Κηφεύς

Αυτό το λήμμα αφορά τον αστερισμό. Για ιστορικά και μυθολογικά πρόσωπα με το ίδιο όνομα, δείτε: Κηφέας.

Κηφεύς
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα
Συντομογραφία	Cep
Λατινικό όνομα	Cepheus
Γενική	Cephei
Έκταση	587,8 τετ. μοίρες (1,425%) Κατάταξη 27ος
Αριθμός άστρων (μέγεθος ≤ 6,5)	152
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°N - 1°S

Ο Κηφεύς (λατινικά: Cepheus‎‎, συντομογραφία: Cep) είναι αστερισμός που σημειώθηκε για πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Κηφεύς βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, είναι μάλιστα τόσο βόρειος αστερισμός ώστε στα χρόνια μας είναι αειφανής από την Ελλάδα. Συνορεύει με τους εξής αστερισμούς: Μικρή Άρκτο, Δράκοντα, Κύκνο, Σαύρα, Κασσιόπη και Καμηλοπάρδαλη. Αμυδρός αστερισμός, αναγνωρίζεται από ορισμένους στον ουρανό ως ένα μεγάλο «Κ» ανοικτό προς την Κασσιόπη.

Ονομασίες και ιστορία

Ο Αχιλλεύς Τάτιος ισχυριζόταν ότι ο αστερισμός αυτός ήταν γνωστός στην αρχαία Μεσοποταμία, αναγνωριζόμενος ως ο γιος του Βήλου. Αυτή η παράδοση κληρονομήθηκε από την κλασική Ελλάδα, και για το λόγο αυτό ο αστερισμός ταυτίζεται όχι με τον ήρωα Κηφέα της Αρκαδίας, που σκοτώθηκε πολεμώντας τον Ιπποκόωντα, αλλά με τον ομώνυμο βασιλιά της Αιθιοπίας και σύζυγο της Κασσιόπης, η οποία απαθανατίσθηκε στον διπλανό αστερισμό και είναι γνωστή από τον μύθο του Περσέως και της Ανδρομέδας. Πολύ λογικά, επομένως, σχεδιαζόταν πάντα ως στραμμένος προς την Κασσιόπη και με τεντωμένα προς αυτή τα χέρια του (όπως τον περιγράφει και ο Άρατος), με βασιλική ενδυμασία, το ένα του πόδι να ακουμπά στον Βόρειο Ουράνιο Πόλο και το κεφάλι του να σχηματίζεται από το μικρό τρίγωνο των αστέρων δ, ε και ζ Κηφέως.

Ο Άρατος αναφέρει και το όνομα Ιασίδαος, ενώ ο Νόννος παραθέτει το περιγραφικό Ανήρ βασιλήιος (Vir regius στους Ρωμαίους). Μερικοί ισχυρίζονταν ότι αναπαριστούσε τον γηραιό Νηρέα. Οι λατινικές ονομασίες Cantans, Sonans και Vociferans υποδεικνύουν σύγχυση με τον όχι πολύ μακρινό Βοώτη, ενώ τα φλογερά επίθετα Dominus Solis, Flammiger, Inflammatus, Incensus δεν ταιριάζουν σε μια τόσο αμυδρή μορφή, εκτός και αν προέρχονται από τον μύθο περί Αιθιοπίας. Μπορεί όμως να σχετίζονται με το ότι η κεφαλή του περιβάλλεται από τον Γαλαξία. Το όνομα Κηφεύς, που συσχετίσθηκε από τον Βρετανό ανατολιστή Robert Brown με το Khufu, τον φαραώ που τάφηκε στη μεγαλύτερη πυραμίδα της Αιγύπτου (εξελληνισμένα «Χέοπας»), δημιούργησε πολλές παραφθορές από σφάλματα κατά τη μεταγραφή του στην αραβική: Αρχικά Kifaus, Kikaus, Kankaus και μετά Fikaus, Fifaus, Ficares (η συνήθης απόδοσή του στα περσικά) και Phicarus, που έφθασε να αποδοθεί (ολοκληρώνοντας τον κύκλο) ως η φοινικική ονομασία, προερχόμενη από την ελληνική λέξη Πυρκαεύς, αυτός που συνδαυλίζει τη φωτιά. Στη νεότερη αστρονομική βιβλιογραφία βρίσκουμε τα Caicans, Ceginus, Ceichius, Chegnius, Chegninus, Cheguinus και Chiphus, κάποια από τα οποία αποδίδονταν και στον Βοώτη.

