Στέμμα

Το στέμμα είναι μια παραδοσιακή μορφή στολισμού του κεφαλιού, ένας τύπος καπέλου που φορούν οι μονάρχες ως σύμβολο της δύναμης και του αξιώματός τους. Το στέμμα είναι συχνά, κατ'επέκταση, σύμβολο της κυβέρνησης του μονάρχη. Η ίδια η λέξη χρησιμοποιείται, ιδιαίτερα στις χώρες της Κοινοπολιτείας, ως αφηρημένο όνομα για την ίδια τη μοναρχία, ως ξεχωριστή από το άτομο που την φέρει. Ένας ειδικός τύπος στέμματος χρησιμοποιείται στην εραλδική υπό αυστηρούς κανόνες. Πράγματι, ορισμένες μοναρχίες δεν είχαν ποτέ φυσικό στέμμα, απλώς μια εραλδική αναπαράσταση, όπως στο συνταγματικό βασίλειο του Βελγίου, όπου δεν υπήρξε ποτέ στέψη. Η ενθρόνιση των βασιλέων γίνεται με επίσημο όρκο στο κοινοβούλιο, φορώντας στρατιωτική στολή: ο βασιλιάς δεν αναγνωρίζεται ως θεϊκό δικαίωμα, αλλά αναλαμβάνει το μόνο κληρονομικό δημόσιο αξίωμα να υπηρετεί τον νόμο· έτσι με τη σειρά του ορκίζει όλα τα μέλη της ομοσπονδιακής κυβέρνησής του.

Παραλλαγές

Γαμήλιο στέμμα συνηθιζόταν να φοριέται από τη νύφη ή και μερικές φορές και από τον γαμπρό, στην τελετή του γάμοy σε πολλούς ευρωπαϊκούς πολιτισμούς από την αρχαιότητα. Σήμερα, είναι πιο κοινό σε Ορθόδοξoυς πολιτισμούς. Η Ανατολική Ορθόδοξη τελετή του γάμου έχει ένα τμήμα που ονομάζεται στέψη, κατά το οποίο η νύφη και ο γαμπρός στέφονται ως «βασιλιάς» και «βασίλισσα» του μελλοντικού τους νοικοκυριού. Στους ελληνικούς γάμους, τα «στέφανα» είναι διαδήματα συνήθως κατασκευασμένα από λευκά άνθη, συνθετικά ή αληθινά, συχνά διακοσμημένα με ασήμι ή μαργαριτάρι . Τοποθετούνται στα κεφάλια των νεόνυμφων και συγκρατούνται από μια κορδέλα από λευκό μετάξι. Στη συνέχεια, διατηρούνται από το ζευγάρι ως υπενθύμιση της ημέρας του γάμου τους. Σε σλαβικούς γάμους, οι κορώνες είναι συνήθως κατασκευασμένες από περίτεχνα μέταλλα, σχεδιασμένα να μοιάζουν με αυτοκρατορικό στέμμα και κρατούνται πάνω από τα κεφάλια των νεόνυμφων από τους καλύτερους κουμπάρους τους. Μια ενορία διαθέτει συνήθως ένα σετ για όλα τα ζευγάρια που παντρεύονται εκεί, καθώς αυτά είναι πολύ πιο ακριβά από τα ελληνικά. Αυτό ήταν έθιμο και στις καθολικές χώρες στο παρελθόν.
Τα στέμματα χρησιμοποιούνται επίσης συχνά ως σύμβολα θρησκευτικού αξιώματος ή λατρείας, από θεότητες (ή απεικονίσεις τους, όπως αγάλματα) ή από τους εκπροσώπους τους, π.χ. το Μαύρο Στέμμα του Καρμάπα Λάμα.
Στέμμα από αγκάθια τοποθετήθηκε, σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, στο κεφάλι του Ιησού πριν από τη σταύρωσή του, το οποίο έκτοτε έχει γίνει ένα κοινό σύμβολο μαρτυρίου.
Σύμφωνα με την ρωμαιοκαθολική παράδοση, η Παναγία στέφθηκε ως Βασίλισσα των Ουρανών μετά την υποδοχή της στον παράδεισο. Συχνά απεικονίζεται φορώντας στέμμα και τα αγάλματά της σε εκκλησίες και ιερά στέφονται τελετουργικά τον Μάιο.
Το στέμμα της αθανασίας είναι επίσης κοινό στον ιστορικό συμβολισμό.
Το εραλδικό σύμβολο των τριών στεμμάτων, που αναφέρεται στους Τρεις Μάγους (σοφούς), πιστεύεται ότι έχει γίνει το σύμβολο του σουηδικού βασιλείου, αλλά ταιριάζει επίσης με την ιστορική (προσωπική, δυναστική) Ένωση του Κάλμαρ (1397 –1520) μεταξύ των τριών βασιλείων της Δανίας, της Σουηδίας και της Νορβηγίας.
Στην Ινδία, τα στέμματα είναι γνωστά ως makuta (σανσκριτική λέξη για το «λειρί»), χρησιμοποιούνται στην Ινδία από την αρχαιότητα και περιγράφονται ως στολίδια ινδουιστικών θεών ή βασιλιάδων. Αυτό αντιγράφηκε από τα βασίλεια που επηρεάστηκαν από την ινδουιστική-βουδιστική έννοια της βασιλείας στη Νοτιοανατολική Ασία, όπως στην Ιάβα και το Μπαλί στην Ινδονησία, την Καμπότζη, τη Βιρμανία και την Ταϊλάνδη.
Οι χορευτές ορισμένων παραδοσιακών ταϊλανδέζικων χορών συχνά φορούν στέμμα (mongkut) στο κεφάλι τους. Αυτά είναι εμπνευσμένα από τις κορώνες που φορούν οι θεότητες και οι βασιλιάδες.
Στις προ-ισπανικές Φιλιππίνες, διαδήματα παρεμφερή με στέμματα (Putong), φοριούνταν από την ελίτ ανθρώπων και θεοτήτων, μαζί με μια σειρά από χρυσά κοσμήματα^[1] ^[2].

