Μετάβαση στο περιεχόμενο

Υβερντόν-λε-Μπαιν

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Υβερντόν-λε-Μπαιν

Σημαία
Έμβλημα
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Υβερντόν-λε-Μπαιν
46°46′43″N 6°38′27″E
ΧώραΕλβετία[1]
Διοικητική υπαγωγήJura-Nord vaudois District
Διοίκηση
 • mayor of Yverdon-les-BainsDaniel von Siebenthal (από 2009)
 • Μέλος του/τηςΈνωση δήμων της Ελβετίας[2]
Έκταση11,28 km² και 13,54 km²[3]
Υψόμετρο435 μέτρα
Πληθυσμός30.157 (31  Δεκεμβρίου 2018)[4]
Ταχ. κωδ.1400 και 1432
Τηλ. κωδ.024
ΙστότοποςΕπίσημος ιστότοπος
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Το Υβερντόν-λε-Μπαιν (γαλλ. Yverdon-les-Bains), γνωστό στους αρχαίους Ρωμαίους ως Εβουρόδουνο ή Εβρέδουνο (λατ. Eburodunum/Ebredunum) είναι δήμος και πόλη της δυτικής Ελβετίας στο Καντόνι του Βω, με πληθυσμό 29.955 κατοίκους τον Δεκέμβριο του 2020. Το Υβερντόν βρίσκεται στην καρδιά μιας περιοχής που σχηματίζεται από τα βουνά του Ιούρα, την πεδιάδα του Ορμπ, τους λόφους του Μπρογιέ και τη Λίμνη Νεσατέλ, όντας κτισμένο στο νοτιοδυτικό άκρο της τελευταίας. Είναι η δεύτερη σημαντικότερη πόλη του Καντονίου του Βω μετά τη Λωζάνη και είναι γνωστή για τις θερμές ιαματικές πηγές της (όπως υποδηλώνει και το «λε-Μπαιν» στην ονομασία της), και ως σημαντικό περιφερειακό κέντρο εμπορίου και τουρισμού.

Το Υβερντόν κέρδισε το ελβετικό Βραβείο Βάκερ το 2009 για τον τρόπο διαχειρίσεως και αναπτύξεως του δημόσιου χώρου και συνδέσεως της παλαιάς πόλεως με τη Λίμνη Νεσατέλ.[5]

Ιστορία και ιστορικά κτίσματα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα κοντινά υψώματα φαίνεται ότι κατοικούνταν τουλάχιστον από τη Νεολιθική εποχή, περί το 5000 π.Χ., όπως διαφαίνεται από αρχαιολογικά ευρήματα. Λέγεται ότι οι πρώτοι μόνιμοι κάτοικοι της τοποθεσίας της σημερινής πόλεως ήταν Κέλτες Ελβέτιοι, από τον 2ο αιώνα π.Χ.. Την περίοδο εκείνη ο οικισμός ήταν μια μικρή κωμόπολη με αγορά, στο σταυροδρόμι χερσαίων και ποτάμιων οδών επικοινωνίας και μεταφορών. Αρχικώς οι άνθρωποι διέμεναν σε προσωρινές καλύβες στην όχθη της Λίμνης Νεσατέλ, ως ψαράδες και έμποροι, και μεταγενέστερα σε μόνιμες κατοικίες.

Το ρωμαϊκό κάστρο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Υπολείμματα της ρωμαϊκής οχυρώσεως του Υβερντόν

Περίπου έναν αιώνα αργότερα οι Ρωμαίοι αντιλήφθηκαν την εμπορική και στρατηγική σημασία της τοποθεσίας: έλεγχε βασικές οδούς, όπως η διαδρομή Γενεύης-Αβάνς, που συνέδεε τη λεκάνη του Ρήνου με τη λεκάνη του Ροδανού, καθώς και τη δεύτερη με εκείνη του Δούναβη.

