Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αντιοχείας

Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αντιοχείας
Ο θυρεός του Πατριαρχείου με τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο να αγκαλιάζουν την Εκκλησία
Ιδρυτής	Απόστολοι Πέτρος και Παύλος
Ανεξαρτησία	Αποστολική Εποχή
Αναγνώριση	Ορθόδοξη Εκκλησία
Προκαθήμενος	Πατριάρχης Ιωάννης Ι΄
Έδρα	Δαμασκός, Συρία [1]
Επικράτεια	Συρία, Λίβανος, Ιράν, Ιράκ, Κουβέιτ, ΗΑΕ, Μπαχρέιν, Ομάν, Κατάρ, τμήμα της Τουρκίας
Κυριότητες	ΗΠΑ, Καναδάς, Μεξικό, Κεντρική Αμερική, Νότια Αμερική, Ωκεανία, Μεγάλη Βρετανία, Δυτική Ευρώπη
Γλώσσα	Αραβική, Ελληνική, Αγγλική, Πορτογαλική, Ισπανική, Τουρκική
Πιστοί	1.500.000 πιστοί
Δικτυακός τόπος	Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αντιοχείας

Το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο της Μεγάλης Θεουπόλεως Αντιοχείας, Συρίας, Αραβίας, Κιλικίας, Ιβηρίας τε και Μεσοποταμίας και πάσης Ανατολής (αραβικά: بطريركيّة أنطاكية وسائر المشرق للروم الأرثوذكس), όπως είναι ο πλήρης τίτλος του, τρίτο στην τιμητική τάξη μετά τα Πατριαρχεία Κωνσταντινουπόλεως και Αλεξανδρείας και τέταρτο κατά το προ του Σχίσματος τυπικό, που περιελάμβανε και το Πατριαρχείο Ρώμης.

Πρόκειται για την μεγαλύτερη Ορθόδοξη (και σήμερα αραβόφωνη) Xριστιανική Εκκλησία στη Μέση Ανατολή. Μερικές φορές ονομάζεται ως Ρουμ-Ορθόδοξη Eκκλησία (από τουρκ. millet-i Rûm, ελλ.: Ρουμ μιλλέτ, «έθνος των Ρωμαίων (Ρωμιών)». Έτσι ονομαζόταν το μιλλέτ των Ορθόδοξων Χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας). Από το 1343 η έδρα του Πατριαρχείου βρίσκεται στη Δαμασκό της Συρίας[2]. Ο αριθμός του ποίμνιού του υπολογίζεται στους 4,3 εκατομμύρια πιστούς.

Προκαθήμενός του, από τις 10 Φεβρουαρίου 2013, με τον τίτλο «Πατριάρχης τῆς Μεγάλης Θεουπόλεως Ἀντιοχείας, Συρίας, Ἀραβίας, Κιλικίας, Ἰβηρίας τε καί Μεσοποταμίας καί πάσης Ἀνατολῆς», είναι ο Πατριάρχης Ιωάννης Ι΄.

Ιστορία

Η ιστορία της Εκκλησίας και του Πατριαρχείου Αντιοχείας διακρίνεται σε τέσσερις χρονικές περιόδους: την Πρώιμη (37 – 638), - από της ιδρύσεως μέχρι την πρώτη αραβική κατάκτηση της Συρίας, τη Μέση (638 – 1517) (Αραβοκρατία – Φραγκοκρατία) και τη Νεώτερη (1517 – 1927) (Οθωμανική επικυριαρχία) καταλήγοντας στη Σύγχρονη συγκρότησή της. Η διαίρεση αυτή κρίνεται ορθότερη ως ιστορική παρά ως θεολογική από το γεγονός ότι οι εκάστοτε κυριαρχίες επηρέασαν τα μέγιστα στην τύχη της Εκκλησίας αυτής, σε αντίθεση με τις όποιες έριδες που ήταν είτε εσωτερικές υποθέσεις της, είτε θεολογικές διαφορές.

Ίδρυση και πρώιμη περίοδος (37 - 638)

Η διασημότερη βιβλική αναφορά σχετικά με την Αντιόχεια έχει να κάνει με το ότι ήταν σε αυτή την πόλη όπου οι οπαδοί του Χριστού πρώτη φορά χλευαστικά αναφέρθηκαν ως «Χριστιανοί» (Πράξεις των Αποστόλων 11,26). Στο βιβλίο των Πράξεων, που προσφέρει έναν απολογισμό των πρώτων ετών της Εκκλησίας, η Αντιόχεια είναι η δεύτερη σε αναφορές πόλη. Ο Νικόλαος, ένας από τους επτά Διακόνους ήταν νεοφώτιστος από την Αντιόχεια και ίσως ο πρώτος Χριστιανός της πόλης (Πράξεις των Αποστόλων 6,5). Κατά τη διάρκεια του διωγμού που προκάλεσε τον θάνατο του πρωτομάρτυρα Στεφάνου, μέλη της πρώτης χριστιανικής κοινότητας της Ιερουσαλήμ κατέφυγαν στην Αντιόχεια προκειμένου να βρουν καταφύγιο.