Οι Ινδοί υιοθέτησαν το Capuja, από την ελληνική ονομασία, αλλά ο J.F. Hewitt ισχυριζόταν πως οι αρχαιότεροι των Ινδών γνώριζαν τον Κηφέα ως Kapi, τον πιθηκόμορφο θεό τους. Στην Κίνα, κάπου μέσα στα σύνορα του Κηφέως ήταν ο Έσω Θρόνος των Πέντε Αυτοκρατόρων.

Οι Άραβες αστρονόμοι αποκαλούσαν τον Κηφέα Al Multahab, ο Φλεγόμενος (βλ. ανωτέρω), αλλά για τους νομάδες καμηλιέρηδες ήταν το Al Aghnam, δηλαδή το Πρόβατο: Η ευρύτερη πολική περιοχή του ουρανού για αυτούς αποτελούσε μια ολόκληρη στάνη, με βοσκό και τσοπανόσκυλα.

Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.Χ.) ο Καίσιος ήθελε να αντικαταστήσει τον Κηφέα με τον βασιλιά Σολομώντα, ή με τον Ζερά, τον βασιλιά των Αιθιόπων που ανέτρεψε ο Άσα. Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ έλεγε ότι έπρεπε να είναι ο Πρωτομάρτυρας Στέφανος.

Οι φωτεινότεροι αστέρες

Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Κηφέα 88 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 159.

• Ο αστέρας α Κηφέως είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος 2,44. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Αλντεραμίν (Alderamin), όπου και παραπέμπουμε.
• Ο αστέρας β Κηφέως είναι γνωστός με το όνομα Αλφίρκ (Alfirk).
• Ο γ Κηφέως έχει το ιδιαίτερο όνομα Εράι (Errai).
• Ο δ Κηφέως είναι γνωστότατος ως το πρότυπο που έδωσε το όνομα του αστερισμού στο είδος γιγαντιαίων μεταβλητών αστέρων το ονομαζόμενο Κηφείδες. Ο ίδιος είναι Κηφείδης με φαινόμενο μέγεθος που κυμαίνεται από 3,5 ως 4,4 σε περίοδο 5 ημέρες 8 ώρες 47 λεπτά και 32 δευτερόλεπτα (= 5,366341 ημέρες). Η μεταβλητότητά του ανακαλύφθηκε το 1784 από τον Τζων Γκούντρικ. Η απόστασή του από τη Γη εκτιμάται στα χίλια περίπου έτη φωτός, ενώ ο φασματικός τύπος του κυμαίνεται από F5Ib ως G2Ib. Υπάρχει αμυδρός συνοδός αστέρας, διακρινόμενος και με ισχυρά κιάλια (φαιν.μέγεθος 6,3 και διαχωρισμός 41΄΄).
• Ο ε Κηφέως έχει φαιν.μέγεθος 4,19 και φασματικό τύπο F0 IV.
• Ο ζ έχει φαιν.μέγεθος 3,35 και φασμ.τύπο K2 Ib.
• Ο η έχει φαιν.μέγεθος 3,43 και φασμ.τύπο K0 IV.
• Ο θ έχει φαιν.μέγεθος 4,22 και φασμ.τύπο A7 III.
• Ο ι έχει φαιν.μέγεθος 3,52 και φασμ.τύπο K0 III.
• Ο κ έχει φαιν.μέγεθος 4,39 και φασμ.τύπο B9 III.
• Ο μ Κηφέως πήρε το όνομα «Αστέρας Γρανάτης» ("Garnet Star") από τον Ουίλιαμ Χέρσελ, καθώς έχει ίσως το εντονότερο χρώμα από κάθε άλλον στον ουρανό.
• Ο ν έχει φαιν.μέγεθος 4,29 και φασμ.τύπο A2 Ia (λευκός υπεργίγαντας).
• Ο ξ είναι διπλός με φαιν.μεγέθη 4,4 και 6,4. Τα μέλη του απέχουν μεταξύ τους 7,9 δευτερόλεπτα του τόξου και έχουν φασμ.τύπο A V. Ο φωτεινότερος είναι ο ίδιος διπλό σύστημα διαχωρίσιμο με συμβολομετρία κηλίδων και περίοδο 2,25 γήινα έτη.
• Ο π έχει φαιν.μέγεθος 4,41 και φασμ.τύπο G2 III.
• Ο HR 285 έχει φαιν.μέγεθος 4,25 και φασμ.τύπο K2 II.

