Πτολεμαίος Β΄ Φιλάδελφος

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Πτολεμαίος.

Πτολεμαίος Β΄ο Φιλάδελφος ⲡⲧⲟⲗⲉⲙⲁⲓⲟⲥ ⲡⲓⲙⲁϩⲃ̅ ⲫⲓⲗⲁⲇⲉⲗⲫⲟⲥ
Ο Πτολεμαίος Β΄, εικόνα χαραγμένη σε κόκκινο γρανίτη, μουσείο Μπρούκλιν.
Βασιλεύς της Αιγύπτου
Περίοδος	283 π.Χ. - 246 π.Χ.
Προκάτοχος	Πτολεμαίος Α΄
Διάδοχος	Πτολεμαίος Γ΄
Γέννηση	309 π.Χ.
Θάνατος	246 π.Χ.
Σύζυγος	Αρσινόη Α΄ Αρσινόη Β΄
Επίγονοι	Από Αρσινόη Α΄: Πτολεμαίος Γ΄ Ευεργέτης Λυσίμαχος Βερενίκη Φερνοφόρος Από Βιλιστίχη: Πτολεμαίος Ανδρομάχου
Οίκος	Λαγιδών
Πατέρας	Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρ
Μητέρα	Βερενίκη Α΄
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Ο Πτολεμαίος Β΄ ο Φιλάδελφος (Κοπτικά: ⲡⲧⲟⲗⲉⲙⲁⲓⲟⲥ ⲡⲓⲙⲁϩⲃ̅ ⲫⲓⲗⲁⲇⲉⲗⲫⲟⲥ, Κως, 309 π.Χ. – Αλεξάνδρεια, 246 π.Χ.) ήταν βασιλιάς της Αιγύπτου από το 283 έως το 245 π.Χ., ο δεύτερος της δυναστείας των Πτολεμαίων, οι οποίοι κυβέρνησαν τη χώρα κατά την ελληνιστική περίοδο. Πατέρας του και ιδρυτής της δυναστείας ήταν ο Πτολεμαίος Α΄ ο Σωτήρ, στρατηγός του Αλεξάνδρου του Μεγάλου. Μητέρα του ήταν η τέταρτη και ευνοούμενη σύζυγος του πατέρα του, η Βερενίκη Α΄. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του ισχυροποίησε τον έλεγχο της Αιγύπτου πάνω στην Παλαιστίνη και τη Βόρεια Αφρική και τη μεταμόρφωσε σε κέντρο του ελληνικού πολιτισμού.

Νεανικά χρόνια & μόρφωση

Ο πατέρας του Πτολεμαίου Β΄, ο Πτολεμαίος Α΄ ο Σωτήρ, ήταν ένας από τους στρατηγούς του Αλεξάνδρου, αυτός στον οποίο δόθηκε το βασίλειο της Αιγύπτου μετά τη διανομή του απέραντου κράτους του Μακεδόνα στρατηλάτη. Είχε τέσσερις γνωστές σε εμάς συζύγους. Όταν η τρίτη από αυτές η Ευρυδίκη, κόρη του Αντίπατρου, έφτασε στην Αίγυπτο για να παντρευτεί τον Πτολεμαίο, έφερε μαζί της μια νεαρή χήρα, τη Βερενίκη, ως κυρία επί των τιμών της. Ο βασιλιάς συνήψε ερωτικές σχέσεις με τη Βερενίκη, και έγινε η ευνοούμενη και τέταρτη σύζυγός του. Του χάρισε τρία παιδιά: την Αρσινόη, τη Φιλωτέρα και τον Πτολεμαίο Β΄. Ο θρόνος ανήκε δικαιωματικά στον γιο της Ευρυδίκης, τον Πτολεμαίο Κεραυνό που ήταν μεγαλύτερος, όμως ο πατέρας του επέλεξε τον γιο της Βερενίκης, τον Πτολεμαίο Β΄. Σε ηλικία 18 ετών, το 290 π.Χ. έγινε συμβασιλέας του πατέρα του για να εξασφαλιστεί η διαδοχή του. Ο ετεροθαλής αδελφός του, ο Πτολεμαίος Κεραυνός, φιλονίκησε με τον πατέρα του και εγκατέλειψε την Αλεξάνδρεια. Αργότερα έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας.