Η εκκλησιαστική παράδοση υποστηρίζει ότι η Εκκλησία της Αντιοχείας ιδρύθηκε από τον Απόστολο Πέτρο το 34. Ο Πέτρος συνεπικουρούμενος από τους Αποστόλους Παύλο και Βαρνάβα κήρυξε στους εθνικούς και τους Εβραίους, οι οποίοι φαίνεται να ήταν πολυάριθμοι στην πόλη. Εκεί εκδηλώθηκε και μια από τις πρώτες συγκρούσεις στην εκκλησία μεταξύ Πέτρου και Παύλου. Η σύγκρουση είχε ως αιτία την ανάγκη περιτομής των νεοφώτιστων εθνικών χριστιανών. Η Αποστολική Σύνοδος της Ιερουσαλήμ, υπό τον Ιάκωβο τον Αδελφόθεο, αποφάσισε ότι δε χρειαζόταν περιτομή για την είσοδο στον χριστιανισμό και απάλλαξε τους εξ εθνών Χριστιανούς από την ανάγκη τηρήσεως του Μωσαϊκού νόμου.

Μετά από περίπου επτά έτη παραμονής στην Αντιόχεια, ο Πέτρος αναχώρησε για τη Ρώμη. Ως επίσκοπο της πόλης όρισε τον Ευόδιο, ο οποίος αριθμείται στους πρώιμους επισκοπικούς καταλόγους ως πρώτος διάδοχος του Πέτρου στον Αντιοχειανό Θρόνο.

Ο Ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στην Αντιόχεια.

Η Έδρα της Αντιοχείας συνέχισε να συνεισφέρει στην καθολική εκκλησία μέσω των πολυάριθμων σημαντικών προσωπικοτήτων που ανέδειξε. Ο Άγιος Ιγνάτιος Αντιοχείας, δεύτερος διάδοχος του Αποστόλου Πέτρου στην επισκοπή, που μαρτύρησε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Τραϊανού αναδείχτηκε ως συγγραφέας μία από τις πλέον αξιόπιστες ιστορικές πηγές για τη δομή της τότε εκκλησιαστικής ζωής.

Ο Πέτρος ήταν ο πρώτος που έλαβε τον τίτλο του «Πατριάρχη» επειδή ο χριστιανισμός διαδόθηκε αρχικά μεταξύ των Εβραίων, των οποίων ο Πέτρος θεωρούνταν, μέσα στο χριστιανικό περιβάλλον, φυλετικός αρχηγός. Η απόδοση από τη Σύνοδο της Χαλκηδόνος (451) του τίτλου του «Πατριάρχη» προς τον επίσκοπο Αντιοχείας υπήρξε η τυπική αναγνώριση της ακολουθούμενης πρακτικής.

Από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες η Αντιόχεια κατείχε σημαντική θέση ως διοικητικό κέντρο. Ο Επίσκοπος της προήδρευσε στις τοπικές Συνόδους Αγκύρας (351) και Καισαρείας (316) και η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος της Νικαίας (325) αναγνώρισε τη δικαιοδοσία της Εκκλησίας της Αντιοχείας σε όλες τις επισκοπές της Ανατολής ενώ η Β' Οικουμενική Σύνοδος (381) επιβεβαίωσε αυτή τη δικαιοδοσία. Αφ' ετέρου, η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος της Εφέσου (431) κήρυξε αυτοκέφαλη την Εκκλησία της Κύπρου από το Πατριαρχείο Αντιοχείας.

Δογματικές έριδες και αραβοκρατία

Η πρώτη διάσπαση προκλήθηκε το 498 με την αίρεση των Νεστοριανών συνεπεία της Οικουμενικής Συνόδου της Εφέσου το 431. Αυτό ακολουθήθηκε από την αποχώρηση Συρίων και Αρμενίων, δεδομένου ότι αρνήθηκαν τα ψηφίσματα που εγκρίθηκαν από τη Σύνοδο της Χαλκηδόνος. Κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών υπήρξε η επίσημη αποχώρηση των Μαρωνιτών από το σώμα της Αντιοχειανής Εκκλησίας, με την ανάδειξη του Ιωάννη Μαρούν ως Πατριάρχη τους το 685. Στα μέσα του 8ου αιώνα, η ορθόδοξη Εκκλησία της Γεωργίας απαίτησε την ανεξαρτησία της από το Πατριαρχείο, κάτι που τελικά πέτυχε το 1050.

