Υπόγειος σιδηρόδρομος

Χάρτης με αποτυπωμένες διαδρομές του υπόγειου σιδηροδρόμου, έκδοσης 1898

Υπόγειος Σιδηρόδρομος (περίπου 1780 - 1862) ονομάστηκε το κρυφό δίκτυο διαφυγής από τις δουλεμπορικές Πολιτείες που δημιούργησαν Αφροαμερικανοί δούλοι, την περίοδο της δουλείας στις ΗΠΑ. Το δίκτυο διαφυγής οργανώθηκε με το πέρασμα του χρόνου από τους λευκούς υποστηρικτές της κατάργησης της δουλείας, και τους έγχρωμους ελεύθερους ή πρώην δούλους πολίτες και περιλάμβανε οδηγίες και χάρτες μυστικών διαδρομών και ασφαλών περασμάτων καθώς και φιλικά σπίτια στα οποία μπορούσε να καταφύγει οποιοσδήποτε δραπέτης δούλος στην πορεία προς την ελευθερία.
Οι κύριοι προορισμοί των δραπετών ήταν οι βόρειες πολιτείες των ΗΠΑ και ο Καναδάς. Ωστόσο υπήρχαν δρόμοι διαφυγής και για το Μεξικό αλλά και για τα νησιά της Καραϊβικής που δεν υπήρχε δουλεία. Το δίκτυο λειτούργησε μέχρι τη Διακήρυξη Χειραφέτησης του 1863 και σταδιακά καταργήθηκε μαζί με την δουλεία. Υπολογίζεται, ότι από το 1810 ως το 1850, 100.000 σκλάβοι δραπέτευσαν χρησιμοποιώντας τον υπόγειο σιδηρόδρομο.

εικονογράφηση πραγματικού συμβάντος που εξιστορείται στο βιβλίο του Γ. Στιλ και περιγράφει την προσπάθεια δυο δούλων να ξεφύγουν από τους διώκτες τους

Το δίκτυο διαφυγής δεν ήταν ούτε υπόγειο ούτε μέσω σιδηροδρόμων. Ωστόσο πήρε αυτήν την ονομασία αφού αυτοί που επέλεγαν αυτόν τον τρόπο διαφυγής εξαφανίζονταν από τη δημόσια θέα, σαν να άνοιγε η γη και τους κατάπινε. Αφότου οι φυγάδες μπαίναν σε μια αποθήκη του δικτύου, δεν μπορούσε να βρεθεί κανένα ίχνος τους. Μεταφέρονταν κρυφά από τη μία αποθήκη στην άλλη έως ότου έφταναν σε έναν προορισμό όπου μπορούσαν να φανερωθούν και να ζήσουν ελεύθεροι. Η ονομασία σιδηρόδρομος προήλθε από την χρησιμοποίηση της ορολογίας των σιδηροδρόμων από τα μέλη του δικτύου- όπως σταθμός και αγωγός.
Ο υπόγειος σιδηρόδρομος δεν είχε έδρα, ούτε δημοσιεύονταν οδηγοί, χάρτες, φυλλάδια ή ακόμη και άρθρα σε εφημερίδες. Αποτελούνταν από σημεία συνάντησης, μυστικές διαδρομές, κρυφές μεταφορές και ασφαλή σπίτια, τα οποία διατηρούνταν από τα μέλη του δικτύου και επικοινωνούνταν από στόμα σε στόμα . Οι συμμετέχοντες γενικά οργανώνονταν σε μικρές, ανεξάρτητες ομάδες. Αυτό βοήθησε στη διατήρηση της μυστικότητας επειδή τα άτομα γνώριζαν μερικούς «σταθμούς» που συνδέονταν κατά μήκος της διαδρομής, αλλά ποτέ ολόκληρο το δίκτυο.

Ιδιαίτερα δραστήριοι στη λειτουργία του δικτύου ήταν διάφορες χριστιανικές ομάδες όπως οι Κουάκεροι, η Γουεσλεϊανή Εκκλησία και διάφορες άλλες προτεσταντικές εκκλησίες που εμφορούμενοι από την πίστη ότι «η δουλεία ήταν αντίθετη με την ηθική του Ιησού», και άρα έργο θεάρεστο, συμπαραστέκονταν στην προσπάθεια των δραπετών.

Ο Γουίλιαμ Στιλ, γνωστός και ως «Ο Πατέρας του Υπόγειου Σιδηρόδρομου»,- υπολογίζεται ότι βοήθησε γύρω στους 800 σκλάβους να ξεφύγουν, κρύβοντας μάλιστα και δραπέτες στο ίδιο του το σπίτι στη Φιλαδέλφεια - διατήρησε προσεκτικά αρχεία, συμπεριλαμβανομένων σύντομων βιογραφιών των ανθρώπων που χρησιμοποιούσαν το δίκτυο. Διατήρησε αλληλογραφία με πολλούς από αυτούς, συχνά ενεργώντας ως μεσάζων στις επικοινωνίες μεταξύ ανθρώπων που είχαν διαφύγει από τη δουλεία και εκείνων που άφηναν πίσω. Αργότερα δημοσίευσε αυτό το υλικό στο βιβλίο του, «The Underground Railroad: Authentic Narratives and First-Hand Accounts» (1872), ένας πολύτιμος πόρος για τους ιστορικούς να κατανοήσουν πώς λειτουργούσε το σύστημα.

Ο Αμερικανός λογοτέχνης Κόλσον Γουάιτχεντ έχει γράψει το ομώνυμο μυθιστόρημα Υπόγειος Σιδηρόδρομος, στο οποίο χρησιμοποιώντας τον υπόγειο σιδηρόδρομο με την κυριολεκτική έννοια του, εξιστορεί την δραπέτευση μιας σκλάβας από το Νότο προς τον ελεύθερο Βορρά.