Λοιπά αξιοσημείωτα στον αστερισμό

• Ο διπλός αστέρας Krüger 60 είναι το έβδομο κοντινότερο στη Γη διπλό αστρικό σύστημα, σε απόσταση από μας 12,95 έτη φωτός, και συνεχίζει να πλησιάζει με ταχύτητα 32 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (115.000 χιλιόμετρα την ώρα). Η σημαντική πάντως ιδία κίνηση του συστήματος, 0,94 δευτερόλεπτο του τόξου ανά έτος, φανερώνει ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον ερχόμενο σε μία ελάχιστη απόσταση και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Οι δύο ερυθροί νάνοι αστέρες που το αποτελούν έχουν φαιν.μεγέθη 9,85 και 11,3. Ο αμυδρότερος είναι ελαφρώς μεταβλητός, γνωστός και ως DO Κηφέως.

• Ο δι' εκλείψεων μεταβλητός αστέρας VW Κηφέως είναι διπλό σύστημα, οι δύο αστέρες του οποίου ενώνονται με ένα «λαιμό» ύλης τους και περιφέρονται περί το κοινό κέντρο μάζας τους κάθε 6 ώρες και 41 λεπτά.

• Ο δι' εκλείψεων μεταβλητός αστέρας VV Κηφέως είναι ένα άλλο διπλό σύστημα, με περίοδο περιφοράς 20,3 γήινα έτη. Ο υπεργίγαντας κύριος αστέρας είναι ένας από τους μεγαλύτερους σε διαστάσεις αστέρας στον γαλαξία μας, με διάμετρο περίπου 1 400 φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ηλίου.

• Το ανοικτό σμήνος NGC 6939 περιέχει περί τους 80 αστέρες, έχει μέση διάμετρο 9,5 έτη φωτός, φαιν. μέγεθος 7,8, και απέχει 4.080 έτη φωτός από εμάς.

• Το ανοικτό σμήνος NGC 188 (φαιν.μέγεθος 8,1) έχει τη διάκριση ότι είναι το κοντινότερο ανοικτό σμήνος στο βόρειο ουράνιο πόλο, καθώς και ένα από τα γηραιότερα του Γαλαξία. Απέχει 5.400 έτη φωτός.

• Το ανοικτό σμήνος NGC 7023 (φαιν.μέγεθος 7,1) συνοδεύεται από ομώνυμο νεφέλωμα ανακλάσεως.

• Επίσης ανοικτό σμήνος και νεφέλωμα ταυτόχρονα είναι το IC 1396, με φαιν.μέγεθος 4,5 (3,5 με το νεφέλωμα), 50 ως 60 αστέρες και φαινόμενη διάμετρο 89 λεπτά της μοίρας (σχεδόν τριπλάσιο της πανσελήνου στον ουρανό, 165 επί 135 λεπτά το νεφέλωμα). Στο άκρο του νεφελώματος βρίσκεται το «Αστέρι-Γρανάτης».

• Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 40, σε απόσταση 3.000 ετών φωτός, είναι ορατό με ισχυρά ερασιτεχνικά τηλεσκόπια

• Το μικρό «Νεφέλωμα της Κιθάρας» σχηματίσθηκε από τον αστρικό άνεμο ενός αστέρα νετρονίων.

• Το επίσης μικρό «Νεφέλωμα του Gyulbudaghian» παρουσιάζει μεταβλητή φωτεινότητα, αφού ανακλά το φως ενός αστέρα.

• Ο ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας NGC 6946, πάνω στο σύνορο με τον Κύκνο, έχει φαιν.μέγεθος 8,8 και θεωρείται ένας από τους κοντινότερους σπειροειδείς γαλαξίες, με απόσταση από τη Γη 20 εκατομμύρια έτη φωτός.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος αστέρων του Κηφέως

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ερατοσθένης, Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι: Κηφεύς