Τον 7ο αιώνα κυριάρχησαν στη Συρία οι Άραβες (638) και οι Χριστιανοί καταδιώχθηκαν. Το 695 ο Πατριάρχης Αλέξανδρος Β' σκοτώθηκε και ο θρόνος έμεινε κενός για 40 χρόνια. Αυτό είχε άκρως δυσάρεστες συνέπειες, γιατί πολλοί χριστιανοί εξισλαμίστηκαν. Οι Άραβες ευνοούσαν τους Συροικωβίτες χριστιανούς σε βάρος των Ορθοδόξων. Από τον 8ο αιώνα άρχισαν να γίνονται Πατριάρχες εντόπιοι που χρησιμοποιούσαν την αραβική γλώσσα. Το 969 ο Νικηφόρος Φωκάς ελευθέρωσε τη Συρία και οι Πατριάρχες εκλέγονταν στην Κωνσταντινούπολη ή την Αντιόχεια.

Σταυροφορίες και οθωμανική κυριαρχία

Με την έλευση των Σταυροφόρων ιδρύθηκε Λατινικό Πατριαρχείο. Ο Ορθόδοξος Πατριάρχης αναγκάστηκε να φύγει και έμενε συνήθως στην Κωνσταντινούπολη, έτσι ο θρόνος έμεινε κενός για 50 χρόνια. Το 1155 ο Μανουήλ Κομνηνός πήρε την Αντιόχεια από τους Λατίνους, μπήκε σ' αυτήν θριαμβευτικά και τους υποχρέωσε να δεχτούν Ορθόδοξο Πατριάρχη, τον Ιωάννη Θ' που είχε χειροτονηθεί στην Κωνσταντινούπολη, αργότερα όμως πάλι οι Πατριάρχες δεν έμεναν στην έδρα τους, όπως ο Θεόδωρος Βαλσαμών που χειροτονήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και δεν μετέβη ποτέ στην Αντιόχεια. Οι Πατριάρχες Αντιοχείας παρέμεναν στην Κωνσταντινούπολη έως την εκδίωξη των ευρωπαϊκών στρατών το 1268. Στα 1343 αποφασίστηκε η μεταφορά της έδρας του Πατριαρχείου στη Δαμασκό, τη σημαντικότερη πόλη στη Συρία, δεύτερη μετά την Αντιόχεια όσον αφορά τη μητροπολιτική σημασία της. Επίσκοπος Δαμασκού ήταν τότε ο Ιωακείμ, 58ος στη σειρά μετά τον πρώτο Επίσκοπο της πόλης Ανανία.

Αυτή την εποχή, η οθωμανική διοίκηση της Συρίας επέτρεψε την έντονη δράση του λατινικού προσηλυτισμού. Εξ αιτίας αυτού του γεγονότος υπήρξε εξασθένηση του Πατριαρχείου, γεγονός που προέτρεψε τους Πατριάρχες να ζητήσουν ενίσχυση και δωρεές από τον υπόλοιπο ορθόδοξο κόσμο.

Ο Πατριάρχης Μακάριος Γ' (1647 - 1685) ενίσχυσε τον Ρωμαιοκαθολικισμό και η ορθοδοξία κινδύνεψε. Πολλά υπέφερε πάλι το Πατριαρχείο, όταν έγινε Πατριάρχης ο Κύριλλος, έφηβος 15 χρονών. Όταν ο λαός ξεσηκώθηκε εναντίον του το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως εξέλεξε Πατριάρχη τον Νεόφυτο (1672).

Λόγω της έντονης δράσης του καθολικισμού και του αντίκτυπου που είχε στις εκλογές Πατριαρχών, ο λαός και οι Επίσκοποι του Πατριαρχείου ζήτησαν από το Οικουμενικό Πατριαρχείο να τους στείλει Έλληνα Πατριάρχη, με σκοπό τη διατήρηση της ορθοδοξίας στην περιοχή. Η ελληνική παρουσία στην κεφαλή της Αντιοχειανής Εκκλησίας διήρκεσε από το 1724 έως το 1898. Το 1774 οι Ρωμαιοκαθολικοί ίδρυσαν το «Πατριαρχείο των Γραικομελχιτών» για τους Ορθοδόξους που έγιναν Ρωμαιοκαθολικοί. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο κάλεσε δυο αντιπαπικές συνόδους το 1722 και 1727 και με πολλούς άλλους τρόπους προσπαθούσε ν' αντιδράσει στις προσηλυτιστικές ενέργειες των Ρωμαιοκαθολικών.