Ο Πτολεμαίος Β΄, ο γιος της Βερενίκης, διαδέχτηκε τον πατέρα του στην ηλικία των 25 ετών το έτος 283 π.Χ. Την εποχή εκείνη ήταν απλώς γνωστός με τον όνομα “Πτολεμαίος ο γιος του Πτολεμαίου”. Ακόμη το όνομα Πτολεμαίοι δεν είχε καθιερωθεί στις συνειδήσεις ως μια μακριά δυναστεία ανδρών με το ίδιο όνομα. Απλά έτυχε πατέρας και γιος να έχουν το ίδιο όνομα. Δεν υπήρχε ακόμη η πρόθεση όλοι οι βασιλείς που θα τους διαδέχονταν, υποθέτοντας πάντα πως η δυναστεία θα συνεχιζόταν, να ονομάζονταν Πτολεμαίοι. Αργότερα οι σύγχρονοί τους θα απένειμαν στον καθένα από ένα επίθετο-προσωνύμιο, ώστε να γίνεται η διάκριση μεταξύ τους. Οι σύγχρονοι μελετητές τούς παρείχαν και αριθμούς. Το δεύτερο μέλος της δυναστείας λοιπόν, έμεινε στην ιστορία ως ο Πτολεμαίος Β΄ ο Φιλάδελφος, δηλαδή αυτός που αγαπά την αδελφή του. Το επίσημο αιγυπτιακό του όνομα ήταν Meryamun Setepenre, που σημαίνει “Πολυαγαπημένος του Άμμωνος, Εκλεκτός του Ρε”.

Ο Πτολεμαίος ως χαρακτήρας ήταν πολύ διαφορετικός από τον πατέρα του. Τον σκληροτράχηλο στρατηγό του Αλεξάνδρου διαδέχτηκε ένας άνδρας με αγάπη για τις επίγειες απολαύσεις, με ενδιαφέρον για τις επιστήμες και τις τέχνες. Η συνήθεια του να προσλαμβάνονται οι καλύτεροι εκπαιδευτικοί ή ποιητές για να μορφώσουν τον πρίγκιπα–διάδοχο, ήταν κάτι που ο Πτολεμαίος Α΄ ο Σωτήρ γνώριζε από την πατρίδα του, τη Μακεδονία, όπου ο νεαρός Αλέξανδρος ο Μέγας διδάχτηκε από τον ίδιο τον Αριστοτέλη. Παιδαγωγός του Πτολεμαίου Β΄ υπήρξε ο Στράτων της Λαμψάκου, ένας από τους κύριους αντιπροσώπους της Σχολής του Αριστοτέλη. Θεωρείται, πως από εκεί πηγάζει το ενδιαφέρον, που επέδειξε ο μετέπειτα βασιλιάς για τη ζωολογία και τη γεωγραφία, μιας και ο Αριστοτέλης και οι αρχές του ήταν στραμμένες προς τη μελέτη των επιστημών.

Κοινωνικό και πολιτιστικό έργο

Όπως και ο πατέρας του, ο Πτολεμαίος Β΄ ήταν ένας έξυπνος διπλωμάτης. Όταν έχανε σε στρατιωτικό επίπεδο, αναπλήρωνε το χαμένο έδαφος κανονίζοντας στρατηγικούς γάμους, που μετέτρεπαν τους εχθρούς του σε συγγενείς. Ήταν επίσης και ικανός κυβερνήτης, οργανώνοντας την αιγυπτιακή οικονομία για να ιδρύσει μια περίοδο ευμάρειας, τουλάχιστον για τις ανώτερες κοινωνικά τάξεις και τους εμπόρους. Η Αλεξάνδρεια μεγάλωσε τόσο σε μέγεθος, που έπρεπε να χωριστεί σε τρεις συνοικίες: τη Ρακότιδα, όπου κατοικούσαν οι εντόπιοι Αιγύπτιοι, το Βρουχείο, το βασιλικό ελληνικό κομμάτι της πόλης, και η Εβραϊκή συνοικία.

Η Αλεξάνδρεια δεν μεγάλωσε όμως μόνο σε μέγεθος, αλλά και σε ποιότητα. Ήταν ο Πτολεμαίος ο Β΄, που κάλεσε στην Αίγυπτο τα πιο λαμπρά πνεύματα των επιστημών και των γραμμάτων, κάνοντάς τη λαμπρό κέντρο πολιτισμού. Τους ενέταξε στην τοπική κοινωνία και τους χάρισε απαλλαγές από φόρους και άλλες υποχρεώσεις, επιτρέποντάς τους να ασχοληθούν απερίσκεπτοι με το πνευματικό τους έργο. Κάτω από την καθοδήγησή του τα έργα ανοικοδόμησης που είχε ξεκινήσει ο πατέρας του, όπως ο Φάρος και η Βιβλιοθήκη, ολοκληρώθηκαν και το Μουσείον έγινε κέντρο των ελληνικών γραμμάτων, που θα μπορούσε να ανταγωνιστεί την Ακαδημία των Αθηνών.

Οι εβραϊκές πηγές του αποδίδουν τη μετάφραση των ιερών τους γραφών στα ελληνικά, ένα έργο που βοήθησε τον εξελληνισμό των Εβραίων και έκανε τη δική τους γραμματεία προσβάσιμη στον υπόλοιπο κόσμο. Ο χριστιανική αφήγηση του γεγονότος αυτού αναφέρει, πως το μεταφραστικό έργο πραγματοποίησαν εβδομήντα γραφείς, με αποτέλεσμα ο καρπός της δουλειάς τους να λάβει το όνομα «Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα». Ο Πτολεμαίος συνέχισε την επέκταση του βασιλείου στην Παλαιστίνη, μετατρέποντας πόλεις Χαναναίων σε ελληνικές πόλεις. Η Ράμπα στην Ιορδανία (το σημερινό Αμμάν) ξανακτίστηκε ως Φιλαδέλφεια. Η πόλη Άκκο στη φοινικική ακτή έγινε Πτολεμαΐδα. Και οι δύο πήραν τα ονόματα αυτά, για να τον τιμήσουν.

