Μετάβαση στο περιεχόμενο

Φρήντριχ Φρέμπελ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Φρήντριχ Φρέμπελ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Friedrich Wilhelm August Fröbel (Γερμανικά)
Γέννηση21  Απριλίου 1782[1][2][3]
Oberweißbach[4]
Θάνατος21  Ιουνίου 1852[1][2][5]
Marienthal[6]
Τόπος ταφήςSchweina
Χώρα πολιτογράφησηςΠριγκιπάτο του Σβάρτσμπουργκ-Ρούντολστατ
ΘρησκείαΛουθηρανισμός
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΓερμανικά[7]
ΣπουδέςΠανεπιστήμιο της Ιένας
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταπαιδαγωγός
μη μυθοπλαστικός συγγραφέας
καθηγητής[8]
συγγραφέας[9]
ποδοσφαιριστής
Οικογένεια
ΣύζυγοςLouise Fröbel
ΑδέλφιαCarl Poppo Fröbel
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Φρήντριχ Βίλχελμ Ώγκουστ Φρέμπελ (γερμ. Friedrich Wilhelm August Fröbel ή Froebel, 21 Απριλίου 1782 – 21 Ιουνίου 1852) ήταν Γερμανός παιδαγωγός, που μαθήτευσε κοντά στον Πεσταλότσι και έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης παιδαγωγικής με την αναγνώριση ότι το κάθε παιδί έχει τις δικές του ιδιαίτερες ανάγκες και ικανότητες. Δημιούργησε την έννοια του νηπιαγωγείου, για αυτό και στην αγγλική γλώσσα η αντίστοιχη λέξη είναι η γερμανική kindergarten, που ο ίδιος επινόησε και σημαίνει «κήπος των παιδιών». Ανέπτυξε επίσης τα εκπαιδευτικά παιχνίδια που είναι γνωστά ως «δώρα του Φρέμπελ».

Βιογραφικά στοιχεία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Φρέμπελ στο Ομπερβάισμπαχ.

Ο Φρήντριχ Φρέμπελ γεννήθηκε στο χωριό Ομπερβάισμπαχ του Πριγκιπάτου του Σβάρτσμπουργκ-Ρούντολστατ, στη Θουριγγία. Ο πατέρας του, ο Γιόχαν Γιάκομπ, ο οποίος απεβίωσε το 1802, ήταν ο πάστορας της Λουθηρανικής ενορίας του χωριού. Η προτεσταντική χριστιανική πίστη και η ενορία απετέλεσαν πυλώνες της διαμορφώσεως του χαρακτήρα του μελλοντικού παιδαγωγού. Το Ομπερβάισμπαχ ήταν εύπορο χωριό μέσα στο δάσος, γνωστό επί αιώνες για τα θεραπευτικά σκευάσματα από βοτάνια που επεξεργάζονταν παραδοσιακά οι κάτοικοι.

Λίγο μετά τη γέννηση του Φρήντριχ, η μητέρα του, η Γιακομπίνε Ελεονόρε Φρηντερίκε (το γένος Χόφμαν), άρχισε να έχει προβλήματα υγείας και απεβίωσε όταν ο Φρήντριχ ήταν μόλις εννέα μηνών. Σε ηλικία δέκα ετών, το παιδί πήγε να ζήσει με τον θείο του στην κωμόπολη Στάντιλμ. Στα 15 του, ο Φρέμπελ, παρακινημένος από την αγάπη του για τη φύση, άρχισε να μαθητεύει κοντά σε έναν δασοκόμο. Το 1799 ωστόσο απεφάσισε να εγκαταλείψει τη μαθητεία και να σπουδάσει μαθηματικά και βοτανική στο Πανεπιστήμιο της Ιένας. Φαίνεται ότι από το 1802 έως το 1805 εργάσθηκε ως, he worked as a αγρονόμος τοπογράφος

Στις 11 Σεπτεμβρίου 1818 ο Φρέμπελ ενώθηκε με τα δεσμά του γάμου με τη Βιλελμίνε Χενριέτε Χοφμάιστερ (Wilhelmine Henriette Hoffmeister, γενν. 1780) στο Βερολίνο. Δεν απέκτησαν παιδιά και η Βιλελμίνε πέθανε το 1839 και ο Φρέμπελ νυμφεύθηκε σε περασμένη ηλικία, το 1851, τη Λουίζε Λέβιν.