Ο αρχιμανδρίτης Πορφύριος Ουσπένκη επισκέφθηκε τη Συρία και την Παλαιστίνη και διαπίστωσε ότι μπορούσε να αναπτυχθεί εκεί ρωσόφιλη κίνηση. Ιδρύθηκε στη Ρωσία η «Ορθόδοξος Ρωσική Αυτοκρατορική Παλαιστίνειος Εταιρεία» το 1882 με σκοπό να προωθήσει τα ρωσικά συμφέροντα στη Μέση Ανατολή, όπου ίδρυσαν σχολεία, νοσοκομεία και μοναστήρια.

Το τέλος της ελληνικής διοίκησης

Το 1850 παρατηρήθηκε διχογνωμία για την εκλογή Πατριάρχη, όμως πάλι εξελέγη στην Κωνσταντινούπολη ο Ιερόθεος (1850 - 1884). Την περίοδο αυτή αναζωπυρώθηκε το αίτημα για Άραβα Πατριάρχη. Η εποχή της πατριαρχίας του Ιεροθέου ήταν ταραγμένη, γιατί έγινε εμφύλιος πόλεμος και σφαγές χιλιάδων χριστιανών από το 1860 και ύστερα. Οι σφαγές σταμάτησαν με την επέμβαση των Γάλλων και ο Λίβανος κέρδισε την αυτοδιοίκηση του.

Οι τρεις Πατριάρχες που ακολούθησαν έδειξαν χαλαρή στάση και όταν παραιτήθηκε ο τελευταίος Έλληνας Πατριάρχης Σπυρίδων (1898) η Σύνοδος διασπάστηκε με τη μειοψηφία να ζητά να γίνει κατάλογος εκλόγιμων και με πρόσωπα από άλλα Πατριαρχεία, όπως γινόταν μέχρι τότε και την πλειοψηφία να διαφωνεί θέλοντας να αποκλεισθούν όσοι δεν ανήκαν στο Πατριαρχείο Αντιοχείας. Τελικά, ύστερα από παλινωδίες της Υψηλής Πύλης και επεμβάσεις των Ρώσων, εξελέγη ο Άραβας Πατριάρχης Λαοδικείας Μελέτιος Ντουμάνι το 1899.

2024: Παρόν και μέλλον των μειονοτήτων μετά την αλλαγή καθεστώτος στη Συρία

Μετά την ανατροπή του Μπασάρ αλ Άσαντ και του καθεστώτος του, τον Δεκέμβριο του 2024 από τους τζιχαντιστές της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ, όλες οι εθνικοθρησκευτικές μειονότητες ζουν σε κατάσταση αβεβαιότητας για το μέλλον τους. Μετά την πρώτη Θεία Λειτουργία που τέλεσε, ο Πατριάρχης Ιωάννης Ι΄ ζήτησε σεβασμό των ατομικών και συλλογικών ελευθεριών, με ελεύθερη έκφραση της θρησκείας και της συνάθροισης και ισότιμη συμμετοχή στα κοινά μεταξύ των δύο φύλων. «Δεν είμαστε φιλοξενούμενοι σε αυτή τη γη, ούτε ήρθαμε σε αυτήν τη γη σήμερα ή χθες. Είμαστε από τις αρχαίες ρίζες της Συρίας και τόσο παλιοί όσο το γιασεμί της Δαμασκού», υπογράμμισε. Την στήριξη της Ελλάδας στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αντιοχείας μετέφερε στον Πατριάρχη, ο πρωθυπουργός της χώρας, Κυριάκος Μητσοτάκης, κατά την συναντησή τους στον Λίβανο στις 16 Δεκεμβρίου 2024. Λίγες μέρες νωρίτερα, ο ανατραπείς Σύρος πρόεδρος είχε αποφασίσει την ίδρυση «Πανεπιστημίου Χριστιανικής Θεολογίας, Θρησκειολογικών και Φιλοσοφικών Σπουδών» από το Πατριαρχείο Αντιοχείας.

Κατά την πρώτη συνάντησή του με τον εκπρόσωπο του νέου καθεστώτος, στις 24 Δεκεμβρίου 2024, ο Πατριάρχης Αντιοχείας συζήτησε -μετσξύ άλλων- το καθεστώς των Χριστιανών ως αυθεντικών πολιτών στη Συρία, μακριά από την έννοια των μειονοτήτων και των πλειοψηφιών, απολαμβάνοντας την ελευθερία, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους, επιπλέον του ρόλου τους στην οικοδόμηση του μέλλοντος της Συρίας. Ο δρ. Αμπού Ομάρ, μετέφερε στον Μακαριώτατο τους χαιρετισμούς του ηγέτη του καθεστώτος, Αχμέντ Χουσεΐν αλ Σαράα (Αμπού Μοχάμεντ αλ Γκολάνι).

Περαιτέρω ανάγνωση

• Χριστιανισμός στη Συρία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημη ιστοσελίδα
• Πατριάρχες Αντιοχείας[3]