Για να προωθήσει το εμπόριο με την Ανατολή, κατασκεύασε ένα κανάλι, ώστε να ενώσει τον Νείλο με την Ερυθρά θάλασσα (τον κόλπο του Σουέζ). Η κατασκευή για την ακρίβεια είχε ξεκινήσει υπό τον φαραώ Νεκώ και συνεχίστηκε από τον Δαρείο, που όμως εγκατέλειψε τα σχέδιά του, όταν του είπαν πως η Ερυθρά θάλασσα βρισκόταν σε υψηλότερο επίπεδο από τον Νείλο. Το κανάλι ονομάστηκε, προς τιμήν του βασιλιά, «Ποτάμι του Πτολεμαίου». Αν και πολλά από τα επιτεύγματα του Πτολεμαίου χάθηκαν για εμάς από την αναπόφευκτη φθορά του χρόνου, μια από τις συνεισφορές του που άντεξαν περισσότερο στον χρόνο, είναι ορατή ακόμη και σε εμάς σήμερα: ήταν ο πρώτος που έφερε καμήλες στην Αίγυπτο.

Έθεσε έτσι τις βάσεις, για όλα εκείνα τα πράγματα που έκαναν την Αλεξάνδρεια γνωστή. Δεν προήλθαν βέβαια όλα αυτά από την ανιδιοτελή αγάπη του βασιλιά για τα γράμματα· ήταν και ένα τρόπος προβολής. Όπως ακριβώς οι λόγιοι επωφελούνταν της προστασίας του βασιλιά, έτσι ήταν υποχρεωμένοι να τον εκθειάζουν στα γραπτά τους και να του αποδίδουν θεϊκά χαρακτηριστικά. Φυσικά, αυτή η διαφήμιση δεν έφτανε και πολύ καλά μέχρι τα πέρατα του βασιλείου. Η χώρα αποτελούνταν από δύο διαφορετικούς κόσμους, που δεν συμφιλιώθηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος της βασιλείας των Πτολεμαίων. Πολλοί από τους Έλληνες δεν έμπαιναν στον κόπο να μάθουν την αιγυπτιακή γλώσσα, και πιστεύεται πως η πρώτη ηγεμόνας που το έκανε, δεν είναι άλλη από τη διάσημη Κλεοπάτρα, την τελευταία μονάρχη της δυναστείας. Οπότε όλες οι διαδικασίες γίνονταν διαμέσου διερμηνέων. Η περίπλοκη γραφειοκρατία ήταν αυτή που κυβερνούσε.

Εξωτερική πολιτική

Η φιλοδοξία του Οίκου των Πτολεμαίων ήταν να επεκτείνει την κυριαρχία του εκτός της Αιγύπτου, σε περιοχές της Ασίας, καθώς και να κυριαρχήσει στον θαλάσσιο χώρο της Μεσογείου και να αποκτήσει επιρροή στα πολιτικά πράγματα του ελληνικού κόσμου. Ως αποτέλεσμα, οι διαμάχες με τα γειτονικά κράτη ήταν αναπόφευκτες. Η βασιλεία του Πτολεμαίου περιελάμβανε πολλούς πολέμους, αλλά συνήθως διεξάγονταν από τους στρατηγούς και τους ναυάρχους του. Μόνο σε μία εκστρατεία στον Νείλο μαθαίνουμε, πως συμμετείχε αυτοπροσώπως ο Πτολεμαίος Β΄, αντίθετα με τον πατέρα του ή με άλλους συγχρόνους του, όπως ο Αντίοχος Α΄ ή ο Αντίγονος Β΄ Γονατάς. Κατά τη διάρκεια των ετών που κυβερνούσε ο Πτολεμαίος Β΄, σημειώθηκαν πολλές πολιτικές ζυμώσεις στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Το 281 οι δύο τελευταίοι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Λυσίμαχος και ο Σέλευκος Α΄ συγκρούστηκαν, για να διευθετήσουν τις πολιτικές τους διαφορές. Ο Λυσίμαχος ηττήθηκε και έχασε τη ζωή του. Όσο για τον Σέλευκο Α΄, ο δρόμος προς τον θρόνο του Αλεξάνδρου ήταν πια ανοικτός για εκείνον. Η κατάσταση για τον νεαρό Πτολεμαίο Β΄, ο οποίος ήταν ταυτόχρονα και πεθερός και γαμπρός του νεκρού Λυσίμαχου, ήταν πολύ επικίνδυνη. Μαζί με τον Σέλευκο ήταν και ο ετεροθαλής αδελφός του Πτολεμαίου Β΄, ο Πτολεμαίος Κεραυνός, και υπήρχε πάντα η πιθανότητα ο γηραιός βασιλιάς Σέλευκος να βοηθούσε τον Κεραυνό να διεκδικήσει τα δικαιώματά του στον θρόνο της Αλεξάνδρειας.

