Μόζες Μέντελσον
| Moses Mendelssohn | |
|---|---|
 | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Moses Mendelssohn (Γερμανικά) |
| Γέννηση | 6 Σεπτεμβρίου 1729[1][2][3] Ντέσαου[4][5] |
| Θάνατος | 4 Ιανουαρίου 1786[1][2][3] Βερολίνο[6][5] |
| Τόπος ταφής | Jüdischer Friedhof Berlin-Mitte[7] |
| Χώρα πολιτογράφησης | Γερμανία |
| Θρησκεία | Ιουδαϊσμός |
| Εκπαίδευση και γλώσσες | |
| Ομιλούμενες γλώσσες | Γερμανικά[8] |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | φιλόσοφος μεταφραστής συγγραφέας[9] μεταφραστής της Βίβλου |
| Αξιοσημείωτο έργο | Netivot Hashalom Jerusalem d:Q12410966 Phaedon |
| Επηρεάστηκε από | Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς Τζον Λοκ Τόμας Χομπς Μπαρούχ Σπινόζα |
| Οικογένεια | |
| Σύζυγος | Fromet Mendelssohn |
| Τέκνα | Dorothea von Schlegel[10][11] Άμπραχαμ Μέντελσον Μπαρτόλντι[12] Recha Meyer Henriette Mendelssohn Joseph Mendelssohn Nathan Mendelssohn |
| Γονείς | Mendel Heymann και Bela Rachel Wahl |
| Οικογένεια | Mendelssohn family |
| Υπογραφή | |
 | |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Ο Μόζες Μέντελσον (γερμανικά: Moses Mendelssohn, 6 Σεπτεμβρίου 1729 - 4 Ιανουαρίου 1786) ήταν Γερμανοεβραίος φιλόσοφος του Διαφωτισμού, κριτικός, μεταφραστής και σχολιαστής της Βίβλου. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους πρωτοπόρους της Χασκαλά, του Εβραϊκού Διαφωτισμού που συνέβαλε σημαντικά στις προσπάθειες των Εβραίων να μυηθούν στον γερμανικό πολιτισμό και να αφομοιωθούν στη γερμανική αστική τάξη.[13]
Τα φιλοσοφικά, πολιτικά και θεολογικά του έργα τον καθιέρωσαν ως κορυφαία πολιτιστική προσωπικότητα της εποχής του, αναγνωρισμένο τόσο από τους Χριστιανούς όσο και από τους Εβραίους κατοίκους της γερμανόφωνης Ευρώπης για πάνω από τρεις δεκαετίες. Η ενασχόλησή του με την κλωστοϋφαντουργία του Βερολίνου αποτέλεσε τη βάση του πλούτου της οικογένειάς του.
Οι απόγονοί του περιλαμβάνουν τους συνθέτες Φάνι Μέντελσον και Φέλιξ Μέντελσον Μπαρτόλντι, τον χημικό Πάουλ Μέντελσον Μπαρτόλντι, τον φιλόσοφο Πάουλ Χένσελ, τον μαθηματικό Κουρτ Χένσελ και τους ιδρυτές του τραπεζικού οίκου Μέντελσον.[14]
Βιογραφικά στοιχεία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Μόζες Μέντελσον γεννήθηκε στο Ντεσάου το 1729 σε μια φτωχή εβραϊκή οικογένεια. Ως παιδί, υπέφερε από μια ασθένεια που του άφησε κύρτωση της σπονδυλικής στήλης. Έλαβε παραδοσιακή εβραϊκή εκπαίδευση υπό την καθοδήγηση του πατέρα του, που ήταν σοφερείμ (αντιγραφέας των ιερών βιβλίων Τανάκ) και του ραβίνου Δαβίδ Φρένκελ, χάρη στους οποίους άρχισε να μελετά τη Βίβλο, το Ταλμούδ και τα συγγράμματα του μεσαιωνικού Εβραίου φιλόσοφου Μαϊμονίδη. Το 1742 ακολούθησε τον ραβίνο Φρένκελ στο Βερολίνο. Το 1750, έλαβε θέση ως παιδαγωγός στο σπίτι ενός Εβραίου κατασκευαστή - ιδιοκτήτη μεταξουργείου μετά από λίγο καιρό έγινε λογιστής και στη συνέχεια συνιδιοκτήτης της επιχείρησης. Σε όλη του τη ζωή εργάστηκε ως έμπορος ενώ συνέχισε να γράφει.