Ιστορία

Στέμματα που ανάγονται σε προϊστορικούς χρόνους έχουν ανακαλυφθεί στη Χαρυάνα της Ινδίας^[3]. Πρόδρομος του στέμματος ήταν το διάδημα, το οποίο φορούσαν οι Αχαιμενίδες Πέρσες Αυτοκράτορες. Υιοθετήθηκε από τον Μέγα Κωνσταντίνο και καθιερώθηκε να φοριέται από όλους τους επόμενους Αυτοκράτορες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Στην αρχαιότητα χρησιμοποιήθηκαν στέμματα διαφόρων μορφών, όπως οι Hedjet, Deshret, Ψχεντ (διπλή κορώνα) και Khepresh της Φαραονικής Αιγύπτου. Οι Φαραώ της Αιγύπτου φορούσαν επίσης το διάδημα, το οποίο συσχετίστηκε με τη λατρεία του ήλιου, μια σύνδεση που δεν χάθηκε εντελώς, καθώς αργότερα αναβίωσε υπό τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αύγουστο^[4]. Μέχρι την εποχή του Φαραώ Αμένοφι Γ΄ (περίπου 1390-1352), το διάδημα ήταν σύμβολο βασιλικών δικαιωμάτων.

Το «ακτινοβόλο στέμμα» (corona radiata), περισσότερο γνωστό από το Άγαλμα της Ελευθερίας, και ίσως από τον Ήλιο που απεικονιζόταν στον Κολοσσό της Ρόδου, συνηθιζόταν να φοριέται από Ρωμαίους αυτοκράτορες ως μέρος της λατρείας του Sol Invictus πριν από την προσχώρηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στον Χριστιανισμό. Αναφέρεται στον Λουκιανό, περί το 180 μ.Χ., ως «στεφάνι με ηλιαχτίδες»^[5].