Ωστόσο η κατάσταση άλλαξε απρόσμενα, όταν ο Πτολεμαίος Κεραυνός δολοφόνησε τον Σέλευκο στο Άργος της Θράκης το 281 π.Χ., λίγο καιρό μετά τη διάβασή τους από τον Ελλήσποντο. Οι φιλοδοξίες του Κεραυνού αφορούσαν πλέον μονάχα τη Μακεδονία, την οποία διεκδίκησε με νύχια και με δόντια με μια σειρά μαχών ενάντια σε σημαντικά πρόσωπα της εποχής. Όταν πλέον τα είχε καταφέρει, έστειλε ένα μήνυμα στον Πτολεμαίο Β΄ αναφέροντας πως αποποιούνταν πια τα δικαιώματά του στον θρόνο της Αιγύπτου, μιας και το βασίλειο της Μακεδονίας ήταν πιο ικανοποιητικό για εκείνον. Αυτό ήταν σίγουρα μια ανακούφιση για τον Πτολεμαίο Β΄. Οι συγκρούσεις βέβαια δεν σταμάτησαν στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς μια σειρά από ισχυρούς βασιλείς μάχονταν να ενισχύσουν τη θέση τους, ο καθένας ανάλογα με τα συμφέροντά του. Μία τυπική ανακωχή συνέβη μεταξύ τους κατά τη διάρκεια μίας εισβολής Γαλατών από τον Δούναβη το 279 π.Χ., σπέρνοντας το πολιτικό χάος: ο Κεραυνός χάθηκε και οι επόμενοι βασιλείς της Μακεδονίας διαδέχονταν ο ένας τον άλλο με μεγάλη ταχύτητα. Τελικά η κατάσταση σταθεροποιήθηκε κάπως ως εξής: τη Μακεδονία κυβέρνησε ο Αντίγονος Β΄ Γονατάς, τη βόρεια Συρία, ένα μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας, τη Μεσοποταμία, τη Βαβυλωνία και την Περσία οι Σελευκίδες, σε άλλα μέρη της Μικράς Ασίας κυβέρνησαν νέες τοπικές δυναστείες, ενώ στην Αίγυπτο, στην Παλαιστίνη, στην Κυρήνη και στην Κύπρο οι Πτολεμαίοι. Στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα, στον Βόσπορο και τη Μαύρη Θάλασσα, οι παλαιές πόλεις–κράτη συνέχισαν να έχουν σχετική ανεξαρτησία, συμμαχώντας πότε με τον ένα μονάρχη και πότε με τον άλλο.

Χρυσά οκτάδραχμα (260 π.Χ.). Στη μία όψη απεικονίζεται ο Πτολεμαίος Β΄ και η Αρσινόη Β΄ με την επιγραφή «αδελφών». Στην άλλη όψη οι γονείς τους Πτολεμαίος Α΄ και Βερενίκη Α΄ με την επιγραφή «θεών». Βερολίνο.

Μία ευκαιρία για τον Πτολεμαίο Β΄ να κυριαρχήσει στον ελλαδικό χώρο προέκυψε, όταν η Μακεδονία γνώριζε μία περίοδο παλινόρθωσης υπό την ηγεμονία του Αντίγονου Β΄ Γονατά. Η Ελλάδα και το Αιγαίο βρίσκονταν στη μακεδονική σφαίρα επιρροής ήδη από τις μέρες του Φιλίππου Β΄ και ο Γονατάς δεν σκόπευε να εγκαταλείψει τον ρόλο του αυτό. Όταν ο Γονατάς ξεκίνησε να ξανακτίζει τη ναυτική κυριαρχία των Μακεδόνων στη θάλασσα, ο Πτολεμαίος Β΄ θορυβήθηκε. Άρχισε λοιπόν να υποδαυλίζει την ανησυχία των εχθρών της Μακεδονίας στην περιοχή. Η Αθήνα, που βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο των Μακεδόνων, ήταν ένας από τους εχθρούς αυτούς. Η Αίγυπτος ήδη ήταν αυτή που προμήθευε σιτάρι στους Αθηναίους. Ο Πτολεμαίος Β΄ γνώριζε καλά, πως η πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης επιθυμούσε βαθιά την ελευθερία της και την αυτονομία της από τη Μακεδονία. Επιπροσθέτως ήθελαν να ανακτήσουν τον έλεγχο του Πειραιά. Επίσης ο Πτολεμαίος απευθύνθηκε στον Σπαρτιάτη βασιλιά Αρέα για συμμαχία. Τελικά, όταν κατάλαβε πως η στιγμή ήταν κατάλληλη, μέσω των πρακτόρων του, ενθάρρυνε τους Αθηναίους να κηρύξουν τον πόλεμο στον Αντίγονο Β΄. Τη δουλειά αυτή στην Αθήνα έκανε ένας ιδεαλιστής και όμορφος πολίτης που ονομαζόταν Χρεμωνίδης, από τον οποίο πήρε και ο πόλεμος αυτός το όνομά του.