Το επιβλητικό Castrum Ebredunense ήταν το δεύτερο σε μέγεθος κάστρο σε ολόκληρη την Ελβετία, απόδειξη της σημασίας που έδιναν οι Ρωμαίοι στο Υβερντόν. Το λιμάνι του στη λίμνη ήταν ναυτική βάση για τα πλοιάρια που ανεφοδίαζαν τις αμυντικές θέσεις κατά μήκος του Ρήνου, ο άνω ρους του οποίου οριοθετούσε τότε το βόρειο σύνορο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το ρωμαϊκό vicus του Εβουρόδουνου αναπτύχθηκε έτσι σε ένα εύπορο αστικό κέντρο. Οι θειούχες θερμές πηγές παρείχαν νερό για λουτρά, όπως δείχνουν τα ευρήματα από ανασκαφές.[6]

Περίπου έναν αιώνα μετά τις πρώτες εισβολές των Αλαμαννών, που κατέστρεψαν το vicus, οι Ρωμαίοι έκτισαν ένα μεγάλο στρατιωτικό οχυρό, κατά προσέγγιση το 325 μ.Χ.. Αυτό κάλυπτε έκταση σχεδόν 20 στρεμμάτων και προστατευόταν από γιγαντιαία τείχη και 15 ξύλινους αμυντικούς πύργους. Το κάστρο αυτό αναφέρεται στο Notitia Dignitatum (περ. 420 μ.Χ.).

Τον 5ο αιώνα οι βάρβαροι εισέβαλαν στη Ιταλία και απείλησαν τη Ρώμη. Σε μια τελευταία προσπάθεια για τη διάσωση της Ρώμης, ο Αυτοκράτορας διέταξε όλα τα στρατεύματα που ήταν εγκατεστημένα βορείως των Άλπεων να επιστρέψουν στην Ιταλία. Η φρουρά και η ρωμαϊκή διοίκηση του Υβερντόν εγκατέλειψαν έτσι την περιοχή. Οι ντόπιοι κάτοικοι του οικισμού κατέλαβαν αμέσως το οχυρό, χρησιμοποιώντας το για τη δική τους ασφάλεια. Με τον τρόπο αυτόν, το Εβουρόδουνο-Υβερντόν επεβίωσε κατά τη δύσκολη περίοδο μέχρι τον 15ο αιώνα.[7]

Ο αρχαίος οικισμός πέριξ του κάστρου απώλεσε τη στρατηγική σημασία της εξαιτίας της υποχωρήσεως της στάθμης της λίμνης, καθώς δεν είχε πλέον άμεση πρόσβαση στο αχρηστευμένο λιμάνι.

Την εποχή που ο Πέτρος Β΄ της Σαβοΐας επεξέτεινε σταδιακά την κυριαρχία του στο Pays de Vaud («Γη του Βω»), μπόρεσε να επιβάλει διόδια στην οδό και φόρους στην αλιεία. Τότε ίδρυσε τη «Νέα πόλη» (Ville Neuve) του Υβερντόν, η οποία για την υπεράσπισή της χρειαζόταν νέα τείχη και κάστρο, που να τη συμπεριλαμβάνουν.

Το νεότερο Κάστρο του Υβερντόν

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το νέο Κάστρο του Υβερντόν

Οι εργασίες για την ανέγερση του νέου κάστρου άρχισαν περί το 1259 και προσέλκυσαν πολλούς εργάτες και από τα γύρω μέρη, οι οποίοι κατόπιν εγκαταστάθηκαν μονίμως στο Υβερντόν.[8] Τα επιβλητικά τείχη και οι 4 πύργοι τους ανεγέρθηκαν μέσα σε λίγα χρόνια. Το σχεδιο του νέου κάστρου ακολούθησε τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του σχεδιασμού των κάστρων σε πεδιάδες και είχε εκπονηθεί από τον Ζακ ντε Σαιν-Ζωρζ. Ο ίδιος είχε σχεδιάσει το Κάστρο Καιρνάρβον και κτίσει το Κάστρο του Αγίου Γεωργίου κοντά στη Λυών.

Το νέο κάστρο του Υβερντόν ήταν η έδρα της αυλής της Σαβοΐας μέχρι το 1536. Ακολούθησαν οι τοποτηρητές του Κράτους της Βέρνης.