Το Σιδηρούν Στέμμα της Λομβαρδίας είναι ίσως το παλαιότερο σωζόμενο χριστιανικό στέμμα στην Ευρώπη. Ανάγεται στην ρωμαϊκή και Λομβαρδική αρχαιότητα και χρησιμοποιήθηκε στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στο Βασίλειο της Ιταλίας. Αργότερα συνηθιζόταν να στέφονται με αυτό σύγχρονοι Βασιλείς της Ναπολεόνειας και Αυστριακής Ιταλίας, όπως και να συμβολίζει την ενωμένη Ιταλία μετά το 1860. Σήμερα το στέμμα φυλάσσεται στον καθεδρικό ναό της Μόντσα.

Στην χριστιανική παράδοση των ευρωπαϊκών πολιτισμών, όπου η εκκλησιαστικη εξουσία επικυρώνει τη μοναρχική δύναμη όταν ένας νέος μονάρχης ανεβαίνει στο θρόνο, το στέμμα τοποθετείται στο κεφάλι του νέου μονάρχη από έναν θρησκευτικό αξιωματούχο σε τελετή στέψης. Μερικοί, αν και όχι όλοι, από τους πρώτους Αυτοκράτορες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ταξίδεψαν στη Ρώμη κάποια στιγμή στην θητεία τους για να στεφθούν από τον Πάπα. Ο Ναπολέων, σύμφωνα με τον μύθο, εξέπληξε τον Πάπα Πίο Ζ΄ όταν έστεψε τον εαυτό του.

Σήμερα, μόνο η βρετανική μοναρχία και η μοναρχία των Τόνγκα, με τους χρισμένους και στεμμένους μονάρχες τους, συνεχίζουν αυτήν την παράδοση, αν και πολλές μοναρχίες διατηρούν το στέμμα ως εθνικό σύμβολο. Τα Γαλλικά Κοσμήματα του Στέμματος πωλήθηκαν το 1885 με εντολή της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας, οι πολύτιμοι λίθοι τους αντικαταστάθηκαν από γυαλί, διατηρήθηκαν για ιστορικούς λόγους και εκτίθενται στο Λούβρο. Τα Ισπανικά Κοσμήματα του Στέμματος καταστράφηκαν σε μια μεγάλη πυρκαγιά τον 18ο αιώνα, ενώ τα λεγόμενα «Ιρλανδικά Κοσμήματα του Στέμματος » (στην πραγματικότητα απλώς τα διακριτικά του Βρετανού Βασιλιά από το Τάγμα του Αγίου Πατρικίου) εκλάπησαν από το Κάστρο του Δουβλίνου το 1907, λίγο πριν τη στέψη του Bernard Edward Barnaby FitzPatrick.

Το στέμμα του βασιλιά Γεωργίου ΙΒ΄ της Γεωργίας ήταν χρυσό και διακοσμημένο με 145 διαμάντια, 58 ρουμπίνια, 24 σμαράγδια και 16 αμέθυστους. Είχε τη μορφή κύκλου με στολίδια και οκτώ καμάρες. Στο επάνω μέρος έφερε μια σφαίρα, με έναν σταυρό στηριγμένο στην κορυφή της.

Τα ειδικά καλύμματα κεφαλής των ηγεμόνων ανάγονται στην προϊστορία και βρίσκονται σε πολλούς ξεχωριστούς πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο. Συνήθως, σπάνια και πολύτιμα υλικά ενσωματώνονται στο στέμμα. Χρυσός και πολύτιμα κοσμήματα είναι κοινά σε δυτικά και ανατολικά στέμματα. Στους ιθαγενείς αμερικάνικους πολιτισμούς του Προκολομβιανού Νέου Κόσμου χρησιμοποιούνταν σπάνια φτερά, όπως αυτά του κετζάλ, συχνά διακοσμημένα κορώνες. Το ίδιο και στην Πολυνησία (π.χ. Χαβάη).

Οι τελετές στέψης συνδυάζονται συχνά με άλλες τελετές, όπως η ενθρόνιση (ο θρόνος είναι το σύμβολο της μοναρχίας, όπως και το στέμμα) και ο χρισμός (και πάλι, μια θρησκευτική κύρωση, η μόνη στην Βιβλική παράδοση του Ισραήλ).

