βοήθειάν της, η κυβέρνησις της Αυτού Μεγαλειότητος είναι πρόθυμος να παραχωρήση την νήσον Κύπρον εις την Ελλάδα. Εάν η Ελλάς ενωθή μετά των συμμάχων χωρίς περιορισμούς, θα συμμετάσχει φυσικώς μαζί των εις τα πλεονεκτήματα, άτινα θα πραγματοποιηθούν κατά το τέλος του πολέμου. Η παραχώρησις όμως της Κύπρου γίνεται υπό της Αγγλικής κυβερνήσεως, ανεξαρτήτως από την άποψιν ταύτην και υπό μόνον τον όρον, ότι η Ελλάς θα δώση διά του στρατού της πλήρη και άμεσον την υποστήριξιν της εις την Σερβίαν. Ο καιρός παρέρχεται και θα παρακαλέσετε τον κ. Ζαΐμην να μας απαντήση άνευ βραδύτητος.»
Στις 8 Οκτωβρίου η επίσημη ελληνική κυβέρνηση μέσου του πρεσβευτή της στο Λονδίνο, Ιωάννη Γεννάδιου, απάντησε αρνητικά.

το «επεισόδιο Γιαννακίτσα» και η παραίτηση της Κυβέρνησης

Στην κοινοβουλευτική συνεδρίαση της 21ης Οκτωβρίου και κατά τη διάρκεια της συζήτησης για την ψήφιση ή μη νομοσχεδίου του Υπουργείου Στρατιωτικών, σύμφωνα με το οποίο θα αυξάνονταν ο μισθός των αξιωματικών του στρατεύματος (δαπάνη που ο Υπουργός υπολόγισε σε 1.000.000 δρχ. τον μήνα), ο βουλευτής των Φιλελευθέρων Γεώργιος Βλάχος καταφέρθηκε εναντίον όχι μόνο του νομοσχεδίου αλλά και του Υπουργού λέγοντας: «...Ως αντιπρόσωπος του λαού, διότι ημείς είμεθα οι αντιπρόσωποι του λαού, ο κ. υπουργός δεν αντιπροσωπεύει τον λαόν, διαμαρτύρομαι κατά του νομοσχεδίου, όπερ υπεβλήθη άνευ συστολής.[...]». Ο υπουργός τότε απάντησε: «Αν δεν αντιπροσωπεύω τον λαόν έχω και εγώ νομίζω κάποιον δικαίωμα να παρίσταμαι εδώ. Αλλ' εφ΄όσον ο κ. βουλευτής εξεστόμισε τοιαύτην φράσιν εγώ δεν έχω θέσιν ενταύθα.», και σηκώθηκε προκειμένου να αποχωρήσει. Ύστερα από την παρέμβαση του Προέδρου της Βουλής, ο βουλευτής Βλάχος ανακάλεσε την τελευταία φράση του, το «άνευ συστολής» δικαιολογούμενος ότι εννοούσε «άνευ μελέτης», ενώ ζήτησε και συγνώμη για την απρέπεια, ωστόσο ο Υπουργός αποχώρησε. Όταν η συνεδρίαση άρχισε και πάλι ο αρχηγός των Φιλελευθέρων, εκκίνησε πολιτικό ζήτημα, δηλώνοντας ότι : «...η Βουλή δεν ημπορεί να συνεχίσει το έργο της εφόσον παρακάθηται εις την θέσιν του Υπουργού των Στρατιωτικών ο υποστράτηγος κ. Γιαννακίτσας. [...]». Ο Ελ. Βενιζέλος, θεώρησε ότι μετά τις εξηγήσεις που έδωσε ο βουλευτής η αποχώρηση του Υπουργού ήταν πράξη προσβολής του Σώματος, και αξίωσε την συγνώμη του Υπουργού, διαφορετικά η Βουλή δεν θα προχωρούσε στο έργο της. Ο Πρωθυπουργός Ζαΐμης, δήλωσε ότι κατά τη γνώμη της Κυβέρνησης η στάση του Υπουργού δεν έθιξε το Σώμα και έθεσε θέμα εμπιστοσύνης στην Κυβέρνηση.
Η συζήτηση που πυροδότησε ο Ελ. Βενιζέλος σύντομα επεκτάθηκε και στο φλέγον ζήτημα της πολιτικής των Συμμαχιών της Ελλάδας, καταλήγοντας ακόμα μια φορά στην επιβεβαίωση των διχαστικών απόψεων και των δυο πλευρών. Στο τέλος της συζήτησης που κράτησε μέχρι τις 4:00 τα ξημερώματα της 22ας Οκτωβρίου, η Βουλή υπερψήφισε την παρακάτω πρόταση των Φιλελευθέρων: «Η Βουλή μη ευρίσκουσα επαρκείς τας εξηγήσεις δια τα λεχθέντα επί του επεισοδίου του κ. υπουργού των Στρατιωτικών εκφράζει την λύπη της». Επί 264 παρόντων βουλευτών την πρόταση αυτή υπερψήφισαν 147, καταψήφισαν 114, ενώ απείχαν της ψηφοφορίας (ως είθισται) οι υπουργοί.
Αμέσως μετά τα αποτελέσματα, ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι αφού η Κυβέρνησή του δεν έχει πια την εμπιστοσύνη της Βουλής, παραιτείται, ενώ ο Πρόεδρος του Σώματος, Κωνσταντίνος Ζαβιτσιάνος, ανέστειλε τη λειτουργία του Κοινοβουλίου μέχρι να ορκιστεί η επόμενη Κυβέρνηση.

Τελικά και ενώ οι Φιλελεύθεροι περίμεναν ότι ο Βασιλιάς θα καλούσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο, για να του αναθέσει την εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης, ο Βασιλιάς αντίθετα, αποφάσισε τη διάλυση της Βουλής και τη διενέργεια εκλογών. Παρόλα αυτά, αν και ζήτησε από τον Αλ. Ζαΐμη, να παραμείνει στην Αρχή και να διενεργήσει τις εκλογές, ο πρώην Πρωθυπουργός αρνήθηκε. Ο Βασιλιάς κατέληξε έτσι, στη «λύση Σκουλούδη».

Σύνθεση υπουργικού συμβουλίου

• «Πρωθυπουργός» - («Πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου»): Αλέξανδρος Ζαΐμης

• «Επί των Εξωτερικών υπουργός»: Αλέξανδρος Ζαΐμης
• «Επί της Δικαιοσύνης υπουργός»: προσωρινά, Δημήτριος Ράλλης
• «Επί των Εσωτερικών υπουργός»: Δημήτριος Γούναρης
• «Επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας εκπαιδεύσεως υπουργός»: προσωρινά, Γεώργιος Θεοτόκης
• «Επί των Οικονομικών υπουργός»: Στέφανος Δραγούμης
• «Επί της Εθνικής Οικονομίας υπουργός» : Γεώργιος Θεοτόκης
• «Επί των Δημοσίων Συγκοινωνιών υπουργός»: Δημήτριος Ράλλης
• «Επί των Στρατιωτικών υπουργός»: υποστράτηγος, Ιωάννης Γιαννακίτσας
• «Επί των Ναυτικών υπουργός»: αντιναύαρχος, Παύλος Κουντουριώτης