Λίγα χρόνια αργότερα το κάστρο πέρασε στην ιδιοκτησία του Δήμου του Υβερντόν, που το εμπιστεύθηκε στον μεγάλο παιδαγωγό Γιόχαν Χάινριχ Πεσταλότσι και το εκπαιδευτικό του ίδρυμα (1805-1825). Μετά το 1838 το κάστρο στέγασε ένα δημόσιο σχολείο και δημιουργήθηκαν νέες αίθουσες διδασκαλίας, ιδίως στον δεύτερο όροφο, με το κτίσιμο διαχωριστικών τοίχων και τη διάνοιξη παραθύρων. Τα τελευταία μαθήματα εκεί έγιναν το 1974 και στη συνέχεια η αρχική μεσαιωνική δομή αποκαστάθηκε. Σήμερα το κάστρο είναι πολιτιστικό κέντρο πολλαπλών χρήσεων: στεγάζει μουσείο, κινηματοθέατρο, αίθουσες συνεδρίων και την παλαιότερη δημόσια βιβλιοθήκη σε όλη τη γαλλόφωνη Ελβετία (ίδρυση πριν από το 1763). Η βιβλιοθήκη είναι σήμερα μέρος του μουσείου του κάστρου.

Η βερνική περίοδος (1536–1798)

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Οίκος της Σαβοΐας παρεχώρησε πολλές ελευθερίες στους αστούς του Υβερντόν. Ο δήμος ευδοκίμησε κατά τους δύο αιώνες που προηγήθηκαν των Πολέμων της Βουργουνδίας. Ακολούθησε η κατάκτηση από τη Βέρνη. Στα σχεδόν τριακόσια έτη της βερνικής περιόδου η πόλη συνέχισε να ακμάζει από οικονομικής απόψεως. Ο 18ος αιώνας ιδίως αποδείχθηκε μία από τις καλύτερες εποχές για το Υβερντόν. Τότε ακόμα είχε μόλις 2.000 κατοίκους και όμως έγινε γνωστό ως προορισμός για θερμά λουτρά, αλλά και ως πνευματικό κέντρο, με την 58τομη «Εγκυκλοπαίδεια του Υβερντόν», που εκδόθηκε από το 1770 έως το 1780, και σε στενή επαφή με τα μεγάλα «μυαλά» και διανοητικά κινήματα της εποχής εκείνης.[9]

Το δημαρχείο και ο ναός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο αρχιτέκτονας Μπυρνάν (Burnand) ανήγειρε το δημαρχείο του Υβερντόν από το 1768 έως το 1773, στη θέση της παλαιάς σκεπαστής αγοράς. Στο εσωτερικό του κτηρίου, η παλαιά επίπλωση και διακοσμήσεις, με φαγιάνς θερμάστρες, τοιχογραφίες και ξύλινες επενδύσεις των τοίχων, προσελκύουν το ενδιαφέρον του επισκέπτη. Οι θόλοι της παλαιάς αποθήκης σιτηρών χρησιμεύουν σήμερα για εκθέσεις των εικαστικών τεχνών.[10]

Ο κεντρικός ναός του Υβερντόν

Ο αρχιτέκτονας Μπιγιόν (Billon) από τη Γενεύη ανήγειρε τον κεντρικό προτεσταντικό ναό της πόλεως το 1757 στη θέση ρωμαιοκαθολικού παρεκκλησίου της Παναγίας του 14ου αιώνα. Ο γαλλικής καταγωγής οργανοποιός Ποτιέ (Potier) κατασκεύασε το εκκλησιαστικό όργανο[11] του ναού το 1766.

Οι θερμές πηγές και τα λουτρά

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι θερμές πηγές ήταν γνωστές για ιαματικά λουτρά τουλάχιστον από τη ρωμαϊκή εποχή[12], αλλά το πιθανότερο ήταν ότι χρησιμοποιούνταν και πριν για λουτρά, από την εποχή των Ελβετίων. Υποτίθεται ότι οι πηγές ήταν ιερός τόπος και υπήρχε κάποια ξύλινη δομή. Παλαιά έγγραφα αποδεικνύουν την ύπαρξη κέντρου θερμόλουτρων ήδη από το 1429 και αναφέρουν αρκετά χρήσιμα κτίσματα.