Ωστόσο ο πόλεμος αυτός είχε το αντίθετο αποτέλεσμα για τον Πτολεμαίο Β΄ και τους Έλληνες. Ο Πτολεμαίος Β΄ στην πραγματικότητα έκανε ελάχιστα για να βοηθήσει τους Αθηναίους. Όταν ο Σπαρτιάτης βασιλιάς συνάντησε τον Αντίγονο Β΄ έξω από την Κόρινθο, σκοτώθηκε στην πεδίο της μάχης, αφήνοντας στον Αντίγονο Β΄ την ευκαιρία να πολιορκήσει την Αθήνα. Η Αίγυπτος δεν αντέδρασε και τελικά οι Έλληνες βρέθηκαν σε κατάσταση χειρότερη από την προπολεμική. Πάντως ο Πτολεμαίος Β΄ κέρδισε έδαφος και συνέχισε να ανάβει σπίθες κατά των Μακεδόνων. Κάποια φορά κέρδιζε περιοχές, και άλλοτε τις έχανε με τον ίδιο τρόπο.

Πρώτος και Δεύτερος Συριακός Πόλεμος

Ο πολιτικός ανταγωνισμός ανάμεσα στη Δυναστεία των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων ήταν σχεδόν μόνιμος. Τελικά οδηγήθηκε σε πραγματικό πόλεμο μάλλον την άνοιξη του 276 π.Χ., όταν ο Πτολεμαίος Β΄ εισέβαλε στη Συρία, όπως μας πληροφορεί μία επιγραφή από τη Βαβυλώνα. Το περιστατικό αυτό ονόμασαν οι σύγχρονοι μελετητές “Α΄ Συριακό Πόλεμο”. Δεν γνωρίζουμε τίποτε, για το τι συνέβη τότε. Μόνο σκόρπια στοιχεία. Ο Παυσανίας σύντομα αναφέρει, πως οι αιγυπτιακές δυνάμεις χτυπώντας εδώ και εκεί στα εδάφη των αντιπάλων τους, εμπόδισαν την εισβολή τους στην Αίγυπτο. Επίσης είναι γνωστό, πως ο Αιγύπτιοι περίμεναν κάποια επίθεση. Η στήλη του Pithom αναφέρει μία επίσκεψη του Πτολεμαίου Β΄ στην Ηρωόπολη, στον Ισθμό του Σουέζ, τον Ιανουάριο του 273 π.Χ., να επιθεωρήσει τα αμυντικά μέτρα. Η σύζυγός του, η Αρσινόη Β΄, ήταν μαζί του, ήταν πιθανόν ο πραγματικός επιθεωρητής. Από την αιγυπτιακή πλευρά έχουμε μόνο δύο αναφορές του πολέμου: μία ιερογλυφική επιγραφή, που σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου, και ένα ποίημα του Θεόκριτου.

Στον “Β΄ Συριακό Πόλεμο”, με αντίπαλο τον Αντίοχο Β΄ τον Θεό, ο Πτολεμαίος Β΄ υπέφερε σημαντικές απώλειες στις ακτές της Μικράς Ασίας και συμφώνησε να κάνει ειρήνη, παντρεύοντας τον Αντίοχο Β΄ με την κόρη του Βερενίκη.

Αυτό ήταν το πολιτικό κλίμα την εποχή του Πτολεμαίου Β΄, κατά τη βασιλεία του οποίου η Αίγυπτος έφτασε σε μεγάλα ύψη δύναμης και δόξας. Ιστορίες σχετικά με τις πράξεις του βασιλιά αυτού, των στρατηγών και των πρέσβεών του, έχουν χαθεί για πάντα. Ωστόσο διαθέτουμε πληροφορίες από τις επιτομές μεταγενέστερων συγγραφέων, από κάποιες αναφορές και λίγες σποραδικές επιγραφές, πράγμα που μας επιτρέπει να φτιάξουμε ένα αμφίβολο χρονικό της βασιλείας του Πτολεμαίου Β΄ Φιλάδελφου.