Από τη νεότητά του, ο Μέντελσον προσπάθησε να εμβαθύνει τις γνώσεις του: μελέτησε γερμανική λογοτεχνία, επίσης γαλλικά, ιταλικά, αγγλικά, λατινικά και ελληνικά και απέκτησε βαθιά γνώση στον τομέα των φυσικών επιστημών και της φιλοσοφίας, ιδιαίτερα εντρύφησε στις διδασκαλίες των Λάιμπνιτς, Κρίστιαν Βολφ, Τζων Λοκ, Τόμας Χομπς, Σπινόζα και Ρουσώ. Τα ποιητικά πειράματα του Μέντελσον στα εβραϊκά και η προσπάθεια να εκδοθεί η πρώτη εφημερίδα σε αυτή τη γλώσσα, η Kohelet Mussar (κυκλοφόρησαν μόνο δύο τεύχη), χρονολογούνται από αυτήν την περίοδο. Στη συνέχεια, ο Μέντελσον έγραψε κυρίως στα γερμανικά.[15]
Η γνωριμία με τον θεατρικό συγγραφέα, κριτικό λογοτεχνίας και υποστηρικτή της ανεξιθρησκίας στη Γερμανία Γκότχολντ Εφραίμ Λέσσινγκ το 1754, η οποία ξεκίνησε από το κοινό πάθος τους για το σκάκι, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μοίρα του. Καθώς και οι δύο στοχαστές ήταν αφοσιωμένοι με πάθος στα ιδανικά του Διαφωτισμού, η συνάντησή τους σηματοδότησε την αρχή της μακροχρόνιας δημιουργικής τους συνεργασίας. Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους στην κατανόηση των ιδανικών του Διαφωτισμού. Σε αντίθεση με τον Λέσινγκ, ο οποίος πίστευε ότι οι Εβραίοι έπρεπε να αφομοιωθούν πολιτιστικά, ο Μέντελσον δεν ήταν έτοιμος να αποκηρύξει την εβραϊκή του ιδιότητα, πιστεύοντας ότι θα μπορούσε να αποδείξει με το δικό του παράδειγμα τη δυνατότητα συμμετοχής των Εβραίων στον παγκόσμιο πολιτισμό χωρίς να χάσουν την εθνική-θρησκευτική τους ταυτότητα.
Μαζί με τον Λέσινγκ, ο Μέντελσον δημοσίευσε μια σειρά από περιοδικά. Από την αρχή της λογοτεχνικής του καριέρας, έγραψε άρθρα για ηθικά, φιλοσοφικά και ηθικά θέματα, καθώς και λογοτεχνικές κριτικές σημειώσεις. Το πρώτο έργο του εγκωμίαζε τον Λάιμπνιτς και τυπώθηκε με τη βοήθεια του Λέσσινγκ: Φιλοσοφικοί λόγοι (1755). Εκείνη τη χρονιά δημοσίευσε και τα Γράμματα για το συναίσθημα, τονίζοντας την πνευματική σημασία των συναισθημάτων.
Το 1761 παντρεύτηκε τη Φρομέτ, κόρη του εμπόρου του Αμβούργου Αβραάμ Γκούγκενχαϊμ. Ο γάμος ήταν από έρωτα, κάτι που δεν συνέβαινε συχνά εκείνη την εποχή. Απέκτησαν δέκα παιδιά από τα οποία επιβίωσαν τα έξι.
Μαζί με τον Λέσινγκ, ο Μέντελσον συμμετείχε στη συλλογή Γράμματα για τη σύγχρονη λογοτεχνία, όπου άσκησε έντονη κριτική στις απόψεις του βασιλιά Φρειδερίκου Β΄ του Μεγάλου στο ζήτημα της γερμανικής λογοτεχνίας σε σύγκριση με τη γαλλική. Η ειρωνεία ήταν ότι ο Εβραίος Μέντελσον υπερασπίστηκε τη γερμανική λογοτεχνία από τις επιθέσεις του Πρώσου βασιλιά. Ο βασιλιάς δεν ξέχασε αυτή την κριτική, στη συνέχεια χρησιμοποίησε το δικαίωμα της ανώτατης εξουσίας για την έγκριση εισαγωγής νέων μελών στην Πρωσική Ακαδημία και διέγραψε δύο φορές το όνομα του Μέντελσον, τον οποίο η Ακαδημία συγκατέλεξε τελικά μεταξύ των μελών της αργότερα, το 1771.