Σταδιοδρομία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε όλη τη ζωή του ο Φρέμπελ μετακινείτο ανάμεσα στο ενδιαφέρον του για τη φύση και στο ενδιαφέρον του για την εκπαίδευση.[10] Η πρώτη θέση του ως εκπαιδευτικού ήταν, από το 1805, στο Musterschule (δευτεροβάθμια εκπαίδευση) της Φραγκφούρτης. Εκεί πληροφορήθηκε για τις παιδαγωγικές ιδέες του Ελβετού Γιόχαν Χάινριχ Πεσταλότσι. Αργότερα είχε την ευκαιρία να συνεργασθεί με τον Πεσταλότσι στο Υβερντόν, όπου ολοκλήρωσε την παιδαγωγική του κατάρτιση. Από το 1806 ο Φρέμπελ διέμενε στην οικία μιας οικογένειας ευγενών της Φραγκφούρτης, η οποία τον είχε προσλάβει για την εκπαίδευση των τριών γιων της. Αυτά τα παιδιά τα πήρε μαζί του στο Υβερντόν από το 1808 μέχρι το 1810.

Το Allgemeine Deutsche Erziehungsanstalt στο Κάιλχαου του Ρούντολσταντ, η σημερινή «Ελεύθερη Σχολή Φρέμπελ του Κάιλχαου»

Το 1811 ο Φρέμπελ επέστρεψε στη σχολική τάξη, πρώτα στη Γοττίγγη και μετά στο Βερολίνο, όπου δίδαξε στο Plamannsche Schule, ένα εσωτερικό γυμνάσιο αρρένων, κέντρο τότε της πρωσικής παιδαγωγικής και πατριωτισμού. Διέκοψε προκειμένου να ενταχθεί στο εθελοντικό πρωσικό στρατιωτικό σώμα του Lützow, με το οποίο έλαβε μέρος σε δύο εκστρατείες κατά του Ναπολέοντα, το 1813 και το 1814. Εκεί γνώρισε και έγινε φίλος με τους παιδαγωγούς Βίλχελμ Μίντενντορφ και Χάινριχ Λάνγκεταλ (ο πρώτος ήταν επιπλέον και θεολόγος).

Μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους ο Φρέμπελ αποστρατεύθηκε και έγινε βοηθός του Κρίστιαν Σάμουελ Βάις στο Μουσείο Ορυκτολογίας έως το 1816, μελετώντας και καταλογογραφώντας την κρυσταλλική δομή των ορυκτών.[10] Το 1816 προσφέρθηκε στον Φρέμπελ θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, αλλά απέρριψε την προσφορά και ίδρυσε, μαζί με τους προαναφερθέντες φίλους του από τον στρατό, το Allgemeine Deutsche Erziehungsanstalt (= Γερμανικό Ίδρυμα Γενικής Εκπαιδεύσεως) στο Γκρήσαϊμ, κοντά στο Άρνστατ της Θουριγγίας. Το 1817 μετέφερε το ίδρυμα στο Κάιλχαου (Keilhau), κοντά στην πόλη Ρούντολσταντ.

Το 1826 ο Φρέμπελ δημοσίευσε το κυριότερο γραπτό έργο του, το Die Menschenerziehung (= «Η εκπαίδευση του ανθρώπου»), και επίσης ίδρυσε το εβδομαδιαίο περιοδικό Die erziehenden Familien (= «Οι εκπαιδεύουσες οικογένειες»).

Από το 1831 έως το 1836 ο Φρέμπελ πήγε και έζησε και πάλι στην Ελβετία, μετά τον θάνατο του Πεσταλότσι, όπου ίδρυσε (1831) ένα εκπαιδευτικό ινστιτούτο στο Νέουενκιρχ. Από το 1835 έως το 1836 ήταν επικεφαλής του ορφανοτροφείου στο Μπούργκντορφ (ένα ακόμα μέρος συνδεδεμένο με τον Πεσταλότσι). Εκεί εξέδωσε το περιοδικό Grundzüge der Menschenerziehung (= «Χαρακτηριστικά της ανθρώπινης εκπαιδεύσεως»). Το 1836 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Erneuerung des Lebens erfordert das neue Jahr 1836 (= «Το νέο έτος 1836 καλεί για την ανακαίνιση της ζωής»).