Πτολεμαίος Β΄ και Αρσινόη

Μεταξύ του 279 και του 274 π.Χ. μια βούληση ισχυρότερη από αυτή του Πτολεμαίου κατέφθασε στην Αλεξάνδρεια: η αδελφή του Αρσινόη, μετέπειτα γνωστή ως Αρσινόη Β΄ η Φιλάδελφος. Ήταν αδελφή του από τους ίδιους γονείς, και είχε παντρευτεί αρχικά τον βασιλιά της Θράκης Λυσίμαχο. Δολοπλοκώντας ενάντια στους πολιτικούς της αντιπάλους, είχε συμβάλει στα γεγονότα που οδήγησαν στην πτώση του συζύγου της. Κατέφυγε με τα παιδιά της στην Κασσάνδρεια, όπου και ο Πτολεμαίος Κεραυνός -που ήταν ετεροθαλής αδελφός της- τής πρότεινε γάμο, ώστε να συμμαχήσουν. Εκείνη θεώρησε την προσφορά συμφέρουσα, αλλά ξεγελάστηκε: ο Κεραυνός θανάτωσε δύο από τα τρία παιδιά της, που στο μέλλον πιθανόν να διεκδικούσαν τον θρόνο του στη Μακεδονία. Μετά από μια σύντομη περιπλάνηση και διαμονή στη Σαμοθράκη, η Αρσινόη επέστρεψε στην ασφάλεια του πατρικού της σπιτιού. Με τα όνειρά της να γίνει βασίλισσα της Μακεδονίας κατεστραμμένα, κουβάλησε στις αποσκευές της ένα φιλόδοξο σχέδιο: να βασιλέψει στο βασίλειο του πατέρα της.

Ο Πτολεμαίος Β΄ ήταν ήδη νυμφευμένος με την Αρσινόη Α΄, κόρη του αποθανόντα συζύγου τής Αρσινόης Β΄, του Λυσίμαχου. Του είχε μάλιστα χαρίσει ήδη τρία παιδιά: δυο γιους, τον Πτολεμαίο Γ΄ και τον Λυσίμαχο, και μια κόρη, τη Βερενίκη τη Φερνοφόρο. Αυτό δεν εμπόδισε την Αρσινόη Β΄ να πραγματοποιήσει τα σχέδιά της. Κατάφερε να πείσει τον βασιλιά Πτολεμαίο, πως η σύζυγός του συνωμοτούσε κατά τής ζωής του. Δύο από τους υποτιθέμενους συνεργούς της, κάποιος Αμύντας και ένας από τη Ρόδο με το όνομα Χρύσιππος, ο γιατρός της, θανατώθηκαν και η ίδια η βασίλισσα εξορίστηκε στην Άνω Αίγυπτο. Με την ανταγωνίστριά της μακριά, η Αρσινόη Β΄ παντρεύτηκε τον αδελφό της Πτολεμαίο Β΄ και έγινε βασίλισσα της Αιγύπτου. Ο γάμος μεταξύ δυο ομοαίματων αδελφών ήταν ανήκουστος στον ελληνικό κόσμο, και πολλοί σκανδαλίστηκαν. Μάλιστα η Αρσινόη Β΄ εκείνη την εποχή ήταν περίπου σαράντα ετών, μερικά χρόνια μεγαλύτερη από τον άνδρα της. Ωστόσο η πρακτική αυτή ήταν συνηθισμένη στις δυναστείες των φαραώ της αρχαίας Αιγύπτου. Και εφόσον οι Πτολεμαίος Β΄ και Αρσινόη Β΄ θεωρούνταν θεοί, οι Έλληνες έπρεπε να θεωρήσουν πως ο Δίας και η Ήρα, που ήταν επίσης αδέλφια και σύζυγοι, έδιναν τη συγκατάθεσή τους για τον γάμο αυτό. Ο Πτολεμαίος και η Αρσινόη έλαβαν το επίθετο “Φιλάδελφος”, δηλαδή αυτός που αγαπά τον αδελφό του. Η Αρσινόη Β΄ μάλλον δεν μπόρεσε να προσφέρει άλλα παιδιά στον βασιλιά, ωστόσο από τα επίσημα έγγραφα φαίνεται, πως ο Πτολεμαίος Β΄ υιοθέτησε εκείνα της Αρσινόης Α΄. Υπάρχει και μία πιθανότητα να υιοθέτησε και τον επιζήσαντα γιο της Αρσινόης από τον γάμο της με τον Λυσίμαχο, τον Πτολεμαίο Νιο, τον οποίο έκανε συμβασιλέα την περίοδο 267-259 π.Χ. Αυτή η συμβασιλεία πιθανώς έληξε μετά την επανάσταση, που αυτός υποκίνησε με τον Τίμαρχο, τύραννο της Μιλήτου, το 259 π.Χ.

Ο Σωτάδης ο Κρης, ένας κωμικός ποιητής που έγραφε άσεμνους στίχους, ιδιαίτερα δημοφιλής στην εποχή του, σατίρισε τον γάμο αυτό ως ανήθικο. Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αλεξάνδρεια αμέσως μετά τη δημοσίευση του ποιήματος. Συνελήφθη όμως από τον Πάτροκλο, τον ναύαρχο του βασιλιά Πτολεμαίου Β΄, και λίγο έξω από τις ακτές τις Καρίας, βρήκε τον θάνατο, αφού τον πέταξαν μέσα στη θάλασσα σε ένα δοχείο από μολύβι.