Αναγνώριση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τον 18ο αιώνα, ο Μέντελσον ήταν ένας από τους λίγους Εβραίους που κατάφεραν να κερδίσουν τον σεβασμό και την αναγνώριση στον επιστημονικό κόσμο. Ήταν φίλος με τους φιλοσόφους Χέρντερ και Καντ, τον συγγραφέα Κρίστοφ Μάρτιν Βίλαντ, τον φυσιοδίφη και εξερευνητή Αλεξάντερ φον Χούμπολτ και τον αδελφό του Βίλχελμ φον Χούμπολτ, φιλόλογο, φιλόσοφο και γλωσσολόγο. Έγινε παράδειγμα για πολλούς ομπθρήσκους του και η εβραϊκή κοινότητα του Βερολίνου ήταν περήφανη γι' αυτόν. Από σεβασμό προς τον Μέντελσον, η κοινότητα του χορήγησε πλήρη φορολογική απαλλαγή το 1763. Ο Μέντελσον ήταν επίσης επιτυχημένος στο εμπόριο. Ωστόσο, παρά τη φήμη του στην Ευρώπη, ήταν δεκτός μόνο στην Πρωσία και μπορούσε να βρίσκεται στο Βερολίνο μόνο επειδή ένας από τους λεγόμενους Schutzjude (ένας Εβραίος που απολάμβανε την προστασία του τοπικού ηγεμόνα) εγγυήθηκε γι' αυτόν. Μόνο το 1763 ο ίδιος ο Μέντελσον έλαβε την ιδιότητα του «προστατευόμενου Εβραίου». Την ίδια χρονιά, η εργασία που υπέβαλε στον διαγωνισμό της Πρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, έλαβε το πρώτο βραβείο, με τον Καντ να είναι ο δεύτερος νικητής. Το θέμα της διατριβής ήταν μια σύγκριση της αξιοπιστίας των αποδείξεων στη φιλοσοφία και τα μαθηματικά.[16]
Όταν ο Ελβετός Χριστιανός θεολόγος Γιόχαν Κάσπαρ Λαβάτερ αμφισβήτησε τον Μέντελσον σε μια ανοιχτή επιστολή το 1769, προτείνοντας να αντικρούσει με στοιχεία τα δόγματα του Χριστιανισμού ή, αν δεν μπορούσε να το κάνει, να εγκαταλείψει τον Ιουδαϊσμό και να ασπαστεί τον Χριστιανισμό, ο Μέντελσον βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Από τη μια, στη Γερμανία εκείνη την εποχή ήταν επικίνδυνο να αντικρούσει κανείς την επίσημη θρησκεία, από την άλλη, ο Μέντελσον δεν επιθυμούσε να εγκαταλείψει τη θρησκεία των προγόνων του. Κατάφερε να ξεφύγει από την κατάσταση στέλνοντας στον Λαβάτερ ευγενικές, αν και γεμάτες ειρωνεία, επιστολές στις οποίες, χωρίς να εγκαταλείψει τη θέση του ως πιστός Εβραίος, απέφευγε τα αιχμηρά θέματα, επιδεικνύοντας τη σοφία και την ανεκτικότητά του. Σύμφωνα με τον Μέντελσον, οι φιλοσοφικές του απόψεις ενίσχυσαν τις θρησκευτικές του ιδέες και συνέχισε να εμμένει στις θέσεις του Ιουδαϊσμού. Η διαμάχη του Μέντελσον με τον Λαβάτερ προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον μεταξύ των συγχρόνων και συμπάθεια για τον Μέντελσον από την πλευρά πολλών εκπροσώπων των προτεσταντικών κύκλων, υπό την πίεση των οποίων ο Λαβάτερ αναγκάστηκε να ζητήσει δημόσια συγγνώμη από τον Μέντελσον. Η διαμάχη με τον Λαβάτερ έκανε τον Μέντελσον να καταλάβει ότι, ως αναγνωρισμένο πρόσωπο στην Ευρώπη, είχε την ηθική υποχρέωση να αφοσιωθεί στα προβλήματα του Ευρωπαϊκού Εβραϊσμού. Σε μια επιστολή προς έναν φίλο, ο Μέντελσον γράφει:
Μετά από πολλή σκέψη, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι πρέπει να αφιερώσω όλη την υπόλοιπη ενέργειά μου στα παιδιά μου και, ίσως, σε ένα μεγάλο μέρος του έθνους μου, βάζοντας στα χέρια τους μια καλύτερη μετάφραση και εξήγηση των ιερών βιβλίων από ό,τι είχαν μέχρι τώρα. Αυτό είναι το πρώτο βήμα προς μια κουλτούρα από την οποία το έθνος μου - δυστυχώς - είναι τόσο απομακρυσμένο που είναι αμφίβολο αν θα μπορεί να υπάρξει κάποια βελτίωση σε αυτό το θέμα.