Κατόπιν ο Φρέμπελ επέστρεψε στη Γερμανία και αφιερώθηκε αποκλειστικώς στην προσχολική εκπαίδευση, στο Μπαντ Μπλάνκενμπουργκ. Το 1837 ίδρυσε εκεί, και πάλι μαζί με τους Μίντενντορφ και Λάνγκεταλ, ένα «Ίδρυμα φροντίδας, παιχνιδιού και δραστηριότητας για μικρά παιδιά». Το 1840 δημιούργησε μια νέα λέξη, την «κίντεργκάρτεν» (kindergarten = «κήπος των παιδιών») για το ίδρυμα αυτό. Το ίδιο έτος η Βρετανή εκπαιδευτικός Έμιλυ Ρόναλντς (1795-1889) μελέτησε την προσέγγιση του Φρέμπελ και εκείνος την παρότρυνε να μεταδώσει τις ιδέες του για το kindergarten στην Αγγλία.[11] Η γερμανική λέξη παρέμεινε έτσι να χαρακτηρίζει αυτό το είδος προσχολικής εκπαιδεύσεως στην αγγλική γλώσσα, ενώ στην ελληνική αποδόθηκε με τον όρο νηπιαγωγείο.

Ο Φρέμπελ σχεδίασε επίσης τα εκπαιδευτικά παιχνίδια που είναι γνωστά ως «δώρα του Φρέμπελ» (Fröbelgaben) και περιλαμβάνουν γεωμετρικά κατασκευαστικά τουβλάκια και υλικά για τη δημιουργία μοτίβων. Το βιβλίο Inventing Kindergarten του Νόρμαν Μπρόστερμαν εξετάζει την επίδραση που άσκησε ο Φρέμπελ στον μεγάλο Αμερικανό αρχιτέκτονα Φρανκ Λόιντ Ράιτ και στη μοντέρνα τέχνη.

Η μεγάλη συνεισφορά του Φρέμπελ ήταν ότι ανεγνώρισε τη σημασία της δραστηριότητας του παιδιού στη μάθηση. Εισήγαγε την έννοια της «ελεύθερης εργασίας» (Freiarbeit) στην παιδαγωγική και εδραίωσε το παιχνίδι ως την τυπική μορφή παιδικής δραστηριότητας και την εκπαιδευτική αξία του. Οι δραστηριότητες στο νηπιαγωγείο του Φρέμπελ περιελάμβαναν το τραγούδι, τον χορό, την κηπουρική και διαδραστικό παιχνίδι με τα «δώρα του Φρέμπελ». Περαιτέρω, ο Φρέμπελ επεδίωξε να εισαγάγει το μικρό παιδί στον ενήλικό κόσμο με το βιβλίο τραγουδιών του Mutter- und Koselieder.

Οι ιδέες του Φρέμπελ διαδόθηκαν στους ακαδημαϊκούς και αριστοκρατικούς κύκλους χάρη στις άοκνες προσπάθειες της σημαντικότερης οπαδού του, της βαρόνης Μπέρτα φον Μάρενχολτς-Μπύλοφ. Η βαρόνη, ο δούκας του Μάινινγκεν και ο Φρέμπελ συνέλεξαν πολλές δωρεές για τη στήριξη της καλλιτεχνικής αγωγής των παιδιών με αφορμή την εκατοστή επέτειο από τη γέννηση του Γκαίτε. Ο Δούκας του Μάινινγκεν παρεχώρησε στον Φρέμπελ το κυνηγετικό του κατάλυμα προκειμένου ο παιδαγωγός να εκπαιδεύσει τις πρώτες γυναίκες νηπιαγωγούς (Kindergärtnerinnen).

Ωστόσο, μετά την καταστολή των Γερμανικών Επαναστάσεων του 1848-1849, η κυβέρνηση της Πρωσίας συνέχισε να καταδιώκει τις νέες ιδέες γενικώς και έτσι το 1851 απαγόρευσε τα νηπιαγωγεία.[10] Η εξέλιξη αυτή απογοήτευσε τον πατριώτη Φρέμπελ, που πέθανε ένα έτος αργότερα στο Μαρίενταλ της Θουριγγίας σε ηλικία 70 ετών.[12] Ο τάφος του βρίσκεται στο κοιμητήριο της Σβάινα, όπου είναι θαμμένη και η δεύτερη σύζυγός του Λουίζε, η οποία πέθανε στο Αμβούργο.