Στήλη που απεικονίζει τη θεοποιημένη Αρσινόη Β΄ να δέχεται προσφορές από τον Πτολεμαίο Β΄.

Σύμφωνα με ένα σύντομο σχόλιο του ιστορικού Παυσανία, ήταν κάτω από τη δραστική καθοδήγηση της Αρσινόης Β΄, που πολλά ανεπιθύμητα μέλη της οικογένειας εξολοθρεύτηκαν: ο αδελφός του Πτολεμαίου, ο Αργαίος, θανατώθηκε με την κατηγορία της προδοσίας. Με την Αρσινόη Β΄ στο τιμόνι, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος, για το αν οι κατηγορίες ήταν κατασκευασμένες ή όχι. Επίσης, ένας άλλος ανώνυμος ετεροθαλής αδελφός τους από τη σύζυγο του πατέρα τους, την Ευρυδίκη, κατηγορήθηκε πως προκαλούσε αναστάτωση στην Κύπρο και θανατώθηκε και αυτός. Επιπροσθέτως, ήδη από την εποχή εκείνη είχε γίνει αντιληπτό στον ελληνικό κόσμο, πως την εξωτερική πολιτική του κράτους χάραζε το στιβαρό χέρι της Αρσινόης Β΄. Για κάποιους μελετητές απλώς ασκούσε μεγάλη επιρροή, αλλά ο Πτολεμαίος Β΄ ήταν εξίσου ικανός να τα καταφέρει μόνος του. Δεν θα μάθουμε ποτέ, πώς αισθανόταν ο Πτολεμαίος Β΄ για όλα αυτά. Έκανε μεγάλη επίδειξη σεβασμού προς το πρόσωπό της μετά το τέλος της το 268 π.Χ., μα αυτό δεν αποδεικνύει και πολλά. Αλλά ακόμη και αν δεν είχε τα αισθήματα ενός εραστή απέναντι στην αδελφή του, είναι σχεδόν σίγουρο, πως λυπήθηκε για την απώλεια του καθοδηγητικού και πρακτικού μυαλού τής συντρόφου του. Προώθησε όχι μόνο τη λατρεία των γονέων τους σαν θεούς, αλλά και απεικόνισε αυτόν και την Αρσινόη Β΄ ως αδελφές θεότητες. Το όνομα της Αρσινόης επικαλούνταν οι ψαράδες για να τους προστατεύει ακόμη κι όσο αζούσε, ίσως γιατί έβλεπαν σε αυτή μια ενσάρκωση της Ίσιδας. Αργότερα αυτή την τακτική υιοθέτησαν οι μετέπειτα Σελευκίδες, για παράδειγμα ο Αντίοχος Γ΄ ο Μέγας και ο Αντίοχος Δ΄ Επιφανής, αλλά και οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, καθώς επίσης και οι δικοί του απόγονοι.

Διαδοχή

Ο Πτολεμαίος Β΄ Φιλάδελφος πέθανε ειρηνικά στην Αλεξάνδρεια και τάφηκε εκεί. Τον διαδέχτηκε ο γιος του από την Αρσινόη Α΄, ο Πτολεμαίος Γ΄ Ευεργέτης. Άλλα παιδιά από την ένωση αυτή ήταν ο Λυσίμαχος και η Βερενίκη η Φερνοφόρος. Ο Πτολεμαίος Β΄ είχε επίσης σχέσεις με τη Βιλιστίχη, ένωση που πρέπει να είχε ως αποτέλεσμα τη γέννηση του Πτολεμαίου Ανδρομάχου. Ο Πτολεμαίος Β΄ είχε επίσης σχέσεις με την Κλεινώ, τη Δίδυμη, τη Μνήσιδα, τη Μυρτίον, την Ποθείνη και τη Στρατονίκη. Πιθανές επίσης είναι οι σχέσεις του με την Αγαθοκλέα, την Αγλαΐδα και τη Γλαύκη. Δεν γνωρίζουμε για τυχόν παιδιά, που προέκυψαν από τις ενώσεις αυτές.