Συμβολή στον εβραϊκό διαφωτισμό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ο Μέντελσον έπαιξε καθοριστικό ρόλο και θεωρείται ο εμπνευστής του κινήματος του «εβραϊκού διαφωτισμού» Χασκαλά. Η ομιλία του «Τι είναι ο Διαφωτισμός;» το 1784 ξεκίνησε τη συζήτηση για τον Διαφωτισμό στα τέλη του 18ου αιώνα στη Γερμανία και επρόκειτο να αλλάξει ριζικά την εβραϊκή ζωή σε ολόκληρη τη Γερμανία: οι Εβραίοι βγήκαν από την απομόνωση στην οποία ζούσαν, αμφισβητώντας τις παλαιές παραδόσεις και τρόπους σκέψης και υιοθετώντας τη γλώσσα, τον πολιτισμό και συμβάσεις του περιβάλλοντός τους, ανοίγοντας τον δρόμο από τον κλειστό κόσμο των γκέτο στις οικουμενικές αξίες. Ταυτόχρονα, ο ίδιος μελετούσε για να καλύψει τα κενά του στη γνώση της Βίβλου και της εβραϊκής γλώσσας. Χρησιμοποιώντας τις διασυνδέσεις του, βοήθησε με κάθε δυνατό τρόπο Γερμανούς και ξένους Εβραίους στην επίλυση διαφόρων ζητημάτων που σχετίζονταν με τη χειραφέτησή τους.
Όταν ο Λέσινγκ έγραψε το έργο του Νάθαν ο Σοφός, το οποίο ήταν ένα παθιασμένο κήρυγμα για τη θρησκευτική ανεκτικότητα και την ανθρωπότητα, δεν ήταν δύσκολο να μαντέψει κανείς ότι ο Μόουζες Μέντελσον χρησίμευσε ως το πρωτότυπο για τον Νάθαν. Ο Μέντελσον δεν ζήτησε ποτέ θρησκευτική αφομοίωση μεταξύ των Εβραίων. Ο ίδιος παρέμεινε πάντα πιστός Εβραίος, ανοιχτός, ταυτόχρονα, στις τάσεις του σύγχρονου κόσμου και στα επιτεύγματα του πολιτισμού.[17]
Οι μαθητές του προχώρησαν πολύ πιο μακριά από αυτόν στην προθυμία τους να εγκαταλείψουν την εβραϊκή παράδοση. Προς το τέλος του 18ου αιώνα, οι ηγέτες της Χασκαλά του Βερολίνου διακήρυξαν ότι η τήρηση των θρησκευτικών εντολών είχε χάσει το νόημά της και ότι η ανθρωπότητα μπορούσε να ενωθεί στη βάση του ντεϊσμού ή της «φυσικής θρησκείας». Αυτό προετοίμασε το έδαφος για μια μαζική απομάκρυνση από τον Ιουδαϊσμό μεταξύ των εκπροσώπων των ανώτερων στρωμάτων του Εβραϊσμού στη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη. Οι απόγονοι του ίδιου του Μέντελσον, με πιο διάσημο τον συνθέτη Φέλιξ Μέντελσον, μεταστράφηκαν στον Χριστιανισμό.[18]
Ένα από τα σημαντικότερα έργα του είναι Πρωινές ώρες ή μαθήματα για την ύπαρξη του Θεού, στο οποίο συνοψίζεται η μεταφυσική, θρησκευτική και θεολογική του σκέψη. Μετά τη δημοσίευση του βιβλίου Φαίδων ή Περί της αθανασίας της ψυχής (1767), στο οποίο υπερασπίστηκε την αθανασία της ψυχής έναντι στον ματεριαλισμό που επικρατούσε στην εποχή, έγινε γνωστός ως ο «Γερμανός Σωκράτης».[19]
Διαμάχη για τον πανθεϊσμό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Προς το τέλος της ζωής του, ο Μέντελσον ενεπλάκη σε διαμάχη για τις απόψεις του αείμνηστου Λέσσινγκ. Σύμφωνα με την αφήγηση του φιλοσόφου Φρίντριχ Χάινριχ Γιάκομπι, ο Λέσινγκ του ομολόγησε ότι υποστήριζε τον πανθεϊσμό του Σπινόζα. Οι απόψεις του Σπινόζα θεωρούνταν εκείνη την εποχή επικίνδυνες για την κοινωνία και ο Μέντελσον έγραψε βιαστικά ένα άρθρο «Στους φίλους του Λέσινγκ» και έτρεξε στον εκδότη την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, Σάββατο 31 Δεκεμβρίου 1785, για να το εκτυπώσει όσο το δυνατόν νωρίτερα. Σύμφωνα με τη σύζυγό του Φρομέτ, βιαζόταν τόσο πολύ που δεν ντύθηκε αρκετά ζεστά για το κρύο του Βερολίνου και αρρώστησε. Στην αρχή η ασθένεια φαινόταν ακίνδυνη, αλλά η κατάσταση επιδεινώθηκε γρήγορα και πέθανε την Τετάρτη 4 Ιανουαρίου 1786 στο Βερολίνο σε ηλικία 56 ετών. Οι σύγχρονοι είδαν τον θάνατό του ως αυτοθυσία στο όνομα της φιλίας.[17]