Το 1728 οι τοπικές αρχές απεφάσισαν να κατασκευάσουν νέες υποδομές σπα, η φήμη των οποίων αυξήθηκε γρήγορα. Ακολούθησε μια περίοδος παρακμής και τα κτίσματα εγκαταλείφθηκαν και ρήμαξαν. Ο Ισπανός επιστήμονας A. Gimbernat έπεισε το δημοτικό συμβούλιο να αναμορφώσει τα λουτρά και να ανακαινίσει το ξενοδοχείο τους το 1897, αλλά οι επιπτώσεις του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου μιάμισυ δεκαετία αργότερα ήταν καταστροφικές, με τον αριθμό των ξένων επισκεπτών να έχει μειωθεί πάρα πολύ. Ακολούθησε μία ακόμα περίοδος παρακμής και ο δήμος ξανααγόρασε τα λουτρά μετά το κλείσιμό τους το 1960, καθώς και το γειτονικό Château d'Entremonts. Το 1974 άρχισε μια νέα ανακαίνιση και το σπα επαναλειτούργησε το 1977. Μια νέα υπαίθρια πισίνα προστέθηκε τη δεκαετία του 1980 και σήμερα το συγκρότημα των λουτρών έχει πάνω από 1.200 επισκέπτες ημερησίως.[13]

Γεωγραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αχλύς στη Λίμνη Νεσατέλ έξω από το Υβερντόν-λε-Μπαιν

Ο Δήμος του Υβερντόν-λε-Μπαιν βρίσκεται σε μεσοσταθμικό υψόμετρο 435 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Την 1η Ιουλίου 2011 ο Δήμος του Γκρεσύ ενσωματώθηκε στον Δήμο του Υβερντόν-λε-Μπαιν.[14] Μέχρι τότε ο παλαιός Δήμος του Υβερντόν είχε έκταση 11,28 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Από αυτά, τα 3,57 τετραγωνικά χιλιόμετρα (ποσοστό σχεδόν 32%) είναι γεωργική γή και βοσκότοποι, 0,71 καλύπτεται από δάσος, τα 6,52 τετρ. χιλιόμετρα (ποσοστό 57,8%) από κτήρια και δρόμους, το 0,31 τετρ. χιλιόμετρο (2,7%) από νερά (επιφάνεια λίμνης ή ποταμών) και μόλις το 1,8% από μη παραγωγική γη.[15]

Μέχρι τον Αύγουστο του 2006 η πόλη ήταν πρωτεύουσα του ομώνυμου Διαμερίσματος του Υβερντόν και κατόπιν εντάχθηκε στο νέο Διαμέρισμα Ιούρα-Βορρά του Βω (Jura-Nord Vaudois), του οποίου επίσης αποτελεί την έδρα.[16]

Δημογραφικά στοιχεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η παλαιά πόλη του Υβερντόν με ανδριάντα του Πεσταλότσι στην ομώνυμη «Πλατεία Πεσταλότσι»

Ο Δήμος του Υβερντόν-λε-Μπαιν είχε πληθυσμό 29.955 κατοίκους τον Δεκέμβριο του 2020, από τους οποίους το 34,2% ήταν μόνιμοι κάτοικοι χωρίς ελβετική ιθαγένεια.[17] Από το 1999 έως το 2009 ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 15,2%. Από το ποσοστό αυτό το 14% οφειλόταν στη μετανάστευση και μόλις το 1,9% στο ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων.[18]

Στην απογραφή του 2000, το 82,6% του πληθυσμού είχε ως πρώτη («μητρική») γλώσσα τη γαλλική, ενώ 945 κάτοικοι (3,9%) είχαν ως πρώτη τη σερβοκροατική γλώσσα, 859 (3,5%) την πορτογαλική, 551 τη γερμανική, 717 την ιταλική και 9 κάτοικοι τη ρομανσική.[19]

Στην απογραφή του 2000, η οικογενειακή κατάσταση των κατοίκων είχε ωε εξής: 9.841 ήταν άγαμοι και δεν είχαν νυμφευθεί ποτέ στον δήμο, οι 11.252 ήταν έγγαμοι, οι 1.687 χήρες ή χήροι και 1.596 διαζευγμένες ή διαζευγμένοι.[19] Στην ίδια απογραφή υπήρχαν 10.835 νοικοκυριά στον δήμο, δηλαδή αντιστοιχούσαν 2,2 άνθρωποι ανά νοικοκυριό. Τα 4.201 νοικοκυριά αποτελούνταν από ένα μόνο πρόσωπο, ενώ στο άλλο άκρο 634 νοικοκυριά αποτελούνταν από 5 ή περισσότερα πρόσωπα.

Θρησκεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με την απογραφή του 2000, 8.628 κάτοικοι του δήμου ή ποσοστό 35,4% ανήκαν στην Προτεσταντική Εκκλησία της Ελβετίας, 7.489 κάτοικοι (το 30,7%) ήταν Ρωμαιοκαθολικοί, 835 Ορθόδοξοι (3,43% του πληθυσμού) και 1.389 (περ. 5,7%) δήλωσαν ότι ανήκουν σε κάποια άλλη Χριστιανική Εκκλησία.

Από τους υπόλοιπους κατοίκους, 25 (μόλις το 0,10% του τότε πληθυσμού) δήλωσαν Ιουδαίοι, 1.631 (το 6,69%) Μουσουλμάνοι, 74 Βουδιστές, 183 Ινδουιστές και 38 ότι είχαν κάποια άλλη θρησκεία. Οι 3.061 κάτοικοι (ποσοστό 12,56% του συνολικού πληθυσμού) δήλωσαν άθρησκοι, αγνωστικιστές ή άθεοι, και 1.668 (6,84% του πληθυσμού) αρνήθηκε να απαντήσει στην ερώτηση περί θρησκεύματος.[19]

Οικονομία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην απογραφή του 2010, στον Δήμο του Υβερντόν-λε-Μπαιν καταγράφηκε ποσοστό ανεργίας 8,2%. Στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας απασχολούνταν μόνο 179 άνθρωποι και υπήρχαν περίπου 11 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνταν στον τομέα αυτόν. Στον δευτερογενή τομέα απασχολούνταν 2.219 εργαζόμενοι με 224 επιχειρήσεις, ενώ στον τριτογενή τομέα απασχολούνταν 10.323 εργαζόμενοι, με 1.119 επιχειρήσεις.[18] Οι γυναίκες αποτελούσαν το 45,2% του εργατικού δυναμικού.

Αξιοθέατα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εκτός από τα προαναφερθέντα στην ενότητα για την ιστορία κτίσματα, στον Δήμο του Υβερντόν-λε-Μπαιν υπάρχουν και τα παρακάτω αξιοθέατα:

  • τα μενίρ, ιδίως μια σειρά τους στο Κλεντύ χρονολογούμενη στην 3η χιλιετία π.Χ.
  • το Grande Caricaie, ένα φυσικό καταφύγιο εκτεινόμενο κατά μήκος της νότιας όχθης της Λίμνης Νεσατέλ
  • το «Maison d'Ailleurs» (= «Σπίτι του αλλού»), ένα μουσείο «για την επιστημονική φαντασία, την ουτοπία και τα ασυνήθιστα ταξίδια», το μοναδικό του είδους του σε ολόκληρη την Ευρώπη, με έτος ιδρύσεως το 1976
  • το Θέατρο Μπενό Μπεσόν, το παλαιότερο στην πόλη (κτήριο του 1898)

Αξιοσημείωτα πρόσωπα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Γ.Χ. Πεσταλότσι

Στο Υβερντόν-λε-Μπαιν γεννήθηκαν ή έζησαν σημαντικό μέρος του βίου τους μεταξύ άλλων και τα εξής πρόσωπα με χρονική σειρά γεννήσεως:

«Αδελφές» πόλεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Υβερντόν-λε-Μπαιν είναι «αδελφοποιημένο» με τις εξής πόλεις και κωμοπόλεις[23]:


Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 9817. Ανακτήθηκε στις 6  Αυγούστου 2018.
  2. ↑ www.chgemeinden.ch/wAssets/docs/verband/deutsch/2021_Liste_Mitglieder_Stand-01_01.pdf. Ανακτήθηκε στις 22  Ιανουαρίου 2021.
  3. ↑ 3,0 3,1 «Arealstatistik Standard - Gemeinden nach 4 Hauptbereichen». Federal Statistical Office. Ανακτήθηκε στις 13  Ιανουαρίου 2019.
  4. ↑ www.pxweb.bfs.admin.ch/pxweb/fr/px-x-0102020000_201/-/px-x-0102020000_201.px/table/tableViewLayout2/?rxid=c5985c8d-66cd-446c-9a07-d8cc07276160.
  5. ↑ Wakker Prize Αρχειοθετήθηκε 26 June 2011 στο Wayback Machine. (στη γερμανική), ανακτήθηκε στις 11 Μαΐου 2009
  6. ↑ Yverdon-les-Bains tourism Αρχειοθετήθηκε 26 December 2008 στο Wayback Machine. accessed 11 May 2009.
  7. ↑ Yverdon-les-Bains Tourism-The Castum Αρχειοθετήθηκε 6 July 2007 στο Wayback Machine. accessed 11 May 2009.
  8. ↑ Yverdon-les-Bains-History-The Savoy Era Αρχειοθετήθηκε 4 May 2018 στο Wayback Machine. accessed 11 May 2009.
  9. ↑ Yverdon-les-Bains Tourism-History-The Bernese Era Αρχειοθετήθηκε 15 January 2009 στο Wayback Machine. accessed 11 May 2009.
  10. ↑ Yverdon-les-Bains Tourism-History-The Town Hall Αρχειοθετήθηκε 15 January 2009 στο Wayback Machine. accessed 11 May 2009.
  11. ↑ Yverdon-les-Bains Tourism-History-The Temple Αρχειοθετήθηκε 15 January 2009 στο Wayback Machine. accessed 11 May 2009.
  12. ↑ «Fribourg, Neuchâtel, and The Jura». Berlitz: Switzerland Pocket Guide. Princeton, NJ: Berlitz Publishing Company. 1999. σελ. 124. ISBN 2-8315-7159-6. 
  13. ↑ Yverdon-les-Bains Tourism-History-The Thermal Springs Αρχειοθετήθηκε 15 January 2009 στο Wayback Machine. accessed 11 May 2009.
  14. ↑ Amtliches Gemeindeverzeichnis der Schweiz, εκδ. Swiss Federal Statistical Office, accessed 17 February 2011.
  15. ↑ Swiss Federal Statistical Office-Land Use Statistics 2009 data (in γερμανική) accessed 25 March 2010.
  16. ↑ Nomenklaturen – Amtliches Gemeindeverzeichnis der Schweiz Αρχειοθετήθηκε 13 November 2015 στο Wayback Machine., accessed 4 April 2011.
  17. ↑ Swiss Federal Statistical Office - Superweb database - Gemeinde Statistics 1981-2008 Αρχειοθετήθηκε 28 June 2010 στο Wayback Machine. (in γερμανική) accessed 19 June 2010.
  18. ↑ 18,0 18,1 Swiss Federal Statistical Office Αρχειοθετήθηκε 5 January 2016 στο Wayback Machine. accessed 23 August 2011.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 STAT-TAB Datenwürfel für Thema 40.3 - 2000 Αρχειοθετήθηκε 9 August 2013 στο Wayback Machine. (in γερμανική) accessed 2 February 2011.
  20. ↑  «Pestalozzi,_Johann_Heinrich» Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 21 (11η έκδοση) 1911 
  21. ↑  «Fröbel,_Friedrich_Wilhelm_August». New International Encyclopedia. 1905. 
  22. ↑ IMDb Database retrieved 20 December 2018
  23. ↑ «Association Suisse des Communes et Régions d'Europe». L'Association suisse pour le Conseil des Communes et Régions d'Europe (ASCCRE) (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2013. 
  24. ↑ Conseil des Communes et Regions d'Europe (in γαλλική) accessed 27 April 2011.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Υβερντόν-λε-Μπαιν&oldid=10960716"