Χρονολόγιον

Έτος (π.Χ.)	Γεγονός
309 π.Χ.	Γέννηση του Πτολεμαίου Β' του Φιλάδελφου, γιου του Πτολεμαίου του Σωτήρος και της Βερενίκης.
290 π.Χ.	Ανακηρύσσεται συμβασιλέας από τον πατέρα του, παρόλο που ο τελευταίος είχε γιο από την προηγούμενη του σύζυγο, τον Πτολεμαίο Κεραυνό.
285 π.Χ.	Γάμος με την Αρσινόη Α'.
284 π.Χ.	Γέννηση του γιου του και μελλοντικού του διαδόχου, Πτολεμαίου Γ' του Ευεργέτη.
283 π.Χ.	Ο Πτολεμαίος διαδέχεται τον πατέρα του στον θρόνο της Αιγύπτου.
281 π.Χ.	Εξελίσσεται η Μάχη του Κουροπεδίου, ανάμεσα στον Σέλευκο και τον Λυσίμαχο, τους τελευταίους εν ζωή διαδόχους του Αλεξάνδρου του Μέγα. Νικητής αναδεικνύεται ο πρώτος, χάνει ωστόσο τη ζωή του από τον Πτολεμαίο Κεραυνό. Ο τελευταίος αποποιείται τα δικαιώματα του στην Αίγυπτο.
279 π.Χ.	Εισβολή Γαλατών στη Βόρεια και Κεντρική Ελλάδα. Τελικά ηγεμόνας της Μακεδονίας αναδεικνύεται ο Αντίγονος Β' Γονατάς. Η βασίλισσα της Αιγύπτου, Αρσινόη Α' εξορίζεται και τα παιδιά της πλέον αναφέρονται ως παιδιά της αδελφής του Αρσινόης Β', την οποία και παντρεύεται μέχρι το 274 π.Χ.
278-274 π.Χ.	Επέκταση του κράτους της Αιγύπτου προς την Αραβία.
276 π.Χ.	Έναρξη του Α΄ Συριακού Πολέμου με τον Πτολεμαίο να εισβάλλει στη Συρία.
275 π.Χ.	Εκστρατεία στη Νουβία και ίδρυση της Βερενίκης, ένα νέο λιμάνι στην Ερυθρά Θάλασσα. Ο Μάγας γίνεται βασιλιάς της Κυρήνης και συμμαχεί με τον Πτολεμαίο.
273 π.Χ.	Επίσκεψη του Πτολεμαίου στον Ισθμό του Σουέζ. Υπογραφή συνθήκης με τη Ρώμη.
271 π.Χ.	Λήξη του Πρώτου Συριακού Πολέμου ενάντια στον Αντίοχο Α'. Καμιά ουσιαστική αλλαγή στα εδάφη των δύο κρατών.
268 π.Χ.	Θάνατος της Αρσινόης Β'. Ο Πτολεμαίος την περιλαμβάνει στην οικογενειακή λατρεία.
267 π.Χ.	Έναρξη της συμβασιλείας από τον Πτολεμαίο Νιο.
267-261 π.Χ.	Ο Πτολεμαίος Β' υποστηρίζει την Αθήνα και τη Σπάρτη στον Χρεμονίδειο Πόλεμο ενάντια στον Μακεδόνα βασιλιά, Αντίγονο Β' τον Γονατά.
260 π.Χ.	Έναρξη του Β΄ Συριακού Πολέμου. Με τον σύμμαχό του, Ευμένη Α' της Περγάμου, ο Πτολεμαίος έχει κάποιες επιτυχίες ενάντια στον Αντίοχο Β' τον Θεό.
259 π.Χ.	Λήξη της συμβασιλείας, καθώς ο Πτολεμαίος Νιος κατηγορήθηκε για υποκίνηση επανάστασης.
258 π.Χ.	Νέοι νόμοι Οικονομικού Δικαίου για την Αίγυπτο.
255 π.Χ.	Ο Αντίγονος Β' Γονατάς νικά τον Πτολεμαίο κοντά στην Κω.
254 π.Χ.	Συμφωνία ειρήνης ανάμεσα στη Μακεδονία και την Αίγυπτο.
253 π.Χ.	Ειρήνη ανάμεσα στον Αντίοχο Β' και την Αίγυπτο. Ανάμεσα στους όρους της ειρήνης είναι να αποπέμψει ο Αντίοχος την πρώτη του σύζυγο Λαοδίκη και να παντρευτεί την κόρη του Πτολεμαίου, τη Βερενίκη.
251 π.Χ.	Ειρήνη με τον Μάγα της Κυρήνης. Συμφωνία ώστε η κόρη του Βερενίκη Β' να παντρευτεί τον διάδοχο του Πτολεμαίου, τον Πτολεμαίο Γ' τον Ευεργέτη.
250 π.Χ.	Θάνατος του Μάγα. Τη Βερενίκη παντρεύεται τελικά ο Δημήτριος ο Καλός, γιος του Δημήτριου του Πολιορκητή. Δολοφονείται λίγο αργότερα και η Κυρήνη γίνεται και πάλι μέρος της Αιγύπτου.
246 π.Χ.	Στις 28 Ιανουαρίου, ο Πτολεμαίος Β' πεθαίνει. Τον διαδέχεται ο γιος του Πτολεμαίος Γ' Ευεργέτης.

Πηγές

• Βιογραφία (περιέχει και προτεινόμενους συνδέσμους).
• E.R. Bevan: The House of Ptolemy - Chapter III.
• Βιογραφία από τον Christopher Bennett Αρχειοθετήθηκε 2007-08-30 στο Wayback Machine..
• www.livius.org Αρχειοθετήθηκε 2016-10-09 στο Wayback Machine.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Ptolemy II στο Wikimedia Commons