Επιλογή έργων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Briefe über die Empfindungen, 1755 (Γράμματα για τα συναισθήματα)
- Philosophische Schriften, 1761 (Φιλοσοφικά κείμενα) 2 τόμοι
- Gedanken von dem Wesen der Ode, 1764 (Σκέψεις για τη φύση της ωδής, κείμενο στο έργο «Λυρική Θεωρία»)
- Phädon oder über die Unsterblichkeit der Seele, 1767 (Φαίδων ή περί της αθανασίας της ψυχής)
- Von der Lyrischen Poesie, 1778 (Λυρική Ποίησης, κείμενο στο έργο «Λυρική Θεωρία»)
- Schreiben an den Herrn Diaconus Lavater zu Zürichn, 1769 (Επιστολή προς τον κ. Διάκονο Λαβάτερ στη Ζυρίχη)
- Ritualgesetze der Juden: betreffend Erbschaften, Vormundschaften, Testamente, und Ehesachen in so weit sie das Mein und Dein angehen, 1778 (Τελετουργικοί νόμοι των Εβραίων: σχετικά με τις κληρονομιές, τις κηδεμονίες, τις διαθήκες και τους γάμους)
- Übersetzung des Pentateuch/der Torah und der Psalmen ins Deutsche, 1783 (Μετάφραση της Πεντατεύχου / Τορά και των Ψαλμών στα γερμανικά.)
- Jerusalem oder über religiöse Macht und Judenthum, 1783 (Ιερουσαλήμ ή περί θρησκευτικής ισχύος και Ιουδαϊσμού).
- Ueber die Frage: was heißt aufklären? 1784 (Σχετικά με το ερώτημα: τι σημαίνει Διαφωτισμός)
- Morgenstunden oder Vorlesungen über das Dasein Gottes, 1785 (Πρωινές ώρες ή διαλέξεις για την ύπαρξη του Θεού)
- Kleine philosophische Schriften, 1789 (Μικρά φιλοσοφικά κείμενα. Συλλογή δοκιμίων και άρθρων περιοδικών).
- Sämtliche Werke. 12 Bände, 1819–1825. Τα άπαντα, 12 τόμοι.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2014.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data
.bnf .fr /ark: /12148 /cb11915561v. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015. - ↑ 3,0 3,1 3,2 Biografisch Portaal. 11629443. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2014.
- ↑ 5,0 5,1 «Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2015.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2014.
- ↑ 7,0 7,1 8859.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data
.bnf .fr /ark: /12148 /cb11915561v. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015. - ↑ «Library of the World's Best Literature». Library of the World's Best Literature. 1897.
- ↑ «Шлегель, Доротея» (Ρωσικά)
- ↑ Nikolay Fyodorovich Grushke: «Шлегель, Доротея» (Ρωσικά)
- ↑ «Biographisches Lexikon der Münzmeister und Wardeine, Stempelschneider und Medailleure» 19926. Ανακτήθηκε στις 2 Απριλίου 2022.
- ↑ . «kritiki.gr/book_author/mendelssohn-moses/».
- ↑ . «mendelssohn-gesellschaft.de/en/mendelssohns/geschichte».
- ↑ . «myjewishlearning.com/article/moses-mendelssohn/».
- ↑ . «plato.stanford.edu/entries/mendelssohn/».
- ↑ 17,0 17,1 . «britannica.com/biography/Moses-Mendelssohn».
- ↑ . «jmberlin.de/en/topic-moses-mendelssohn».
- ↑ . «yalebooks.yale.edu/moses-mendelssohn/».