Σε άλλους πολιτισμούς που δεν χρησιμοποιείται στέμμα ως ισοδύναμο της στέψης, το κεφάλι μπορεί να διακοσμείται διαφορετικά, όπως για παράδειγμα με βασιλικό τίκκα στην ινδουιστική παράδοση της Ινδίας.

Εικόνες

Στέμμα του Δαρείου του Μεγάλου, περί το 500 π.Χ.
Αρχαιοελληνικό χρυσό στέμμα, ταφικό ή γάμου, 370–360 π.Χ. Από τάφο στο Αρμέντο, Καμπανία.
Στέμμα από το Τίλια Τεπέ (Αφγανιστάν 1ος αι. μ.Χ.)
Στέμμα από τον θησαυρό του Καθεδρινού του Έσσεν (11ος αι.)
Στέμμα των Αυτοκρατόρων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (11ος αι.)
Στέμμα του Μπολέσλαφ Α΄ του Γενναίου, Πολωνία. Αντίγραφο μεταξύ 2001 και 2003, το πρωτότυπο καταστράφηκε στα τέλη του 18ου αιώνα.
Μεσαιωνικό στέμμα της Βουλγαρίας, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Βουλγαρίας
Ιερό στέμμα της Ουγγαρίας (12ος αι.)
Στέμμα Ρώσων τσάρων (14ος αι.)
Στέμμα του Αγίου Βεντσέσλαου, ένα από τα σύμβολα του Τσεχικού βασιλείου (αντίγραφο του πρωτοτύπου του 1347)
Στέμμα του Ερρίκου ΙΔ΄ της Σουηδίας (1561)
Αντίγραφο του αυτοκρατορικού στέμματος του Ναπολέοντος Γ΄.
Στέμμα Κινέζων Αυτοκρατόρων (Δυναστεία Μινγκ) (1368–1644)
Το στέμμα της Σκωτίας (1540)
Στέμμα των Καραγεώργεβιτς (Σερβία)
Makuta Binokasih, στέμμα του Βασιλείου Σούντα, 14ος αι., Δυτικά Ιάβα, Ινδονησία
Στέμμα του Σουλτανάτου Μπάντεν, 16ος αι., Μπάντεν, Ινδονησία
Στέμμα του Χριστιανού Δ΄ της Δανίας (16ος αι.), σήμερα στο κάστρο του Ρόζενμποργκ, Κοπεγχάγη.
Στέμμα του Αγίου Εδουάρδου (1661)
Στέμμα του Λουδοβίκου ΙΕ΄ της Γαλλίας
Στέμμα του Γεωργίου ΙΒ΄ της Γεωργίας
Στέμμα του Σουλτανάτου Κουτάι Καρτανεγάρα, 19ος αι., Ινδονησία
Το Μεγάλο Στέμμα της Νίκης (Ταϊλάνδη)
Αυτοκρατορικό στέμμα του Βασιλείου του Νεπάλ (19ος αι.)
Χρυσό στέμμα των Παχλαβί, Ιράν
Στέμμα των Βασιλέων της Νορβηγίας
Εραλδικό στέμμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας
Εραλδικό στέμμα της Τόνγκα
Τιάρα του Πάπα Πίου Θ΄ (19ος αι.)
Στέμμα του Ιάπωνα Αυτοκράτορα Κομέι (1831–1867).
Στέμμα του Πέτρου Β΄ της Βραζιλίας (1841)
Στέμμα από λουλούδια, του Ουιλιάμ-Αντόλφ Μπουγκερώ, 1884.
Εραλδικός Άτλας (Heraldischer Atlas) του Ströhl, 1899
Αυτοκρατορικό στέμμα της Ινδίας, χρησιμοποιήθηκε από τον Γεώργιο Ε΄ του Ηνωμένου Βασιλείου (1911).
Στέμμα των Παχλαβί (Ιράν, 1926)
Τιάρα του Πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ΄ (21ος αι.)