Η κληρονομιά του

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μνημείο για τον Φρέμπελ στο ομώνυμο νηπιαγωγείο (Fröbel Kindergarten) στο Μύλχαουζεν της Θουριγγίας έχει τη μορφή των βασικών σχημάτων που χρησιμοποιούσε ο ίδιος για παιδαγωγικούς σκοπούς.

Η ιδέα του νηπιαγωγείου του Φρέμπελ είχε απήχηση, αλλά η διάδοσή της στη Γερμανία εμποδίσθηκε από την πρωσική κυβέρνηση, καθώς το Υπουργείο Παιδείας της Πρωσίας απαγόρευσε τα νηπιαγωγεία με το διάταγμα Kindergartenverbot της 7ης Αυγούστου 1851, ως «αθεϊστικά και δημαγωγικά», και για υποτιθέμενες «καταστροφικές τάσεις στις περιοχές της θρησκείας και της πολιτικής».

Ο λόγος για την απαγόρευση ενδέχεται πάντως να έγκειται σε μια σύγχυση ονομάτων. Ένας συνεπώνυμος ανιψιός του Φρέμπελ, ο Καρλ Φρέμπελ είχε γράψει και δημοσιεύσει ένα βιβλίο με τίτλο Weibliche Hochschulen und Kindergärten (= «Σχολές και νηπιαγωγεία θηλέων»), που φαίνεται ότι συνάντησε κάποιες αποδοκιμασίες. Καθώς γράφει κατά λέξη ο βιογράφος φον Ένσε: «Ο ηλίθιος υπουργός φον Ράουμερ ανεκοίνωσε μια απαγόρευση των νηπιαγωγείων, βασιζόμενος σε ένα βιβλίο του Καρλ Φρέμπελ. Συγχέει τον Φρήντριχ με τον Καρλ Φρέμπελ.»

Η αιφνίδια απαγόρευση προκάλεσε μια διασπορά παιδαγωγών από τη Γερμανία, με αποτέλεσμα όμως έτσι οι ιδέες του Φρέμπελ να διαδοθούν σε άλλες χώρες.[13] Π.χ. η Μαργκαρέτε Σουρτς (Margarethe Schurz, 1833-1876) ίδρυσε το 1856 το πρώτο νηπιαγωγείο-Kindergarten στις ΗΠΑ, στο Γουότερταουν του Ουισκόνσιν. Η διδασκαλία εκεί γινόταν στη γερμανική γλώσσα και τα παιδιά ήταν κυρίως τέκνα Γερμανών μεταναστών. Ενέπνευσε όμως την Ελίζαμπεθ Πήμποντυ, η οποία προχώρησε στην ίδρυση του πρώτου αγγλόγλωσσου νηπιαγωγείου στις ΗΠΑ, το 1860 στη Βοστώνη.[14] Ο Γερμανός μετανάστης Άντολφ Ντουάι (Adolph Douai) είχε ιδρύσει ένα kindergarten στη Βοστώνη το 1859, όμως αυτό έκλεισε μετά από ένα μόνο έτος. Ωστόσο το 1866 ο ίδιος άρχισε να ιδρύει άλλα νηπιαγωγεία στη Νέα Υόρκη.[15]

Ο «Πύργος Φρέμπελ» (Fröbelturm) κοντά στο Ομπερβάισμπαχ

Από τα μέσα μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα πολλές ιεραπόστολοι από Δυτικές χώρες διέδωσαν τη θεωρία του Φρέμπελ για την εκπαίδευση του νηπιαγωγείου στην Ιαπωνία. Η εξέχουσα Αμερικανίδα ιεραπόστολος και «φρεμπελιανή» Άνι Χάου (Annie L. Howe, 1852-1943) είχε ιδιαίτερη επίδραση, με τη δημιουργία δικής της σχολής για την κατάρτιση νηπιαγωγών και την ανάπτυξη προγραμμάτων ειδικά για τα παιδιά της Ιαπωνίας.[16]

Ο παιδαγωγός Ώγκουστ Κέλερ συνίδρυσε το 1863 την Deutscher Fröbelverein (= Γερμανική ένωση Φρέμπελ), αρχικώς στη Θουριγγία, μέσα από την οποία αναπτύχθηκε η Allgemeiner Fröbelverein (= Γενική ένωση Φρέμπελ) το 1872 και ένα έτος αργότερα η Deutscher Fröbelverband (= Γερμανική ομοσπονδία Φρέμπελ). Ο Κέλερ ανέλυσε κριτικά και αποτίμησε τη θεωρία του Φρέμπελ, υιοθέτησε θεμελιακές προτάσεις της στη δική του παιδαγωγική του νηπιαγωγείου και τις ανέπτυξε παραπέρα. Η Thekla Naveau ίδρυσε το 1853 το πρώτο νηπιαγωγείο στην πόλη Ζόντερσχάουζεν και τον Απρίλιο του 1867 το πρώτο νηπιαγωγείο μετά την άρση της πρωσικής απαγορεύσεως, στο Νορντχάουζεν. Το 1908 και το 1911 η κατάρτιση των νηπιαγωγών αναγνωρίσθηκε στη Γερμανία με ρυθμιστικούς νόμους.

Από τότε υπάρχουν πολλά νηπιαγωγεία στη χώρα που φέρουν το όνομα του Φρέμπελ και συνεχίζουν να εφαρμόζουν την εκπαιδευτική του μέθοδο. Πολλά ιδρύθηκαν μετά από γονεϊκές ή άλλες ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Η μεγαλύτερη «ένωση Φρέμπελ», η Fröbel e.V., λειτουργεί σήμερα πάνω από 100 νηπιαγωγεία και άλλα ιδρύματα για την εκπαίδευση των μικρών παιδιών σε όλη τη χώρα, μέσα από το Fröbel-Gruppe.

Πιστή στην κληρονομιά του Φρέμπελ είναι και η Neuer Thüringer Fröbelverein (= Νέα Ένωση Φρέμπελ Θουριγγίας, NTFV), που μεταξύ άλλων λειτουργεί ένα μουσείο σχολείου και το Αρχείο Φρέμπελ στο Κάιλχαου και συνδέεται με ιδρύματα «Φρέμπελ» σε άλλες χώρες (στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιαπωνία). Το «Δίπλωμα Φρέμπελ», που σήμερα χορηγείται από την Ακαδημία Φρέμπελ στο Νορντχάουζεν, ήταν επίσης μια ιδέα της NTFV.

Στην Ολλανδία το ρήμα fröbelen σημαίνει «είμαι απασχολημένος με τις τέχνες και τη χειροτεχνία», όπως διαφημίζεται σε αυτό το κατάστημα.

Το 1892 Βρετανοί ακόλουθοι του Φρέμπελ ίδρυσαν το ομώνυμο Κολέγιο Φρέμπελ (Froebel College) για σπουδές νηπιαγωγών στο νοτιοδυτικό Λονδίνο. Το Κολέγιο αυτό είναι σήμερα ενσωματωμένο στο Πανεπιστήμιο του Ρόχαμπτον και αποτελεί το Παιδαγωγικό Τμήμα του. Στη βιβλιοθήκη αυτού του πανεπιστημίου φιλοξενεί το «Αρχείο Froebel για τη μελέτη της παιδικής ηλικίας»[17], που είναι μια συλλογή βιβλίων, αρχείων, φωτογραφιών, αντικειμένων και πολυμέσων, επικεντρωμένη στην παιδαγωγική κληρονομιά του Φρήντριχ Φρέμπελ και την πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Σήμερα ο «Οίκος Πεσταλότσι-Φρέμπελ (Pestalozzi-Fröbel-Haus) στο Βερολίνο συνεχίζει να εκπαιδεύει νηπιαγωγούς.[18]

Η ημερομηνία των γενεθλίων του Φρέμπελ, 21 Απριλίου, είναι «Εθνική Ημέρα Νηπιαγωγείων» στις ΗΠΑ (National Kindergarten Day).[19]

Πολιτιστική επίδραση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα τουβλάκια του Φρέμπελ και οι μορφές των κατασκευών του, καθώς και τα παιχνίδια με κινήσεις που επενόησε απετέλεσαν προδρόμους της αφηρημένης τέχνης και πηγή εμπνεύσεως για το κίνημα Μπάουχαους.[20][13] Προς τιμή του Φρέμπελ, ο μεγάλος αρχιτέκτονας Βάλτερ Γκρόπιους σχεδίασε το Friedrich Fröbel Haus. Πολλοί μοντερνιστές αρχιτέκτονες εκτέθηκαν όταν ήταν παιδιά στις ιδέες του Φρέμπελ σχετικώς με τη γεωμετρία, μεταξύ των οποίων και οι Φράνκ Λόυντ Ράιτ, Λε Κορμπυζιέ και Μπάκμινστερ Φούλερ.[13]


Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 9  Απριλίου 2014.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Friedrich-Froebel. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  3. ↑ 3,0 3,1 (Αγγλικά) SNAC. w6t442j5. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 10  Δεκεμβρίου 2014.
  5. ↑ (Αγγλικά) Find A Grave. 14945108. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  6. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 30  Δεκεμβρίου 2014.
  7. ↑ CONOR.SI. 80059747.
  8. ↑ The Fine Art Archive. 152609. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
  9. ↑ «Library of the World's Best Literature». Library of the World's Best Literature. 1897.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Kahr, Bart (Ιανουάριος 2004). «Crystal Engineering in Kindergarten». Crystal Growth & Design 4 (1): 3-9. doi:10.1021/cg034152s. https://www.researchgate.net/publication/228387881. Ανακτήθηκε στις 2019-04-11. 
  11. ↑ Ronalds, B.F. (2023). «Emily Ronalds (1795-1889) and her Social Reform Work». Transactions of the Unitarian Historical Society 28 (2): 81-95. 
  12. ↑ «Fröbel's biography». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Οκτωβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 27 Οκτωβρίου 2015. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 «Froebel's Gifts». 99% Invisible. 9 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2019. 
  14. ↑ «Kindergartens: A History (1886)». Social Welfare History Project. 15 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουλίου 2022. 
  15. ↑ «TSHA | Douai, Carl Daniel Adolph». tshaonline.org. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουλίου 2022. 
  16. ↑ Nishida, Yukiyo (2022). «Missionary Froebelians' Pedagogy and Practice: Annie L. Howe and Her Glory Kindergarten Teacher Training School». History of Education Quarterly 62 (4): 447-474. doi:10.1017/heq.2022.7. 
  17. ↑ «Froebel Archive for Childhood Studies». Studentzone.roehampton.ac.uk. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 12 Νοεμβρίου 2011. 
  18. ↑ Pestalozzi Froebel Haus Αρχειοθετήθηκε 2019-04-01 στο Wayback Machine., ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2015
  19. ↑ «Celebrating National Kindergarten Day». IANR News. 5 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουλίου 2022. 
  20. ↑ Frederick M. Logan: «Kindergarten and Bauhaus», College Art Journal, τόμ. 10, νο. 1 (Φθινόπωρο 1950), σσ. 36-43

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Berger, Manfred: 150 Jahre Kindergarten - Ein Brief an Friedrich Fröbel, Φραγκφούρτη 1990
  • Berger, Manfred: Frauen in der Geschichte des Kindergartens. Ein Handbuch. Φραγκφούρτη 1995
  • Fröbel, Friedrich: The Student's Froebel: adapted from "Die Erziehung der Menschheit" of F. Froebel, διασκευή στην αγγλική από τον William H. Herford, 2 τόμοι, εκδ. Isbister, Λονδίνο 1900-1901.
  • Froebel, Friedrich και Mathis, Miriam (επιμ.): Where Children Grow: Wisdom for Raising Resilient Humans from the Inventor of Kindergarten, Plough, 2024
  • Hebenstreit, Sigurd: Friedrich Fröbel – Menschenbild, Kindergartenpädagogik, Spielförderung, Ιένα 2003, ISBN 978-3-934601-58-1
  • Heiland, Helmut: «Die Konzeption des Sachunterrichts bei Fröbel (1782-1852)» στο Geschichte und historische Konzeptionen des Sachunterrichts, επιμ. A. Kaiser, D. Pech, Baltmannsweiler 2004, σσ. 69-72
  • Heiland, Helmut: Friedrich Fröbel in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten, Reinbek 1982
  • Heiland, Helmut: Die Schulpädagogik Friedrich Fröbel, 1993
  • Wollons, Roberta L. (επιμ.): Kindergartens and cultures: the global diffusion of an idea, Yale University Press, New Haven 2000, ISBN 978-0300077889

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Φρήντριχ_Φρέμπελ&oldid=10958127"